VIKTIMAT E MUNICIONEVE NË SHQIPËRI

Jonuz Kola - Gertion Çobo
V I K T I M A T
E MUNICIONEVE
NË SHQIPËRI
Vështrim i përgjithshëm i gjendjes dhe nevojave
Jonuz Kola - Gertion Çobo Viktimat e municioneve në Shqipëri

Jonuz Kola - Gertion Çobo
VIKTIMAT E MUNICIONEVE NË SHQIPËRI

Jonuz Kola
Gertion Çobo
VIKTIMAT E MUNICIONEVE
NË SHQIPËRI
Pikëpamjet dhe konkluzionet e paraqitura në këtë raport nuk përfaqësojnë
mendimin e Qeverisë Austriake.

Jonuz Kola dhe Gertion Çobo (PHD Can)
Viktimat e municioneve në Shqipëri
Përpunuesit e të dhënave në data-baze: Maliq Imeraj, Riza Ademaj - ALB-AID
Intervistuesit: Izet Ademaj, Shkelqim Muça, Neritan Muja - ALB-AID
Asistentët lokalë që ndihmuan për identifi kimin e viktimave të municioneve dhe
intervistimin e tyre në terren: Et-mond Hamiti -Durrës, Rexhep Koka -Dibër,
Lindita Skura-Elbasan, Dorjan Joanidhi - Gjirokastër dhe Adelina Druga - Berat.
DRSHSSH: Marjana Hamiti - Durrës, Shukri Shehu-Dibër, Dhimtër Mejdi-
Gjirokastër, Lulieta Tavani- Berat, Brunilda Gulja-Elbasan.
Redaktor letrar: Edval Zoto
Përkthyes: Jonuz Kola
Në ballinë: Pikturë nga Agnesa Dullaj
Përpunimi grafi k: “m&b”
Copyright © 2014: ALB-AID, Kukës
Tel: (00355-2) 2424 006
e-mail: albaid@albaid.org ; www.alb-aid.org
Ky studim për vlerësimin e nevojave social-ekonomike dhe mjekësore të
viktimave të municioneve në qarqet Berat, Durrës, Korçë, Gjirokastër, Dibër
dhe Elbasan është përgatitur nga shoqata ALB-AID në kuadrin e Programit
të veprimit ndaj Minave, me mbështetjen e Ministrisë Federale Austriake për
Çështje Europiane dhe Ndërkombëtare.
Mbështetur nga Ministria Federale Austriake për Çështje Europiane
dhe Ndërkombëtare.
4

Përmbajtja
Falënderime ...............................................................................................7
Lista e akronimeve ................................................................................... 8
HYRJE. Përmbledhje ekzekutive ..............................................................9
PJESA E PARË
KAPITULLI I
Historiku i aksidenteve me municione në Shqipëri
dhe aktorët kryesorë ................................................................................11
KAPITULLI II
Qëllimi, objektivat dhe metodologjia e studimit .....................................19
KAPITULLI III
Rezultatet e pyetësorit .............................................................................27
KAPITULLI IV
Rekomandime ..........................................................................................37
PJESA E DYTË
KAPITULLI V
Rezultatet e pyetësorit sipas qarqeve.
Gjendja e viktimave të municioneve sipas qarqeve ................................ 41
5.1. Qarku Berat .................................................................................41
5.2. Qarku Dibër..................................................................................50
5.3. Qarku Durrës ...............................................................................60
5.4. Qarku i Korçës ............................................................................69
5.5. Qarku Gjirokastër ........................................................................77
5.6. Qarku Elbasan .............................................................................85
5

Summary in English ................................................................................93
Acknowledgements .................................................................................97
List of acronyms ..................................................................................... 98
Executive summary ............................................................................... 99
CHAPTER I
Background information. About the accidents from UXO, AXO, ERW
and ammunition in Albania and Key Actors ..........................................101
CHAPTER II
Goal, Objectives and Methodology of the Survey ................................109
CHAPTER III
Survey results.........................................................................................117
CHAPTER IV
Recommendations .................................................................................126
ANEKS: Pyetësor për vlerësim nevojash ..............................................129
Foto nga veprimtaria e ALB-AID ........................................................135
6

Falënderime
Falënderojmë përfaqësuesit e AMMCO: Arben Braha, drejtor ekzekutiv
i AMMCO dhe Veri Dogjani, specialist për Asistencën ndaj Viktimave, pa
mbështetjen e të cilëve përmes këshillave, informacioneve dhe komunikimin me
ministritë përkatëse ky studim nuk do të ishte kaq i plotë.
Një falënderim i veçantë shkon për znj. Denada Seferi, drejtore e Drejtorisë së
Politikave Sociale, Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, si dhe për drejtorët
e DRSHSSH: Marjana Hamiti-Durrës, Shukri Shehu-Dibër, Dhimtër Mejdi-
Gjirokastër, Lulieta Tavani-Berat, Brunilda Gulja-Elbasan, për bashkëpunimin
dhe mbështetjen institucionale për realizimin e këtij studimi.
ALB-AID falënderon në mënyrë të veçantë Ministrinë Federale Austriake për
Çështje Europiane dhe Ndërkombëtare, e cila mundësoi fi nanciarisht studimin,
si edhe Ambasadën Austriake dhe Agjencinë Austriake për Zhvillim në Tiranë.
7

8
Lista e akronimeve
ALB-AID- Shoqata Shqiptare e Asistencës për Integrim dhe Zhvillim Demokratik
AMMCO - Zyra Shqiptare e Koordinimit të Minave dhe Municioneve
AMAE - Zyra Shqiptare e Veprimit kundër Minave
UNDP- Zyra e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim
VMA-Shoqata Viktimat e Minave dhe Armëve
EU - Bashkimi Europian
UXO - Unexploded Ordnance /Mjete të pashpërthyera luftarake
AXO -Abandened Unexploded Ordenenace /Mjetet e abandonuara të
pashpërthyera luftarake
ERW- Explosive Remenants of War/ Mbetjet Eksplozive të Luftës
GICHD-Geneva International Centre for Humanitarian Demining.
Qendra Ndërkombëtare e Gjenevës për Çminim Humanitar
IMSMA-Sistemi i Menaxhimit te Informacionit për Veprimin kundër Minave
ICRC-Kryqi i Kuq Ndërkombëtar

HYRJE
Përmbledhje ekzekutive
Pas rrëzimit të komunizmit dhe, veçanërisht, pas rënies së skemave piramidale
dhe grabitjes se depove ushtarake nga popullata (1997) aksidentet nga municionet
dhe mjetet shpërthyese shënuan shifra rekord. Kështu, gjatë periudhës 1997-
2013 në Shqipëri janë evidentuar 710 viktima, nga të cilët 122 me pasojë vdekjen.
Ndërsa për 272 viktimat e minave të qarkut Kukës, me mbështetjen
ndërkombëtare, brenda një periudhe 10-12 vjeçare u arrit ri-integrimi i tyre
në komunitetet ku jetojnë, duke përfshirë marrjen e shërbimeve të nevojshme
shëndetësore (paisjen me proteza, seanca fi zioterapike, mbështetje për integrimin
social-ekonomik), për viktimat nga municionet dhe mjetet shpërthyese në
pjesët e tjera të Shqipërisë, nuk u ndërmor pothuajse asnjë hap konkret, me
përjashtim të regjistrimit në mënyrë vullnetare nga AMMCO.
Nënshkrimi i Konventës për Municionet Thërrmuese dhe të Traktatit të
Ndalimit të Minave Antinjeri e obligon qeverinë shqiptare, në kuadrin e asistencës
ndaj viktimave, të ndërmarrë hapa konkrete për ri-integrimin e viktimave të
minave dhe municioneve, përfshi regjistrimin e tyre, përmirësimin e aksesit ndaj
shërbimeve shëndetësore dhe social-ekonomike etj.
Ndërkohë për viktimat e municioneve ka munguar një studim i plotë për
vlerësimin e gjendjes dhe nevojave të tyre për shërbime mjekësore dhe mbështetje
për integrimin e tyre social-ekonomik. Rrjedhimisht edhe mbështetja nga ana e
strukturave qeveritare për integrimin e tyre ka munguar.
Shoqata ALB-AID, mbi bazën e eksperiencës së fi tuar në Kukës, me fi nancimin
e Qeverise Austriake dhe mbështetjen e Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe
Rinisë realizoi këtë studim në qarqet Korçë, Dibër, Durrës, Elbasan Berat dhe
Gjirokastër.
Studimi pasqyron gjendjen aktuale të viktimave të municioneve dhe
identifi kon nevojat për shërbime shëndetësore dhe mbështetje social-ekonomike
për integrimin e tyre. Për realizimin e tij jemi bazuar në informacionet e
mbledhura përmes intervistimit në terren të 296 viktimave të municioneve,
dokumentacionit të mbledhur nga drejtoritë e Shërbimeve Sociale të qarqeve
gjegjës, administratorët socialë të komunave, botime të ndryshme dhe tek të
dhënat që disponon AMMCO.
9

Studimi është i ndarë në 5 kapituj.
Në kapitullin I përshkruhet historiku i aksidenteve me minat dhe municionet
në Shqipëri dhe qasja e Shqipërisë për asistencë ndaj viktimave të minave në
raport me konventat ndërkombëtare.
Në kapitullin II shtjellohen qëllimi, objektivat, metodologjia e përdorur edhe
fazat që janë ndjekur për realizimin e studimit.
Në kapitullin III paraqiten rezultatet e intervistave të klasifi kuara sipas viteve,
mjeteve shpërthyese që kanë shkaktuar aksidentin, aktivitetit të të dëmtuarit në
momentin e aksidentit, dëmtimeve të shkaktuara, (amputime, humbje gjymtyrësh,
fraktura, djegie etj) ndihmës mjekësore, rezultateve të kontrollit mjekësor,
informacioneve të detajuara mbi gjendjen familjare, kushtet e jetesës, arsimin,
situata social-ekonomike etj. Më tej paraqiten nevojat për shërbime te ndryshme.
Në kapitulli IV paraqiten rekomandime për kapërcimin e gjendjes që dalin
nga studimi.
Ne kapitullin V paraqitet gjendja dhe nevojat e viktimave te municioneve
sipas qarqeve.
Në këtë studim nuk janë intervistuar familjarët e viktimave të vdekur, për
shkak të dhimbjes së tyre legjitime për të afërmit e humbur, duke mirëkuptuar
qëndrimin e tyre.
10

PJESA E PARË
KAPITULLI I
Historiku i aksidenteve me municione në Shqipëri
dhe aktorët kryesorë
1.1 Historiku i aksidenteve me municione në Shqipëri
Aksidentet me municione luftarake1 në Shqipëri kanë fi lluar të evidentohen
dhe të bëhen publike vetëm pas viteve 90. Përpara këtyre viteve aksidentet me
municione ishin pothuajse minimale për arsye të rregullave tepër të forta të
sigurisë.
Gjatë sistemit të kaluar komunist, Shqipëria ishte kthyer në një magazinë
gjigante armësh dhe municionesh, të cilat, si pasojë e paranojës së “pushtimit”
nga ushtritë e huaja, ishin shpërndarë në çdo cep të vendit.
Sipas Raportit të Komisionit Parlamentar të mbajtur në Komisionin e Sigurisë2
të datës 16.11.2007, “Në fund të viteve 90 Forcat e Armatosura Shqiptare
dispononin 294 mijë tonë municione konvencionale kryesisht të prodhimeve
të viteve 1945-1956 ruse, 1961-1974 kineze, dhe 1976-1990 prodhim shqiptar
kryesisht të kalibrave nga 7.62 mm deri ne 160mm, si dhe bomba aviacioni, mina
detare, silura, raketa kundërajrore dhe kundërtanke, mina antinjeri dhe mina
kundërtanke. Të gjitha këto municione kanë qenë të shpërndara në 182 zona dhe
të magazinuara në 955 depo municioni”.
Me rrëzimin e sistemit komunist municionet dhe rajonet ku ato ishin
shpërndarë shfaqën problemet e pasigurisë, ruajtjes dhe mirëmbajtjes së tyre.
Një pjesë e madhe e tyre, me kalimin e viteve, ishin bënë tepër të rrezikshëm si
rezultat i mos-zbatimit të rregullave të mirëmbajtjes. Ndërkohë, depot e armëve
dhe municioneve fi lluan të bëhen objekt i vjedhjeve dhe vandalizmit, si rezultat
i neglizhencës dhe pakujdesisë së ushtarëve dhe ofi cereve, dukuri që u bë e
rëndomtë në mjediset e ushtrisë.
1. Municionet përfshijnë që nga municionet e thjeshta deri tek raketat kundërtanke, raketat
kundërajore, minat antinjeri, anti tanke etj.
2. Burimi: Raporti i Komisionit të Sigurisë, botuar në gazetën “Korrieri”, datë 27 mars 2008.
11

Shembja e fi rmave piramidale në vitin 1997 u shoqërua me trazira të mëdha
sociale. Vendi u zhyt në kaos, i cili u përhap me shpejtësi në çdo cep të Shqipërisë.
Gjatë periudhës së anarkisë që pasoi këto trazira, pothuajse të gjitha depot e
Forcave të Armatosura nga veriu në Jug u plaçkitën nga popullata civile. Sipas
gazetës “Ushtria”3, organ i Ministrisë së Mbrojtjes të Republikës së Shqipërisë, u
grabitën mbi 600 mijë armë të vogla dhe të lehta dhe mbi 1.5 miliard municione si
mina, granata dore, predha, fi shekë etj. Në tabelat e mëposhtme jepen të detajuara
llojet dhe sasia e minave, municioneve dhe armëve që ranë në duart e popullatës,
përfshi gra dhe fëmijë anembanë vendit.
Tabela4 e municioneve të rrëmbyera gjatë trazirave të vitit 1997
Nr. Përshkrimi Sasia copë
1 Fishekë 7.62 1,460,000,000
2 Municione kundërajrore 24,000,000
3 Granata dore 3,500,000
4 Predha mortaje 84,000
5 Predha artilerie 270,000
6 Lende plasëse 3,600
7 Kapsolla detonatore 24,000,000
8 Mina kundër këmbësorisë 215,000
9 Mina kundërtanke 1,000,000
Gjithsej 1,513,072,600
Tabela5 e armëve të rrëmbyera gjatë trazirave të vitit 1997
Nr. Përshkrimi Sasia copë
1 Pistoleta 38,000
2 Automatikë 226,000
3 Pushke 351,000
4 Mitraloza 25,000
5 Granatahedhës KT 2,450
6 Mortaja 770
Gjithsej 643,220
3. Gazeta “Ushtria”, datë 7 tetor 2005, organ i Ministrisë së Mbrojtjes së Republikës së Shqipërisë.
4. Burimi: studimi “Drejt një Shqipërie më të sigurt”, faqe 15 (marrë nga gazeta “Ushtria”, datë
7 tetor 2005).
5. Burimi: studimi “Drejt një Shqipërie më të sigurt”, faqe 15 (marrë nga gazeta “Ushtria”, datë
7 tetor 2005).
12

Gjatë periudhës së anarkisë një pjesë e madhe e grup-depove (kazerma
ushtarake) u shpërthyen, duke shpërndarë municione dhe mjete të tjera shpërthyese
në një perimetër të gjerë deri10 kilometra në zonat përreth, duke krijuar kështu
zona të “nxehta” tepër të rrezikshme për popullatën lokale.
Pas këtyre ngjarjeve gjeografi a e aksidenteve nga municionet, minat dhe
armët shtrihet në të gjithë territorin e vendit. Numri më i madh i aksidenteve
është regjistruar pranë grup-depove, të cilat, pas shkatërrimit, u abandonuan nga
ushtria. Për shembull, vetëm në grup-depot e Selitës, komuna Komsi, Burrel,
kanë humbur jetën 23 persona në një ditë të vetme.
Gjatë periudhës së anarkisë të vitit 1997, sipas Ministrisë së Shëndetësisë,
në spitalet shqiptare u trajtuan rreth 4.400 persona me lëndime e plagë të rënda
të marra nga shpërthimet e municioneve dhe nga keqpërdorimi i armëve, ndërsa
mbi 3.000 janë raportuar të vrarë.
Dëmet që i janë shkaktuar shtetit në këtë periudhë nga grabitja e armëve dhe
municioneve llogaritet në 61 miliard lekë.6
Municionet dhe mjetet e tjera shpërthyese vazhdojnë të marrin jetë njerëzish
edhe tani pas 16 vjetësh. Sipas medias së shkruar, monitoruar nga ALB-AID,
gjatë viteve 2007-2013 kanë ndodhur 171 aksidente. Edhe gjatë vitit 2013 janë
shënuar 10 aksidente me municione, nga të cilat 5 me pasojë vdekjen.
6. Studimi “Drejt një Shqipërie më të sigurt”, faqe 15.
13

Aktorët kryesorë
1. Zyra Shqiptare e Koordinimit për Minat dhe Municionet (AMMCO)
Gjatë zbatimit të Programit të Veprimit ndaj Minave në Shqipëri, qeveria
shqiptare krijoi dy struktura të posaçme: Komitetin Shqiptar të Veprimit ndaj
Minave (AMAC) -organ ndërministror për hartimin e politikave, si dhe Qendrën
Shqiptare të Veprimit ndaj Minave (AMAE), përgjegjëse për koordinimin dhe
monitorimin e operacioneve të veprimit ndaj minave.
Gjatë kohës së zbatimit të programit te veprimit ndaj minave, AMAE
grumbulloi njohuritë dhe ekspertizën teknike e domosdoshme për të garantuar
sigurinë dhe efi kasitetin e aktiviteteve te veprimit ndaj minave nga partnerët
zbatues, në përputhje me standardet humanitare ndërkombëtare.
Në vitin 2010, me përfundimin e operacioneve të çminimit, AMAE me kërkesë
të qeverisë shqiptare u angazhua në koordinimin e operacioneve të hotspoteve
me municione në të gjithë komponentët e saj, duke ndryshuar dhe emërtimin në
“Zyra e Koordinimit të Minave e Municioneve (AMMCO)”, për të refl ektuar më
mirë rolin dhe misionin e saj të ri.
AMMCO është aktualisht përgjegjëse për koordinimin, monitorimin e
operacioneve të pastrimit hotspoteve me municione te paplasura, edukimit dhe
sensibilizimit ndaj rrezikut te tyre si dhe asistencës ndaj të aksidentuarve me
mina e municione.
Programi i Asistencës ndaj viktimave të minave dhe municioneve përbëhet nga
komponentë të ndryshëm të cilët përfshijnë: emergjencën dhe kujdesin mjekësor
në vazhdim; rehabilitimin fi zik dhe ofrimin e protezave; asistencën psiko-sociale;
ri-integrimin social-ekonomik; mbledhjen dhe analizimin e të dhënave si dhe
advokimin për të drejtat e viktimave të minave dhe municioneve dhe të personave
të tjerë me aftësi të kufi zuara. AMMCO me mbështetjen e disa donatorëve dhe
në bashkëpunim të ngushtë me autoritetet shëndetësore në Shqipëri ka qenë
një ndihmë e madhe në përparimin e asistencës ndaj viktimave të minave dhe
municioneve në Shqipëri. Gjithsesi, kapacitetet e ngritura në nivel lokal dhe
qendror, i shërbejnë aktualisht jo vetëm viktimave të minave dhe municioneve,
por të gjithë personave me aftësi të kufi zuara në nevojë për këto shërbime.
Në këtë kuadër, me mbështetjen e vendeve të ndryshme donatore si: Austria,
Çekia, Franca, Sllovenia, Suedia, Mbretëria e Bashkuar (DfID), ShBA dhe të
organizatave ndërkombëtare si International Trust Fund (ITF), Komisioni
Evropian, UNDP,UNMAS,UNICEF, ICRC dhe Handicap International,
AMMCO ka koordinuar dhe monitoruar gjatë periudhës 14 vjeçare projekte mbi
ri-integrimin social ekonomik dhe përmirësimin e kapaciteteve të rehabilitimit
fi zik e mjekësor të aksidentuarve nga minat ne verilindje të vendit. Tashmë,
fokusi më i madh i aktiviteteve do të përqendrohet në zonat rreth hotspoteve dhe
tek ato që kanë numrin më të madh të të aksidentuarve dhe të të mbijetuarve nga
municionet e paplasura.
14

Harta e hotspoteve të ndotura me municione në Shqipëri paraqitet si më
poshtë:
15

2. Shoqata ALB-AID, roli dhe eksperienca e saj për asistencën ndaj
viktimave të minave
Shoqata ALB-AID e njohur si Viktimat e Minave dhe Armëve, është themeluar
në fi llim të vitit 2000, menjëherë pas mbarimit të luftë së Kosovës nga ish-stafi i
shoqatës Care International që fi lloi edukimin për rrezikun nga minat në qarkun
Kukës pas mbarimit të konfl iktit të Kosovës.
ALB-AID ka fi lluar aktivitetin e sajë për ndërgjegjësimin e banorëve për
rrezikun nga minat në verilindje të Shqipërisë dhe më pas ka vazhduar me
regjistrimin dhe mbështetjen e viktimave të minave në zonat e minuara të Qarkut
Kukësit. Gradualisht me regjistrimin e viktimave dhe njohjen e problemeve dhe
të nevojave të viktimave të minave.
Brenda një periudhe të shkurtër 2-3 vjeçare ALB-AID grumbulloi rreth vetes
mbi 250 viktima të rënë në mina dhe UXO brenda territorit shqiptar, si pasojë e
minimit të tij nga ish-ushtria Jugosllave gjatë luftës së Kosovës të viteve 1998-
1999.
Me mbarimin e luftës, banorët e zonave kufi tare përgjatë kufi rit me Kosovën
gjatë aktiviteteve të përditshme si kullotja e bagëtive, mbledhja e druve, punimi
i arave etj., u përballen me prezencën e minave ne zonat përreth kufi rit, brenda
territorit shqiptar të vëna nga ushtria Jugosllave. Duke qenë se ata nuk kishin
informacionin e duhur për minimin e këtyre zonave, dhe edukimi përkatës për
rrezikun që paraqisnin ata, fi lluan të regjistrohen viktimat e para nge minat.
Brenda 3-4 vjetësh u regjistruan mbi 210 aksidente nga minat.
Gjatë periudhës 10 vjeçare 1999-2009 deri në çminimin e plotë të këtyre
zonave kufi tare u regjistruan 272 viktima nga të cilët 34 me pasojë vdekjen nga
aksidentet me mina, 84 prej tyre kanë pësuar amputime duke humbur gjymtyrë të
trupit; 27 kanë pësuar dëmtime serioze me shikimin, kurse pjesa tjetër kanë marrë
plagë të ndryshme si djegie, fraktura etj.
ALB-AID, krahas edukimit të banorëve të 39 fshatrave të infektuar nga
minat, për rrezikun e minave, pas regjistrimit të viktimave të minave, ka fi lluar
identifi kimin e nevojave të tyre për mbështetje e asistencë dhe ka vazhduar më tej
me hartimin dhe zbatimin e projekteve konkrete për integrimin social-ekonomik,
mbështetjen me logjistikë për marrjen e shërbimeve mjekësore, pajisjen me
proteza, marrjen e shërbimeve fi zioterapike, mbështetje psiko-sociale etj.
Një komponent i rëndësishëm i punë së shoqatës ALB-AID ka qene edhe
advokimi dhe lobimi pranë institucioneve të ndryshme qeveritare lokale dhe
kombëtare, si dhe donatorëve të ndryshëm për një mbështetje më të gjerë për
asistencën ndaj viktimave e për përfshirjen e tyre në programet e ndryshme,
veçanërisht ato ndërkombëtare për asistencën ndaj viktimave, për arsye të
mungesës së përvojës. Me mbështetjen ndërkombëtare është bërë e mundur
ngritja e repartit të protezimit dhe fi zioterapisë pranë spitalit civil Kukës i cili
16

prodhon proteza për të mbijetuarit dhe bën riparimin e tyre. Është një nga repartet
më të mira në vend i cili detyrohet të përballojë pajisjen me proteza të mjaft të
amputuarëve nga shumë qytete të Shqipërisë përfshi edhe të aksidentuarit me
automjete.
Shoqata ALB-AID gjatë harkut kohor12 vjeçar, me mbështetjen
ndërkombëtare, në veçanti me mbështetjen e Departamentit Amerikan te Shtetit
përmes komponentit të Asistencës ndaj Viktimave ka zbatuar shumë projekte
për ri-integrimin social-ekonomik të mbijetuarve, mbështetje logjistike për
marrjen e shërbimeve shëndetësore për pajisjen me proteza dhe riparimin e tyre.
Përmes këtyre projekteve janë mbështetur me lopë përmes fondit rrotullues 100
familje, 104 të mbijetuarve kanë marrë kurse profesionale etje. Mbi 27 fëmijë
kanë marrë ndihmë të specializuar mjekësore për kurimin e syve, kurse mbi 21
fëmijë viktima kanë marrë mësime shtesë në lëndët bazë matematike, fi zike,
dhe Anglisht dhe janë pajisur me mjete mësimore e edukative vit-pas viti. Mbi
60% e të mbijetuarve nga minat qe kanë marrë formime profesionale kanë hapur
bizneset e tyre ose janë punësuar në profesione të ndryshme në tregun lokal. Ka
të mbijetuar që po vazhdojnë edhe universitetin.
Pas shpërthimit të fabrikës së improvizuar te demontimit të municioneve
në Gërdec, ALB-AID me kërkesën e AMAE ka kryer regjistrimin e mbi 170
viktimave të shpërthimit të Gërdecit sipas formatit IMSMA. Pas përfundimit të
këtij regjistrimi ALB-AID ka zbatuar projekte kryesisht me fëmijët e traumatizuar
dhe me fëmijët e dëmtuar nga municionet për të ndihmuar për ri-integrimin e
tyre në shoqëri përmes kurseve speciale për Anglisht dhe Kompjuter, përveç
aktiviteteve ndërgjegjësuese për rrezikun e municioneve të paplasura të përhapura
në zonat përreth kraterit të shpërthimit.
ALB-AID aktualisht po punon për ngritjen e Rrjetit Kombëtar të Mbijetuarve
nga minat dhe municionet. Ajo është pjesë e Iniciativave Rajonale dhe Globale
për Asistencën ndaj Viktimave të Minave dhe Municioneve. ALB-AID
është anëtare e rrjetit Ndërkombëtar për ndalimin e Minave Anti-Njeri dhe te
Koalicionit Ndërkombëtar kundër Municioneve Thërrmuese. ALB-AID ka fi lluar
të mbështesë edhe personat me aftësi të kufi zuar, kryesisht ata që kanë nevojë për
proteza. Në këtë kuadër, ALB-AID ka qenë mjaft aktive për të nxitur qeverinë
shqiptare të nënshkruajë dhe ratifi kojë Konventën për të Drejtat e Personave me
Aftësi të Kufi zuar.
Gjatë kësaj periudhe 14 vjeçare ALB-AID ka krijuar një ekspertizë mjaft të
kualifi kuar për asistencën ndaj viktimave te minave, dhe personave me aftësi të
kufi zuar.
Duke patur parasysh këtë eksperiencë të fi tuar në verilindje të Shqipërisë e
Gërdec, si dhe në nevojën për të planifi kuar e bashkërenduar mbështetjen me të
gjithë institucionet kombëtare e ndërkombëtare për mbështetjen të viktimave te
minave dhe municioneve në të gjithë Shqipërinë, ALB-AID ka marrë përsipër
17

të kryej një studim të plotë rreth aksidenteve të shkaktuara nga municionet në 6
qarqe të Shqipërisë si Gjirokastër, Dibër, Elbasan, Durrës, Korçë, Berat.
3. Konventat ndërkombëtare për asistencën ndaj viktimave të minave
dhe municioneve dhe detyrimet e Shqipërisë
Shqipëria është aktive dhe ka marrë pjesë në iniciativat e ndryshme
ndërkombëtare për asistencën ndaj viktimave të minave dhe municioneve.
Shqipëria ne shtator te vitit 1998 ka nënshkruar Traktatin për Ndalimin e
Minave Antinjeri. Po kështu në dhjetor të vitit 2008 Shqipëria ka nënshkruar
Konventën për Municionet Thërrmuese. Në kuadrin e këtyre Konventave shtetet
palë, përfshirë dhe Shqipërinë, përveç obligimeve për çminimin, marrin përsipër
detyrime që kanë të bëjnë edhe me Asistencën ndaj viktimave te minave dhe
municioneve.
Shqipëria raporton çdo vit për nivelin e zbatimit të Konventës për Municionet
Thërrmuese dhe të Traktatit të ndalimit të minave antinjeri përfshi edhe
komponentin e asistencës ndaj viktimave.
Në mbështetje të Planit të Veprimit të Kartagjenës (Kolumbi) dhe të Vietnanes
(Laos), për Asistencën ndaj Viktimave qeveria shqiptare ka hartuar një planin
kombëtar për asistencën ndaj viktimave të minave dhe municioneve. Një nga
objektivat e këtij Plani Kombëtar është edhe regjistrimi i viktimave të municioneve
në te gjithë vendin dhe përhapja e përvojës dhe eksperiencë se fi tuar në veri-lindje
të Shqipërisë për mbështetjen e viktimave te municioneve në të gjithë Shqipërinë
për ri-integrimin e tyre në shoqëri si persona me aftësi të kufi zuar.
Ky studim që po paraqesim për regjistrimin e viktimave të municioneve dhe
identifi kimin e nevojave të tyre në 6 qarqe të vendit, vjen në mbështetje të këtij
plani kombëtar për asistencën ndaj viktimave.
18

KAPITULLI II
Qëllimi, objektivat dhe metodologjia e studimit
2.1. Situata e viktimave të municioneve në Shqipëri
Pas konfl iktit të Kosovës të vitit 1999, me ndihmën e ekspertizës ndërkombëtare,
AMAE fi lloi mbledhjen e të dhënave për viktimat e minave në rajonin e Kukësit.
Në procesin e mbledhjes së të dhënave dhe regjistrimin e viktimave të minave u
përfshinë organizata Care International, Kryqi i Kuq Ndërkombëtar dhe shoqata
lokale Viktimat e Minave dhe Armëve Kukës (VMA tani ALB-AID). Brenda një
periudhe 3-vjeçare u regjistruan të gjitha viktimat nga minat në 39 fshatra kufi tare
të Shqipërisë me Kosovën.
Me mbështetjen e Qendrës Ndërkombëtare të Gjenevës për Çminime
Humanitare, AMAE ngriti sistemi IMSMA, për hedhjen e informacionit të
hollësishëm për viktima të minave dhe municioneve.
Në vitin 2005, me mbështetjen e UNDP-së, AMAE fi lloi mbledhjen e të
dhënave për aksidentet me UXO/ERW/AXO-ve në Shqipëri, sipas formatit
IMSMA. Deri tani janë hedhur në IMSMA informacione të hollësishme për 982
viktima të minave dhe municioneve në Shqipëri, duke përfshirë edhe të dhënat
për 272 viktimat e minave në veri-lindje të Shqipërisë. AMMCO vazhdon të
mbledhë informacion të detajuar për aksidentet nga minat dhe municionet nga
ALB-AID dhe Kryqi i Kuq Shqiptar që nga 2003 e në vazhdim, të cilin e pasqyron
në databazë-n e IMSMA. Pasqyra e aksidenteve me municione për vitet 1996-
2013, sipas qarqeve në Shqipëri, paraqitet si më poshtë:
Tabel e aksidenteve sipas qarqeve /
Table of accidents according to the counties
19
300
250
200
150
100
50
0
Kukes
Tirane
Shkoder
Berat
Elbasan
Diber
Vlore
Gjirokaster
Lezhe
Durres
Casualties
Injured
Dead
Fier
Korçe
Tabelë e aksidenteve sipas qarqeve

Por, deri më sot, nuk ka pasur asnjë studim të plotë për viktimat e shkaktuara
nga aksidentet me municionet luftarake, për përmasat reale të dëmtimeve dhe
të impaktit që aksidentet nga këto municione kanë pasur tek viktimat, familjet e
tyre dhe komunitetet në tërësi. Kësisoj, viktimat e municioneve nuk kanë marrë
vëmendjen dhe mbështetjen e nevojshme nga qeveria dhe institucionet shtetërore.
Ata janë lënë jashtë skemave të mbështetjes sociale apo ekonomike. Një pjesë nuk
kanë përfi tuar as pensione invaliditeti, pasi nuk kanë qenë në marrëdhënie pune në
momentin e aksidentimit, siç e kërkon ligji aktual. Duke qenë të përjashtuar, ata
nuk kanë qenë objekt i trajtimit dhe mbështetjes as nga OJF-të lokale, kombëtare
apo ndërkombëtare.
Mungesa e identifi kimit dhe prezantimit të problemeve të tyre ka sjellë
përjashtimin nga mjaft programe qeveritare e jo qeveritare, respektivisht dhe
margjinalizimin dhe diskriminimin e tyre, mosrespektim të të drejtave të tyre
bazë. Tragjedia e aksidenteve është përjetuar dhe përballuar nga vetë viktimat
dhe familjet e tyre, përfshi dhe kostot social-ekonomike e mjekësore. Të vetmit
mbështetës formalë kanë qenë mediat, të cilët kanë pasqyruar lajmin.
2.2. Qëllimi dhe objektivat e studimit
Qëllimi i këtij studimi është promovimi i përmirësimit të aksesit të
viktimave të municioneve dhe mjeteve shpërthyese ndaj shërbimeve
mjekësore dhe social-ekonomike që ofrohen nga operatorë shtetërorë dhe
privat, qendror dhe lokal, përfshi shoqatat dhe institucionet e ndryshme
kombëtare dhe ndërkombëtare.
Objektivat:
Ky studim ka patur dy objektiva kryesorë: 1) Regjistrimi i viktimave të
municioneve dhe mjeteve luftarake në 6 qarqe të Shqipërisë; dhe 2) Analizimi
i gjendjes aktuale dhe identifi kimi i nevojave të viktimave të municioneve për
shërbime mjekësore dhe mbështetje social-ekonomike për ri-integrimin e tyre.
2.3. Modeli dhe metodologjia e përdorur
2.3.1. Modeli i vlerësimit
Për të mbledhur informacionin e duhur mbi viktimat e municioneve dhe
mjeteve shpërthyese për këtë studim është zbatuar modeli i mëposhtëm:
20

Çështje specifi ke për të cilat
është mbledhur informacion i detajuar
Si ka ndodhur aksidenti, vendi ku ndodhi, mjeti i
aksidentuar.
Nëse ka pasur amputim, lëndime, mosfunksionime;
lloji i ndihmës mjekësore të marrë, aftësia për
punë; grupi i pa-aftësisë; nevoja për shërbime
mjekësor etj.
Statusi civil, pjesëtarë të tjerë të familjes të
aksidentuar; statusi civil në momentin e aksidentit,
sigurimi i të ardhurave në familje, madhësia e
banesës, personat që banojnë në banesë, pronësia
e banesës, gjendja e banesës, pasuria etj.
Niveli i arsimit të personit të aksidentuar, nevojat
për përmirësimin e formimit profesional etj.
Burimi i të ardhurave para aksidentit, burimi aktual
i të ardhurave pas aksidentit, humbjen e punës
pas aksidentit, aftësitë që zotërojnë, mbështetje
ekonomike dhe asistencë sociale të marrë nga
subjekte të ndryshëm, formimi profesional,
nëse shkolla plotëson nevojat, kohezioni social,
ndihmesa e familjes, ndihma e komunitetit, si
ndjehet në komunitet, nevojat ekonomike të tyre
dhe të familjes etj.
21
Lloji i informacionit të
mbledhur
Informacion mbi aksidentin
Rrethanat e ndodhjes së
aksidentit
Informacion mjekësor
Mënyra e marrjes së shërbimit
mjekësor
Informacion për familjen e të
aksidentuarit
Informacion, niveli arsimor
për profesionin /formimin
profesional
Informacion social-ekonomik
Gjendja social-ekonomike e të
aksidentuarit
2.3.2. Aspektet e vlerësuara për identifi kimin dhe nevojave për mbështetje
Aspektet e vlerësuara
Impakti mjekësor
Ndikimi i aksidentit tek
shëndeti i viktimës
Impakti
social-ekonomik
Kategoritë e
ndryshimit
Situata mjekësore
e viktimës pas
aksidentit
Mënyra e të jetuarit
para dhe pas
aksidentit
Çështje të veçanta të adresuara nga
vlerësimi.
Situata shëndetësore
Dëmtimet e shkaktuara nga aksidentet
A ka patur aksidenti me municione
impakt direkt mbi shëndetin, situatën
shëndetësore të viktimës?
Situata ekonomike
Situata ekonomike e të mbijetuarit:
A është përkeqësuar situata social-ekonomike
e viktimës pas aksidentit?
A janë ulur të ardhurat? Varfëria në
çfarë shkalle është?

22
Cili është impakti
i drejtpërdrejtë i
aksidentimit duke
përfshirë ndryshimet
(pozitive ose negative)
në stilin e jetesës?
Vlerësimi i nevojave
për mbështetje
mjekësore dhe social-ekonomike
Nevojat për shërbime
mjekësore dhe
mbështetje social-ekonomike
Aspekte të
ndryshimit të jetës
së viktimës si
rezultat i aksidentit.
Rrugët e
përmirësimit të
situatës/ gjendjes
së viktimave.
Situata sociale
Në çfarë shkalle ka ndikuar aksidenti
në jetën e te aksidentuarit/viktimës?
A ka ndryshuar dinamika e të
sjellurit? A ka një sjellje të re të
viktimës në familje dhe e familjes
ndaj tij?
Përmirësimi i shërbimeve mjekësore
Nevojat për shërbime të vazhdueshme
mjekësore si me poshtë:
Nevojat për pajisje me proteza dhe
mirëmbajtjen e tyre
Nevojat për shërbime fi zioterapie
Mbështetja social-ekonomike
Nevojat për mbështetje psiko-sociale
të të mbijetuarve
Nevojat për këshillim psiko-social
Nevojat për aktivitete rekreative
Nevojat për punësim:
Mbështetje me fonde për vetëpunësim
për gjenerimin e të ardhurave dhe
përmirësimin e gjendjes ekonomike;
Nevojat për trajnime profesionale;
Mbështetje me kredi, këshillime etj.
Mbështetje e ndërmarrjeve sociale për
personat me aftësi të kufi zuar.
Advokim/lobim
Nevoja për përfshirjen në skemat e
ndihmës shoqërore e pensionimit për
paaftësi (programet PAK), si rezultat i
aksidentimit me municione
2.3.3. Metodologjia e studimit
Objekt i këtij studimi kanë qenë viktimat e municioneve në gjashtë qarqe të
Shqipërisë.
Studimi është bazuar në metodologjinë hulumtuese të të dhënave të mbledhura
përmes pyetësorëve të plotësuar në terren me çdo viktimë municionesh,
intervistave, statistikave zyrtare të mbledhura nga drejtoritë e Shërbimit Social,
botimet e ndryshme etj.
Për këtë qellim janë intervistuar 296 të aksidentuar. Nuk janë intervistuar
dhe përfshire në këtë studim personat e aksidentuar nga municionet me pasoje

vdekjen, për arsye se familjarët e kontaktuar kanë refuzuar intervistimin, pasi nuk
kanë dëshirë të kujtojnë fatkeqësinë.
Realizimi i studimit është bërë përmes katër fazave, si më poshtë:
1) Faza përgatitore;
2) Plotësimi i pyetësorit përmes intervistave individuale;
3) Kryerja e kontrolleve mjekësore;
4) Përpunimi i të dhënave, analiza dhe konkluzionet e studimit;
I tërë procesi është monitoruar nga afër nga punonjësi i AMMCO, ofi ceri për
Asistencën ndaj Viktimave të minave, duke përfshirë edhe vizitat në terren.
Faza I: Faza përgatitore
Pas përzgjedhjes së stafi t, janë vendosur kontakte me aktorët kryesorë të
përfshirë dhe të interesuar për kryerjen e studimit. Eshtë realizuar trajnimi i stafi t
për kryerjen e intervistimit. Megjithëse stafi i ALB-AID ka patur kapacitete për
mbledhjen e të dhënave dhe kryerjen e studimit, është kryer një trajnim i shkurtër
më special për teknikat dhe specifi kat e intervistimin e të mbijetuarit.
Në bashkëpunim me zyrën e AMMCO është hartuar pyetësori (bashkëngjitur)
qe është përdorur për intervistimin e viktimave. Pyetësori është bazuar mbi një
model të përdorur edhe nga shtete te tjera për projekte te ngjashme, si dhe është
realizuar edhe me asistencën e organizatave ndërkombëtare ( ICRC dhe GICHD).
Pas vendosjes së bashkëpunimit me Ministrinë e Mirëqenies Sociale dhe
Rinisë, është organizuar takim me Drejtorinë e Politikave Sociale, për të siguruar
mbështetjen institucionale të ministrisë dhe degëve rajonale në vartësi të kësaj
ministrie, për mbështetjen e projektit dhe bashkëpunimin me ALB-AID për
realizimin cilësor të studimit.
Pas kësaj janë vizituar gjashtë drejtoritë rajonale të shërbimit social ku
është bërë prezantimi i projektit dhe i kërkesave të studimit. Janë hartuar
marrëveshjet përkatëse për angazhimin institucional për plotësimin e pyetësorit
dhe mbledhjen e informacionit. Për qarkun e Korçës, shoqata ALB-AID punoi
ngushte me Observatorin për fëmijë, Qarku Korçë, pasi drejtoria rajonale e qarkut
Korçë nuk ofroi ndihmë.
Në bashkëpunim me drejtorët rajonalë të shërbimit social të qarqeve janë
përzgjedhur asistentet lokalë për secilin qark, të cilët kanë shërbyer si ndërlidhës
mes shoqatës ALB-AID, drejtorive të shërbimit social shtetëror dhe punonjësve
socialë të komunave.
Pas përzgjedhjes, është organizuar trajnimi i asistentëve lokalë në
bashkëpunim me stafi n e projektit dhe është hartuar plani i vizitave në
secilin qark, janë përcaktuar format e mbledhjes së informacionit. Lista e
viktimave për 6 qarqet që disponon AMMCO, u është vënë në dispozicion
asistentëve lokalë dhe drejtorive rajonale të shërbimit social për ta ndarë
23

me administratorët socialë të komunave për të identifi kuar vend-ndodhjen e
viktimave të municioneve.
Asistentët lokalë kanë organizuar takime me punonjësit socialë të komunave,
me të cilët është ndarë lista e viktimave të municioneve, e vënë në dispozicion nga
AMMCO. Njëkohësisht, administratorët socialë janë udhëzuar të identifi kojnë
viktima të reja municionesh të pa-regjistruara në listat e AMMCO (nëse ka të
tilla) dhe të mbledhin informacione për aksidente të mundshme, të cilët mund të
kenë mbetur jashtë këtyre listave.
Administratorët socialë kanë bërë identifi kimin e viktimave të municioneve
në komunat e tyre dhe saktësimin e vendndodhjes, adresës etj. Një pjesë prej
tyre kanë identifi kuar edhe viktima të reja të pa-raportuara e, për rrjedhojë, të
paregjistruara në bazën e të dhënave të AMMCO. Në Dibër janë identifi kuar 45
dhe në Durrës 57 raste të reja aksidentesh me municione.
Faza II: Plotësimi i pyetësorit, intervistimi në terren
Faza e dytë ka vazhduar nga muaji prill deri në muajin shtator 2013. Pas
mbledhjes së kontakteve, informacionit dhe saktësimit të adresave nga punonjësit
socialë, në koordinim me asistentët lokalë, punonjësit e shoqatës kanë bërë
plotësimin e pyetësorëve në çdo fshat për çdo individ. Gjatë vizitave në terren
punonjësit e shoqatës janë shoqëruar nga asistentët lokalë të qarqeve dhe nga
administratorët socialë sipas komunave.
Gjatë kësaj periudhe janë intervistuar 296 viktima në 75 komuna dhe bashki të
6 qarqeve. Çdo viktimë është vizituar dhe intervistuar individualisht në banesën
e tij për të mbledhur informacionin e duhur. Intervistat kanë zgjatur 50 deri 78
minuta. Nga të intervistuarit 22 kanë qenë femra, 274 meshkuj. Janë intervistuar
edhe 107 viktimat e reja të identifi kuara nga administratorët socialë, të cilët nuk
kanë qenë në listat e AMMCO. Për viktimat e reja të identifi kuara është plotësuar
edhe formati IMSMA. Të dhënat e mbledhura janë hedhur në data-baze e IMSMA
nga punonjësi i AMMCO-s.
Pyetësort Pyetësorët e e plotësuar plotësuar sipas sipas qarqeve
qarqeve
No. of questionaires completed by counties
Gjirokastër, 23 Korçë, 13
24
Durrës, 88
Dibër, 73
Elbasan, 37
Berat, 62

Faza III: Kontrolli mjekësor
Pas përfundimit të intervistimit të viktimave, gjatë muajit shtator dhe tetor 2013
është organizuar kontrolli mjekësor i viktimave me probleme serioze mjekësore.
Kontrollet mjekësore janë organizuar mbi bazë qarqesh dhe kanë përfshirë vizitat
nga okulisti, ortopedi, tekniku protezist, fi zioterapisti dhe psikologu.
Janë realizuar 14 vizita mjekësore. Në këta vizita 32 viktima janë vizituar
nga okulisti, 50 prej tyre janë vizituar nga ortopedi dhe tekniku protezist, 122
janë vizituar nga psikologu, nga të cilët 43 me probleme serioze psikologjike.
Faza IV: Përpunimi i të dhënave dhe përgatitja e studimit.
Pas përfundimit të kontrollit mjekësor informacionet e mbledhura janë
kompjuterizuar dhe përpunuar. Eshtë përgatitur një bazë e detajuar të dhënash
në programin Akses. Janë analizuar të dhënat dhe është hartuar ky studim për
nevojat e viktimave për shërbime mjekësore dhe mbështetje për integrim social-ekonomik
me rekomandimet përkatëse.
Prezantimi i studimit
Për paraqitjen e këtij studimi para aktorëve të ndryshëm do të organizohet
workshop-i kombëtar në bashkëpunim me AMMCO, Ministrinë e
Mirëqenies Sociale dhe Rinisë dhe Shërbimin Social Shtetëror, ku do të
paraqiten rezultatet dhe rekomandimet e tij. Kjo do të shërbejë për nxitjen e
aktoreve të ndryshëm për përfshirjen e viktimave të municioneve në politikat dhe
programet e ndryshme qeveritare për PAK dhe rehabilitimin e plotë të viktimave
të municioneve.
Studimi me gjetjet dhe rekomandimet për hapat e ardhshëm që do të
ndërmerren do të ndahet me të gjitha palët e interesuara si dhe do të publikohet
në faqen zyrtare të shoqatës ALB AID.
Gjetjet kryesore
107 të aksidentuar nga municionet, të paidentifi kuar dhe të paregjistruar më
parë, shumica në Dibër dhe Durrës.
59 persona të aksidentuar me municione kanë gjetur vdekjen në momentin e
aksidentit (Nuk janë përfshirë në këtë studim)
Të aksidentuarit nga municionet u përkasin kryesisht shtresave më të varfra;
ata përfshijnë të gjitha grupmoshat. Gjithashtu, janë të shpërndarë kryesisht në
zonat më të varfra dhe më të largëta të vendit.
25

Nga 296 të intervistuarit, 4 janë pa arsim, 178 me arsim 9 vjeçar, 93 me arsim
te mesëm, 18 me universitet dhe 1 me arsim pasuniversitar.
137 persona kanë qenë kryefamiljarë para aksidentit, 18 fëmijë, 22 femra.
195 persona kanë humbur plotësisht aftësinë për punë pas aksidentit, kurse 36
kanë humbur pjesërisht aftësinë për punë.
180 të intervistuar nuk kanë akses dhe përfshirje në shërbimet sociale ditore,
rehabilituese dhe arsimore për personat me aftësi të kufi zuar për shkak të
mungesës së infrastrukturës për PAK.
113 të aksidentuar ndjen vështirësi fi zike në marrjen e shërbimeve bazë (38
%).
175 të aksidentuar kanë nevojë për shërbime të përhershme mjekësore. Këtu
përfshihen ata që kanë nevojë për pajisjen me proteza, riparim protezash, seanca
fi zioterapie, kontroll i syve etj.
237 të intervistuar banojnë në shtëpi të vjetra (“private”) të cilat kanë nevojë
emergjente për riparime të ndryshme.
163 persona kanë pësuar amputime të ndryshme, kurse pjesa tjetër kanë pësuar
fraktura, lëndime etj.
116 të aksidentuar janë përfshirë në programin e asistencës sociale (39 %),
kurse 180 nuk janë përfshirë (61 %).
72 të aksidentuar marrin pension paaftësie; 48 marrin ndihmë ekonomike; 10
marrin pension pleqërie, kurse 10 të tjerë marrin pension special.
158 viktima dëshirojnë të ndjekin kurse të formimit profesional, 31 kërkojnë
të vazhdojnë shkollën e mesme dhe 18 dëshirojnë vazhdojnë universitetin.
264 të aksidentuar kanë nevojë për mbështetje të mëtejshme ekonomike, 62 të
tjerë kërkojnë të mbështeten me mikro-kredi për biznese familjare.
170 të aksidentuar kërkojnë mbështetje për rimbursim ilaçesh, 107 kanë
nevojë për mbështetje për proteza, ku përfshihen proteza nën gju, mbi gju, krahë
etj., 32 persona kanë nevojë për proteza syri, 11 persona kanë nevojë për proteza
prostetike, 3 persona orteza, 4 persona kanë nevojë për karroca.
43 të aksidentuar kanë probleme serioze psikologjike dhe kanë nevojë për
seanca psikologjike..
Të aksidentuarit nuk janë përfshirë në aktivitete rekreative dhe mbështetje
psiko-sociale për të tejkaluar traumat që kanë pësuar.
26

KAPITULLI III
Rezultatet e pyetësorit
3.1 Aksidentet me mina dhe municione
Sipas informacionit të mbledhur në 6 qarqe rezulton se gjatë periudhës mars
1997-dhjetor 2013 janë aksidentuar nga minat dhe municionet 268 persona. Në
këtë shifër përfshihen 59 persona që janë aksidentuar me pasojë vdekjen. Nëse u
referohemi të dhënave sipas viteve (tabela e mëposhtme) shohim që aksidentet
kanë qenë minimale në vitet 1991-1996, prej të cilave mund të konsiderohen
si raste sporadike. Viti 1997, i cilësuar si “viti i mbrapshtë” për shkak të krizës
së “piramidave fi nanciare”, revoltave dhe rënies së shtetit, shënon kulmin e
aksidenteve, plot 107 të tilla, duke u pasuar me 29 aksidente në vitin 1998. Më
pas në vitet në vazhdim kemi përsëri një ulje të aksidenteve, por që, krahasuar me
vitet para 1997-s, numri mbetet i lartë.
Tabela e aksidenteve sipas viteve:
Aksidentet sipas viteve / Accidents in years
27
77
10
107
30
11
34
24
10
120
100
80
60
40
20
0
1970-1991 1992-1996 1997 1998 1999-2000 2001-2005 2006-2012 2013
Vlen të theksohen disa shifra interesante përsa i përket periudhës para
vendosjes së sistemit demokratik në Shqipëri. Përkatësisht, duke ju referuar
viteve 1945-1970 numri i aksidenteve me municion ka qenë shumë i ulët për këto
qarqe. Nëse përjashtojmë vitin 1970 ku janë shënuar 4 aksidente, në vitet tjera
pasardhëse janë regjistruar 1-2 aksidente. Gjithashtu, edhe në vitet pasardhëse

1971-1990 trajektorja e aksidenteve ka patur një rritje jo të vogël me 7 aksidente
në vitin 1977 dhe 9 aksidente në vitin 1988. Sigurisht që këto shifra të paraqitura
për aksidentet përpara viteve 1990 janë të një karakteri informues.
3.2. Mosha e të aksidentuarve
Nëse i klasifi kojmë sipas moshës,
mbi /over 66
shohim se 11 % kanë qenë fëmijë, 12
% adoleshentë, kurse 68 % i përkasin
grup-moshës aktive për punë; vetëm
9 % kanë qenë mbi 66 vjeç. Në këtë
tabelë përfshihen edhe personat e
aksidentuar me pasojë vdekjen.
3.3. Mjeti qe ka shkaktuar aksidentin
Nga vlerësimi i pyetësorëve të plotësuar me personat e intervistuar rezulton
se 85 persona (77 % e të intervistuarve) janë dëmtuar me municione dhe granata
dore, ndërsa 19 (7 %) janë
dëmtuar me mina. 6 persona nuk
arrijnë të identifi kojnë mjetin
me të cilin janë aksidentuar:
mund të ketë qenë detonator
municioni. Mbase kjo vjen si
E panjohur/
Unknow n
pasojë e traumës që mund të
kenë pësuar, si dhe kujtesës
së turbullt, pasi aksidenti ka
ndodhur para shumë vitesh.
3.4. Lloji i aktivitetit ne momentin e aksidentit
Një e dhënë tjetër interesante është edhe aktiviteti i personit në momentin e
aksidentit. Nga të intervistuarit rezulton se shumica, 35 % e të aksidentuarve,
kanë qenë në punë në momentin e aksidentit. Këtu përfshihen kryesisht personat
që kanë qenë në punë në ushtri ose thjesht ushtarë kur depot e armatimit kanë
shpërthyer ose janë grabitur në vitin 1997. Një fakt tronditës është edhe numri i lartë
i fëmijëve të aksidentuar, 86 të tillë, të cilët kanë qenë duke lozur me shokët apo
duke manipuluar municionin e gjetur, gjë e cila ka sjellë edhe aksidentimin e tyre.
Kategori të tjera më të vogël në numër janë kategoritë e atyre që janë aksidentuar
28
Mosha /
Age of the victims at the moment of accident
36-45 vjeç
19%
56-65 vjeç
10%
vjeç
9%
5-18 vjeç
11%
46-55 vjeç
22%
19-25 vjeç
12%
26-35 vjeç
17%
Aksidentet sipas llojit të mjetit shpërthyes
Accidents according to the type of device
Minë/Mine
7%
Municion/
Munition
Granatë dore/ 46%
Hand Granade
31%
1%
Tjetër/ Other
17%

duke u marrë me punë
bujqësie, si, për shembull,
Duke punuar arën/
duke punuar në arë, duke
mbledhur dru/
Diging land/
kullotur bagëtinë ose
Collecting firew ood.
duke mbledhur skrap etj.
7%
Duke shkuar në
Në këtë grup hyjnë edhe
shkollë/ Going to
school.
persona të tjerë që mund të
1%
jenë ndodhur rastësisht në
Duke mbledhur
vendin e aksidentit; duke
skrap/ Collecting
shëtitur, duke shkuar për të
vizituar të afërmit apo duke
udhëtuar për në shkollë. Më
poshtë grafi ku i detajuar.
3.5. Dëmtimet e shkaktuara nga aksidentet
Individët që kanë qenë pjesë e intervistës në terren janë kategorizuar edhe
sipas dëmtimit të shkaktuar nga aksidenti. Nga intervistat në terren rezulton që
dëmtimet e personave të aksidentuar janë nga më të larmishmet, ku më kryesoret
përfshijnë: humbje gjymtyrësh; dëmtim ose humbje shikimi, djegie, plagë
sipërfaqësore, dëmtim dëgjimi, trauma etj.
Sipas këtij kategorizimi, dallohen dy grupe kryesore: a) grupi i personave
që kanë pësuar amputime dhe b) grupi i personave që kanë marrë plagë të
ndryshme. Sipas të intervistuarve, 163 prej tyre kanë pësuar amputim gjatë
aksidentit. Amputimi përfshin
humbje gjymtyrësh, duke përfshirë
humbje këmbe, dore ose gishtërinjsh
etj. Kurse grupi i dytë përfshin 133
të aksidentuar që kanë marrë plagë të
ndryshme si fraktura, djegie etj., të
cilat do t’i trajtojmë më poshtë.
Numri më i madh i personave që
kanë pësuar amputim u përket atyre
që kanë dëmtuar krahun e djathtë
ose të majtë, duke përfshirë këtu
dëmtimet si poshtë bërrylit ashtu edhe sipër bërrylit. Këtij grupimi i përkasin 97
të aksidentuar, kurse 28 të tjerë kanë humbur këmbën e majtë ose të djathtë. Në
grupin me amputime përfshihen edhe 71 të tjerë që, përveç humbjes se njërës
gjymtyre, kanë dëmtuar ose humbur edhe gjymtyrë të tjera si gishtërinjtë e dorës
ose këmbës etj.
Kurse sa i përket grupit të dyte, të cilët kanë pësuar plagë të ndryshme, numrin
29
Lloji i aktivtetit në momentin e aksidentit
Type of activity at the moment of the accident
Në punë/ Working.
35%
Duke lozur/
Playing.
29%
Duke shëtitur/
Walking around.
8%
scrap.
1%
Duke kullotur
bagëtinë/
Grazing animals.
8%
Të tjera/ Other.
11%
Lloji i dëmtimit
Type of damage caused
Plagë të
ndryshme/
Wounds
45%
Amputime/
Loss of limbs
55%

më i madh e zë grupi i atyre që kanë pësuar kryesisht fraktura, duke u pasuar
nga ata që kanë pësuar dëmtime të syve. Të parët përbëjnë 129 të intervistuar,
ndërsa të dytët 73. Gjithashtu, një numër të konsiderueshëm zënë edhe ata që
kanë pësuar djegie në pjesë të ndryshme të trupit dhe plagosje fragmentare - 31
persona, kurse 41 të tjerë kanë patur shkëputje fragmentare.
3.6. Ndihma mjekësore
Të gjithë të aksidentuarit e intervistuar kanë pohuar se kanë marrë ndihmë
mjekësore pranë spitalit më të afërt pas aksidentit. Të aksidentuarit në fshatrat më
të largët janë transportuar menjëherë në spitalet e qyteteve përkatëse, sipas rastit,
me ambulancë ose mjete të tjera. Po kështu, pothuajse të gjithë të aksidentuarit
janë trajtuar fi llimisht me ndihmën e parë dhe më pas të gjithë ata që kanë patur
nevojë emergjente për ndërhyrje i janë nënshtruar operacionit të mëtejshëm. Vlen
të theksohet se në rastet kur spitalet lokale nuk kanë patur kapacitetet për kurimin
e pacientëve, ata janë transportuar drejt spitaleve të kryeqytetit për ndërhyrje
më të specializuar. Kështu, sipas të intervistuarve, 240 të aksidentuar, pasi kanë
marrë ndihmën e parë, i janë nënshtruar operacionit të nivelit të parë ose të
dytë. Ndërhyrjet kanë qenë të ndryshme, siç do ta shohim edhe në kapitullin e
mëposhtëm. Në raste specifi ke ka lindur nevoja për operacione të dhimbshme
që kanë rezultuar me prerjen e dorës apo të këmbës. Nuk kanë munguar sigurisht
edhe fajësimet apo akuzat, të cilat e vendosin të aksidentuarin në rolin e akuzuesit
ndaj mjekut, duke e konsideruar atë, me apo pa të drejtë, si fajtorin kryesor për
fatkeqësinë e vet.
Aksidentet kanë sjellë si rrjedhim edhe humbjen e aftësisë për punë të pjesës
më të madhe të personave të aksidentuar. Nga personat e intervistuar, 171 prej tyre
janë kategorizuar me pa-aftësi të përhershme, kurse 78 prej tyre me pa-aftësi të
përkohshme. Pra, kemi 195 të aksidentuar që deklarojnë se kanë humbur totalisht
aftësinë për punë, kurse 98 të tjerë deklarojnë se janë ri-integruar në komunitet
dhe punojnë si çdo individ tjetër me kapacitet funksional të efektshëm.
Pyetjes nëse kanë nevojë për mbështetje të mëtejshme mjekësore, kahu i
të intervistuarve, (175 persona), anojnë drejt trajtimit mjekësor të problemit të
tyre, duke i rritur shpresat vetes që me një kurim më të specializuar ata mund të
arrijnë rehabilitimin e plotë. Ndërsa 117 të tjerë ndihen të rehabilituar në masën
e integrimit të tyre shoqëror, pa u paragjykuar nga komuniteti. Në këtë shifër
përfshihen edhe personat të cilët e kanë pranuar gjendjen e tyre dhe nuk kanë
ndonjë shpresë për t’u rehabilituar totalisht.
Pyetjes nëse kanë përdorur pajisje teknike mjekësore 217 të aksidentuar i janë
përgjigjur pozitivisht. Pajisjet mjekësore përfshijnë: protezë, ortezë, protezë syri,
karrocë, paterica, ose syza. Pjesa dërmuese e të intervistuarve janë shprehur se,
pas aksidentit, të paktën një herë kanë përdorur pajisje teknike mjekësore. Kurse
30

66 të aksidentuar janë përgjigjur se nuk kanë përdorur asnjëherë pajisje teknike
mjekësore, pasi i përkasin grupit të viktimave me dëmtime te lehta, pa humbje
gjymtyrësh.
Pyetjes nëse kanë nevojë të mëtejshme për pajisje teknike mjekësore, 155
të aksidentuar janë përgjigjur “po”, d.m.th., kanë përsëri nevojë, ndërsa 141 të
tjerë shprehen se nuk kanë nevojë për pajisje të tilla. Duke iu referuar shifrave
të mësipërme, 107 prej tyre shprehen se kanë nevojë për proteza këmbësh dhe
duarsh, 32 kanë nevojë për proteza syri, ndërsa pjesa tjetër në për orteza, karroca,
syze dhe paterica.
Interesant është fakti se një pjesë e të aksidentuarve janë kuruar jashtë territorit
shqiptar, pasi spitalet shqiptare, përfshi edhe Qendrën Kombëtare të Traumave
në Tiranë, nuk kanë materiale dhe ekspertizë. Trajtimi shëndetësor jashtë shtetit
është bërë kryesisht me ndërhyrjen dhe ndihmën fi nanciare të të afërmve që
banojnë në shtetet përkatës, por, në 3-4 raste, me ndihmën e shtetit shqiptar.
Kështu, 50 prej tyre janë kuruar jashtë shtetit. Vendi më i preferuar ku ata janë
trajtuar ka qenë fqinji i Shqipërisë, Greqia, me 21 raste, i ndjekur nga Italia me 9
raste, Sllovenia, Turqia etj.
3.7. Informacion i gjendjes familjare
Gjatë intervistave në terren, të intervistuarit gjatë pyetjeve për familjen
tregojnë një ndjeshmëri dhe një përkushtim ndaj pjesëtarëve të familjes, duke i
quajtur ata si një nga faktorët kyç të integrimit të tyre. Duke iu referuar rasteve
që në momente vështirësie ekziston edhe braktisja e të dëmtuarve nga të afërmit,
ata vlerësojnë me nota maksimale ndihmën nga pjesëtarët e familjes, të cilët i
kanë mbështetur dhe u kanë qëndruar vazhdimisht pranë. Nga të intervistuarit
227 persona janë me status civil të martuar, 64 beqarë dhe pjesa tjetër të divorcuar
apo të ve. Nga këto rezultojnë se 204 të aksidentuar kanë edhe fëmijë. Pjesa më
e madhe e te intervistuarve është 46-55 vjeç, 24 % e ndjekur nga personat me
moshë 36-45 vjeç (21 %). Kurse fëmijët përbëjnë 6 për qind.
Në këtë fazë është identifi kuar edhe aspekti nëse të intervistuarit kanë pjesëtarë
të tjerë të familjes të aksidentuar. Nga intervistimi ka rezultuar se vetëm 30 prej
tyre kanë patur një të afërm të përfshirë në aksident, kurse 257 janë përgjigjur në
mënyrë negative. Të afërmit e përfshirë në aksident dhe të dëmtuar në 13 raste
kanë rezultuar të jenë vëllai ose motra, 2 raste fëmijët dhe 11 raste të afërm të
nivelit të parë.
Kështu, 137 të intervistuar janë përgjigjur se kanë qenë kryefamiljarë
para aksidentit, ndërsa 159 nuk e kanë patur një status të tillë. Kjo nënkupton
kryefamiljarin si personin kryesor të sigurimit të të ardhurave me 144 raste që janë
përgjigjur “po” dhe 152 raste janë përgjigjur “jo”. Përsa i përket vazhdimësisë
dhe ndryshimit të këtij roli pas aksidentit, 102 persona janë përgjigjur se ky rol
31

nuk ka ndryshuar, kurse 194 persona kanë pohuar se kanë ndryshuar status, duke
u shndërruar në kryefamiljar.
Një pikë tjetër e rëndësishme është edhe sigurimi të ardhurave për veten dhe
familjen nga personat e aksidentuar. Duke qenë pjesë e dëmtimeve të niveleve të
ndryshme, vështirësohet edhe sigurimi të ardhurave mbi jetesën e familjes.
Nga rezultatet e anketimit rezulton se 191 të aksidentuar i sigurojnë vetë
të ardhurat për familjen, të ndjekur nga 51 persona që të ardhurat i sigurojnë
prindërit për ta. Dhe në 34 raste i sigurojnë bashkëshortët. Sigurimi i të ardhurave
nga vetë personat është e një kuptimi të dyfi shtë, ku me “sigurim të ardhurash
nga vetë personi”, përveç angazhimit në një punë sistematike, nënkupton edhe
pension pa-aftësie që përfi tojnë këta persona, me kujdestarë ose jo. Rastet që u
referohen prindërve janë kryesisht të aksidentuar në një moshë të re dhe e kanë
të pamundur angazhimin e tyre në një punë stabile. Kur i referohemi sigurimit të
të ardhurave nga bashkëshortja, ato kryesisht identifi kohen me punë në bujqësi,
shitëse etje, punë që bëhen përgjithësisht nga gratë.
3.8. Kushtet e jetesës
Personat që janë identifi kuar të aksidentuar jetojnë kryesisht në fshat. Fare pak
prej tyre jetojnë në qytet. Kurse 230 të intervistuar jetojnë në shtëpi private dhe 66
në apartamente në pallate. Madhësia mesatare e shtëpisë së banimit është 85 m2
, ndërsa mesatarja e numrit të personave që jetojnë në një shtëpi është 4.7. Fakti
pozitiv për personat e intervistuar është se në shumicë dërrmuese (208 persona),
pohojnë se pronësia e banesës është private, pra, janë zotërues të banesave. 11
persona pohojnë se jetojnë me qera, 10 banojnë me të afërm dhe vetëm 1 person
deklaron se jeton në pronë të zaptuar.
Një fakt tepër shqetësues mbi kushtet e banesës është se 237 prej të
intervistuarve deklarojnë që shtëpitë e tyre janë të vjetra dhe kanë nevojë
emergjente për riparime. Me riparim të intervistuarit zakonisht kuptojnë tualetin,
çatinë apo instalimet elektro-hidraulike. Po këtu, 43 të mbijetuar deklarojnë se
kanë shtëpi të reja, te cilat nuk kanë nevojë për asnjë riparim.
Sa i përket pajisjeve të ndryshme elektro-shtëpiake, pothuajse të gjithë
deklarojnë se i disponojnë këto pajisje si televizor, mobilie, orendi, frigorifer etj.
Ndërsa janë të rralla rastet për personat që disponojnë automobil apo makineri
bujqësore. E vetmja pasuri e rëndësishme për jetesën në zonat rurale është toka.
Duket qartë se për pjesën më të madhe toka bujqësore është burimi kryesor
për sigurimin e të ardhurave. Të angazhuar vetëm ose familjarisht ata punojnë
në bujqësi për mbijetesën e tyre. Menjëherë, pas tokës, pasuria e dytë më e
rëndësishme është zotërimi i një lope, dru frutor etj.
32

3.9. Arsimi
Arsimi është një nga shtyllat që mund të ketë penalizuar integrimin e plotë të
personave të aksidentuar me municione.
Nga rezultatet e mbledhura rezulton se shumica dërmuese e viktimave (92 %)
kanë arsimin 9-vjeçar ose të mesëm. Ndërsa një numër shumë i ulët kanë arsimin
e lartë. Konkretisht,
178 të intervistuar kanë
deklaruar se arsimi i
tyre është 9-vjeçar, 93
kanë deklaruar se janë
me arsim të mesëm
dhe vetëm 16 prej tyre
kanë deklaruar se janë
me arsimin e lartë. 4 të
aksidentuar nuk kanë
arsim. Faktet tregojnë që
personat që kanë arsimin
e lartë janë njëkohësisht edhe më të integruar në shoqëri, duke siguruar të ardhurat
e familjes vetë, janë të stabilizuar në një punë të rregullt dhe janë protagonist
në jetën sociale. Personat me arsim 9-vjeçar janë të destinuar për t’i siguruar të
ardhurat e familjes, kryesisht, nga persona të tretë (bashkëshortja, fëmijët), kjo
jo vetëm si pasojë e pa-aftësisë fi zike, por edhe e mungesës së një profesioni.
Ndërsa në qendër qëndrojnë personat me arsim të mesëm të cilët janë të nxitur
nga faktorë të jashtëm për të qenë pjesë e sfi dave bashkëkohore, por mungesa e
një profesioni nuk ua lejon këtë gjë.
Sa i përket pyetjes se çfarë do të donit të përmirësonit sa i përket edukimit
(arsimimit), shumica janë përgjigjur se, për shkak edhe të moshës relativisht të
lartë, nuk preferojnë të vazhdojnë studimet, por të ndjekin kurse profesionale.
Kjo vjen edhe nga papunësia e lartë që e karakterizon këtë shtresë, duke parë
si shpresën e vetme për punësim formimin profesional. Ky grup arsimim e
konsiderojnë si një rrugë të shpejtë dhe të sigurt për integrimin e tyre.
Konkretisht, 158 të
intervistuar janë shprehur
se dëshirojnë të ndjekin
kurse profesionale, 31
dëshirojnë të vazhdojnë
shkollën aty ku e kanë
lënë dhe vetëm 18
prej tyre mendojnë të
vazhdojnë universitetin.
33
Arsimimi/ Education
Me shkollë të
mesme /
High School
31%
Pa arsim
without education
Shkolle 9 -vjeçar/
Primary
education
61%
1%
Universitet/
University
7%
Pas universitar/
Post University
0%
Çfarë do të donit të përmirësonit në edukimin tuaj?
If support what would you select to improve your
education?
Të vazhdoj shkollën/
To attend secondary
school
15%
Të vazhdoj
universitetin/
To attend university
9%
Të ndjek Kurse të
formimit profesional /
Professional
Vocational Courses
76%

3.10. Situata social-ekonomike
Situata social-ekonomike në
terren duket e vështirë. Ndesh
fytyra të pezmatuara të personave
dhe familjeve të aksidentuara që
kërkojnë vazhdimisht rrugë për të
mbijetuar. Sigurisht që nuk mund t’i
përgjithësojmë rastet, pasi ka edhe
nga ata që bëjnë jetë të rregullt.
Mbijetesa e personave të
intervistuar bazohet kryesisht në bujqësi. Të pyetur për situatën e para dhe pas
aksidentit, 95 prej tyre shprehen se janë marrë me bujqësi, ndërsa 74 prej tyre
vazhdojnë të merren me bujqësinë edhe pas aksidentit. Vlen të theksohet se
nga 72 prej personave të intervistuar, deklarojnë se para aksidentit kanë qenë
të punësuar me kohë të plotë, ndërsa pas aksidentit kemi vetëm 13 prej tyre që
vazhdojnë të jenë të punësuar.
Ka rritje të ndjeshme te personave që pas aksidentit mbështeten vetëm tek
te ardhurat përmes pensionit, 112 raste të tilla kurse para aksidentit 8 persona.
Kjo ndodh qoftë për shkak të pa-aftësisë fi zike, por edhe asaj intelektuale. Një
pjesë e konsiderueshme e të aksidentuarve shprehen se aksidenti ka shkaktuar
njëkohësisht edhe humbjen e vendit të tyre të punës, ndër arsyet kryesore që
përmendin janë: a) pa-aftësia për të punuar në të njëjtin vend pune; b) diskriminimi;
c) refuzimi nga punëdhënësit dhe nga institucionet shtetërore.
Një fakt tjetër interesant lidhet edhe me mbështetjen që kanë marrë personat
e aksidentuar pas aksidentit. Një pjesë e tyre deklarojnë se janë përfshirë në
programe të ndryshme përfi timi monetar, kryesisht nga shteti shqiptar dhe shumë
pak nga organizata jofi timprurëse. Kështu, 81 persona pohojnë se përfi tojnë
ndihma të ndryshme nga shteti: këtu përfshihet pensioni, sigurimi një operacioni
brenda ose jashtë territorit të Shqipërisë. Vetëm 14 të mbijetuar deklarojnë se
kanë përfi tuar ndihmë nga organizata të ndryshme humanitare.
Pjesa më e madhe e të intervistuarve janë të përfshirë në programin e asistencës
sociale, kryesisht trajtohen me pension pa-aftësie dhe ndihmë ekonomike. Të parët
përbëjnë 72 raste, ndërsa të dytët 48 raste. Pjesa tjetër klasifi kohet në kategoritë si
pension pleqërie apo pension i veçantë.
Një faktor tjetër i rëndësishëm është edhe mungesa e politikave për
punësimin e kësaj kategorie në shoqëri. Është për t’u vlerësuar fakti që të gjithë
të intervistuarit, 283 të intervistuar, kanë deklaruar se nuk iu është ofruar qoftë
edhe një herë të vetme një punë apo trajnim nga zyra e punës. Ky defekt duhet të
trajtohet me seriozitet për këtë kategori të shoqërisë, e cila duhet të jetë pjesë e
politikave shtetërore.
34
A ka shkaktuar aksidenti humbjen e
vendit të punës? Has the accident
caused the loss of job?
Po / Yes
53%
Jo / No
47%

Pse keni humbur vendin e punës pas aksidentit?
Why have you lost your job after the accident?
Mungesë
kualifikimi
5%
35
Pa-aftësi për të
punuar në njejtin
vend pune
79%
Diskriminim
3%
Tjetër
10%
Refuzim nga
punëdhësit
3%
Sa i përket vështirë-sive
që hasin këta
qytetarë në marrjen e
shërbimeve nga insti-tucionet
publike, siç
mund të jenë shkollat,
spitalet ose institucio-net
shtetërore, 183 prej
tyre deklarojnë se nuk
ndjejnë asnjë vështirë-si,
113 ndjejnë shumë
vështirësi dhe shprehin
mendimet e tyre për
përmirësimin e këtyre shërbimeve publike.
Përsa i përket aspektit social, pjesa më e madhe, rreth 95 %, shprehen se
faktori kyç i integrimit të tyre në komunitet ka qenë familja. Përveç familjes, një
rol të rëndësishëm ka luajtur edhe komuniteti, pavarësisht se shifrat këtu janë më
të ulëta, për shkak edhe të diskriminimit.
Vizita të shpeshta nga miqtë apo të afërm janë pjesë e të piketimit si një individ
i rëndësishëm dhe me vlera. Në vazhdimësi të kësaj ata shprehen se janë të aftë
të marrin pjesë në aktivitet të përditshme apo lëvizshmëria e tyre, qoftë kjo me
protezë ose jo nuk i pengon ata ushtrimin e një xhiroje të përditshme në qytet
apo angazhimin në një punë. Ndryshimi ndodh në jetën sociale, ku palët janë të
ndara, 137 prej tyre shprehen se marrin pjesë në jetën sociale dhe 159 shprehen
negativisht. Me jetë sociale kuptojmë ushtrimin e sporteve, kulturës, politikës etj.
Sa i përket pyetjes se
Për çfarë mbështetje ekonomike keni nevojë?
për çfarë mbështetje të
What type of support do you need most?
mëtejshme ekonomike
kanë nevojë, shumica
Mikro-kredi për
përgjigjen se kanë
të ngritur biznes
familjar
Mbështetje për
nevojë për mbështetje
16%
punësim/aktivite
për të fi lluar aktivitete
te që gjenerojnë
të ardhura
që rrisin punësimin
52%
dhe gjenerojnë të
Mbështetje për
ardhura, të ndjekur
të ndjekur kurse
nga grupi i dytë që
të formimit
profesional
kërkojnë të mbeshteten
32%
për ndjekjen e kurseve
profesionale dhe mikro-kredi për të fi lluar një biznes si në tabelën më poshtë:
Një pjesë e mirë kërkojnë mbështetje për rimbursim të ilaçeve, bursa për
fëmijët etj.

KAPITULLI IV
Rekomandime
37
4.1 Rekomandimet kryesore
- Duke parë të dhënat e mbledhura nga ky projekt duken qartazi se nevojat
për shërbime shëndetësore orto-prostetike, fi zioterapike, okulistike dhe
psikologjike janë të domosdoshme për një kohë të gjatë për të aksidentuarit.
- Shërbimet shëndetësore që marrin për momentin janë të paplota e kanë kosto
të lartë, krahasuar me gjendjen ekonomike që ata kanë. Këta persona nuk
kanë mundësi të mbulojnë shpenzimet për pajisjen me proteza, kurimin apo
kontrollet e herëpashershme mjekësore, pasi pjesa më e madhe e tyre jetojnë
me pension ose ndihmë ekonomike.
- Spitalet rajonale nuk janë në gjendje të ofrojnë shërbime të specializuara për
pajisjen me proteza, aq me tepër për mirëmbajtjen e tyre. Kështu që ata janë
të detyruar t’u drejtohen spitaleve të kryeqytetit, ose spitaleve private. Për
shumicën e tyre kjo është e pamundur, pasi kostot janë të papërballueshme.
- Spitalet rajonale nuk kanë mundësi të pajisin personat e amputuar me proteza
apo mirëmbajtjen e tyre.
- Në këto rrethana është e nevojshme që organizata, donatorë të ndryshëm
dhe institucionet shtetërore të mundësojnë mbështetje për protezim, si dhe
shërbime okulistike.
- Qendra Kombëtare e Protezimit (e Traumës) nuk është funksionale dhe nuk
plotëson nevojat për këtë kategori; ajo duhet të ri-dimensionojë funksionin e
saj, pasi në këto kushte që është nuk u shërben me profesionalizim personave
të amputuar për pajisjen e tyre me proteza.
- Në spitalet rajonale nuk ka reparte protezimi, me përjashtim të qarkut Kukës,
repart i cili është ngritur me ndihmën e Departamentit të Shtetit të SHBA.
Duke parë shtrirjen territoriale të këtyre qarqeve del si nevojë e domosdoshme
që në çdo qark duhet të ketë reparte për mirëmbajtjen e protezave.

- Ministritë e linjës si Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Mirëqenies Sociale
dhe Rinisë, të vendosin standarde për të gjithë personat e amputuar, për
pajisjen e tyre me proteza.
- Në kuadrin e rregullimit te ligjit për aftësinë e kufi zuar viktimat e municioneve
duhet të përfshihen në ligjin për Shërbimet Sociale.
- Pjesa më e madhe e personave të dëmtuar kanë mungesë kohezioni social;
lëvizja e tyre është shumë e vogël, ata vizitohen vetëm nga të afërmit e tyre.
Institucionet shtetërore, OJF-të, me anë të aktiviteteve të ndryshme kreative,
mund të krijojnë një atraksion më social dhe më të madh ndaj këtyre shtresave.
- Pjesa më e madhe e personave të dëmtuar me municione janë me arsim
9-vjeçar, të cilët nuk kanë ndonjë profesion. Në këtë mënyrë kanë shumë
vështirësi në gjetjen e një pune për sigurimin e të ardhurave. Aftësimi i tyre
profesional përmes kurseve të formimit profesional është domosdoshmëri
për të rritur aftësitë e tyre individuale, për të qenë të aftë për tregun lokal të
punës. Vetëm në këtë mënyrë ata mund të integrohen dhe të bëhen të pavarur
nga pjesëtarët e tjerë të familjes.
- Pothuajse në asnjë institucion shtetëror nuk zbatohet ligji për punësimin e
personave me aftësi të kufi zuar. Institucionet shtetërore, publike, por dhe
ato private, duhet t’i kushtojnë më shumë vëmendje punësimit të këtyre
personave dhe të shtrëngohen te zbatojnë ligjin në fuqi, i cili parashikon
edhe gjoba ose pagesa alternative.
- Një pjesë e mirë mund të ri-integrohen dhe ndihmohen përmes projekteve
që promovojnë gjenerim të ardhurash dhe vetëpunësim. Këto lloj projektesh
kanë qenë shumë të suksesshme në qarkun e Kukësit për ri-integrimoin
e viktimave të minave. Ndër më te preferuarit mund të ishin projekte që
nxisin punimet e dorës, fuqizimin e ekonomive shtëpiake, kultivimin dhe
përpunimin e produkteve bujqësore etj.
- Në të gjitha institucionet shtetërore mungojnë rampat në hyrje të ndërtesave,
duke kufi zuar kështu marrjen e shërbimeve nga personat me aftësi të kufi zuar,
përfshi edhe viktimat e municioneve. Institucionet që ofrojnë shërbime
publike duhet të fi llojnë menjëherë përshtatjen, për t’i bërë të aksesueshme
edhe për PAK.
- Në vend ka dallime ndërmjet invalidëve, gjë e cila bën të mundur një pabarazi
ndërmjet kësaj shtrese. Të gjithë invalidët të kenë trajtim të unifi kuar, të mos
ketë dallime ndërmjet këtyre personave.
38

- Gjithashtu, nuk duhet të ketë diskriminim ndërmjet personave të dëmtuar
me municione dhe invalidëve të punës; viktimat e municioneve që kanë
qenë në marrëdhënie pune në momentin e aksidentit marrin pensione, kurse
të aksidentuarit që nuk kanë qenë në marrëdhënie pune nuk trajtohen me
pensione.
- Duhet të nxiten shoqata të ndryshme për të hapur biznese sociale me këtë
kategori njerëzish si një nga mundësitë më të thjeshta dhe të qëndrueshme
për të siguruar integrimin e kësaj shtrese dhe përmirësimin e të ardhurave.
39

PJESA E DYTË
KAPITULLI V
Rezultatet e pyetësorit sipas qarqeve
Gjendja e viktimave të municioneve sipas qarqeve
5.1. Qarku Berat
a. Informacion i përgjithshëm mbi qarkun e Beratit
Qarku i Beratit7 ka një sipërfaqe prej 1,798 km². Ai përfshin rrethin e
Beratit, rrethin e Kuçovës dhe rrethin e Skraparit. Qarku i Beratit ka 5 bashki, 20
komuna dhe 245 fshatra. Qendra e qarkut të Beratit ndodhet në qytetin e Beratit.
Qarku i Beratit ka një popullsi prej 138.484 (2013) sipas INSTAT. Në qarkun
e Beratit8 4567 familje trajtohen me ndihme ekonomike, nga të cilët 2581 me
ndihmë të pjesshme dhe 1984 familje me ndihmë të plotë.
Shërbimi shëndetësor: Qarku i Beratit ka një spital kryesor rajonal i cili
ndodhet në qytetin e Beratit dhe dy spitale lokale në qytetet e Kuçovës dhe të
Skraparit. Spitali rajonal ka një ortoped, dhe 2 okulistë. Ka mungesë të theksuar
mjekësh specialistë. Në çdo komunë ka qendër shëndetësore ku shërben 1 mjek.
Në pjesën më të madhe të fshatrave ka ambulanca me personel infermierie.
Spitali rajonal ka mungesa të theksuara në shërbimet bazë për arsye të mungesës
së mjekëve specialistë dhe të mjeteve. Shërbimi orto-prostetik mungon në këtë
spital. Nuk ka repart për protezimi. Shërbimi i okulistit ofrohet nga klinikat
private.
Aftësia e Kufi zuar9 (PAK). Në qarkun e Beratit ka 7,436 persona me aftësi të
kufi zuar. Nuk ka ndarje të veçantë për personat e dëmtuar me municione. Ndarja
sipas grupeve paraqitet si më poshtë:
7. Burimi: www.qarkuberat.net
8. Burimi: Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social, Adelina Druga, e-mail dërguar më 08.10.2013
9. Burimi: Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social, Adelina Druga, e-mail dërguar më 08.10.2013
41

Persona me aftësi të kufi zuar Invaliditeti sipas kategorive 10
PAK
Shoqë- Para- Shoqë-rues
Të verbër
Shoqë-rues
I
II III
Fizik
rues
tetra-plegjikë
Mendore
7028 226 1017 2583
42
PAK
3002
invalidë
pune
--- 225 236 225 me
kujde-starë
b. Informacion mbi të aksidentuarit nga municionet
Qarku i Beratit është një nga qarqet që ka patur numrin më të madh të
aksidenteve ne vitin 1997. Industria ushtarake ka qenë e përqendruar në Poliçan
edhe në disa pika të tjera të rrethit të Skraparit, ku gjenden reparte ushtarake
e depo të shumta të shpërndarë gjithandej si kërpudha. Gjatë trazirave në vitin
1997, si në të gjithë vendin edhe këndej shumica e armëve dhe municioneve ranë
në duart e qytetarëve të ndryshëm duke përfshirë edhe fëmijët.
Rezultatet e pyetësorit në terren tregojnë gjendjen reale të viktimave. Kjo falë
edhe faktit se secili prej njerëzve të intervistuar ishin shumë bashkëpunues, ashtu
si edhe administratorët socialë të komunave përkatëse, të predispozuar për të
qenë sa më të saktë në dhënien e informacionit.
Në bazën e të dhënave IMSMA të AMMCO, ka informacion për 82 aksidente
nga municionet në qarkun. Nga vizitat në terren dhe bashkëpunime me punonjësit
socialë të komunave janë identifi kuar nga kjo listë 74 të aksidentuar, nga të cilët
12 të vdekur. Nga informacioni i punonjësve socialë këta 8 persona janë larguar
drejt qarqeve te tjera ose jashtë shtetit pranë të afërmve të tyre.
Në qarkun e Beratit nga viti 1997-gusht 2013 janë regjistruar 42 aksidente
me municione. Kulmi i aksidenteve është regjistruar në vitin 1997 me 26 të
tilla, i pasuar me 7 aksidente në vitin 1998. Kurse në vitet në vazhdim numri
i aksidenteve ka shkuar drejt zeros. Më poshtë keni një tabelë të detajuar të
aksidenteve të ndodhura në çdo vit.
Aksidenetet sipas viteve
Accidents in Years
18
2
26
7 6
3
30
25
20
15
10
5
0
Deri 1999 1992-1996 1997 1998 1999-2005 2006-2013
10. Aftësia e kufi zuar ndahet në 2 grupe. Në 4 grupe ndahet sipas Institutit të Sigurimeve
Shoqërore, të cilët nuk kanë lidhje me personat që trajtohen nga Shërbimi Social Shtetëror.

Aksidentet sipas grup-moshave
Deri 18 vjeç
6%
19-25 vjeç
36-45 vjeç
18%
Mbi 66 vjeç
16%
56-65 vjeç
8%
46-55 vjeç
23%
Lloji i aktivitetit ne momentin e aksidentit /
Type of activity at the time of accident
Duke mbledhur
skrap/Collecting scrap
2%
Duke kullotur bagëtinë/
Grazing animals
8%
Lloji i mjetit qe ka shkaktuar Aksidentin
43
Duke lozur /shetitur /
Playing walking
37%
Duke punuar arën /
Digging land
5%
Të tjera / Other
11%
8%
26-35 vjeç
21%
Në punë / Working
35%
Kurse aksidentet sipas grupmoshave
paraqiten në tabelën ngjitur.
Në Berat numri më i madh i aksidenteve
(50%) ka ndodhur në ambientet e punës.
Këtu përfshihen ish-ushtarakë që kanë
qenë në gatishmëri në reparte ushtarake,
duke punuar arën, duke mbledhur skrap etj.
Kështu, 22 të aksidentuar deklarojnë se kjo
fatkeqësi u ka ndodhur kur ata kanë qenë
në krye të detyrës. Vendin e dytë e zë një
moshë e vogël, kanë qenë duke lozur në
momentin e aksidentit.
Këtu përfshihen fëmijët
të cilët, si rezultat i
kuriozitetit fëminor, janë
përpjekur t’i eksplorojnë
apo manipulojnë grana-tat
dhe municionet
e ndryshme, duke ju
shkaktuar ngjarjen më të
hidhur në jetën e tyre.
Arsye të tjera, siç
mund të shohim më sipër,
më pak të rëndësishme
Type of device causing accident
janë personat që merren
me bujqësi, që kanë qenë
E panjohur/
Minë/Mine
duke punuar arën apo
Unknow n
2%
3%
kullotur bagëtinë, duke
shëtitur etj.
Një tjetër aspekt tjetër
Granatë dore/
i rëndësishëm është edhe
Hand Granade
Municion/
mjeti që është shkaktuar
37%
Munition
aksidenti. Një numër i
58%
konsiderushëm deklaron
lloje të ndryshme të
municioneve. Ndërsa vendin e dytë e zë granata e dorës.
Sipas deklarimit të tyre, 23 janë plagosur me granatë dore, 10 me municione
dhe 26 me mjete të tjera shpërthuese siç janë predhat, bomba, dinamit etj. Ndërsa
kemi vetëm një rast me minë dhe 2 raste të cilët, për shkak të kohës së largët
të aksidentit dhe mungesës së pjesshme të kujtesës nuk e mbajnë mend mjetin
shpërthyes me të cilin janë aksidentuar.

c. Lloji i dëmtimit të shkaktuar nga aksidenti
Në qarkun e Beratit rezultojnë 22 të aksidentuar që kanë pësuar amputim,
ndërsa 38 të tjerë janë me plagë të ndryshme të lehta. Konkretisht, në tabelën e
mëposhtme shohim dëmtimet sipas kategorive:
Pjesa më e madhe e të
aksidentuarëve që kanë pësuar
amputim, 10 të tillë, kanë pësuar
dëmtim të krahut te djathtë nën
bërryl, 8 në dorën e majtë specifi kisht
gishtërinjtë dhe 5 gishtrinjtë e dorës së
djathtë. Ndërsa më të pakta në numër
janë rastet me amputim të këmbëve.
Lëndimet që kanë pësuar kryesisht
të aksidentuarit janë të llojeve të
ndryshme.
Nga të dhënat e mbledhura
konstatojmë që pjesa më e madhe kanë pësuar frakturë, e shoqëruar kjo me
dëmtimet e syve, si pasojë e shpërthimit së municioneve në depot përkatëse.
Ndërsa rastet për plagosje fragmentare, paralizë dhe djegie janë të pakta në numër.
Kategoria tjetër përfshinë, zakonisht, cifl a në trup, cifl a midis syve, humbje
e shikimit, çarje te dora e majtë etj, plagë të cilat nuk janë specifi kuar më sipër,
duke u kategorizuar në kolonën “tjetër”. “Çasti” i aksidentit, përvec dëmitimeve
trupore, karakterizohet edhe nga mosfunksionime apo çregullime të ndryshme
që kanë lënë pasoja te individët. Kryesisht çregullimet më të mëdha kanë qenë
te shikimi dhe dëgjimi, ku, si pasojë e shpërthimit të fuqishëm, një pjesë e
konsiderueshme e të aksidentuarëve kanë probleme të shfaqura pak me vonesë
në shikim dhe dëgjim. Ndërsa më të pakta janë rastet në sistemin nervor dhe
aparatin lëvizës.
Pjesa më e madhe e të intervistuarve deklarojnë se lloji i ndihmës së parë të
marrë është ndërhyrja kirurgjikale në spitalin më të afërt. Pas aksidentit ata janë
transferuar në spitalin e rajonal të qarkut, ku i janë nënshtruar operacionit, ku
disa herë nuk kanë munguar edhe operacionet e dyfi shta. Në rastet kur spitali
rajonal nuk i ka plotësuar kushtet për operacion ata janë transferuar në spitalin e
kryeqytetit, në Tiranë.
44
Lloji i dëmtimit të shkaktuar nga aksidenti
Çrregullime
45%
Amputime-
Humje
gjymtyrësh
24%
Plagë të
ndryshme/Lën
dime
31%
Të intervistuarit në këtë qark deklarojnë se pas aksidentit e kanë humbur
njëkohësisht edhe aftësinë për punë. Konkretisht, 37 prej tyre deklarojnë se e kanë
humbur përfundimisht aftësinë për punë, ndërsa 24 ndihen të integruar përsëri në
ushtrimin e një profesioni të zakonshëm. Gjithashtu, 21 prej tyre deklarojnë se
paaftësia e tyre është e përhershme, ndërsa për 16 të tjere paaftësia e tyre është
e përkohëshme. Gjithashtu, vlen të përmendet se grupi më i madh i paaftësisë

që përfi tojnë të aksidentuarit është ai
i katërt (IV).
Konkretisht, kemi 12 të intervistuar
që i përkasin kategorisë së IV, 6
kategorisë së parë dhe 4 kategorisë së
II dhe 1 në kategorinë e III-të. Ndërsa
14 prej tyre deklarojnë se nuk iu është
caktuar grup, duke përfi tuar në këtë
mënyrë nga skema të tjera, siç mund
të jetë ndihma ekonomike që ofrohet
nga bashkitë apo komunat.
Gjatë mbledhjes së informacionit mjekësor vihet re se shumica e të
intervistuarve nuk janë rehabiliuar ende plotësisht. Këtu fl asim për atë kategori
e cila nuk ka pësuar amputim. Disa nga ndihmat mjekësore që ata kërkojnë janë:
pajisje me proteza ose mirëmbajtje protezash aktuale; ndërhyrje të mëtejshme të
specializuara kirurgjikale; shërbime ortepedike; operim; ndërhyrje kirurgjikale
në këmbë; shërbime fi zioterurapike etj.
Pyetjes se nëse kanë përdorur pajisje teknike mjekësore deri ditën e
intervistimit, vetëm 12 prej tyre janë përgjigjur pozitivisht, ndërsa 49 të tjerët
janë përgjigjur negativisht. Ndërsa pajisja teknike mjekësore që kanë përfi tuar
personat që kanë pësuar amputim ka qenë proteza, ndërsa shumë pak raste kemi
në këtë qark me proteza syri, paterica apo karroca.
Të aksidentuarit me amputim janë përpjekur që të gjejnë zgjidhje edhe jashtë
shtetit për problemin e tyre. Ata janë ndihmuar edhe nga të afërm të cilët banojnë
në vendet përkatëse duke shpresuar në një përmirësim të situatës dhe duke gjykuar
njëkohësisht paaftësinë e specialistëve brenda vendit. Shumica e rasteve (7) janë
trajtuar në Greqi dhe shume pak raste kemi në Itali, Slloveni, Turqi etj.
Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve të shumta për t’u rehabilituar, një pjesë e
tyre deklarojnë se kanë ende nevojë për pajisje teknike mjekësore.
Shihet qartë se shumica kanë nevojë për protezë, këtu përfshihen edhe
personat që e zotërojnë një të tillë por, për shkak të mosmirëmbajtjes, vjetërsisë
etj, kërkojnë ta zevendësojnë atë.
d. Rezultatet e kontrollit të përgjithshëm mjekësor
Gjatë kontrollit mjekët specialistë kanë vizituar të dëmtuarit me probleme
shëndetësore. Për çdo person të ekzaminuar është plotësuar fl etë epikriza, me
rekomandimet përkatëse. Sipas mjekëve, rezulton se 6 persona kanë nevojë për
mjekim të mëtejshem okulistik, nga këto 1 person ka nevojë për protezë syri,
2 persona duhet të pajisen dhe përdorin syze, 2 persona kanë nevojë të bëjnë
kontroll periodikë të syve për marrjen e medikamenteve të ndryshme, 1 person
45
Aftësia për punë pas aksidentit
Nuk kanë
humbur
aftësinë
për punë?
39%
Kanë
humbur
aftësinë pë
punë?
61%

ka nevojë për operimin e syrit, kurse 18 të tjerë që kanë humbur gjymtyrët kanë
nevojë për paisjen me proteza.
Ndërsa, sipas mjekut ortoped dhe teknikut protezist të cilët kanë bën
ekzaminimin e gjendjes së të amputimit dhe të gjendjes së protezave, 5 persona
kanë nevojë ri-protezimi, pasi gjendja e protezave është shumë e dëmtuar nga
superpërdorimi i tyre, 2 persona kanë nevojë për pajisjen me proteza, pasi nuk kanë
patur asnjëherë me proteza. 25 persona duhet të bëjnë seanca të herëpashershme
fi zioterapie. Kurse, sipas specialistit psikiatër, 26 personat e kontrolluar kanë
nevojë për shërbim intensiv psiko-social afatgjatë.
e. Informacion mbi gjëndjen familjare
Statusi i gjëndjes familjare është shumë i rëndësishëm për të kuptuar integrimin
e personave të aksidentuar nga municionet. Gjendja familjare është bërthama e
integrimit shoqëror, kështu që bashkëveprimi mes viktimave dhe pjesëtarëve të
tjerë të familjes njëkohësisht ndikon edhe riintegrimin e shpejtë të tyre. Për fat të
mirë, pjesa më e madhe e të aksidentuarëve në qarkun e Beratit janë të martuar.
Nga të intervisuarit, 43 deklarohen të martuar, 18 me status civl beqar dhe vetëm
1 rast i ve. Nga personat e martuar vetëm 6 prej tyre janë ende pa fëmijë, ndërsa
pjesa tjetër ka minimumi një të tillë. Mosha mesatare e fëmijëve është në pjesën
më të madhe mbi 18 vjeç, fakt ky që tregon se një pjesë e konsiderueshme e të
intervistuarëve e kanë pësuar aksidentin pas lindjes së fëmijës. Në vazhdimësi
të kësaj ideje, të intervisuarit nuk janë karakterizuar edhe nga tragjedi familjare.
Pra, kemi vetëm 4 raste, të cilët kanë të aksidentuar edhe një të afërm të tyre
(vëlla ose motër), fakt ky që të bën të kuptosh se aksidentet kanë ndodhur
kryesisht në vendin e punës apo duke qenë kalimtarë të rastit, duke shmangur
kështu shpërthimet brenda ambienteve të shtëpisë.
Në këtë fazë 36 prej të intervistuarëve deklarojnë se kanë qenë kryefamiljarë
edhe para aksidentit dhe njëkohësisht personi kryesor i sigurimit të të ardhurave,
ndërsa 26 prej tyre e mohojnë këtë. Në rastet e sipërpërmendura 19 prej tyre
deklarojnë se ky status ka ndryshuar. Pas aksidentit është tjetër person që i siguron
të ardhurat, si bashkëshortja apo fëmijët për shkak të paaftësisë apo diskriminimit.
Varësinë më të madhe që kanë personat si kryefamiljar është ndaj bashkëshortes
dhe fëmijëve dhe shumë pak ndaj prindërve.
Pyetjes se kush i siguron të ardhurat në familje pjesa më e madhe janë përgjigjur
“unë vetë”. Në këtë kategori përfshihen edhe personat të cilët pjestarët e familjes
janë të papunë dhe sigurimi të ardhurave përftohet nga pensioni paaftësisë që
merr i aksidentuari, por nuk përjashtohet edhe rasti i përftimit të të ardhurave nga
punësimi në një vend të caktuar.
Në këtë pikë vlen të përmendim edhe disa gjeneralitete të cilat ndihmojnë
në marrjen e një informacioni më të saktë mbi statusin familjar të personave
46

të aksidentuar. Kështu madhësia mesatare e shtëpisë së banimit është 72.1 m2,
numri mesatar i njerëzve që banojnë në të njëjtin ambient është 4.3. Ndërsa 44
prej të intervistuarëve deklarojnë se banojnë në shtëpi private dhe vetëm 18 prej
tyre në apartament. Fakt ky që pohon se një pjesë e konsiderueshme jeton në
zona rurale, si fshatra të ndryshëm apo në periferi të qytetit përkatës, ku varfëria,
duke u bazuar në shifrat zyrtare, është më e lartë. Shumica dërrmuese, pavarësisht
kushteve të vështira të jetesës, disponon një banesë, qofë të trashëguar apo të
ndërtuar me forcat e veta. Kurse 61 prej tyre deklarojnë se e kanë shtëpinë private
me dokumentacionin përkatës, 5 banojnë me qera dhe vetëm 4 banojnë me të
afërm. Në vazhdimësi të kësaj, pjesa dërrmuese deklaron se shtëpia është e vjetër
dhe ka nevojë për riparime nga më të ndryshmet, si tualeti, çatia, instalimet
hidrauliko-elektrike etj.
Si përfundim nga të dhënat e mësipërme kuptohet se pjesa më e madhe e të
intervistuarëve merret me bujqësi-blegtori, ku si pasuri të çmueshme kanë tokën
e marrë nga privatizimi apo blerë nga të afërm, e dhëne kjo që do të trajtohet në
mëyre më të zgjeruar edhe më poshtë.
f. Informacion për formimin profesional
Formimi profesional, bazuar edhe në arsimin përkatës, ndikon për integrimin
shoqëror në marrëdhëniet bëshkëvepruese midis statuseve të ndryshme sociale.
Niveli i shkollimit, gjithashtu, është pjesë integrale edhe e ri-integrimit të
personave të aksidentuar. Pesimizmi, papunësia dhe diskriminimi social janë
faktorë që ndikohen drejtpërdrejt edhe nga niveli arsimor. Në qarkun e Beratit, siç
mund të shihet te tabela e mëposhtme,
pjesë e konsiderueshme e personave
Niveli i arsimit të personave të aksidentuar
të intervistuar ruajnë një status të ulët
arsimor, përkatësisht arsimin 9-vjeçar.
Ajo që bie në sy është numri shumë
i ulët i personave që kanë arsimin e
lartë (9). Mungesa e kualifi kimit eshte
një nga shkaqet kryesore të papunësisë
së kësaj shtrese të aksidentuarish.
Për këtë arsye vjen edhe kërkesa e
pashtershme e tyre për t’u drejtuar
nga kurset profesionale, siç paraqitet
edhe në grafi kun përkatës.
Sipas intervistimit, 8 të persona
dëshirojnë të vazhdojnë shkollë, 6
dëshirojnë të vazhdojnë univeristetin
dhe 22 të intervistuar dëshirojnë të
47
Arsim 9 -vjeçar
51%
Universitet
16%
Arsim i mesëm
33%
Çfarë do të doni të ndryshoni në edukimin tuaj?
Të vazhdoj
universitetin
17%
Të ndjekë kurse
profesionale
61%
Të vazhdoj
shkollën
22%

ndjekin kurse profesionale. Pjesa e mbetur nuk dëshiron të vazhdojë asnjë prej
alternativave të sipërpërmendura.
Kurset profesionale janë thelbësore per riintegrimin e kësaj shtrese në shoqëri,
duke i parë ata edhe si një dritë shprese, si një rrugë e shpejt drejt socializimit. Por,
fatkeqësisht, në qyetet e Shqipërisë programet apo kurset profesionale mungojnë
pothuajse plotesisht, duke e bërë shumë të vështirë që këto persona të ndjekin
kurse të tilla në Tiranë, për shkak të varfërisë për të përballuar shpenzimet.
g. Informacion për gjendjen social-ekonomike
Situata social-ekonomike është e vështirë për t’u përshkruar me terma ekzakte
në fazën e intervistimit në terren, pasi faktet janë të bazuara në vetdeklarimet e
intervistuesve, të cilat mund të jenë paksa të egzagjeruara për shkak të pritshmërive
që të aksidentuarit kanë për të ardhmen e tyre. Megjithatë të dhënat pasqyrojnë
një realitet të hidhur.
Për t’u referuar konkretisht studimit rezulton se pjesa më e madhe e të
intervistuarve para aksidentit janë marrë me bujqësi 15 persona, 21 të tjerë me
mbarështim blektorie, 18 kanë qenë të punësuar me kohë të plotë, 4 me punë
sezonale, 1 pension, 1 emigrim, kurse 19 kanë deklaruar “tjetër” si në grafi kun
më poshtë.
Të punësuar me
Burimi i te ardhurave para aksidentit
kohë të plotë përfshihen
edhe persona të cilët
janë marrë ose punësuar
në fushën e bujqësisë/
blegtorisë. Numri më i
ulët, siç mund të shihni,
është për individët
e vetëpunësuar, pra,
ata që kanë marrë
I punësuar me
iniciativën për të hapur
kohë të plotë
një biznes, ndërsa 10
është numri atyre që nuk kanë patur asnjë burim para aksidentit.
Krejt ndryshe paraqitet situata në burimin e të ardhurave pas aksidentit, ku ka
një rritje të ndjeshme të numrit të personave që kanë si burim të vetëm pensionin.
Ndërsa vazhdon që një nga aktivitetet kryesore për sigurimin e të ardhurave
të jetë bujqësia dhe blegtoria. Gjithashtu, edhe kategoritë e tjera ruajnë të njëjtin
nivel si para aksidentit.
Të intervistuarit shprehen se pas aksidentit e kanë humbur aftësinë për punë,
qoftë fi zike apo mentale. Ndër ta, 26 shprehen se e kanë të pamundur fi zikisht
për të punuar përsëri, ndërsa 36 ndihen të aftë për t’u punësuar. Disa ndër arsyet
48
29%
Mbarshtrim
bagetish
3%
I vet-punësuar
2%
I punësuar me
kohë të pjesshme
5%
Mbështetje nga
fëmijë në emigrim
2%
Asnjë burim
11%
Pension
2%
Punë sezonale
6%
Bujqësi
27%
Tjetër
13%

kryesore, sipas rëndësisë
Burimi aktual i te ardhurave pas aksidentit
që ata japin, janë:
paaftësia për të punuar
në të njëjtën punë;
diskriminimi; refuzimi
nga punëdhënësit.
Për shkak të këtyre
arsyeve, por edhe të
kufi zimit të fushës, siç u
përmend edhe më sipër,
shohim pasojat konkrete
në terren, duke qenë se
pjesa kryesore e tyre
të vetmin profesion që
zotërojnë lidhet me bujqësinë ose blektorinë.
Pyetjes se a kanë marrë mbështetje nga institucionet e ndryshme, vetëm 12
janë përgjigjur pozitivisht, ndërsa pjesa tjetër negativisht. Të aksidentuarit kanë
kërkuar formim profesional, trajnime për ngritjen e një biznesi, mbështetjen për
edukim, punësim, por, sipas tyre, asnjë prej këtyre nuk ju është ofruar as nga
shteti dhe as nga organizata humanitare që operojnë në territorin e tyre.
Duke anashkaluar të shkuarën, pas aksidentit, një pjesë e këtyre personave
janë përfshirë në programin e asistencës sociale. Vetëm 16 prej tyre pretendojnë
se kanë përfi tuar nga asistenca sociale dhe 45 të tjerët kanë refuzuar për të dhënë
përgjigje pozitive. Nga të përzgjedhurit për përftimin e asistencës sociale ata
konkretisht përfi tojnë pensionin e paaftësisë.
Në grupimin e mëposhtëm vlen të përmendim disa fakte interesante në lidhje
me marrëdhënien e të aksidentuarëve me shtetin dhe organizatat jofi timprurëse.
Të intervistarit pretendojnë se nuk i është ofruar në shumicën e rasteve pas
aksidentit asnjë pozicion pune apo trajnim nga zyra e punës. Një numër i vogë
deklaron se është inkurajuar për të vazhduar shkollën pas aksidentit. Arsimimi i
tyre nuk lidhet fare me kërkesat që ka tregu sot.
Në nivel të barabartë është përgjigjja në lidhje me vështirësitë që ata kanë
kur marrin shërbime spitalore, 32 shprehen se ndjejnë vështriësi, ndërsa 29 të
tjerë nuk ndjejnë vështirësi. Një fakt mjaft kurajoz janë edhe vizitat që u bëhen
të aksidentuarëve të shpeshta nga familjarët apo shokët, tregues ky që ndikon në
përmirësimin e gjendjes emocionale, fi zike dhe ri-integrimin e tyre shoqëror. Sipas
tyre, familja u ka qëndruar vazhdimisht në krah, duke mos i braktisur. Komuniteti,
sipas tyre, i ka ndihmuar për t’u integruar, faktorë këta që përmirësojnë jetën dhe
bashkeveprimin shoqëror të të aksidentuarëve. Pjesa më e madhe e tyre ndihet
e aftë për t’u angazhuar në aktivitetet e përditshme, në jetën sociale si, p.sh.,
kulturë, sport, por edhe politikë.
49
Mbarshtrim bagetish
22%
I vet-punësuar
1%
I punësuar me kohë të
pjesshme
2%
Tjetër
20%
Asnjë Burim
11%
Pension
23%
Pune sezonale
2%
I punësuar me kohë të
plotë
3%
Bujqësi
16%

Sa i përket pyetjese së për çfarë mbështetje të mëtejshme ekonomike kanë
nevojë, shumica përgjigjen se kanë nevojë për mbështetje për të fi lluar aktivitete
që rrisin punësimin dhe gjenerojnë të ardhura, të ndjekur nga grupi i dytë që
kërkojnë të mbështeten
për ndjekjen e kurseve
Për çfarë mbështetje ekonomike keni nevojë?
profesionale dhe mikro-kredi
Mikro-kredi për të
ngritur biznes
familjar
21%
Mbështetje për të
ndjekur kurse të
formimit profesional
50
për të fi lluar një
Mbështetje për
aktivitet privat, si në
punësim/aktivitete që
tabelën më poshtë.
gjenerojnë të
Një pjesë e mirë
ardhura
47%
e të aksidentuarve
kërkojnë mbështetje për
rimbursim të ilaçeve,
bursa për fëmijët etj.
32%
Pyetjes për pajisjen me
proteza vetëm 18 prej tyre i përgjigjen pozitivisht, krahasuar me 40 të tjerë që
kanë dëmtime më të lehta. Sigurisht, që pjesa më e madhe e tyre ka kërkesa më
emergjente si, për shembull, sigurimi i të ardhurave për shkollimin e fëmijëve
apo për blerjen e ilaçeve që, sipas tyre, janë me çmime shumë të larta dhe nuk
i përballojnë dot. Gjithashtu, pavarësisht fatkeqësisë së tyre, të intervistuarit e
qarkut të Beratit vazhdojnë të vendosin në qendër të interesit të tyre fëmijët dhe
sigurimin e të ardhmes së tyre, duke u munduar me çdo kusht që ata të mos të
kenë të njëjtin fat me prindërit e tyre.
Nevoja të veçanta
3 persona kanë nevojë për mjete leximi për të verbër, 2 persona kanë nevojë
për mjete gjuhësore dhe 1 person ka nevojë për libra tingllues.
5.2. Qarku Dibër
a. Informacion i përgjithshëm
Qarku Dibër11 ka një sipërfaqe prej 2.586 km². Qarku i Dibrës përfshin rrethin
e Dibrës, Bulqizës dhe Matit. Qarku i Dibrës nga ana administrative është i
ndarë në 4 bashki dhe 31 komuna. Qendra e qarkut të Dibrës ndodhet në qytetin
e Peshkopisë.
Qarku i Dibrës12 ka një popullsi prej 190.932 banorë (sipas Instat 2013,
11. Burimi: www.qarkudiber.gov.al
12. Burimi: Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social, Rexhep Koka, e-mail dërguar më 10.10.2013

VIKTIMAT E MUNICIONEVE NË SHQIPËRI

VIKTIMAT E MUNICIONEVE NË SHQIPËRI

Recommended

Recommended

More Related Content

More from ALB-AID Kukes

More from ALB-AID Kukes (16)

VIKTIMAT E MUNICIONEVE NË SHQIPËRI