3. ΜΥΣΤΡΑΣ
Ο Μυστράς ήταν βυζαντινή πολιτεία της Πελοποννήσου, πολύ κοντά
στη Σπάρτη. Σήμερα είναι ερειπωμένος, αν και έχουν αναστηλωθεί ορισμένα
κτίσματα, και αποτελεί πολύτιμη πηγή για τη γνώση της ιστορίας, της τέχνης
και του πολιτισμού των δύο τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου.
Η ιστορία "της νεκρής πολιτείας" σήμερα του Μυστρά αρχίζει από τα
μέσα του 13ου αιώνα, όταν συμπληρώθηκε η κατάκτηση της Πελοποννήσου
από τους Φράγκους. Το 1249 ο Γουλιέλμος Β' Βιλλαρδουίνος έκτισε το
κάστρο του στην ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου, στην κορυφή ενός
υψώματος με απότομη και κωνοειδή μορφή, που λεγόταν Μυστράς ή
Μυζυθράς.
Ο Μυστράς εξελίχθηκε σε μια σπουδαία καστροπολιτεία και έγινε
πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μορέως. Συνέχισε να είναι σημαντική
πόλη στους επόμενους αιώνες μέχρι τα πρώτα μεταεπαναστατικά χρόνια,
οπότε εγκαταλείφθηκε.
Σήμερα ο Μυστράς είναι μακράν το πιο σημαντικό Βυζαντινό μνημείο
στην Ελλάδα.
5. ΜΥΣΤΡΑΣ
Η διάταξη της
καστροπολιτείας είναι σε σε
τρεις διακεκριμένες ζώνες, με
σημαντική διαφορά
υψομέτρου: Άνω, Κάτω και
Έξω Χώρα. Επιπλέον
υπάρχει και η ακρόπολη στην
κορυφή.
Στην Άνω Χώρα ξεχωρίζουν
τα Παλάτια των Δεσποτών.
Έχουν χτιστεί σε διαφορετικές
περιόδους (13ος-15ος αιών)
και σχηματίζουν ένα μεγάλο
συγκρότημα όπου δεσπόζει η
αίθουσα του θρόνου.
6. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ
ΜΥΣΤΡΑ
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Στην Κάτω Χώρα ξεχωρίζει η Μητρόπολη, δηλαδή ο ναός του Αγίου
Δημητρίου, όπου στέφθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας
του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄Παλαιολόγος.
Η κατασκευή του ναού είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, όπως φαίνεται κυρίως
στην τοιχοποιία της ανατολικής πλευράς. Στο εσωτερικό του ναού, αξιόλογος είναι
ο γλυπτός διάκοσμος, που στο σύνολό του προέρχεται από παλαιότερα μνημεία.
Από αυτόν ξεχωρίζουν τα δύο προσκυνητάρια στους πεσσούς του ιερού, το
τέμπλο, και κυρίως η πλάκα με τον ανάγλυφο δικέφαλο αετό των Παλαιολόγων
στο δάπεδο, κάτω από τον τρούλο. Η Μητρόπολη ξεχωρίζει επίσης για τον
πλούτο των επιγραφικών της μαρτυριών και την ποικιλία που χαρακτηρίζει τη
ζωγραφική της διακόσμηση. Οι τοιχογραφίες της ανήκουν σε τρεις διαφορετικές
περιόδους, που αντιστοιχούν στις τρεις οικοδομικές της φάσεις και ακολουθούν τη
διαφορετική τεχνοτροπία κάθε εποχής.
Στο συγκρότημα του ναού υπάρχει μουσείο, που φιλοξενεί γλυπτά,
τοιχογραφίες, εικόνες και ευρήματα ανασκαφών.
10. Μονή Βροντοχίου
Οι Άγιοι Θεόδωροι (1290-1295) και η Παναγία η Οδηγήτρια (Αφεντικό), οι
μεγαλύτερες και πιο εντυπωσιακές εκκλησίες του Μυστρά, βρίσκονται στη
βόρεια γωνία του εξωτερικού τείχους. Αποτελούσαν την οχυρωμένη μονή
Βροντοχίου, μεγαλόπρεπο έργο που ίδρυσε ο ηγούμενος Παχώμιος, το οποίο
ήταν πνευματικό κέντρο του Μυστρά και χώρος ταφής των δεσποτών. Η
Οδηγήτρια διασώζει εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες (1312-1322), ορισμένες
από τις οποίες συνδέονται με την τέχνη της Κων/πολης. Οι Άγιοι Θεόδωροι είναι
ένας σταυροειδής οκταγωνικός ναός και προηγούνται χρονολογικά. Ο
μεγαλοπρεπής και επιβλητικός ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας
χαρακτηρίζεται από ένα σύνθετο τύπο: εξωτερικά είναι διώροφος πεντάτρουλος
σταυροειδής ναός, ενώ εσωτερικά έχει τη μορφή μιας ιδιόμορφης βασιλικής.
11. Ναός Αγίας Σοφίας
Η Αγία Σοφία, που μάλλον ήταν καθολικό μονής και επίσημος ναός
του παλατιού και των ευγενών, βρίσκεται στην Επάνω Χώρα. Χτίστηκε
ανάμεσα στο 1350 και το 1365 από τον Μανουήλ Καντακουζηνό, τον πρώτο
δεσπότη του Μυστρά, και ταυτίζεται με το ναό του Ζωοδότη Χριστού, ο
οποίος ιδρύθηκε από τον Μανουήλ και μετατράπηκε σε ανδρικό μοναστήρι
με πατριαρχικό σιγίλλιο του 1365. Ανήκει στον απλό δίστηλο τύπο (τον ίδιο
με την Ευαγγελίστρια και την Περίβλεπτο) και διατηρεί λίγα μόνο στοιχεία
από το γλυπτό διάκοσμο και τις τοιχογραφίες της.
12. Ναός Περιβλέπτου
Στο νοτιοανατολικό άκρο του οικισμού, δίπλα στον απόκρημνο βράχο,
βρίσκεται το περίπλοκο και συνάμα γραφικό μοναστηριακό συγκρότημα της
Περιβλέπτου. Ο ναός, που μοιάζει να είναι σφηνωμένος μέσα στο βράχο,
χτίστηκε το 14ο αιώνα και είναι σταυροειδής, εγγεγραμμένος δίστηλος. Η
είσοδος στο ναό εξασφαλίζεται από μια μικρή πόρτα δίπλα στις αψίδες, η
οποία οδηγεί αρχικά σ' ένα στενό διάδρομο, κάτω από το βράχο. Το κτηριακό
σύμπλεγμα συμπληρώνουν τα παρεκκλήσια. Οι τοιχογραφίες του
διακρίνονται για τα προσεκτικά δουλεμένα χρώματα και τις κομψές, γεμάτες
ευγένεια και ρυθμό μορφές.
13. Ναός Ευαγγελίστριας
Η Ευαγγελίστρια βρίσκεται στην Κάτω Χώρα, ανάμεσα στη
Μητρόπολη και τους Αγίους Θεοδώρους. Είναι ένας μικρός δίστηλος
σταυροειδής ναός, με καλαίσθητο τρούλο, νάρθηκα και γυναικωνίτη, που
χρονολογείται στα τέλη του 14ου ή στις αρχές του 15ου αιώνα. Ιδιαίτερο
ενδιαφέρον παρουσιάζει ο γλυπτός διάκοσμος στο εσωτερικό του, στον
οποίο ξεχωρίζουν τα σκαλισμένα κυβικά κιονόκρανα. Ο περίβολος του ναού
χρησίμευε ως νεκροταφείο, αν και όπως μαρτυρεί η ιδιαίτερη κομψότητα του
αυτός δεν προοριζόταν εξαρχής για κοιμητήριο.
14. Ναός Παντάνασσας
Είναι η τελευταία χρονολογικά εκκλησία που χτίστηκε στον Μυστρά
κάτω από τα τείχη της Επάνω Πόλης. Κατέχει περίοπτη θέση, στο κεντρικό
σημείο της ανατολικής πλαγιάς του λόφου και της καστροπολιτείας
γενικότερα. Η μονή ιδρύθηκε το 1426-8 από τον Ιωάννη Φραγκόπουλο.
Συνδυάζει την τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο και το σταυροειδή εγγεγραμμένο
πεντάτρουλο στον όροφο. Σημαντικές για το κτηριακό συγκρότημα ήταν οι
ανοιχτές στοές του (σήμερα σώζεται μόνο μία). Ανάμεσά στα γλυπτά
ξεχωρίζουν τα κιονόκρανα, τα επιθήματα και η πύλη που οδηγεί από το
νάρθηκα στο ναό. Οι τοιχογραφίες των θόλων και των υπερώων της
Παντάνασσας (1430) έχουν υψηλή ποιότητα και ξεχωρίζουν για τη δύναμη
του χρώματος και την κίνηση που τις διακρίνει. Οι τοιχογραφίες του ισογείου
είναι μεταγενέστερες (17ος-18ος αιώνας) και διαφοροποιούνται ως προς το
ύφος και την καλλιτεχνική αξία.