2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ
• Με τον όρο ορχήστρα αναφερόμαστε σε ένα μουσικό σύνολο μικρής ή μεγάλης
κλίμακας. Ανάλογα με τη συγκρότησή της ή το είδος της μουσικής που υπηρετεί,
διακρίνεται σε:
• Ορχήστρα δωματίου -- μικρή ορχήστρα εγχόρδων ή/και πνευστών πoυ συνήθως
μπορεί να αποδώσει στα πλαίσια μιας μικρής αίθουσας μουσικής
• Συμφωνική ορχήστρα ή Φιλαρμονική -- ορχήστρα μεγάλων διαστάσεων με
κλασικό κυρίως ρεπερτόριο
• Τζαζ Ορχήστρα -- ευρύτερης (big band) ή περιορισμένης συγκρότησης
• Ορχήστρα εμβατηρίων -- ορχήστρα κατά κύριο λόγο πνευστών και κρουστών
οργάνων.
• Στην προκλασική Ελλάδα, η ορχήστρα αντιπροσώπευε τον χώρο μπροστά στο ναό
του Διονύσου που προοριζόταν για χορό. Αργότερα, στην κλασική εποχή, ο ίδιος
όρος χαρακτήριζε τον χώρο στο θέατρο μεταξύ της σκηνής και των θεατών, στον
οποίο βρίσκονταν οι οργανοπαίκτες. Κατά τον 17ο αιώνα, επικράτησε, ο όρος
ορχήστρα να αποδίδεται και στο ίδιο το σύνολο των μουσικών που έπαιζαν τα
όργανα αποκτώντας έτσι και την σημερινή του έννοια.
3. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ
• Η μουσική ενός πολιτισμού επηρεάζεται από την κοινωνική και οικονομική οργάνωση, την τεχνολογία -
τεχνογνωσία, ακόμη και από το κλίμα . Ο τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μέσα από τη μουσική, οι
συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτή παίζεται και ακούγεται, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι
μουσικοί, διαφέρουν ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές και ιστορικές περιόδους.
Η εμφάνιση της ορχήστρας είναι οριστικά συνδεδεμένη με τα παραπάνω. Στην εξέλιξή της συνέβαλαν
όλες εκείνες συνθήκες οι οποίες συνθέτουν κάθε φορά το ιστορικό-κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο
στο σύνολό του, γι αυτό το παράδειγμά της είναι χαρακτηριστικό μέσα στην ιστορία της μουσικής.
•
Οι ρίζες της ορχήστρας φτάνουν έως την αρχαία Αίγυπτο. Χρησιμοποιούσαν μικρά μουσικά σύνολα σε
δημόσιες τελετές και γιορτές. Πολύ αργότερα, κατά τον 11ο αι μΧ, έκαναν την εμφάνισή τους οι
οικογένειες των οργάνων με διαφορές στη χροιά και τις οκτάβες.
Κατά το μεσαίωνα και την αναγέννηση η οργανική μουσική ήταν μουσική δωματίου (μικρά σύνολα).
Υπήρχαν και μεγαλύτερα σύνολα, όμως χρησιμοποιούνταν σε τελετές και γιορτές (πχ το καλωσόρισμα
ενός βασιλιά, γάμοι υψηλών προσώπων κλπ).
Το 15ο και 16ο αιώνα οι ευγενείς είχαν μουσικούς για να παράγουν μουσική για τις εκδηλώσεις της
αυλής. Με τη δημιουργία της όπερας άρχισε να γράφεται μουσική για συνδυασμούς συνόλων . Εκεί
βρίσκονται οι ρίζες της ορχηστρικής εκτέλεσης.
4. • Μεγάλη συμβολή στην εξέλιξη της ορχήστρας είχε ο
Μοντεβέρντι και η όπερα. Η αναγεννησιακή ορχήστρα
φτάνει στο απόγειό της με τον " Ορφέα"(1607). Κατά το
17ο αι τα οργανικά σύνολα ήταν μικρά και ευέλικτα. Η πιο
φημισμένη ορχήστρα του 17ου αι ήταν εκείνη του J.B. Lully
με το όνομα : Les vingt-quatre violons du Roi.
Αποτελούνταν κυρίως από έγχορδα. Κατά το 1700 είχαν
συμπεριληφθεί και ξύλινα πνευστά (φλάουτα, όμποε και
κόρνα) μαζί με τα βιολιά τα οποία είχαν αντικαταστήσει τα
-πιο παλιά- viols. Κατά τον 18ο αι είχαν ήδη αρχίσει να
χρησιμοποιούνται και τρομπέτες μαζί με τα τύμπανα,
περιστασιακά.
5. Η ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ
Η Συμφωνική ορχήστρα είναι ένα μουσικό
σύνολο, μια ορχήστρα μεγάλης κλίμακας,
αποτελούμενη από συγκεκριμένα όργανα
που χρησιμοποιείται συνήθως για την
εκτέλεση έργων συμφωνικής μουσικής ή
όπερας
Η ανάπτυξη εν γένει της ορχήστρας, συνδέεται
με την εξέλιξη της οργανικής μουσικής και της
όπερας κατά τον 17ο αιώνα και την εποχή του
μπαρόκ. Πριν από την περίοδο αυτή, υπήρχαν
μικρά μουσικά σύνολα (consort, ensemble). Με
την ραγδαία εξέλιξη της όπερας, οι ορχήστρες
της εποχής άρχισαν σταδιακά να παίρνουν μια
τυποποιημένη μορφή και αυστηρότερη δομή.
7. Η ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΗΣ
ΒΙΕΝΝΗΣ
• Η Φιλαρμονική ορχήστρα της Βιέννης (γερμ. Wiener
Philharmoniker) είναι ορχήστρα της Αυστρίας, η οποία θεωρείται
από τις καλύτερες στον κόσμο. Η έδρα της είναι το Musikverein. Τα
μέλη της ορχήστρας επιλέγονται από την Κρατική όπερα της
Βιέννης. Αυτή η διαδικασία είναι μακρόχρονη καθώς κάθε
μουσικός καλείται να αποδείξει την ικανότητα του συμμετέχοντας
στην Opera and Ballet για τουλάχιστον τρία έτη. Όταν αυτό
επιτευχθεί, ο μουσικός μπορεί να αιτηθεί για μια θέση στο
πλήρωμα της Φιλαρμονικής της Βιέννης. Η ορχήστρα ξεκίνησε το
1842 όταν ο Otto Nicolai δημιούργησε την Φιλαρμονική Ακαδημία,
μια πλήρως ανεξάρτητη ορχήστρα η οποία λάμβανε αποφάσεις με
την δημοκρατική ψήφο όλων των μελών της. Αυτή την αρχή τη
διατηρεί η ορχήστρα μέχρι σήμερα.
8. H ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΕΣΤΡΟΥ
• Συχνά πολλοί απορούν σχετικά με την χρησιμότητα και το ρόλο του μαέστρου.
• Για να αντιληφθεί κανείς τη σημασία του, αρκεί να αναλογιστεί ότι μια σύγχρονη ορχήστρα αποτελείται από 100 και πλέον
μουσικούς που συνήθως έχουν πολύ έντονη προσωπικότητα, διαμορφωμένες απόψεις και συγκεκριμένες απαιτήσεις.
Το κάθε άτομο-μέλος μιας συμφωνικής ορχήστρας έχει το δικό του τρόπο να αισθάνεται μια μουσική φράση και να
αντιλαμβάνεται ένα μουσικό στυλ, ενώ έχει έναν προσωπικό τρόπο να εκφράζει την άποψή του.
• Παράλληλα, όμως, το νόημα της ορχήστρας είναι ότι συγκροτεί ένα σύνολο, το οποίο χαρακτηρίζεται από μια ενιαία
άποψη και ιδιαίτερο στυλ παιξίματος, που με κάθε συναυλία έχει να προτείνει μια ξεχωριστή ερμηνεία ενός συχνά
πολυπαιγμένου μουσικού έργου.
• Εκείνος που θα κάνει αυτό το σύνολο να αποκτήσει τη δική του προσωπικότητα και το δικό του στυλ και να ερμηνεύσει
ένα έργο με συνεπή και διακεκριμένο τρόπο δεν είναι παρά ο μαέστρος, ο οποίος με τις κινήσεις των χεριών του και της
μπαγκέτας, αλλά ακόμα και με ένα βλέμμα ή μια κίνηση του σώματός του δίνει και κρατά το τέμπο ή το αλλάζει όταν
χρειάζεται, δείχνει τις εισόδους των οργάνων, τις δυναμικές και τις γραμμές των φράσεων.
Οι ικανότητες που απαιτούνται για να επιτευχθεί αυτό είναι πολλές.
• Ένας μαέστρος πρέπει να έχει εξαιρετική γνώση της ιστορίας και της μορφολογίας της μουσικής, όπως και της τέχνης
γενικότερα, να γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των οργάνων, να έχει σαφή και ξεκάθαρη άποψη του τι θέλει να εκφράσει και,
πάνω από όλα, να έχει ένα αποτελεσματικό τρόπο να το περνά στους μουσικούς.
Οι διοικητικές ικανότητές του δεν πρέπει να είναι κατώτερες από αυτές ενός επιτυχημένου μάνατζερ επιχείρησης, καθώς η
πραγματοποίηση μιας μουσικής ιδέας βρίσκεται τελικά στα χέρια των μουσικών της ορχήστρας.
9. ΟΡΓΑΝΑ
• Τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας προέρχονται από πολλούς λαούς όλου του κόσμου, κυρίως
όμως της Ανατολής και διαμορφώθηκαν από την Αναγέννηση και το Μπαρόκ μέχρι τα τέλη του
19ου αιώνα. Στη μουσικολογία διαχωρίζονται τα μουσικά όργανα, ανάλογα με τον τρόπο που
παράγουν τον ήχο, σε ιδιόφωνα, μεμβρανόφωνα, χορδόφωνα, αερόφωνα και ηλεκτρόφωνα. Στη
μουσική πρακτική έχει επικρατήσει όμως για τα όργανα της ορχήστρας μία διαφορετική κατάταξη.
• Η κλασική συμφωνική ορχήστρα αποτελείται από τέσσερις βασικές κατηγορίες οργάνων:
• Τα έγχορδα όργανα
• Τα ξύλινα πνευστά
• Τα χάλκινα πνευστά
• Τα κρουστά όργανα
• Συνολικά η συμφωνική ορχήστρα μπορεί να αποτελείται από περισσότερους από 50 εκτελεστές,
ενώ οι μεγαλύτερες ορχήστρες μπορεί να πλησιάζουν και τα 100 όργανα.
• Διάταξη των οργάνων
• Τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας διακρίνονται από μία συγκεκριμένη διάταξη στο χώρο,
όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά το 18ο αιώνα (κλασική διάταξη). Από το 1945 ακολουθείται κατά
περίσταση και η λεγόμενη αμερικάνικη διάταξη, παραλλαγή της κλασικής και για μεγαλύτερη
ορχήστρα. Αρκετές φορές ακολουθούνται και άλλες διατάξεις, ανάλογα με την ιδιαιτερότητα ενός
μουσικού έργου ή την ακουστική του χώρου.
• Η ορχήστρα της όπερας τοποθετείται μεταξύ της σκηνής και της πλατείας του θεάτρου.
10. ΠΕΡΙΕΡΓΕΣ ΟΡΧΗΣΤΡΕΣ
ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΜΕ ΛΑΧΑΝΙΚΑ
• Η ιδέα να παίζουν μουσική με λαχανικά(!) τούς ήρθε μόλις
πρόσφατα αλλά ήδη έχει γίνει το πάθος τους! Δύο
αδέλφια από την Κίνα, ο 43χρονος Νan Weidong και ο
41χρονος Nan Weiping, κερδίζουν “τα προς το ζειν”
παίζοντας σε μια ασυνήθιστη ορχήστρα με μουσικά
όργανα από διάφορων ειδών ζαρζαβατικά! “Δεν είναι
καθόλου εύκολη υπόθεση να φτιάξεις ένα μουσικό όργανο
από λαχανικά, επειδή οι αλλαγές στη θερμοκρασία του
αέρα, η υγρασία αλλά και άλλοι παράγοντες μπορούν
εύκολα να παραμορφώσουν το σχήμα των οπών και κατ’
επέκταση να αλλοιώσουν τον ήχο. Ανά πάσα ώρα και
στιγμή μπορεί να γίνεις… παράφωνος!”, λένε τα αδέρφια.
11.
12. • ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ
• Ονομάζεται “Orchestra of Recycled Instruments” και
είναι η πρώτη “ανακυκλωμένη” ορχήστρα στον κόσμο,
καθώς τα μέλη της δημιουργούν τα μουσικά όργανα
που χρησιμοποιούν κυριολεκτικά από τα σκουπίδια
και τις χωματερές της Παραγουάης! Κουτιά από
μπισκότα, αναψυκτικά αλλά και άχρηστα αντικείμενα
της κουζίνας όπως κουτάλια, σπάτουλες, καπάκια από
κατσαρόλες και ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε
“μεταμορφώνονται” στα χέρια τους σε μοναδικά
μουσικά όργανα.
13.
14. • ΟΡΧΗΣΤΑ ΑΠΌ ΟΠΛΑ
• Ως μέρος της συνεχούς προσπάθειάς του να μετατρέψει τα όπλα σε
μουσικά όργανα, ο Μεξικανός καλλιτέχνης Pedro Reyes κατασκεύασε μια
ηλεκτρονική ορχήστρα. Με τον τίτλο «Αφοπλισμός», η ορχήστρα των
οκτώ μουσικών οργάνων δημιουργήθηκε μέσα από μια συνεργασία με
διάφορους μουσικούς στην πόλη του Μεξικού.
•
• Η ομάδα συνέλεξε διάφορα πιστόλια και καραμπίνες, τα οποία
κατασχέθηκαν από διάφορα καρτέλ ναρκωτικών από το μεξικανικό
στρατό και τα χρησιμοποίησε για την κατασκευή των μουσικών οργάνων
που ελέγχονται από υπολογιστές και μπορούν να παίξουν μουσική με
προγραμματισμό. «Τα αρνητικά συναισθήματα των ανθρώπων απέναντι
στα όπλα πρέπει να μετατρέπονται σε θετικά. Ο καλύτερος τρόπος είναι
να συνδυάσεις τα όπλα με κάτι όμορφο, όπως είναι η μουσική, για να
αποβάλλεις από τον κόσμο το γεγονός ότι τα συνδέει μόνο με τον πόλεμο
και το θάνατο», λέει ο καλλιτέχνης.
