ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1. • αφηγηματικοί τρόποι. Οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αφήγηση (βλ. και
αφηγητής) είναι οι ακόλουθοι:
α. Διήγηση. Στη διήγηση αφηγείται ο πεζογράφος σε γ΄ πρόσωπο (απρόσωπα, χωρίς να
μετέχει στα γεγονότα), ενώ τα λόγια των ηρώων τα αναφέρει σε πλάγιο λόγο και όχι αυτολεξεί
(έμμεση αφήγηση).
β. Μίμηση. Στη μίμηση αφηγείται ένα από τα πρόσωπα του έργου (πρόσωπο φανταστικό,
πλαστό, επινοημένο από το συγγραφέα ή ο ίδιος ο συγγραφέας, που παρουσιάζεται να μετέχει
στα γεγονότα) σε α΄ πρόσωπο, χωρίς να αποκλείεται και το γ' πρόσωπο (άμεση αφήγηση).
γ. Μεικτός τρόπος αφήγησης. Στο μεικτό τρόπο υπάρχει συνδυασμός αφήγησης και
διαλόγου· έχουμε δηλαδή διήγηση ή μίμηση με την παρεμβολή προσώπων (ηρώων) του έργου,
τα οποία διαλέγονται μεταξύ τους. Αυτός είναι ο πιο συχνός αφηγηματικός τρόπος.
* Ο λόγος του αφηγητή δίνεται και με άλλους τρόπους (περιγραφή-εικόνα, σχόλιο,
παράδειγμα, αλληγορία, μονόλογος, σκέψεις προσώπων, μείξη).
* Αφηγηματικός τρόπος θεωρείται και ο καθαρός διάλογος, από τον οποίο απουσιάζει
ολότελα ο αφηγητής. Αυτή η καθαρά θεατρική τεχνική χρησιμοποιείται σπανιότατα και στο
διήγημα.
* Άλλα αφηγηματικά μέσα είναι η εναλλαγή των αφηγητών, οι συνεντεύξεις, οι επιστολές,
τα ημερολόγια κ.ά. αφήγηση έμμεση - άμεση (βλ. αφηγηματικοί τρόποι)
• ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
[Παρακάτω δίνονται συγκεντρωτικά και συνοπτικά κάποιοι χαρακτηρισμοί διαφορετικοί, που
ανήκουν σε άλλη φιλολογική σχολή, ως προς τον αφηγητή και την αφήγηση.]
Α. Ο αφηγητής
1. Με κριτήριο τη συμμετοχή του στην ιστορία ο αφηγητής είναι:
* ομοδιηγητικός: αφηγείται μια ιστορία στην οποία μετέχει είτε ως πρωταγωνιστής είτε
ως απλός παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας·
* ετεροδιηγητικός: αφηγείται μια ιστορία στην οποία δε συμμετέχει·
* αυτοδιηγητικός: είναι ο ομοδιηγητικός αφηγητής στην περίπτωση που αφηγείται τη δική
του ιστορία, της οποίας είναι ο κεντρικός ήρωας, ο πρωταγωνιστής (π.χ. ο Οδυσσέας στις
ραψωδίες θ-μ, όπου αφηγείται στους Φαίακες τις περιπέτειές του)· αυτοδιηγητικός είναι ο
αφηγητής σε όλες τις αυτοβιογραφικές διηγήσεις.
2. Με κριτήριο το αφηγηματικό επίπεδο ο αφηγητής είναι:
* εξωδιηγητικός: είναι επιφορτισμένος με την αφήγηση των γεγονότων που συνιστούν το
κείμενο. Αφηγείται μια ιστορία στην οποία δε μετέχει, είναι δηλαδή έξω από την ιστορία και
την αφηγείται, αφού πλέον αυτή έχει συντελεστεί·
* ενδοδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στην ιστορία ως ένα από τα πρόσωπά της και τα
γεγονότα που διηγείται συνιστούν τη μετα-αφήγηση (τη δευτερεύουσα αφήγηση, που
παρεμβάλλεται στην κύρια αφήγηση)·
* μεταδιηγητικός: βρίσκεται μέσα σε μια εγκιβωτισμένη αφήγηση (μετα-αφήγηση ή
δευτερεύουσα ιστορία) και αφηγείται μια άλλη ιστορία.
3. Με κριτήριο την εστίαση (οπτική γωνία, αφηγηματική σκοπιά ή προοπτική), τη
σκοπιά δηλαδή από την οποία αντιλαμβάνεται τα γεγονότα ο αφηγητής και την απόστασή του
από τα πρόσωπα και τα πράγματα:
* αφηγητής-παντογνώστης: γνωρίζει περισσότερα από όσα γνωρίζουν οι ήρωες της
ιστορίας·
* αφηγητής-παρατηρητής: είναι ένας από τους χαρακτήρες της ιστορίας, συμμετέχει σ'
αυτήν ως θεατής των γεγονότων και γνωρίζει όσα γνωρίζουν οι ήρωες της ιστορίας·
* αφηγητής-πρωταγωνιστής: αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τη δική του ιστορία·
• Πρβ. τους ταυτόσημους όρους «αφηγητής αμέτοχος στην ιστορία» και «δρα-

2. ματοποιημένος αφηγητής».
Β. Η αφήγηση
1. Με κριτήριο τον τύπο του αφηγητή η αφήγηση μπορεί να είναι:
* ομοδιηγητική: ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως
απλός παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας (πρωτοπρόσωπη αφήγηση)·
* ετεροδιηγητική: ο αφηγητής δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που διηγείται
(τριτοπρόσωπη αφήγηση)·
* αυτοδιηγητική: είναι η ομοδιηγητική αφήγηση, όταν ο αφηγητής αφηγείται τη δική του
ιστορία, της οποίας είναι ο πρωταγωνιστής, ο κεντρικός ήρωας.
• Μετα-αφήγηση ονομάζεται η εγκιβωτισμένη αφήγηση, η δευτερεύουσα αφήγηση, που
παρεμβάλλεται στη κύρια αφήγηση
2. Με κριτήοιο την εστίαση (οπτική γωνία, αφηγηματική σκοπιά ή προοπτική), τη
σκοπιά από την οποία αντιλαμβάνεται τα γεγονότα ο αφηγητής και την απόστασή του από τα
πρόσωπα και τα πράγματα, η αφήγηση μποοεί να είναι:
* αφήγηση χωρίς εστίαση (ή αφήγηση με μηδενική εστίαση): είναι η τριτοπρόσωπη
αφήγηση, στην οποία ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα από όσα γνωρίζει οποιοσδήποτε από
τους ήρωες της ιστορίας· δεν υπάρχουν όρια στην πληροφόρηση του αναγνώστη σχετικά με τα
γεγονότα και τις σκέψεις των αφηγηματικών προσώπων
* αφήγηση με εσωτερική εστίαση (εσωτερική οπτική γωνία): είναι η πρωτο-πρόσωπη ή
τριτοπρόσωπη αφήγηση, στην οποία ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας, κύριο
ή δευτερεύον, και έχει περιορισμένη οπτική σκοπιά• γνωρίζει δηλαδή όσα γνωρίζουν οι ήρωες
της ιστορίας που αφηγείται.
* αφήγηση με εξωτερική εστίαση (εξωτερική οπτική γωνία): είναι η αφήγηση στην
οποία ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από όσα γνωρίζουν τα πρόσωπα της ιστορίας που αφηγείται.
• Η οπτική γωνία της αφήγησης είναι η απόσταση που παίρνει ο αφηγητής από τα γεγονότα
και από τα πρόσωπα της αφήγησης και η σκοπιά από την οποία τα αντιλαμβάνεται.
• αφήγηση (λογοτεχνική). Η γραπτή παρουσίαση της ιστορίας, δηλαδή μιας σειράς γεγονότων
(του συνόλου των γεγονότων) που συνιστούν την υπόθεση ενός αφηγηματικού κειμένου (το
περιεχόμενο, το μύθο γύρω από τον οποίο πλέκεται αυτό)· αυτή η παρουσίαση γίνεται με κάποια
ιδιαίτερη σειρά και τεχνική (βλ. και πλοκή).
- Τα συμβάντα της ιστορίας ξετυλίχτηκαν σε ένα μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα, αλλά
παρουσιάζονται από τον αφηγητή μέσα σε ένα άλλο, συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Έτσι,
1. ο χρόνος των γεγονότων (ή ο χρόνος της ιστορίας, της δράσης) είναι το τμήμα του
φυσικού χρόνου μέσα στο οποίο ξετυλίχτηκαν τα γεγονότα της ιστορίας με κάποια φυσική σειρά,
διάρκεια και αλληλουχία, ενώ
2. ο χρόνος της αφήγησης (ο αφηγηματικός χρόνος, ο χρόνος του μύθου) είναι ένα
άλλο χρονικό τμήμα: εκείνο που οριοθετείται από την έναρξη και το τέλος της αφήγησης και
μέσα στο οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα με κάποια τεχνική: ο χρόνος της ιστορίας
παρουσιάζεται στην αφήγηση με διάφορους τρόπους και επιλεκτικά κατά τμήματα· έτσι ο χρόνος
της αφήγησης κατά κανόνα δε συμπίπτει με εκείνον της ιστορίας· εξάλλου, τα γεγονότα
παρουσιάζονται στην αφήγηση συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα
από εκείνη με την οποία διαδραματίστηκαν στην ιστορία: άλλοτε αναφέρονται αναδρομικά,
άλλοτε συμπυκνωμένα, ενώ μερικά ενδέχεται να παραλείπονται.
- Σχετικός με το χρόνο της αφήγησης είναι:
3. ο ρυθμός της αφήγησης (γρήγορος ή αργός), που τον καθορίζουν:
α. η χρονική (ή χρονολογική) σ ε ι ρ ά: η σειρά με την οποία παρουσιάζει τα γεγονότα ο

3. αφηγητής σπάνια ταυτίζεται με τη φυσική τους σειρά, με την οποία διαδραματίστηκαν στην
ιστορία· ενώ δηλαδή τα γεγονότα ξετυλίχτηκαν το ένα μετά το άλλο σε μια χρονική ακολουθία,
ο αφηγητής παραβιάζει αυτή τη φυσική διαδοχή τους. Έτσι, μπορεί η αφήγηση να αρχίζει από
τα μισά της ιστορίας και να συμπληρώνει το χρόνο που προηγήθηκε με αναδρομές, παρεκβάσεις
κτλ. Με αυτή την παραβίαση της σειράς προκύπτουν οι λεγόμενες α ν α χ ρ ο ν ί ε ς, δηλαδή
* οι αναδρομικές αφηγήσεις ή αναδρομές ή αναλήψεις (flash back), που περιλαμβάνουν
γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρίσκεται ο αφηγητής, και
* οι πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις, που αναφέρονται εκ των προτέρων σε γεγονότα
που θα συμβούν αργότερα.
- Η χρονική σειρά μπορεί επίσης να είναι ομαλή-γραμμική, in medias res, αντίστροφη, με
εγκιβωτισμούς, με παρεκβάσεις, με προοικονομία, με προσήμανση (ή προϊδεασμό)
β. η χρονική διάρκεια: ο χρόνος της αφήγησης έχει συνήθως μικρότερη διάρκεια από το
χρόνο της ιστορίας, ο οποίος μπορεί να διαρκεί μέρες, μήνες, χρόνια· όμως ο αφηγητής άλλα
γεγονότα τα συμπυκνώνει σε μικρό χρονικό τμήμα και άλλοτε επιμηκύνει το χρόνο· η
συμπύκνωση αυτή και το άπλωμα πετυχαίνονται με την έλλειψη (αφηγηματικό κενό), τη σύνοψη
(ή συμπύκνωση), την επιβράδυνση, την παύση·
γ. η χρονική συχνότητα: ενώ ένα γεγονός της ιστορίας συμβαίνει μόνο μία φορά, στην
αφήγηση ενδέχεται να παρουσιάζεται περισσότερες, αφηγημένο κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο.
τη χρονική συχνότητα την καθορίζουν οι επαναλήψεις, οι παραλληλίες κ.ά.
• αφηγητής. Είναι το πρόσωπο που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης, ο
φορέας της αφήγησης, το υποκείμενο της αφήγησης. Στη λογοτεχνία δεν πρέπει να συγχέουμε το
συγγραφέα (αυτόν που γράφει, το υπαρκτό πρόσωπο που ανήκει στον πραγματικό κόσμο) με τον
αφηγητή (αυτόν που μιλάει
στην αφήγηση και ανήκει στον κόσμο του λογοτεχνικού έργου, που αποτελεί μέλος του
μυθοπλαστικού κόσμου).
Ο αφηγητής
1. είναι αμέτοχος στην ιστορία (αφήγηση με μηδενική εστίαση)
και την αφηγείται σε γ΄ γραμματικό πρόσωπο (διήγηση ή έμμεση αφήγηση- βλ. αφηγηματικοί
τρόποι). Δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα, αλλά είναι πρόσωπο πλαστό (το επινοεί ο συγγραφέας,
για να πει την «ιστορία») και έχει το ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στο συγγραφέα και
στον αναγνώστη. Ο αμέτοχος αυτός αφηγητής
α. βλέπει είτε μέσα από όλα τα πρόσωπα (είναι ο «παντογνώστης» παρατηρητής) είτε μέσα
από το βασικό ή από ένα δευτερεύον πρόσωπο· παρατηρεί και καταγράφει τα πάντα: αυτά που
κάνουν ή λένε οι ήρωες, ακόμα και όσα σκέφτονται ή σχεδιάζουν μερικές φορές μάλιστα κάνει
και σχόλια-
β. είναι αντικειμενικός παρατηρητής, αποστασιοποιημένος από την ιστορία, και δε βλέπει
μέσα από κανένα πρόσωπο· δε σχολιάζει τα διαδραματιζόμενα, αλλά αφήνει να μιλήσουν τα ίδια
τα γεγονότα και οι πράξεις των προσώπων. Έτσι, ο αναγνώστης μένει ανεπηρέαστος και
σχηματίζει τη δική του γνώμη·
2. είναι δραματοποιημένος, βλέποντας από εσωτερική οπτική γωνία, από την οπτική γωνία
ενός προσώπου (αφήγηση με εσωτερική εστίαση): συμμετέχει στα δρώμενα (ως βασικό ή ως
δευτερεύον πρόσωπο) και αφηγείται σε α΄ πρόσωπο (μίμηση ή άμεση αφήγηση- βλ. αφηγηματικοί
τρόποι).
• γραμμική-ομαλή χρονική σειρά (ή χρονολογική). Ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα
από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας, με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν, χωρίς την
παρεμβολή αναχρονιών, παρεκβάσεων κτλ. (βλ. αφήγηση, 3.α.).