εισαγωγή στη νεοελληνική λογοτεχνία της Α' λυκείου

1. Ξεκλειδώνοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο…
Γενικές εξωκειμενικές πληροφορίες
Α. Ο συγγραφέας
1. Βιογραφικά στοιχεία: το όνομά του, η μόρφωση, η ψυχοσύνθεση, οι
απόψεις του
2. Η εποχή του: ιστορικό-κοινωνικό-πολιτικό-οικογενειακό και καλλιτεχνικό
περιβάλλον
3. Οι επιδράσεις που δέχτηκε
4. Τα έργα του: φάσεις-σχολή/γενιά/κίνημα που ανήκει-ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά τους
5. Βιβλιογραφία- Κριτικές
Β. Το έργο
1. Τίτλος
2. Τοποχρονολογία έκδοσης
3. Οι πηγές του έργου αν είναι γνωστές
4. Τεχνοτροπία (χαρακτηριστικά μορφής και περιεχομένου)-σύνδεση του έργου
με τα υπόλοιπα
Κειμενικές πληροφορίες
Η αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζεται προφορικά ή
γραπτά μια σειρά πραγματικών ή πλασματικών (επινοημένων) γεγονότων.
Προϋποθέτει έναν πομπό (αφηγητής) και έναν αποδέκτη (πραγματικό ή
φανταστικό)
Η αφηγηματολογία αποτελεί έναν αυτόνομο επιστημονικό κλάδο της θεωρίας της
λογοτεχνίας που διερευνά την οργάνωση και την ανάπτυξη του αφηγηματικού
λόγου. Προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε τρεις ερωτήσεις: α) ποιος αφηγείται,
β)τι αφηγείται γ)πώς αφηγείται
Α. Ποιος αφηγείται; Ο αφηγητής στη λογοτεχνική αφήγηση δεν ταυτίζεται με το
συγγραφέα (=πρόσωπο πραγματικό) αλλά είναι ένα πρόσωπο πλαστό που ανήκει
στον κόσμο της λογοτεχνικής φαντασίας (κατασκεύασμα από λέξεις).
Ο αφηγητής μπορεί
α) να είναι αμέτοχος στην ιστορία (αφηγητής με μηδενική εστίαση) και να την
αφηγείται σε γ’ ρηματικό πρόσωπο. Στην περίπτωση αυτή είτε βλέπει μέσα από όλα
τα πρόσωπα και γνωρίζει περισσότερα από όσα γνωρίζουν οι ήρωες της ιστορίας
(παντογνώστης αφηγητής) είτε είναι ένας αντικειμενικός παρατηρητής,

2. αποστασιοποιημένος από την ιστορία και δε βλέπει μέσα από κανένα πρόσωπο,
αλλά αφήνει τα ίδια τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους (αφηγητής- παρατηρητής)
β)να συμμετέχει στα δρώμενα ως βασικό ή δευτερεύων πρόσωπο με εσωτερική
οπτική γωνία και να αφηγείται σε ά πρόσωπο ή γ΄ (δραματοποιημένος αφηγητής/
αφηγητής πρωταγωνιστής)
Β. Τι αφηγείται; Γεγονότα και πράξεις προσώπων που συνιστούν μια ιστορία.
1. Το θέμα: γενική διατύπωση και αν είναι κοινό, σύγχρονο, διαχρονικό
2. Χαρακτηρισμός του κειμένου: ηθογραφικό, ψυχογραφικό κ.τ.λ.
3. Το είδος: δύο κατηγορίες= α)αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων,
β)αφηγήσεις πλασματικών γεγονότων
4. Τα πρόσωπα: όλοι οι ανθρώπινοι τύποι που κινητοποιούνται από το
συγγραφέα ή αφηγητή προκειμένου να γίνει αναπαράσταση ή μίμηση του
πραγματικού κόσμου και να παρουσιάσει ο μυθοπλαστικός κόσμος
αληθοφάνεια. Ενδιαφέρουν τα ονόματα, η εξωτερική περιγραφή, η
κοινωνική τάξη, οι σκέψεις, τα κίνητρα, οι πράξεις, οι στάσεις, το ήθος, τα
συναισθήματα και οι μεταξύ τους σχέσεις.
Γ. Πώς αφηγείται; Οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αφήγηση είναι οι εξής:
α. Διήγηση: Ο αφηγητής εξιστορεί τα γεγονότα σε τρίτο πρόσωπο, σε πλάγιο λόγο
(έμμεση αφήγηση), ως ένας παντογνώστης αφηγητής χωρίς να μετέχει στα
δρώμενα. Υποκειμενική παρουσίαση του μύθου.
Β. Μίμηση: Αντικειμενική παρουσίαση του μύθου. Ο αφηγητής είναι ένα από τα
πρόσωπα της ιστορίας, αφηγείται σε α’ ή γ’ πρόσωπο και χρησιμοποιεί ευθύ λόγο
(άμεση αφήγηση)
Γ. Μικτός τρόπος: Συνδυασμός αφήγησης και διαλόγου (πλαγίου και ευθέος λόγου)
Άλλοι τρόποι αφήγησης είναι: ο καθαρός διάλογος (καθαρά θεατρική τεχνική), ο
εσωτερικός μονόλογος, η περιγραφή, το σχόλιο, η αλληγορία κ.α.
Η χρονική σειρά με την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα σπάνια ταυτίζεται με τη
φυσική τους σειρά. Έτσι έχουμε: ευθύγραμμη αφήγηση (η αφήγηση ακολουθεί τη
χρονική ακολουθία των γεγονότων), in medias res (η αφήγηση ξεκινάει από τη μέση
της ιστορίας), αναδρομική αφήγηση (η αφήγηση αναφέρεται σε προγενέστερα
γεγονότα) και προδρομική αφήγηση ( η αφήγηση αναφέρεται σε μεταγενέστερα
γεγονότα). Η χρονική σειρά μπορεί επίσης να είναι αντίστροφη, με εγκιβωτισμούς,
με παρεκβάσεις, με προοικονομία.
Η διάρκεια της αφήγησης μπορεί να είναι όση και ο χρόνος της ιστορίας, όπως στην
περίπτωση ενός διαλόγου(σκηνή). Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να έχει
μικρότερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας (επιτάχυνση) ή να έχει μεγαλύτερη
διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας (επιβράδυνση).