8-4 grade Mane Barseghyan

1. Նյութի ագրեգատային
վիճակներ
Մանե Բարսեղյան
8-4 դասարան

2. • Ցանկացած նյութ ունի տարբեր ագրեգատային վիճակներ: Այդ
վիճակներն իրարից տարբերվում են ոչ թե մոլեկուլներով, այլ
նրանով, թե ինչ դասավորություն ունեն այդ մոլեկուլները և ինչպես
են շարժվում: Նույն նյութի (օրինակ՝ ջրի) ագրեգատային տարբեր
վիճակներում մոլեկուլների դասավորության
առանձնահատկությունները պատկերված են նկարում`

3. • Որոշակի պայմանների առկայության դեպքում նյութերը կարող են մի
վիճակից անցնել մեկ այլ վիճակի:
• Գ Պ, Հ տառերը նյութերի՝ համապատասխանաբար գազային, պինդ,
հեղուկ վիճակները նշանակելու համար են, սլաքները ցույց են տալիս
այս կամ այն պրոցեսի
• ընթացքի ուղղությունը: Ընդհանուր հաշվով տարբերվում են վեց
պրոցես, որոնց դեպքում տեղի են ունենում նյութերի ագրեգատային
փոխակերպումները:

4. • Պինդ (բյուրեղային) վիճակից նյութի անցումը հեղուկ վիճակի կոչվում
է հալում, իսկ հակառակ պրոցեսը՝ բյուրեղացում կամ պնդացում:
• Օրինակ`
• Հալման օրինակ է սառույցի հալումը, հակառակ պրոցեսը տեղի է
ունենում ջրի սառցակալման ժամանակ:
• Նյութի անցումը հեղուկ վիճակից գազայինի կոչվում է շոգեգոյացում,
հակառակ պրոցեսը կոչվում է խտացում (կոնդենսացիա,
լատ. «կոնդենսատիո»՝ «խտացում» բառից):
• Օրինակ`
• Շոգեգոյացման օրինակ է ջրի գոլորշացումը, խտացման՝ ցողի
առաջացումը:

5. • Շոգեգոյացման օրինակ է ջրի գոլորշացումը, խտացման՝ ցողի
առաջացումը:

6. • Օրինակ`
• Գրաֆիտը կարելի է տաքացնել մինչև հազար, երկու հազար և անգամ
երեք հազար աստիճան, և այդուհանդերձ, այն չի վերածվի հեղուկի,
այլ սուբլիմացիայի կենթարկվի, այսինքն՝ պինդ վիճակից
միանգամից կանցնի գազայինի: Միանգամից գազային վիճակի է
անցնում (շրջանցելով հեղուկ վիճակը) նաև, այսպես կոչված, «չոր
սառույցը» (պինդ ածխածնի օքսիդը՝` CO2) որը կարելի է տեսնել
պաղպաղակի պահպանման և տեղափոխման համար նախատեսված
բեռնարկղում: Բոլոր հոտերը, որոնցով օժտված են պինդ
մարմինները (ասենք՝ նավթալինը), նույնպես պայմանավորված են
սուբլիմացիայով. պինդ մարմնից մթնոլորտ դուրս գալով՝
մոլեկուլները նրա վրա գազ (կամ գոլորշի) են գոյացնում, ինչն էլ հոտի
զգացողություն է առաջացնում: Դեսուբլիմացիայի օրինակ կարող է
ծառայել ձմռանը լուսամուտների վրա սառույցի բյուրեղիկներից
նախշերի առաջացումը: Դրանք օդում գտնվող ջրային գոլորշու
դեսուբլիմացիայի արդյունքն են:

7. Բյուրեղային մարմինների հալումն ու
պնդացումը
• Բյուրեղային պինդ մարմինը հալեցնելու համար անհրաժեշտ է
նրան որոշակի ջերմաքանակ հաղորդել: Կատարենք հետևյալ
փորձը: Կոնաձև փորձանոթը լցնենք սառույցի մանր կտորներով
(նկ. 3): Նրա մեջ ջերմաչափ տեղադրենք և խցանով փակելով
փորձանոթը՝ սկսենք տաքացնել այն:
• Կտեսնենք, որ ո՛չ -15 C, ո’չ -10 C և ո՛չ էլ -5 C ջերմաստիճանների
դեպքում սառույցի հետ ոչինչ չի կատարվում. այն նախկինի պես
պինդ է մնում: Փոփոխությունները սկսում են տեղի ունենալ O C -
ում: Այդ պահից սառույցը սկսում է հալչել՝ վերածվելով ջրի, և
մինչև ամբողջ սառույցը ջուր չդառնա, նրա ջերմաստիճանն
անփոփոխ է մնում: Փորձանոթում նյութի ջերմաստիճանը
կսկսի նորից բարձրանալ այն բանից հետո միայն, երբ նրանում
միայն ջուր լինի: Երբ ջուրը տաքանա մինչև 20 C , անջատենք
այրոցը:Եթե կառուցենք փորձանոթի նյութի ջերմաստիճանի՝
ժամանակից կախվածության գրաֆիկը, ապա կստանանք մի
գիծ, որը պատկերված է նկար 4-ում:

8. • Այս գրաֆիկի AB հատվածը նկարագրում է սառույցի -20-ից մինչև 0 C
տաքանալը: Տաք կոլբայի հետ շփման շնորհիվ սառույցի մոլեկուլների
միջին կինետիկ էներգիան մեծանում է, և սառույցի ջերմաստիճանը
բարձրանում է: BC հատվածում ամբողջ էներգիան, որը ստանում է
փորձանոթի պարունակությունը, ծախսվում է սառույցի բյուրեղային ցանցի
քայքայման վրա. նրա մոլեկուլներն այնպիսի դասավորություն են
ստանում, որի դեպքում նյութը հեղուկ է դառնում: Այդ ընթացքում
մոլեկուլների միջին կինետիկ էներգիան անփոփոխ է մնում: Այդ
պատճառով էլ անփոփոխ է մնում նաև նյութի ջերմաստիճանը: CD
հատվածը նկարագրում է սառույցի հալումից առաջացած ջրի տաքանալը:

9. • Այն ջերմաստիճանը, որի դեպքում նյութը հալչում է, կոչվում
է հալման ջերմաստիճան:
• Այն ջերմաստիճանը, որի դեպքում նյութը պնդանում է (բյուրեղանում
է), կոչվում է այդ նյութի բյուրեղացման ջերմաստիճան:
• Տարբեր նյութերի հալման (և պնդացման) ջերմաստիճանները կարելի
է գտնել համապատասխան աղյուսակներում խնդրագրքերում և
դասագրքերում: Այդ աղյուսակից երևում է, որ որոշ նյութեր (ասենք՝
ջրածինը և թթվածինը) հալվում և պնդանում են խիստ ցածր,
մյուսները (ասենք՝ օսմիումը և վոլֆրամը)՝ շատ բարձր
ջերմաստիճանների պայմաններում:
• 1650 C -ից բարձր ջերմաստիճանում հալվող մետաղները կոչվում են
դժվարահալ (տիտան, քրոմ, մոլիբդեն և այլն): Դրանցից հալման
ամենաբարձր ջերմաստիճանն ունի վոլֆրամը (մոտավորապես 3400
C): Դժվարահալ մետաղները և դրանց միացություններն
օգտագործում են ինքնաթիռաշինության մեջ, հրթիռային և
տիեզերական տեխնիկայում, ատոմային էներգետիկայում և այլն: