Glossary of GIS and Surveyor

1. ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН ИХ
СУРГУУЛЬ
МОНГОЛЫН ГЕОМЭДЭЭЛЛИЙН ХОЛБОО
Геодези, Газарзүйн Мэдээллийн Систем
мэргэжлийн нэр томьёоны
мэдээллийн сангийн загварчлал
Удирдагч: доктор, дэд профессор Д. Оюунцэцэг
Зөвлөх: доктор Ж. Алимаа
Зөвлөх: хэл бичгийн ухааны док, проф. агсан Ц. Базаррагчаа
Судлаач: магистр Л.Золзаяа

2. Агуулга
• Толь бичгийн хэрэглээний
харьцуулсан судалгаа
• Өгөгдлийн сан түүнийг удирдан
хөгжүүлэх аргууд
• Нэр томьёоны мэдээллийн сан
бүрдүүлэлт
• Мэдээллийн системийн загварчлал
• Системийн туршилт нэвтрүүлэлт
• Дүгнэлт

3. Сэдвийн үндэслэл
-Шинэ нэр томьёо, үг хэллэг
-Олон салаа утгын төөрөгдөл
-Салбарын болон нийгмийн сөрөг нөлөө

4. • Сэдвийн судлагдсан байдал
• Судалгааны объект
А.Дамдинсүрэн “Геодезийн нэр томьёоны тайлбар толь ” 2013 он

5. ЗОРИЛГО
Мэргэжлийн нэр томьёоны мэдээллийн
систем байгуулж онлайн орчинд
нэвтрүүлэх. (вэб хуудас бүтээх)

6. Зорилтууд:
1. Хэвлэмэл болон онлайн толь бичгүүдийг
хэрэглэгчийн хэрэгцээ шаардлагад тулгуурлан
харьцуулсан судалгаа гаргаж (SWOT) дүн
шинжилгээ хийх.
2. Нэр томьёоны санг (монгол-англи-орос) хэлээр My
SQL-дээр бүрдүүлж схем, диаграм, фото зураг
оруулах
3. Системийн өгөгдөл урсгалын диаграм гаргаж
загварыг PHP вэб програмчлалын хэлээр кодлон
бичих
4. Мэдээллийн системийг онлайн орчинд вэб хуудас
хэлбэрээр нэвтрүүлэх

8. Нэр томьёоны онол, түүнийг
орчуулах аргачлал
Нэр томьёо нь нийгэм улс төр, эрүүл
мэнд, соёл урлаг, үйлдвэр үйлчилгээ
техник технологи, харилцаа холбоо
зэрэг тодорхой шинжлэх ухааны шинэ
ойлголт ухагдахууныг нэрлэсэн үг юм.
Нэр томьёо нь олон салаа утгагүй товч
байх ёстой.

9. 1. Шууд хуулбарлаж нэр томьёо бүтээх нь
2. Утгачилан хуулбарлаж нэр томьёо бүтээх нь
3. Зээлдэх аргаар нэр томьёо бүтээх нь
Нэр томьёо бүтээх нь

10. Нэр томьёоны хэвлэмэл толь бичгүүд

11. 12 Ч.Авдай Машин механизмын онолын англи, герман, орос, монгол нэр томьёоны
толь
13 Ж.Цэдэндорж Уурхайн нэр томьёоны англи-орос-монгол толь
14 Д.Цэнгэлмаа Автозам, гүүрийн нэр томьёоны англи-орос-монгол толь
15 О.Пүрэвжал Дулааны техникийн англи-орос-монгол толь
16 Ш.Хавтгай
А. Ганбаатар
Соёл-урлагийн англи монгол тоь бичиг
17 М. Цэндпүрэв Эрдэс чулуулгийн англи-орос-монгол толь
18 П.Адъяасүрэн Нефть, нефть бүтээгдэхүүний хими технологийн ашиглалтын англи-
монгол толь
19 Б.Гэрэлээ Монгол-Хятад текникийн үг хэллэгийн толь бичиг
20 Ч.Онгоодой Хүнсний нэрийн гурван хэлний толь бичиг
21 Ө.Эрдэнэбилэг Хөдөө аж ахуйн чиглэлийн англи-монгол толь
22 Ичиро-Хираяма Япон-Англи-Монгол мэргэжлийн хэллэгийн толь
23 А.Ганзориг
Б.Ундармаа
Банк санхүүгийн үг хэллэгийн тайлбар толь 2012 он
24 Ч.Зундуйсүрэн
Д. Дашпүрэв
Инженертехнологийн нэвтэрхийтоль
25 Б.Энэбиш Англи-Орос-Монгол техникийн толь

12. 2. Судалгааны хэсэг

13. Судалгаанд оролцогчид
 ГХГЗЗГ-ын мэргэжилтэнүүд
 ШУТИС-УУИС ГМ тэнхимийн оюутнууд
 Геосан, Геомастер ХХК
• Төр
• Хувийн хэвшил
• Оюутан судлаачид

14. Судалгааны асуултууд
Та өөрийн мэргэжлийн чиглэлийнхээ нэр томьёоны хөгжүүлэлтийн судалгаанд оролцож
санал бодлоо хуваалцаж байгаад баярлалаа.
Таны нас:
Таны ажил: Төрийн Хувийн Оюутан Бусад
Таны мэргэжил: /.............................................................................................../
1. Та мэргэжлийн чиглэлийн ном сурах бичиг, лекц, илтгэл бусад материалууд аль хэл
дээр илүү олдоцтой байдаг вэ?
а. Монгол
б. Англи
в. Орос
г. Бусад
2. Та мэргэжлийн үг хэллэг нэр томьёо түлхүү орсон материалыг орчуулахдаа ямар
хэлбэрийн толь бичиг ашигладаг вэ? Яагаад?
а. Хэвлэмэл толь бичгүүд /............................................................/
б. Электрон тол бичгүүд /............................................................./
в.Онлайн толь бичгүүд /..................................................................................../
г. Бусад төрлийн толь бичгүүд / ......................................................................./
3. Нэр томьёоны орчуулгын чанарт тохирох дарааллыг холбоно уу!
а. Хэвлэмэл толь бичиг буюу ном 1
б. Электрон толь бичиг буюу програм 2
в. Онлайн толь бичиг буюу вэб хуудас 3
4. Та ажил /хичээлийн / хэрэглээндээ хамгийн ихээр ашигладаг толь бичгээ нэрлэнэ үү?
а. Номнууд /......................................................................................................../
б. Програм хангамжууд /.............................................................................../
в. Вэб хуудсууд /............................................................................................../
5. Та дотоодын албан ажил/хичээл/-дээ мэргэжлийн нэр томьёогоо эх хэл дээрээ хэрэглэдэг үү,
олон улсын хэмжээнд нэрлэгдэж ирсэн хэллэгээр хэрэглэдэг үү? Яагаад?
а. Аль болох эх хэлээрээ /.............................................................................../
б. Олон улсын хэллэгээр нь /........................................................................../
6. Таны ажил мэргэжилтэй холбоо хамааралтай бусад салбарынхан танай мэргэжлийн нэр
томьёог буруу орчуулан хэрэглэх тохиолдол хэр их байдаг вэ? Жишээ дурьдана уу!
а. Маш их /............................................................................................................/
б. Нилээд их /......................................................................................................../
в. Бага /................................................................................................................../
Хавсралт-1
г. Огт үгүй /........................................................................................................./
д. Мэдэхгүй
7. Нэр томьёоны талаархи ойлголтыг ямар хэлбэрээр илэрхийлсэн байвал таньд илүү ойлгомжтой
хүртээмжтэй байдаг вэ?
а. Үгээр, /товч бөгөөд оновчтой /
б. Өгүүлбэрээр,/дэлгэрэнгүй бөгөөд олон талаас нь тайлбарласан /
в. Зургаар, /утгыг илэрхийлэх хэмжээний тайлбар/
г. Схемээр, / хамааралтай ойлголтыг агуулсан /
8. Мэргэжлийн нэр томьёог эх хэлнээ үнэн зөв хөрвүүлэн, оновчтой хэрэглээг хөгжүүлэн сайжруулахын
тулд юу хийх шаардлагатай байна вэ?
а. Хууль эрхзүйн орчин бий болгох
б. ОУ-ын стандартаар нэрлэх
в. Мэргэжлиийн нэр томьёоны нэгдсэн сантай болох
г. Өөр бусад/..................................................................................................../
9. Таны мэргэжлийн чиглэлийн нэр томьёоны мэдээллийн нэгдсэн сан бий болвол өөрийн санал
бодлоо илэрхийлж, тухайн санг хөгжүүлэхэд оролцох уу?
а. Тийм /....................................................................................................../
б. Үгүй /....................................................................................................../
г. Бидний хийх ажил биш
10. Мэргэжлийн нэр томьёоны мэдээллийн санг ямар хэлбэрээр хэрэглэх хүсэлтэй байна вэ?
а. Файл хэлбэрээр
б. Хэвлэмэл хэлбэрээр
в. Онлайн хэлбэрээр
11. Та ажил мэргэжлийнхээ талаархи хэрэгцээт мэдээллийг ихэвчлэн хаанаас авдаг вэ? Яагаад?
а. Ном сонин сэтгүүлээс/................................................................................................/
б. Интернэт цахим хуудаснаас/.................................................................................../
в. Нийгмийн харилцаанаас / лекц, семинар, хурал, зөвлөгөөн дээрээс
/............................................................................................................/
г. Бусад мэдээллийн хэрэгслээр/................................................................../
12. Та мэдээллийг технологийн ямар шийдлээр хүлээж авдаг вэ ?
а. Компьютер
б. Гар утас
в. Бусад төрлийн
Судалгаанд оролцсон танд баярлалаа.
Судалгааны асуулт

15. Судалгааны үр дүнгийн график үзүүлэлтүүд

16. Судалгааны үр дүнгийн график үзүүлэлтүүд

17. Судалгааны үр дүнгийн график үзүүлэлтүүд

18. Хэвлэмэл толь бичгийн харьцуулсан судалгаа

19. Хэвлэмэл толь бичгийн харьцуулсан судалгаа

20. Электрон болон онлайн толь бичгийн харьцуулсан
судалгаа

21. Нийтийн хэрэгцээний онлайн толь бичгийн харьцуулсан судалгаа

22. Мэргэжлийн онлайн толь бичгийн харьцуулсан судалгаа

23. Мэргэжлийн үг хэллэгийн онцлог

24. Мэргэжлийн нэр томьёоны нэмэлт зураг

25. Онлайн толь бичгийн SWOT судалгаа

26. Хэвлэмэл толь бичгийн SWOT судалгаа

27. Систем хөгжүүлэлтийн хэлбэрүүд
Мэдээллийн сан нь өөр хоорондоо харилцан холбоотой
өгөгдлүүдийн цуглуулга бөгөөд олон хэрэглэгч, олон
зорилгоор ашиглаж болох өгөгдлүүдийн цогц бөгөөд
энэхүү цогц өгөгдлийг үзэх, ашиглах, солилцох,
дамжуулах зэргээр хэрэглэгч болон удирдлага өөр
хоорондоо харилцах нь системийн нэг хэлбэр юм.
Мэдээллийн систем бол биднийг хүрээдэн буй
системүүдийн нэг төрөл юм. Түүний бусад системүүдээс
ялгарах гол онцлог бол зөвхөн өгөгдөл мэдээлэлтэй
ажилладаг явдал. Мэдээллийн систем нь хүн, технологи
болон өгөгдөл мэдээллийг цуглуулах, дамжуулах,
хадгалах, сэргээх, төрөл бүрийн хэлбэрээр дүрслэх,
гаргах үйл ажиллагаа буюу процессуудын нэгдэл юм.

28. • Хүрхрээ /waterfall/ хэлбэрийн хөгжүүлэлтийн загвар.

29. • Хэсэгчлэн хөгжүүлэх /Шатчилсан загвар/

30. • Эргэх холбоо бүхий /Spiral/ хэлбэрийн хөгжүүлэлтийн загвар

31. 3. Мэдээллийн cистемийн
загварчлалын хэсэг

32. Мэдээллийн сангийн бүрдүүлэлт

33. Мэргэжлийн нэр томьёоны үгийн сан үүсгэсэн жишээ

34. Мэргэжлийн нэр томьёоны зургийн сан үүсгэсэн жишээ

35. Өгөгдлийн сангийн систем MySQL:
• Үнэгүй бөгөөд байнга
шинэчлэгдэж байдаг
• Мэдээллийн нууцлал
сайтай хурдан
найдвартай
ажиллагаатай
• Бусад програм
өгөгдлийн сантай
зохицон ажиллахдаа
хамгийн сайн
МуSQL (Structured Query Language ) нь
мэдээллийн санг удирдах зохион байгуулах систем
юм.

36. Програмчлалын технологийн сонголт PHP
 Сервер талын платформ хамааралгүй хурдан
ажилладаг маш хүчирхэг хэл.
 PHP кодыг HTML-тэй хослуулан хэрэглэж
болдог.
 Сурах бичиг, гарын авлага судлах материал
элбэг.
 MSSQL, ORACLE, ACCESS, MySQL,
PostgreSQL, SyBASE гэх мэт өгөгдлийн сан
удирдах системүүдтэй шууд холбогдон
ажилладаг.
 Бие биенээс нь хамааралгүй хэрэглэж болох
класс буюу сангуудаас бүрддэг.
 Нэг бичсэн кодоо буцаагаад өөр ажилд
ашиглаад явах боломжтой.
 Хөгжүүлэлт нь тогтмол шинэчилэгдэж байгаа
бөгөөд нээлттэй эх бүхий кодтой

37. 4. Мэдээллийн Системийн
туршилт нэвтрүүлэлт

38. ӨУД нь систем дэх өгөгдлийн шилжилт урсгал буюу оролт
гаралтыг дүрсэлж өгөгдөл боловсруулалтанд дүн шинжилгээ
хийдэг график дүрслэл юм. Өгөгдлийн сан ба түүнд ашиглагдах
програм хангамж тэдгээрийн хоорондын ажиллагааны харилцан
хамаарлыг бүхэлд нь өгөгдлийн сангийн удирдах систем гэнэ.
Системийн Өгөгдөл Урсгалын Диаграмм

39. Системийн бүтэц зохион байгуулалтын хуудсууд
1
Серверийн
зам
Local host Server
Үүсгэсэн вэб хуудас
Вэб байрлах folder
Админ хэсэг
Сайтын
функцууд
Сайтын
зургууд
Зургийн
холбоос
Хэлбэржүүлэлт
Тайлбар зураг
Java Script
Хүсэлт
дамжуулах

40. Вэб хуудсын дотоод бүтэц зохион байгуулалт

41. Вэбийн Админд хамааралтай (. php) хуудсууд
Админы нэвтрэх
хуудсын бичигдсэн код
Админ хэсэгрүү
нэвтрэх
Админ хуудсын
толгой хэсэг
Админы үндсэн
хуудас
Админ хуудсын
доод хэсэг
Нууц үг солих
Шинээр үг нэмэх,
засах хуудас
Админы
хамгаалалтын
хэсэг
Админы нэр, нууц
үг шалгах
Тайлбар зураг
оруулах
Админ хэсгээс
гарах

42. Localhost server-ээс admin-
home.php хуудсыг дуудахад
Нөхцөл шалгах
(authenticate.php)
хуудас ажиллана.
Админ цонх

43. Вэбийн нүүр хуудас буюу ХЭРЭГЛЭГЧИЙН цонх

44. ХАЙЛТ ХИЙХ
Монголоор
Оросоор
Англиар

45. Энэ хуудас ажиллана.
Мэдээллийн сангийн системд
админ шинэ үгсийг Монгол-
Орос-Англи хэлээр нь багана
тус бүрт нь оруулах ба тохирох
тайлбар зургийг хамт оруулж
болно.
ШИНЭ ҮГ НЭМЭХ

46. Үг үсгийн алдаа болон орчуулга сайжруулах, дутуу орхисон үгийг нөхөн
оруулах зэрэг нь систем хөгжүүлэх явцад хийгдэх чухал хэсэг юм.
ҮГ ЗАСВАРЛАХ

47. Буруу бичигдсэн болон
давтагдаж орсон үгийг
устгахад баталгаажуулах
цонх ажиллуулснаар
системийн үгийн санг
санамсаргүй эрсдлээс
хамгаална.
ҮГ ХАСАХ

48. Dreamweaver дээр бичсэн үг нэмэх, засах, хасах хуудсын код
бичилт
Бичсэн кодын
программ дээр
харагдах загвар
Программ дээр
бичигдсэн эх код

49. Сэтгэгдэл оруулах

50. ДҮГНЭЛТ
1. Геодези, Газарзүй мэдээллийн систем мэргэжлийн нэр томьёоны өнөөгийн түвшнийг салбар бүрийн төлөөлөл болсон
нийт 150 хүнээс бичгийн судалгаа авсны дүнд нийт судалгаанд оролцогчид
- мэргэжлийн ном сурах бичүүдийн олдоц хүртээмж нь монгол хэл дээр 20%, орос хэлээр 45%, англи хэлээр 35%
байхад
- мэргэжлийн чиглэлийн орчуулга хийхдээ 43% онлайн толь, 37% хэвлэмэл толь, 20% электрон толь бичиг ашигладаг
- зөв оновчтой агуулгатай хэрэглэхэд хялбар зэрэг шаардлагыг онлайн толь 45%, хэвлэмэл толь 35%, электрон толь
20% бүрдүүлдэг
- мэргэжлийн талаархи мэдээллийг 55% ажил хэргийн лекц, семинар хурал зөвлөгөөнөөс 25% ном сонин сэтгүүлээс,
20% интернэт болон бусад мэдээллийн хэрэгслэлээр хүлээж авдаг гэсэн тоон үзүүлэлт гарсан.
2. Судалгааны үндсэн дээр нэр томьёоны хэвлэмэл болон онлайн толь бичгүүдийн /SWOT/ дүн шинжилгээг гаргаж 600
гаруй нэр томьёог монгол-орос-англи хэл дээр My SQL өгөгдлийн сан дээр бүрдүүлж, шаардлагад нийцсэн тайлбар зургийг
интернетээс /хайлт –шүүлт-сонголт/ хийж нийт нэр томьёоны 30% буюу 200 -аад үгэнд нэмэлт схем, диаграм, фото зураг
оруулсан.
3. Нэр томьёоны үгийн болон зургийн сангаа хэрэглэгчдэд ойлгомжтой, хүртээмжтэй, тэдний хэрэгцээ шаардлагад
нийцүүлэн түгээхийн тулд ГЕОДЕЗИ, ГАЗАРЗҮЙ МЭДЭЭЛИЙН СИСТЕМИЙН НЭР ТОМЬЁОНЫ ОНЛАЙН ТОЛЬ БИЧИГ
хэлбэрээр PHP вэб програмчлалын хэлээр бичиж http://dictionary.visit2mongolia.net/ интернет хуудсанд байршуулснаар нэр
томьёоны орчуулгын толь бичгийн систем рүү орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран хандаж хайсан мэдээллээ ямар ч үнэ
төлбөргүйгээр ашиглах боломжтой болж байгаа нь хэрэглэгчдийн ажлыг хөнгөвчилж, үнэт цаг зав, хөрөнгө мөнгийг хэмнэх
эдийн засгийн ач холбогдолтой боллоо гэ дүгнэн үзэж байна.

51. Ном зүй
• Дамдинсүрэн А. Геодезийн нэр томьёоны тайлбар толь. Мөнхийн үсэг хэвлэх үйлдвэр. УБ.: 2013
• Дэмбэрэл Б. Геодези, зураг зүйн тайлбар толь-лавлах. “Судар Мөнх” хэвлэлийн газар. УБ.: 2009
• Лувсанжав Чой., Аварзэд О., Ганболд Аю., Дармабал Лу. Тооцоолуурын Англи-Орос-Монгол нэр
томьёоны товч тайлбар толь. ШУА-ийн Инферматикийн хрээлэнгийн хэвлэлийн цех.УБ.: 2000
• Алтантуяа Б. Судалгаа шинжилгээний арга зүй УБ.:2011
• Адилбат Л. Машины орчуулгад хэл шинжлэлийн хэрэглүүрийг ашиглах асуудал./МУИС, ОУХС,
ДОТ-ийн эрдэм шинжилгээний бага хурлын илтгэл эмхтгэл/МУИС хэвлэх үйлдвэр. УБ .:
2005.34...37х
• ESRI. ArcGatalog-ийн эхлэл. Адмон хэвлэх үйлдвэр. УБ.:2007
• Жанлавчарив М. Газрын кадастрын нэр томъёоны электрон толь бичиг зохиох нь /ШУТИС,
УУИС, Доктор Б. Ишмэндийн нэрэмжит эрдэм шинжилгээний бага хурал/Арвай Бархан хэвлэх
үйлдвэр. УБ.: 2010(37)
• Сумъяа Ц. Тользүйн тухай өгүүлэх нь. /МУИС, ГХСС -ийн эрдэм шинжилгээний бичиг/МУИС
хэвлэх үйлдвэр. УБ .: 2004.№235(06)45...59х
• Ундраа Б., Батзолбоо Б., Өгөдлийн сангийн системийн үндэс. Мөнхийн үсэг УБ.: 2013
• Долгорсүрэн Б. Програмчлалын технологийн нэр томьёоны тайлбар толь бичиг хөгжүүлэх
нь. /ШУТИС, КТМС, Програмчлалын технологийн профессорын баг, Мэдээллийн системийн
профессорын баг, магистрын зэрэг горилох бүтээл/. УБ.: 2012.
• www.google.com
• http://www.geomongol.blogspot.com/
• http://translate.google.com
• www.bolor-toli.com
• http://mongoliantranslation.blogspot.com
• http://en.globalglossary.org/Search.aspx?Text=geocentric&SrcLang=en&TrgLang=ru

52. Анхаарал тавьсан та бүхэнд
баярлалаа.