1. Psychiatria – jedna z podstawowych specjalizacji medycznych zajmująca się badaniem,
zapobieganiem i leczeniem zaburzeń i chorób psychicznych. Bada ich uwarunkowania
biologiczne, psychologiczne, rodzinno-genetyczne, społeczne, konstytucjonalne – sposoby
powstawania i skutecznego zapobiegania.
Według definicji UEMS Psychiatria jest gałęzią medycyny zajmującą się badaniem i
stosowaniem biopsychospołecznych zasad w etiologii, ocenie, rozpoznaniu, leczeniu,
rehabilitacji i zapobieganiu umysłowym, emocjonalnym i behawioralnym zaburzeniom
występującym samodzielnie lub wspólnie z innymi zaburzeniami medycznymi w ciągu całego
życia człowieka.[3]
Metody diagnozowania psychiatrycznego są zróżnicowane, istnieją jednak oficjalne kryteria
diagnostyczne tworzone w środowisku naukowym: klasyfikacja Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego oraz ICD-10 Światowej Organizacji Zdrowia. Leczenie
psychiatryczne obejmuje farmakoterapię, psychoterapię oraz inne metody biologiczne (terapię
elektrowstrząsową oraz psychochirurgię). Leczenie może odbywać się zarówno w szpitalu,
jak i na zasadzie cyklicznych wizyt u specjalisty w odpowiednich poradniach (Poradnia
Zdrowia Psychicznego, Poradnia Leczenia Nerwic, Poradnia Leczenia Uzależnień, Poradnia
Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, itd). W pewnych przypadkach regulowanych przez prawo do
podjęcia leczenia nie jest wymagana zgoda pacjenta.
Psychiatria różni się od psychologii faktem, iż jest ona nauką medyczną, psychologia zaś,
według podziału klasycznego jest subdyscypliną filozoficzną, która obecnie wyrosła na
samodzielną naukę społeczną. Obie nauki są interdyscyplinarne i posiadają zróżnicowane
podejścia, zawierające swoiste podstawy teoretyczne.
Naukowe preintuicje psychiatrii obecne były już w V w.
p.n.e., jednak pierwsze szpitale dla osób dotkniętych
zaburzeniami psychicznymi tworzone były dopiero w
Średniowieczu - najstarszym miejscem, o którym
wiadomo, że był placówką w której opiekowano się
chorymi psychicznie, był powstały w 874 r. szpital w Al.-
Qata'i w Kairze. . Początek naukowej psychiatrii
[4]
przypada na wiek XVIII, kiedy uporządkowano i
uszczegółowiono podstawy teoretyczne nauki i zaczęto
przywiązywać większą wagę do humanitarnych warunków
leczenia. W wieku XX psychiatria stała się w pełni
rozwiniętą, regularną nauką znającą biologiczne
mechanizmy problemów zdrowotnych, posiadającą
rozbudowane zaplecze teoretyczne, klasyfikacje chorób i
szeroką wiedzę na temat sposobów ich leczenia.

2. Teoria i centralne punkty
"Psychiatria, bardziej niż jakakolwiek inna nauka medyczna, zmusza swoich adeptów do
zmagania się z adekwatnymi dowodami, zasadnością introspekcji, problemami w komunikacji
i innymi istotnymi kwestiami filozoficznymi." (Guze, 1992, p.4).
Termin "psychiatria" (υστιατρική), stworzony w 1808 r. przez Johanna Christiana Reila
pochodzi z greckiego psyche (υστή) – dusza, umysł oraz iatros (ιατρός) – lekarz. Oznacza
dział medycyny, koncentrujący swą uwagę na psychice, którego celem jest badanie,
zapobieganie i leczenie zaburzeń psychicznych[5][6][7][8].
Obecnie w psychiatrii dostrzega się potrzebę zrównoważonego podejścia do problemów
zdrowotnych uwzględniając zarówno aspekty biologiczne jak i posiadające naturę
psychologiczną. Z tego powodu uważa się, że psychiatra powinien być zaznajomiony nie
tylko z naukami biologicznymi, w tym neurologią, ale także naukami społecznymi
(psychologia)[6]. W obszar zainteresowania dyscypliny włącza się zarówno subiektywne
doświadczenia i stany psychiczne pacjenta jak i obiektywną wiedzę na temat fizjologii
człowieka[9]. Psychiatria dzieli zaburzenia psychiczne na trzy ogólne kategorie: choroby
psychiczne, zaburzenia uczenia się i zaburzenie osobowości[10]. Na przestrzeni wieków
procedura diagnozy i leczenia zmieniała się. Pod koniec XX w. psychiatria stała się mniej
odizolowana od reszty nauk medycznych i biologicznych, tworząc zintegrowaną całość[11].
Zakres nauki
Chociaż psychiatra posługuje się badaniami z zakresu neuronauki, psychologii, medycyny,
biologii, biochemii i farmakologii[12], uznaje się, iż stanowi ona naukę pośrednią między
psychologią a neurologią[13]. Inaczej niż inni lekarze i neurologowie, psychiatrzy specjalizują
się w utrzymaniu stałej relacji z pacjentem i są wykwalifikowani w używaniu psychoterapii i
innych terapeutycznych technik komunikacyjnych[13]. Psychiatrzy różnią się od psychologów
faktem, że ich edukacja bazuje na medycynie, posiadają także tytuł lekarza. To sprawia, że –
w przeciwieństwie do psychologów – mogą oni dawać porady medyczne, przepisywać leki,
zlecać testy i przeprowadzać badania medyczne[14].
Etyka
Etycy skupieni wokół Światowego Towarzystwa Psychiatrycznego stworzyli kodeks etyczny
regulujący działania psychiatrów. Jego pierwsze wydanie miało miejsce w roku 1977, został
on następnie rozszerzony w 1983 i 1996 r. Dalsze zmiany wprowadzono w 1999 r. Kodeks
etyczny Światowego Towarzystwa Psychiatrycznego dotyczy takich kwestii jak: ocena
zdrowia pacjenta, stosowanie aktualnej wiedzy medycznej, godność pacjentów, poufność
informacji o stanie zdrowia, etyka badań, eutanazja[15], transplantacja organów, tortury[16], kara
śmierci, etniczna i kulturowa dyskryminacja[17]. Kodeks etyczny stanowi odpowiedź
środowiska na kontrowersje związane z praktyką psychiatryczną.
Specjalności
Istnieją różne specjalizacje i podejścia teoretyczne związane z psychiatrią:

3. psychiatria biologiczna – podejście w psychiatrii, którego celem jest opisywanie
zaburzeń psychicznych za pomocą biologicznych terminów określających
funkcjonowanie układu nerwowego.
psychiatria dzieci i młodzieży – specjalizuje się w pracy z dziećmi i nastolatkami oraz
ich rodziną
psychiatria środowiskowa – bada relacje między pacjentem a jego środowiskiem
psychiatria sądowa – zastosowanie psychiatrii w sądownictwie
psychiatria geriatryczna – interesuje się badaniem, zapobieganiem i leczeniem
zaburzeń psychicznych u osób starszych
psychiatria wojskowa – bada zaburzenia psychiczne w kontekście wojny
neuropsychiatria – bada zależności między stanami patologicznymi układu
nerwowego a zaburzeniami psychicznymi;
psychiatria społeczna – dział psychiatrii badający interpersonalny, społeczny i
kulturowy kontekst zaburzeń psychicznych i psychicznego dobrostanu;
psychiatria kulturowa (międzykulturowa) – dziedzina psychiatrii społecznej, zajmuje
się związkami pomiędzy kulturą i warunkami życia a zaburzeniami psychicznymi.
Podejścia w psychiatrii
Istnieje kilka podejść w psychiatrii. Podejście biomedyczne bada oznaki i symptomy pacjenta
i porównuje je z kryteriami diagnostycznymi. Oceny zaburzeń psychicznych można także
dokonać poprzez wywiad psychologiczny, przy którym dokonuje się kontekstualizacji
symptomów względem całości życia psychicznego[18]. Brak jednoznacznej zgody co do tego,
które z podejść jest najbardziej adekwatne spowodowało powstanie tzw. kontrowersji
biopsychiatrycznej. Kontrowersję tę należy rozpatrywać w szerszym kontekście dyskusji nad
biologicznym lub psychologicznym statusem zaburzeń psychicznych. Istnieją także różne
zdania na temat takich specyficznych zaburzeń jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej
czy dysocjacyjne zaburzenia identyfikacji.
Historia psychiatrii
Czasy starożytne
Od ok. V w. p.n.e. uważano, że zaburzenia psychiczne, zwłaszcza ujawniające objawy
psychotyczne, posiadają nadprzyrodzoną naturę[19]. To przekonanie utrzymało się przez cały
okres istnienia starożytnej Grecji i Rzymu[19]. Najstarsze pisma traktujące o zaburzeniach
psychicznych zostały sporządzone przez Greków[20]. W IV w. p.n.e. Hipokrates utrzymywał,
że zaburzenia psychiczne mogą wynikać z biologiczno-fizjologicznych nieprawidłowości
organizmu[19]. Ten punkt widzenia nie przetrwał jednak końca Imperium rzymskiego[19]. Wraz
z nadejściem ery chrześcijańskiej, zaburzenia psychiczne zaczęto uważać za wynik
działalności demonów. Próbowano je "leczyć" za pomocą egzorcyzmów oraz rozmaitych
okrutnych metod[19].
Średniowiecze
Pierwsze obiekty, które można uznać za prototypy szpitali psychiatrycznych powstały w
świecie arabskim, w VIII w. Pierwszy został zbudowany w Bagdadzie w 705 r., a następnie w
Fezie i Kairze. W odróżnieniu od chrześcijańskich zapatrywań na zaburzenia psychiczne, w
których doszukiwano się ingerencji demonów i innych sił nadprzyrodzonych, Arabowie

4. koncentrowali się na obserwacjach klinicznych. W ten sposób przyczynili się do znacznego
postępu w wiedzy dotyczącej psychopatologii: jako pierwsi stosowali psychoterapię, a także
inne metody leczenia, np. gorące kąpiele, leki psychoaktywne, muzykoterapię i terapię
zajęciową. W X w. perski lekarz Muhammad fizjologiczne wyjaśnienia zaburzeń
psychicznych w kombinacji z psychologicznymi metodami terapeutycznymi. Jemu
współczesny badacz, arabski lekarz Muhammad jako pierwszy dokonał opisu
diagnostycznego wielu zaburzeń psychicznych, tj. depresja, nerwica, priapizm, niemoc
seksualna (arab. Nafkhae Malikholia), psychoza (ar. Kutrib) czy stan manii (ar. Dual-Kulb)[21].
W XI w. perski lekarz i filozof, Awicenna, stosował leczenie bazujące na przekonaniu o
fizjologicznych źródłach psychopatologii. Stworzył koncepcję relacji między pulsem a
uczuciami wewnętrznymi[21]. Awicenna był także wczesnym prekursorem neuropsychiatrii,
jako pierwszy opisał różne zaburzenia psychiczne: halucynacje, bezsenność, koszmary nocne,
melancholię, demencję, epilepsję, paraliż, itp[22] .
Obiekty przeznaczone dla osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi tworzone były w
Europie od XIII w., jednak pełniły jedynie rolę instytucji opiekuńczych, nie oferując żadnej
terapii[23]. Założony w XIII w. w Londynie należy do jednych z pierwszych szpitali
psychiatrycznych jakie pojawiły się w Europie – był prowadzony aż do 1948 r[24].
Wczesna nowożytność
Philippe Pinel uznawany jest przez wielu za ojca nowoczesnej psychiatrii.
W 1656, Ludwik XIV stworzył publiczny system opieki nad osobami dotkniętymi
zaburzeniami psychicznymi, jednak miał on jedynie na celu zapewnienie cierpiącym dachu
nad głową i odseparowanie ich od społeczeństwa, nie oferując żadnego leczenia[24]. W 1758
angielski lekarz William Battie napisał "Traktat o szaleństwie", w którym wzywał do
wprowadzenia leczenia w tego typu placówkach[25]. Trzydzieści lat później, król Anglii Jerzy
III zapadł na chorobę psychiczną[19]. Po poprawie jego stanu w 1789, zaczęto uważać, że
zaburzenia psychiczne nie są nieuniknione i mogą podlegać skutecznej terapii[19].
W 1792 francuski uczony, Philippe Pinel, uważany za ojca nowoczesnej psychiatrii
wprowadził humanitarne metody leczenia zaburzeń psychicznych, uwalniając dotkniętych
nimi z kajdan i konieczności znoszenia okrutnych praktyk "leczniczych"[19]. William Tuke
wprowadził te metody na angielski grunt otwierając, pierwszą w Anglii placówkę leczniczą

5. dla osób chorych psychicznie, stosującą nowoczesne metody terapii. W krótkim czasie
instytucja ta stała się wzorem w świecie humanitarnej psychiatrii
XIX wiek
Na przełomie XVIII i XIX w. zachodnia Europa posiadała tylko kilkaset podopiecznych w
azylach dla "szaleńców"[27]. Jednak już na początku XIX wieku liczba ta wzrosła do setek
tysięcy[27]. W USA do 1904 r. żyło 150000 pacjentów szpitali psychiatrycznych[27].
W krajach niemieckojęzycznych istniało ponad 400 publicznych i prywatnych placówek
zajmujących się opieką nad osobami dotkniętymi zaburzeniami psychicznymi[27]. W
niemieckim systemie opieki nad chorymi często ważną rolę odgrywały także uniwersytety[28],
które kształciły nowe pokolenia kompetentnych specjalistów[28]. XIX-wieczne Niemcy stały
się światowym liderem w psychiatrii[27]. W kraju istniało ponad 20 uniwersytetów
rywalizujących ze sobą w podnoszeniu standardów terapeutycznych i rozwijaniu wiedzy
medycznej[27]. Niemcy nie miały jednak centralnego systemu zarządzania placówkami z
powodu decentralizacji władzy[27]. Podobna sytuacja była także w Wielkiej Brytanii[29], co
przyczyniło się do niskiego poziomu rozpowszechniania nowych idei, zamkniętych w
ścisłych uniwersyteckich enklawach[29].
W USA, w 1834 r. Anna Marsh wdowa po lekarzu, ufundowała– pierwszy w kraju stabilny
finansowo prywatny ośrodek opieki dla osób chorych psychicznie, co zapoczątkowało
działalność prywatnych instytucji rywalizujących z państwowymi o pacjentów, fundusze i
wpływy.
W 1838 r. Francja wprowadziła prawo regulujące przyjmowanie do placówek i ich
funkcjonowanie[30]. Do 1940 r. tego typu instytucje istniały już w całej Europie i Ameryce[31].
Jednocześnie ilość pacjentów rosła w postępie geometrycznym, co powodowało przeludnienie
placówek. We Francji było dwa razy więcej pacjentów niż miejsc[31]. Jedną z głównych
przyczyn tak gwałtownego wzrostu jest fakt, że pacjenci przebywali dotychczas w domach
lub rozmaitych ośrodkach, które nie oferowały żadnego leczenia[32].
XX wiek
Otto Loewi przyczynił się do odkrycia neurotransmitera – acetylocholiny.
W XX wieku pojawiła się nowa perspektywa psychiatrii, związana z nowym punktem
widzenia na zaburzenia psychiczne. Emil zainteresowany nowo powstałą nauką –
psychologią, włączył do psychiatrii wątki interdyscyplinarne, tworząc nową klasyfikację
zaburzeń psychicznych, opartą na podstawach anatomopatologicznych i czynnikach
przyczynowych[33]. Podstawową przesłanką psychiatrii stało się stwierdzenie, że zaburzenia
psychiczne mają źródła biologiczno-fizjologiczne. Po śmierci Zygmunta Freuda, ojca
psychoanalizy, jego dzieło stało się przedmiotem badań psychiatrów[34]. Teoria
psychoanalityczna stała się popularna wśród psychiatrów ze względu na swoje istotnie

6. znaczenie dla rozwoju wiedzy o ludzkiej psychice[34]. Jednak po roku 1970 teorie
psychologiczne ustąpiły miejsca teoriom neurologicznym[34].
Po odkryciu przez Otto pierwszego neurotransmitera – acetylocholiny, psychofarmakologia
stała się integralną częścią psychiatrii[35]. W 1980 r. rozpoczęto stosowanie
neuroobrazowania[36]. Odkrycie w 1952 r. skuteczności leczenia schizofrenii chlorpromazyną
zrewolucjonizowało terapię tej przypadłości[37]. Podobne znaczenie dla leczenia zaburzeń
dwubiegunowych miało odkrycie działania węglanu litu[38]. Psychoterapia stała się integralną
częścią leczenia psychiatrycznego w przypadku większości chorób[39]. Równie istotne
znaczenie odegrały wyniki badań genetyki, wskazujące na genetyczne źródła zaburzeń
psychicznych. Biologia molekularna przyczyniła się do zrozumienia zasad działania genów i
ich wpływu na ukształtowanie się psychiki. Do 1995 r. geny wpływające na powstanie
schizofrenii zostały wykryte w chromosomie 6, natomiast geny wpływające na zaburzenia
dwubiegunowe w chromosomach 18 i 21[35].
Zastosowanie leków psychoaktywnych i testów laboratoryjnych wprowadziło nowe relacje
między pacjentami a psychiatrami[40]. Postrzeganie psychiatrii w kategorii twardej nauki
zaczęło być interpretowane jako brak należytego zainteresowanie i opieki względem
pacjentów[40]. Ruch postrzegający zaburzenia psychiczne w kategorii mitu, zyskiwał coraz
większą popularność[41]. Niektórzy członkowie ruchu twierdzili, że psychiatria jest narzędziem
kontroli społecznej i domagali się zamknięcia szpitali psychiatrycznych[41]. Ilustracją tej tezy
były doniesienia o nadużyciach zdarzających się w krajach totalitarnych, gdzie dysydentów
politycznych umieszczano właśnie w tych placówkach, traktując ich przekonania polityczne
jako chorobę psychiczną. Jednoczenie tego typu przypadki zdarzają się nawet obecnie[42].
Podawano także historyczne przykłady nadużyć, jakie miały miejsce w nazistowskich
Niemczech[43], ZSRR (zob. psychiatria represyjna w ZSRR) i podczas apartheidu w RPA[44].
Psychiatria jako specjalność
Psychiatria stanowi podstawową specjalność medyczną i jest w odpowiedni do swoich zadań
sposób zorganizowana. W Polsce specjalizacja w zakresie psychiatrii trwa 5 lat[45].
Odrębną specjalizacją jest psychiatria dzieci i młodzieży. Zalecanym uzupełnieniem obu ww.
specjalizacji jest szkolenie z psychoterapii. Psychoterapeutą może zostać lekarz, psycholog
lub absolwent niektórych innych studiów magisterskich, po odbyciu atestowanego kursu
psychoterapii (najczęściej czteroletnie) odbyciu terapii własnej oraz pracy terapeutycznej pod
superwizją[46].