4. Pangerten Tembang Macapat
Tembang utawa lagu ing basa jawa diarani sekar,
mergo maca e kudu ditembangno mulane macapat
asring diarani sekar macapat.
macapat nduweni arti "Maca Papat-Papat" yaiku cara
maca per kalimate sing terkalin saben papat suku
kata. Macapat akeh di arani kanggo nggolek jati diri
manungsa sejati sing di kelilingi 4 nafsu ing dunya.
Lan ing jawa asring di arani sedulur papat kalima
pancer.
macapat disebut gawe petunjukke manungsa sing
nentukake jatu diru lan ngatur kapapat nafsu sing
ngelilingi saben manungsa sing urip ing dunya iki.
02
6. 1. MASKUMAMBANG
Maskumambang iku bentuk manifesto bibit insan
teka wong lanang sing tumbuh ing wadah insan
wong wadon. Wayah iki keadaan manungsa pas
sek ndek alam ruh(rahim ibu) lan wayah iku
dorong diweroi apa jenis kelamine. "Mas" artine
dorong diweroi wadon utawa lanang.
"Kumambang" artine urip ngambang ing rahime
ibune. Ing fase iki para leluhur wong jawa lan para
waliyullah ngadakake selametan kanggo
kesehatan ibu lan pangarepan apik kanggo
lahiran
04
7. Fase iki nggabarake wayah jabang bayi lahir
ing dunyo (bayi) kang bakale dadi
manungso. Lahire jabang bayi diiringi 2 hal
sing berlawanan, yaiku kanggo wong tuwane
senyum lan tawa, nanging kanggo anak e di
tandai karo tangisan sing pertamane lan ing
tangisan iki dilekatake kapapat nafsu sing
bakal dadi pengiring kakuwatan ing njero
urip manungso
2. Mijil
05
8. 3. Sinom
Fase iki nggambarake manungsa sing sek dadi
bocah cilik. Penggambarane masa enom sing
endah, akeh pangarepan lan angen", dolan, lan
ngumpung bareng kanca, lan ngolah
kemampuan pikiran. Tumbuh kembang fisik lan
kakuwatan teko sing mung turu terus mengkurep,
mrangkang, nganti mlaku yaiku fase sing paing
bungah gawe wong tuwane.
06
9. 4. Kinanthi
Kinanthi asale teko tembung "kanthi" sing artine
dituntun(dilatih) gawe cara urip ing dunya. Ing arti
lain, dilatih kanggo karakter sing apik, misal taat
ibadah, sopan-santun. Contoh liyane wong tuwa
pingin anak e pinter nduweni prestasi carane di
sekolahake suapaya dituntun lan diajari karo
ibu/bapak guru ing sekolahane. Yen ing omah anak e
di ajari adab, lan dikek i pangerten supaya dadi anak
sing apik.
07
10. 5. Asmarandhana
Asmarandhana iku fase olah rasa, yaiku wong
lanang mulai ngerasakake jatuh hati ing kaum
wadon lan sak walike. Fase iki ngebentuk imajinasi,
logika, lan perasaan sing tercermin ing njero ati.
Rasa asmara sing menggebu-gebu lan ora di
iringi karo ilmu agama karo iman sing kuat bakal
nimbulane perkara urip sing suram, salah dalan.
Mulane ing fase iki apik e luwih nyedel lan njalok
tonton marang gusti Allah supaya diwenehi pilihan
sing apik.
08
11. Gambuh asale teka tembang "jumbuh" utawa
"sarujuk" sing artine nyatu. Lak wes cocok (karo
wong sing dicintai), dilanjut ambek ngiket tali
(menikah) gawe njalani urip bareng. Fase iki
nyritaake soal kemanten ing njero perkawinan
yaiku nyatuake 2 keluarga sampe bentuk
kerukunan. Saben individu manungsa kadang
beda" saengga mbutuhake sifat legawa utawa
jiwa sing gedhe gawe nyikapi perbedaan
supaya mawadah.
6. Gambuh
09
12. 5. Dhandanggula
Dhandanggula maknane pait legine kauripan.
Gambaran teka fase iki yaiku kauripan sing wis
mencapai tahap pencarian kemapanan sosial.
Sarta kesejahteraan nggolek nilai cukup sandang,
pangan, lan papan. Fase iki diarani dhandanggula.
Cukup dudu berarti sugih utawa mewah, nanging
cukup nduweni makna sesuai karo porsine. 2
pasangan mulai nggawe karya bareng ngelewati
proses regenerasi keturunan.
10
13. 8. Durma
Durma asale saka tembung "darma/weweh". Ing endi
saben manungsa kudu ngelakokake kebecikan
tingkah lakune lan berbagi masa sapada kanggo urip
bersosialisasi. Yen diwenehi ilmu, sedekah ilmu.
Diwenehi harta, sedekah harta. Yen ora mampu
kalorone isok sedekah senyum nang manungsa
liyane, utawa tolong menolong, lan sedekah dungo,
welas asih utawa cinta kasih nang sesama
manungsa liyane.
11
14. Fase iki diarani pangkur mangkur sing nduweni
arti "nyingkirno/nahan" hawa nafsu lan angkara
murka sarta nafsu negatif sing gerogoti jiwa
manungsa. Ing fase iki manungsa mulai
ngirangi maem utawa poso(puasa), ngurangi
senggama karo pasangane gae proses
pelepasan pikiran saka nafsu duniawi. Sekar
pangkur nduweni lambang manungsa sing wis
lansia(tuwa) artine kudu ngehindari lan
ngedohi sembarang hal sing elek.
9. Pangkur
12
15. 10. Megatruh
Megatruh asal teka tembung "Megat Roh" artine mati.
Ing fase iki roh sing onok ing jiwa manungsa balek
menyang Gusti Allah. Proses megatruh manungsa
asring kegambar saka kauripan saben dinane.
Manungsa sing biasa ngelakoni ibadah lan nyebut
asma Allah ing njero dungane, matine bakal diiringi
karo cara sing apik podo karo sak walike wong sing
seneng foya-foya,ngelakoni prakara elek biasane
matine diiringi karo cara sing elek pisan.
13
16. 11. Pocung
Sawise ruh karo jasad manungso pisah. Ruh
bakale balek menyang Gusti Allah lan jasad
utawa ragane dibungkus karo kain putih. 5 utawa
7 lembar lan ditaleni ing saben tuase sing diarani
Pocung. Ruh sing menyang gusti Allah bakale
mempertanggungjawabkan
14
18. Tembang macapat
nduweni pitutur
kang luhur sing
tujuane gawe
pepiling para
manungsa gae urip
ing dunya.
1.
TEMBANG MACAPAT
Ancase
2. Tembang Macapat
nduweni lagu ing
saben filosofine kang
isok di gawe hiburan,
estetika, lan pendidikan
3. Tembang macapat
uga bisa digunakake
kanggo pagelaran
tradisional, penolak
bala. upacara
temanten adat jawa,
upacara kagiatan
pangestu lan filosofi
siklus urip
16
20. Guru gatra kuwi cacahe larik (banyaknya
baris) saben pada (tiap bait).
Paugeran
2019
05
Guru Lagu
Guru Gatra
Guru wilangan kuwi cacahe wanda (jumlah
suku kata) saben larik (tiap baris).
Guru Wilangan
Guru lagu kuwi wuni pungkasane saben
larik. Wuni pungkasane saben gatra (a, i,
u, e, o) uga diarani dong dinge swara’
18
22. U n s u r
K e b a h a s a a n
Tembang
Macapat
20
23. Tembung
Garba
Yaiku tembung loro utawa luwih sing
digandheng dadi siji kanggo nyepetake
lafal lan tulisane. tembung Garba
Kaperang dadi 4:
mahmeru = maha dan meru.
sinom = isih dan enom.
dupyarsa = dupi dan arsa.
aneng = ana dan ing.
Tuladha:
1.
2.
3.
4.
Tembung loro sing dirangkep dadi siji
tanpa tambahan utowo owah-owah.
Tembung loro sing digabung dadi siji
kanthi ngowahi tembung lan tambahan
Aksara W
Tembung loro sing digabung dadi siji
kanthi nambahi Aksara y
Tembung loro sing digabung dadi siji
kanthi nambahi sawetara Aksara
1.
2.
3.
4.
21
24. Tembung
Kawi
Basa Kawi akeh digunakake ing
tembang, wayang, lan karya sastra
Jawa.
Agra= pucuk
Bagaskara = srengenge
Canthoka = kodhok
Tuladha:
1.
2.
3.
Tembang Kawi yaiku tembung-tembung
kang asale saka bahasa Jawa Tengahan
utawa Jawa Kuna. Basa Kawi iki campuran
basa Jawa lan basa Sansekerta.
Tembung Kawi rinaket banget karo basa
rinengga jalaran tembung kawi akeh
digunakake ing basa rinengga. Basa
rinennga yaiku basa kang digunakake
kanggo nggambarake kaendahan lan
kawibawan
22
25. Dasanama
Sira = kowe, sampeyan,
panjenengan
Rina = rinten, siyang, awan
Sudra = papa, mlarat,
sengsara, kere
Misuwur = kawentar, kaloka,
kondhang, kasub, komuk,
kajanapriya,
Tuladha:
1.
2.
3.
4.
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng
nganti sepuluh, malah kadhang luwih,
kang padha tegese utawa meh padha
tegese.
23
26. Sandi Asma yaiku jeneng kan sinamunana
ing Tembang Macapat, lumrahe wujud
jeneng asli pengarange utawa penciptane
tembang.
Tuladha:
Asma : ELISA EKA
Sandi Asma
Endah pituturmu, dahayu rupamu
Liryat sasangka ing tengah weengi
Seta alus kulitmu
Anapi, sifatmu lir duratmaka
Emi ing kabeh pakaryan
Kadya sekar ing ngarep
Anapi, durjana ing mburi
24
27. Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas, utawa
karep kang sinamun utawa sinamar ana
ing tembang. (ukarane kanggo medharake
cipta, gagasan, rasa – pangrasa, utawa
kekarepan)
Tuladha: DINA PENDIDIKAN
Sandi Karsa
Dimen lebdeng kawruh
Ing pakaryan mrih trengginas
Nalar mulur rinengga ambeg berbudi
Anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia
Anemah jaman
Nyrambahi Nuwsantara
25
28. Filosofi Tembang macapat yaiku
jelasake manungsa mulai teko ing
dalem lahir (maskumambang)
nganti balek ing alam abadi
(pocung). tujuane supaya dadi
ajaran urip ing dunya.
Ancase Tembang macapat:
Paugeran
Unsur Kebahasaan
- Kanggo pepiling urip
- Hiburan, Estetika, Pendidikan
-Pagelaran Tradisional
- Guru Gatra (baris)
- Guru Lagu (suku kata)
-Guru wilangan (tibane swara)
- Tembung Kawi
- Tembung Garba
- Dasanama
-Sandi Asma
- Sandi Karsa
Kesimpulan
26
