3. ΟΙ ΜΈΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΊΣΤΡΟΦΗΣ ΡΟΠΉΣ
Μου αρέσει να παίζω συχνά το εξής παιχνίδι: προσπαθώ
να με σκεφτώ γέρο και κουρασμένο πάνω στο νεκρο-
κρέβατό μου. Δεν υπάρχουν φίλοι και συγγενείς τριγύρω πα-
ρά ένας ηλικιωμένος που θέλει να μείνει ήσυχος και μόνος,
καθώς η ζωή περνά μπροστά στα μάτια του από την αρχή μέ-
χρι το τέλος σαν νουβέλ βαγκ ταινία. Γιατί νουβέλ βαγκ; Δικός
μου ο θάνατος, δική μου και η επιλογή της τελευταίας προβο-
λής. Δεν θα τη δει και κανείς παρά μόνο ο γέρος. Με αυτόν τον
τρόπο θα μπορούσα, ίσως, να οπτικοποιήσω και να καταλά-
βω καλύτερα όσα συνέβησαν, να παρατηρήσω λεπτομέρειες
της πλοκής που έμειναν χαμένες σε σκοτεινά δωμάτια, ποιος
και τι ήταν ο πρωταγωνιστής, να επικεντρωθώ στους δεύτε-
ρους και τρίτους ρόλους, αυτούς που κάνουν συνήθως τη δια-
φορά σε μια αξιόλογη ταινία. Άγνωστο, βέβαια, αν η εν λό-
γω ταινία είναι πράγματι αξιόλογη, αλλά ας υποθέσουμε χάριν
της συζήτησης πως αυτή είναι. Ίσως ξαναθυμηθώ ξεχασμένες
γνωριμίες, ερωτικές ιστορίες και μοιραίες γυναίκες που δήθεν
με έκαναν να σαλέψω για λίγο, λες και δεν είναι κάτι που κα-
ταφέρνω μόνος μου με εξαιρετική ευχέρεια. Μπορεί να θυμη-
θώ το χ περιστατικό που συνέβη ένα φαινομενικά ήσυχο από-
γευμα και άλλαξε την τροχιά τής μέχρι τότε ζωής μου, το ψ
4. 4 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΤΟΣ
τραύμα που ήθελα να πιστέψω πως ξέχασα, αλλά κουβαλούσα
πάνω μου κάθε μέρα εκείνο το κάτι που έκανα και δεν έπρε-
πε ή το άλλο που ήθελα να κάνω και δεν τόλμησα. Κάθε φο-
ρά που βάζω όλα αυτά τα θεωρητικά πλάνα στο κεφάλι μου
και μετά το απολύτως απαραίτητο μοντάζ, μια μόνο λέξη πε-
τάγεται στο κεφάλι μου: «Σκατά!» Τίποτα από αυτά δεν γίνε-
ται, η ταινία δεν βλέπεται ούτε καν από εμένα τον ίδιο. Το μόνο
που διέκρινα είναι μια έφεση στη μουσική επένδυση. Και για
όποιον πει διδακτικά και με ευλάβεια θείου Πατέρα, σοφού ιε-
ροκήρυκα πώς γίνεται να σκέφτομαι έτσι τόσο νέος, ο χρόνος
φέρνει, η ζωή μπροστά μου, δεν έχω δει τίποτα ακόμα και λοι-
πές καθησυχαστικές μαλακίες, έχω να απαντήσω το εξής: Είναι
πολύ αργά το βράδυ και ίσως να μην ξυπνήσω αύριο. Θα μου
άρεσε να σκέφτομαι υπό αυτό το πρίσμα πιο συχνά. Η συνθήκη
αυτή ισχύει κάθε μέρα που περνάει, γεγονός που μου επιτρέπει
ήδη από τώρα να θεωρώ τον εαυτό μου πλήρη ημερών και κά-
πως έτσι η μόνη υποχρέωση που επωμίζομαι είναι να πω αυτό
που έχω να πω τη στιγμή αυτή και όχι την επόμενη. Έχοντας
αυτό ως γνώμονα, επιλέγω να αντιμετωπίζω τον εαυτό μου ως
εκκρεμότητα. Υπάρχει ένα κάποιο πλάνο, μερικοί στόχοι που
είτε θα πραγματοποιηθούν είτε όχι και ως εκεί. Όλα είναι ανοι-
χτά. Και κάτι ακόμα, αν ποτέ χρειαστεί να δώσω λόγο (κανένας
δεν δικαιούται να τον ζητήσει, αλλά και πάλι χάριν της συζήτη-
σης) για τη διαδικασία της αυτοπραγμάτωσής μου, η απάντη-
ση θα είναι η εξής: σύντομα στις οθόνες σας, απλώς όχι ακόμα.
Προέκυψαν ορισμένα τεχνικά ζητήματα. Μερικές αιφνίδιες εκ-
κρεμότητες. Ίσως και να παραπέμπω τον ενδιαφερόμενο στην
ιστορία του Κουρτς. Όσο ανέβαινε κόντρα τον ποταμό, το νερό
παρέσερνε ξοπίσω του και λίγο ακόμα από τα λογικά του. Και
αλίμονο αν τελειώσει το ποτάμι. Κανείς πιο επικίνδυνος.
Χρησιμοποιώ κάθε γραμμάριο της φαιάς ουσίας που βρί-
σκεται σφηνωμένη στο κεφάλι μου για να σκεφτώ αν υπήρ-
χε κάποια εποχή της ζωής μου που ο κόσμος γύρω ήταν λίγο
5. 5
ΑΙΏΝΙΑ ΆΝΟΙΞΗ
πιο απλός και όχι ένα νέφος από φωτάκια, περίεργες οσμές,
αστείους ήχους, σιγές και χάχανα. Νομίζω πως όχι. Η μόνη
διαφορά είναι πως στο παρελθόν ένιωθα λίγο πιο ξεχωριστός
μέσα σε αυτήν τη σύγχυση, ενώ πλέον βλέπω όλο και περισ-
σότερους τσαρλατάνους να κυκλοφορούν με τους ζουρλομαν-
δύες τους, να τους φορούν με περίσσια χάρη σε φανταχτε-
ρά σχέδια και χρώματα και εγώ να χαιρετώ με αυτοπεποίθη-
ση και ευγένεια τους ομοίους μου στον δρόμο, σαν ίσος προς
ίσο. Τι πιο φυσιολογικό να το χάνεις λίγο λίγο μεγαλώνοντας;
Το αντίθετο, ναι, αυτό θα ήταν μια πραγματική, τοξική τρέλα,
η πιο καταστροφική μάστιγα, η μεγάλη πληγή που θα έπλητ-
τε τον πλανήτη μας. Συμβαίνει επίσης και το άλλο. Η αξία
του δήθεν κοφτερού μυαλού μου, μια ιδιότητα που συχνότερα
αποδίδω εγώ στον εαυτό μου και λιγότερο οι άλλοι σε μένα,
αρχίζει σιγά σιγά να ξεθωριάζει και παύει να είναι καταφύγιο
για επιβεβαίωση και ηρεμία. Αν μη τι άλλο, παρατηρώ πλέον
πως ένας εξαιρετικά ευφυής άνθρωπος και ένας ελάχιστα ευ-
φυής είναι ακριβώς το ίδιο άτομο. Τόσο ο ένας όσο και ο άλ-
λος παρατηρούν τον κόσμο γύρω τους, καταναλώνουν ενέρ-
γεια για να τον κατανοήσουν μέχρι να έρθει η πολυπλοκότητα
του μικρού και μεγάλου κόσμου και να τους νικήσει. Εντέλει
και οι δύο θα παραιτηθούν. Ίδια αφετηρία, ίδιο τέρμα. Απλώς
ο φαινομενικά έξυπνος θα φτάσει εκεί φανερά πιο κουρασμέ-
νος και αδύναμος να διαχειριστεί την ήττα του.
Σε αυτό το σημείο ανάβω ένα τσιγάρο και σκέφτομαι τον
πρώτο άνθρωπο. Στέκεται ακόμα στα τέσσερα, στις αχανείς
σαβάνες της Αφρικής και πιθανά σηκώνεται να πιάσει ένα
φρούτο, μα το κλαδί είναι πολύ ψηλά και όσο και να κουνάει
το δέντρο, το φρούτο δεν πέφτει. Συνειδητοποιεί εκείνη τη
στιγμή πως στέκεται στα δύο του πόδια με αρκετή επιτυχία
και επιλέγει να μείνει έτσι για λίγη ώρα. Σηκώνει το κεφά-
λι του και ατενίζει τον ορειχάλκινο ορίζοντα, τις ατελείωτες
εκτάσεις που απλώνονται μπροστά του, τις πέτρες που έχουν
6. 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΤΟΣ
σφηνωθεί στο έδαφος σαν κόκαλα της γης, τα άγρια ζώα που
ουρλιάζουν και κυνηγιούνται στο μισοσκόταδο και μονολογεί
με τρόμο: «Τι χάος είναι αυτό;!» Η οντολογική μας αρχή, ο λό-
γος που ξυπνάς με πονοκέφαλο, βρίζεις και βλαστημάς στον
δρόμο για τη δουλειά και η στάχτη από το τσιγάρο λερώνει το
καθαρό σου παντελόνι είναι απλώς ένας πίθηκος που δεν έπια-
σε ένα πιο χαμηλό φρούτο. Ούτε το εργαλείο, ούτε η φωτιά,
ούτε οι μαλακές τροφές που άλλαξαν δήθεν τη δομή του στό-
ματός μας και οδήγησαν σε έναν μεγαλύτερο εγκέφαλο. Από
τότε μέχρι και τώρα περιπλανιόμαστε ανάμεσα σε δύο πόλους,
ψάχνοντας λίγο σκοπό στην ύπαρξή μας, να βάλουμε κάπως
το χάος που κληρονομήσαμε σε μια κάποια τάξη, παραπατά-
με, σκοντάφτουμε και ακουμπάμε στον πρώτο και στην πρώτη
που θα βρούμε μπροστά μας για ένα μικρό στήριγμα και λίγο
ιδρώτα το βράδυ πριν κοιμηθούμε, φοβισμένοι μην πέσουμε
αντ’ αυτού σε κανέναν καθρέφτη και δούμε τον εαυτό μας για
πάνω από μερικά δευτερόλεπτα. Καλύτερα να μας δούμε μέ-
σα από τα μάτια κάποιου άλλου. Άλλωστε και τον εαυτό μας,
όπως και τον άλλον, τυχαία τον συναντήσαμε σε αυτήν τη γη.
Πριν από δυο μέρες έφυγα από το σπίτι μου και ήρθα στο
Βιετνάμ. Είχαν μαζευτεί πολλοί καθρέφτες και εδώ ίσως να εί-
ναι λιγότεροι. Ξέρω πολύ καλά πως δεν μπορώ να διεισδύσω
στα πυκνά σκοτάδια σαν τον Κόνραντ και τον Ισμάνς ούτε να
γράψω για τα πάθη των ηρώων μου σαν τον Ντοστογιέφσκι.
Θέλω να πάρω το κενό και να το κάνω κόσκινο, αλλά ο Καμί
έχει κάνει σχεδόν όλη τη δουλειά και δεν άφησε και πολλά για
μας, ενώ ο Μίλερ δημοσίευσε τη δική του άνοιξη πριν από πε-
ρίπου ενενήντα χρόνια. Τα γνωρίζω όλα αυτά πολύ καλά, όπως
και το ότι οι αγαπημένοι μας καλλιτέχνες και στοχαστές έχουν
πια πεθάνει και το μόνο που έχει μείνει πίσω είναι οι δυσνόητες
σημειώσεις τους και εμείς. Και δεν μπορώ να κάνω κάτι γι’ αυ-
τό, όπως δεν μπορώ να κάνω κάτι για εκείνες τις μέρες, τις μέ-
ρες της αντίστροφης ροπής, όταν τα αρπαχτικά αρχίζουν και
