Vështrim i përgjithshëm i gjendjes dhe nevojave. "Pikëpamjet dhe konkluzionet e paraqitura në këtë raport nuk përfaqësojnë mendimin e Departamentit të Shtetit të SHBA". Ky studim për vlerësimin e nevojave social-ekonomike dhe mjekësore të viktimave të municioneve në qarqet Shkodër e Lezhë, është përgatitur nga shoqata ALB-AID në kuadrin e Programit të veprimit ndaj Minave, me mbështetjen e Zyrës për Paksimin dhe Largimin e Armëve, Departamenti i Shtetit të SHBA përmes ITF Slloveni. Ky studim është mbështetur financiarisht nga Zyra për Paksimin dhe Largimin e Armëve, Departamenti i Shtetit të SHBA përmes Fondit Ndërkombëtar të Mirëbesimit për Rritjen e Sigurisë Njerëzore (ITF) Slloveni

1. Jonuz Kola –Gertjon Çobo
V I K T I M A T
E MUNICIONEVE
NË S H Q I P Ë R I
Vështrim i përgjithshëm i gjendjes dhe nevojave
Në qarqet Shkodër dhe Lezhë
Kukës, korrik 2014

2. Jonuz Kola
VIKTIMAT E MUNICIONEVE
NË QARQET LEZHË DHE SHKODËR
Vështrim i përgjithshëm i gjendjes dhe nevojave
Pikëpamjet dhe konkluzionet e paraqitura në këtë raport nuk përfaqësojnë mendimin e
Departamentit të Shtetit të SHBA.
Kukës, Korrik 2014

3. Jonuz Kola dhe Gertion Çobo (PHD Can)
Viktimat e municioneve në Shqipëri
Vështrim i përgjithshëm i gjendjes dhe nevojave
Jonuz Kola
Viktimat e municioneve në Qarqet Shkodër e Lezhë, Shqipëri
Vështrim i përgjithshëm i gjendjes dhe nevojave.
Ky studim për qarqet Lezhë e Shkodër bëhët në vijim të studimit të plotë "Viktimat e
Municioneve në Shqipëri" të realizuar në vitin 2013 në qarqet Berat, Durrës, Korçë,
Gjirokastër, Dibër dhe Elbasan, me mbështetjen e Ministrisë Federale Austriake për Çështje
Europiane dhe Ndërkombëtare.
Përpunuesit e të dhënave në data-baze: Maliq Imeraj, Riza Ademaj - ALB-AID
Intervistues: Izet Ademaj, Shkelqim Muça, Neritan Muja - ALB-AID
Kontribuan /ndihmuan për identifikimin e viktimave të municioneve dhe intervistimin e tyre:
Valbona Tula Drejtor, DRSHSSH: Shkodër- Ardiana Jaku- Drejtoreshë DRSHSSH Lezhë
Asistentët lokalë: Marta Fetaj punonjëse DRSHSSH Lezhë, Nersada Mandia punonjëse DRSHSSH
Shkodër.
2
Redaktor letrar: Nazif Dokle
Në ballinë: Pikturë nga Agnesa Dullaj, nxënëse Kukës
Copyright © 2014: ALB-AID, Kukës
Tel: (00355-2) 2424 006, E-mail: albaid@alb- aid.org ; www.alb-aid.org
Kukës, Korrik 2014
Ky studim për vlerësimin e nevojave social-ekonomike dhe mjekësore të viktimave të
municioneve në qarqet Shkodër e Lezhë, është përgatitur nga shoqata ALB-AID në kuadrin e
Programit të veprimit ndaj Minave, me mbështetjen e Zyrës për Paksimin dhe Largimin e
Armëve, Departamenti i Shtetit të SHBA përmes ITF Slloveni.
Ky studim është mbështetur financiarisht nga Zyra për Paksimin dhe Largimin e
Armëve, Departamenti i Shtetit të SHBA përmes Fondit Ndërkombëtar të Mirëbesimit
për Rritjen e Sigurisë Njerëzore (ITF) Slloveni

4. Përmbajtja
Falënderime ........................................................................................................................ 4
Lista e akronimeve ............................................................................................................. 5
HYRJE. Përmbledhje ekzekutive ....................................................................................... 7
PJESA E PARË
KAPITULLI I
Historiku i aksidenteve me municione në Shqipëri
dhe aktorët kryesorë............................................................................................................ 9
KAPITULLI II
Qëllimi, objektivat dhe metodologjia e studimit................................................................. 15
KAPITULLI III
Rezultatet e pyetësorit......................................................................................................... 23
KAPITULLI IV
Rekomandime...................................................................................................................... 34
PJESA E DYTË
KAPITULLI V
Rezultatet e pyetësorit sipas qarqeve
Gjendja e viktimave të municioneve sipas qarqeve..............................................................36
5.1.Qarku Shkodër……………………………………………………………………37
5.2. Qarku Lezhë...........................................................................................................49
General Survey in English Language ...................................................................................59
Acknowledgements .............................................................................................................62
List of acronyms………………………………………………....……….………………...63
Executive summary ............................................................................................................64
CHAPTER I
Background information. About the accidents from UXO, AXO,
ERW and munition in Albania and Key Actors .................................................................65
CHAPTER II
Goal, Objectives and Methodology of the Survey ............................................................70
CHAPTER III.
Survey results.. ..................................................................................................................78
CHAPTER IV
Recommendations .............................................................................................................89
ANEKSE
Aneks 1. Harta e Hot Spoteve në Shqipëri/ Map of UXO Hot Spot Areas in Albania…...92
Aneksi 2. Needs Assesment Form used during interviews r................................................93
Aneksi 3. Pyetësori për vlerësimin e nevojave të personave të intervistuar.......................98
Aneksi 4. Foto nga plotësimimi pyetësorit/ Photos during the completion of the questionaire
and medical checks from ALB-AID staff...........................................................................103
3

5. Falënderime
Falënderojmë përfaqësuesit e AMMCO Z.Arben Braha, drejtor ekzekutiv i AMMCO
dhe Z . Veri Dogjani, specialist për Asistencën ndaj Viktimave, pa mbështetjen e të cilëve
përmes këshillave, informacioneve dhe komunikimin me ministritë përkatëse ky studim nuk
do të ishte kaq i plotë.
Një falënderim i veçantë shkon për znj. Denada Seferi, drejtore e Drejtorisë së Politikave
Sociale, Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, si dhe për drejtorët e DRSHSSH:
Valbona Tula-Shkodër, Ardiana Jaku Lezhë, për bashkëpunimin dhe mbështetjen institucionale për
realizimin e këtij studimi.
ALB-AID falënderon në mënyrë të veçantë Zyrën e për Paksimin dhe Largimin e Armëve,
Departamentin Amerikan i Shtetit dhe Fonditn Ndërkombëtar të Mirëbesimit për Rritjen e
Sigurisë Njerëzore (ITF) Slloveni të cilët mundësuan financiarisht studimin.
4

6. 5
Lista e akronimeve
ALB-AID- Shoqata Shqiptare e Asistencës për Integrim dhe Zhvillim Demokratik
AMMCO - Zyra Shqiptare e Koordinimit të Minave dhe Municioneve
AMAE - Zyra Shqiptare e Veprimit kundër Minave
UNDP- Zyra e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim
VMA-Shoqata Viktimat e Minave dhe Armëve
EU - Bashkimi Europian
UXO - Unexploded Ordnance /Mjete të pashpërthyera luftarake
AXO - Abandened Unexploded Ordenenace/ Mjetet e pashpërthyera luftarake
ERW- Explosive Remenants of War/ Mbetjet Eksplozive të Luftës
GICHD - Geneva International Centre for Humanitarian Demining. Qendra Ndërkombëtare
e Gjenevës për Çminim Humanitar
IMSMA-Sistemi i Menaxhimit te Informacionit për Veprimin kundër Minave
ICRC-Kryqi i Kuq Ndërkombëtar
ITF- Fondi Ndërkombëtar i Mirëbesimit për Rritjen e Sigurisë Njerëzore (ITF)
MSWY- Ministry of Social Welfare and Youth
DRSHSSH –Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social Shtetëror

7. HYRJE
Përmbledhje ekzekutive
Gjatë periudheës 1997 - 2013 sipas sipa s Zyrës Shqiptare të Koordinimit për Minat dhe
Municionet (AMMCO) në Shqipëri janë regjistruar 982 të aksidentuar me mina dhe
municione luftarake, nga të cilët 146 me pasojë vdekjen e menjëhershme .
Gjatë periudhës 1998-2006 gjatë e pas mbarimit të luftës së Kosovës, si pasojë e minimit të
kufirit dhe granatimit të territorit shqiptar nga Ushtria Serbe, në fshatrat kufitare Kosovë
Shqipëri të qarkut të Kukësit janë regjistruar 272 viktima me mina e municione nga të cilët
38 me pasojë vdekjen.
Pas rrëzimit të komunizmit, veçanërisht pas rënies së skemave piramidale dhe grabitjes se
depove ushtarake nga popullata (1997) aksidentet nga municionet dhe mjetet shpërthyese
shënuan shifra rekord. Kështu, s ipa s AMMCO gjatë periudhës 1997- 2013 në Shqipëri
janë evidentuar 710 viktima, nga të cilët 122 me pasojë vdekjen.
Ndërsa për viktimat e minave të qarkut Kukës, me mbështetjen ndërkombëtare, brenda
një periudhe 10-12 vjeçare, u arrit ri-integrimi i tyre në komunitetet ku jetojnë, duke
përfshirë marrjen e shërbimeve të nevojshme shëndetësore (paisjen me proteza, seanca
fizioterapike, mbështetje për integrimin social-ekonomik), për viktimat nga municionet
dhe mjetet shpërthyese në pjesët e tjera të Shqipërisë, nuk u ndërmor pothuajse asnjë
hap konkret, me përjashtim të regjistrimit të tyre në mënyrë vullnetare nga AMMCO
me mbështetjen e Kryqit të Kuq Shqiptar dhe të shoqatës ALB-AID.
Nënshkrimi i Konventës për Municionet Thërrmuese dhe të Traktatit të Ndalimit të
Minave Antinjeri e detyron qeverinë shqiptare, në kuadrin e asistencës ndaj viktimave, të
ndërmarrë hapa konkrete për ri-integrimin e viktimave të minave dhe municioneve, përfshi
regjistrimin e tyre, përmirësimin e aksesit ndaj shërbimeve shëndetësore dhe social-ekonomike
6
etj.
Ndërkohë për viktimat e municioneve ka munguar një studim i plotë për vlerësimin e
gjendjes dhe nevojave të tyre për shërbime mjekësore dhe mbështetje për integrimin e tyre
social-ekonomik. Rrjedhimisht edhe mbështetja nga ana e strukturave qeveritare për
integrimin e tyre ka munguar.
Shoqata ALB-AID, mbi bazën e eksperiencës së fituar në Kukës, me financimin e
Qeverise Austriake dhe mbështetjen e Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë realizoi
këtë studim në qarqet Shkodër e Lezhë pas studimit të vyer në qarqet Korçë, Dibër, Durrës,
Elbasan Berat dhe Gjirokastër.
Ky Studim pasqyron gjendjen aktuale të viktimave të municioneve dhe identifikon
nevojat për shërbime shëndetësore dhe mbështetje social-ekonomike për integrimin e tyre.
Për realizimin e tij jemi bazuar në informacionet e mbledhura përmes intervistimit në terren
të viktimave të municioneve, dokumentacionit të mbledhur nga drejtoritë e Shërbimeve
Sociale të qarqeve përkatëse, administratorët socialë të komunave, botime të ndryshmes
s i dhe tek të dhënat që disponon AMMCO në bazën e të dhënave IMSMA

8. Studimi është i ndarë në 5 kapituj si më poshtë:
Në kapitullin I përshkruhet historiku i aksidenteve me minat dhe municionet në Shqipëri
dhe qasja e Shqipërisë për asistencë ndaj viktimave të minave në raport me konventat
ndërkombëtare.
Në kapitullin II shtjellohen qëllimi, objektivat, metodologjia e përdorur edhe fazat që janë
7
ndjekur për realizimin e studimit.
Në kapitullin III paraqiten rezultatet e intervistave të klasifikuara sipas viteve, mjeteve
shpërthyese që kanë shkaktuar aksidentin, aktivitetit të të dëmtuarit në momentin e
aksidentit, dëmtimeve të shkaktuara, (amputime, humbje gjymtyrësh, fraktura, djegie etj)
ndihmës mjekësore, rezultateve të kontrollit mjekësor, informacioneve të detajuara mbi
gjendjen familjare, kushtet e jetesës, arsimin, situata social-ekonomike etj. Më tej paraqiten
nevojat për shërbime te ndryshme.
Në kapitulli IV paraqiten rekomandime për kapërcimin e gjendjes që dalin nga studimi.
Në kapitullin V paraqitet gjendja dhe nevojat e viktimave të municioneve të qarqeve
Shkodër e Lezhë .
Në këtë studim nuk janë përfshirë viktimat me pasojë vdekjen, pasi intervistimi i
familjarëve të tyre ka qenë i padëshëruar nga ata, për shkak të dhimbjes së tyre legjitime për
të afërmit e humbur. Ne e kemi mirëkuptuar qëndrimin e tyre.

9. PJESA E PARË
KAPITULLI I
Historiku i aksidenteve me municione në Shqipëri dhe aktorët kryesorë
1.1 Historiku i aksidenteve me municione në Shqipëri
Aksidentet me municione luftarake1 në Shqipëri kanë filluar të evidentohen dhe të
bëhen publike vetëm pas viteve 90. Përpara këtyre viteve aksidentet me municione ishin
pothuajse minimale për arsye të rregullave tepër të forta të sigurisë. Gjatë sistemit të
kaluar komunist, Shqipëria ishte kthyer në një magazinë gjigante armësh e municionesh,
të cilat, si pasojë e paranojës së “pushtimit” nga ushtritë e huaja, ishin shpërndarë në çdo
cep të vendit.
Sipas Raportit të Komisionit Parlamentar të mbajtur në Komisionin e Sigurisë22 të datës
16.11.2007, “Në fund të viteve 90 Forcat e Armatosura Shqiptare dispononin 294 mijë tonë
municione konvencionale kryesisht të prodhimeve të viteve 1945-1956 ruse, 1961-1974
kineze, dhe 1976-1990 prodhim shqiptar kryesisht të kalibrave nga 7.62 mm deri ne 160mm,
si dhe bomba aviacioni, mina detare, silura, raketa kundërajrore dhe kundërtanke, mina
antinjeri dhe mina kundërtanke. Të gjitha këto municione kanë qenë të shpërndara në 182
zona dhe të magazinuara në 955 depo municioni”.
Me rrëzimin e sistemit komunist municionet dhe rajonet ku ato ishin shpërndarë
shfaqën problemet e pasigurisë, ruajtjes dhe mirëmbajtjes së tyre. Një pjesë e madhe e
tyre, me kalimin e viteve, ishin bënë tepër të rrezikshëm si rezultat i mos-zbatimit të
rregullave të mirëmbajtjes. Ndërkohë, depot e armëve dhe municioneve filluan të bëhen
objekt i vjedhjeve dhe vandalizmit, si rezultat i neglizhencës dhe pakujdesisë së ushtarëve
dhe oficereve, dukuri që u bë e rëndomtë në mjediset e ushtrisë.
Shembja e firmave piramidale në vitin 1997 u shoqërua me trazira të mëdha sociale.
Vendi u zhyt në kaos, i cili u përhap me shpejtësi në çdo cep të Shqipërisë. Gjatë periudhës së
anarkisë që pasoi këto trazira, pothuajse të gjitha depot e Forcave të Armatosura nga veriu
në Jug u plaçkitën nga popullata civile. Sipas gazetës “Ushtria”3, organ i Ministrisë së
Mbrojtjes të Republikës së Shqipërisë, u grabitën mbi 600 mijë armë të vogla dhe të lehta dhe
mbi 1.5 miliard municione si mina, granata dore, predha, fishekë etj. Në tabelat e mëposhtme
jepen të detajuara llojet dhe sasia e minave, municioneve dhe armëve që ranë në duart e
popullatës, përfshi gra dhe fëmijë anembanë vendit.
Tabela4 e municioneve të rrëmbyera gjatë trazirave të vitit 1997
Nr. Përshkrimi Sasia copë
1 Fishekë 7.62 1,460,000,000
1 Municionet përfshijnë që nga municionet e thjeshta deri tek raketat kundërtanke, raketat kundërajore,
minat antinjeri, anti tanke etj.
2 Burimi: Raporti i Komisionit të Sigurisë, botuar në gazetën “Korrieri”, datë 27 mars 2008
3 Gazeta “Ushtria”, datë 7 tetor 2005, organ i Ministrisë së Mbrojtjes së Republikës së Shqipërisë
4 Burimi: studimi “Drejt një Shqipërie më të sigurt”, faqe 15 (marrë nga gazeta “Ushtria”, datë 7 tetor 2005).
8

10. 2 Municione kundërajrore 24,000,000
3 Granata dore 3,500,000
4 Predha mortaje 84,000
5 Predha artilerie 270,000
6 Lende plasëse 3,600
7 Kapsolla detonatore 24,000,000
8 Mina kundër këmbësorisë 215,000
9 Mina kundërtanke 1,000,000
Gjithsej 1,513,072,600
Tabela5 e armëve të rrëmbyera gjatë trazirave të vitit 1997
Nr. Përshkrimi Sasia copë
1 Pistoleta 38,000
2 Automatikë 226,000
3 Pushke 351,000
4 Mitraloza 25,000
5 Granatahedhës KT 2,450
6 Mortaja 770
Gjithsej 643,220
Gjatë periudhës së anarkisë një pjesë e madhe e grup-depove (kazerma ushtarake) u
shpërthyen, duke shpërndarë municione dhe mjete të tjera shpërthyese në një perimetër të gjerë
deri10 kilometra në zonat përreth, duke krijuar kështu zona të “nxehta” tepër të rrezikshme
për popullatën lokale.
Pas këtyre ngjarjeve gjeografia e aksidenteve nga municionet, minat dhe armët
shtrihet në të gjithë territorin e vendit. Numri më i madh i aksidenteve është regjistruar
pranë grup-depove, të cilat, pas shkatërrimit, u abandonuan nga ushtria. Për shembull,
vetëm në grup-depot e Selitës, komuna Komsi, Burrel, kanë humbur jetën 23 persona në një
ditë të vetme.
Gjatë periudhës së anarkisë të vitit 1997, sipas Ministrisë së Shëndetësisë, në spitalet
shqiptare u trajtuan rreth 4.400 persona me lëndime e plagë të rënda të marra nga
shpërthimet e municioneve dhe nga keqpërdorimi i armëve, ndërsa mbi 3.000 janë raportuar
të vrarë. Dëmet që i janë shkaktuar shtetit në këtë periudhë nga grabitja e armëve dhe
municioneve llogaritet në 61 miliard lekë.6
Municionet dhe mjetet e tjera shpërthyese vazhdojnë të marrin jetë njerëzish edhe tani
pas 16 vjetësh. Sipas medias së shkruar, monitoruar nga ALB-AID, gjatë viteve 2007-2013
kanë ndodhur 171 aksidente. Edhe gjatë vitit 2014 janë shënuar 14 aksidente me municione,
nga të cilat 5 me pasojë vdekjen.
5 Burimi: studimi “Drejt një Shqipërie më të sigurt”, faqe 15 (marrë nga gazeta “Ushtria”, datë 7 tetor 2005).
6 Studimi “Drejt një Shqipërie më të sigurt”, faqe 15 (Botim i ALB-AID)
9

11. Aktorët kryesorë
1. Zyra Shqiptare e Koordinimit për Minat dhe Municionet (AMMCO)
Gjatë zbatimit të Programit të Veprimit ndaj Minave në Shqipëri, qeveria shqiptare
krijoi dy struktura të posaçme: Komitetin Shqiptar të Veprimit ndaj Minave (AMAC) -
organ ndërministror për hartimin e politikave, si dhe Qendrën Shqiptare të Veprimit ndaj
Minave (AMAE), përgjegjëse për koordinimin dhe monitorimin e operacioneve të veprimit
ndaj minave.
Gjatë kohës së zbatimit të programit te veprimit ndaj minave, AMAE grumbulloi
njohuritë dhe ekspertizën teknike e domosdoshme për të garantuar sigurinë dhe efikasitetin
e aktiviteteve te veprimit ndaj minave nga partnerët zbatues, në përputhje me standardet
humanitare ndërkombëtare.
Në vitin 2010, me përfundimin e operacioneve të çminimit, AMAE me kërkesë të qeverisë
shqiptare u angazhua në koordinimin e operacioneve të hotspoteve me municione në të
gjithë komponentët e saj, duke ndryshuar dhe emërtimin në “Zyra e Koordinimit të Minave e
Municioneve (AMMCO)”, për të reflektuar më mirë rolin dhe misionin e saj të ri.
AMMCO është aktualisht përgjegjëse për koordinimin, monitorimin e operacioneve të
pastrimit hotspoteve me municione te paplasura, edukimit dhe sensibilizimit ndaj rrezikut
te tyre si dhe asistencës ndaj të aksidentuarve me mina e municione.
Programi i Asistencës ndaj viktimave të minave dhe municioneve përbëhet nga
komponentë të ndryshëm të cilët përfshijnë: emergjencën dhe kujdesin mjekësor në vazhdim;
rehabilitimin fizik dhe ofrimin e protezave; asistencën psiko-sociale; ri-integrimin social-ekonomik;
mbledhjen dhe analizimin e të dhënave si dhe advokimin për të drejtat e
viktimave të minave dhe municioneve dhe të personave të tjerë me aftësi të kufizuara.
AMMCO me mbështetjen e disa donatorëve dhe në bashkëpunim të ngushtë me
autoritetet shëndetësore në Shqipëri ka qenë një ndihmë e madhe në përparimin e
asistencës ndaj viktimave të minave dhe municioneve në Shqipëri. Gjithsesi, kapacitetet e
ngritura në nivel lokal dhe qendror, i shërbejnë aktualisht jo vetëm viktimave të minave
dhe municioneve, por të gjithë personave me aftësi të kufizuara në nevojë për këto shërbime.
Në këtë kuadër, me mbështetjen e vendeve të ndryshme donatore si: Austria, Çekia,
Franca, Sllovenia, Suedia, Mbretëria e Bashkuar (DfID), ShBA dhe të organizatave
ndërkombëtare si International Trust Fund (ITF), Komisioni Evropian,
UNDP,UNMAS,UNICEF, ICRC dhe Handicap International, AMMCO ka koordinuar dhe
monitoruar gjatë periudhës 14 vjeçare projekte mbi ri-integrimin social ekonomik dhe
përmirësimin e kapaciteteve të rehabilitimit fizik e mjekësor të aksidentuarve nga minat
ne verilindje të vendit. Tashmë, fokusi më i madh i aktiviteteve do të përqendrohet në zonat
rreth hotspoteve dhe tek ato që kanë numrin më të madh të të aksidentuarve dhe të të
mbijetuarve nga municionet e paplasura.
10

12. 2. Shoqata ALB-AID, roli dhe eksperienca e saj për asistencën ndaj
viktimave të minave
Shoqata ALB-AID e njohur si Viktimat e Minave dhe Armëve, është themeluar në fillim të
vitit 2000, menjëherë pas mbarimit të luftë së Kosovës nga ish-stafi i shoqatës Care
International që filloi edukimin për rrezikun nga minat në qarkun Kukës pas mbarimit të
konfliktit të Kosovës.
ALB-AID ka filluar aktivitetin e sajë për ndërgjegjësimin e banorëve për rrezikun
nga minat në verilindje të Shqipërisë dhe më pas ka vazhduar me regjistrimin dhe
mbështetjen e viktimave të minave në zonat e minuara të Qarkut Kukësit. Gradualisht me
regjistrimin e viktimave dhe njohjen e problemeve dhe të nevojave të viktimave të minave.
Brenda një periudhe të shkurtër 2-3 vjeçare ALB-AID grumbulloi rreth vetes mbi 250
viktima të rënë në mina dhe UXO brenda territorit shqiptar, si pasojë e minimit të tij nga
ish-ushtria Jugosllave gjatë luftës së Kosovës të viteve 1998-1999.
Me mbarimin e luftës, banorët e zonave kufitare përgjatë kufirit me Kosovën gjatë
aktiviteteve të përditshme si kullotja e bagëtive, mbledhja e druve, punimi i arave etj., u
përballen me prezencën e minave ne zonat përreth kufirit, brenda territorit shqiptar të vëna
nga ushtria Jugosllave. Duke qenë se ata nuk kishin informacionin e duhur për minimin e
këtyre zonave, dhe edukimi përkatës për rrezikun që paraqisnin ata, filluan të regjistrohen
viktimat e para nge minat. Brenda 3-4 vjetësh u regjistruan mbi 210 aksidente nga minat.
Gjatë periudhës 10 vjeçare 1999-2009 deri në çminimin e plotë të këtyre zonave
kufitare u regjistruan 272 viktima nga të cilët 34 me pasojë vdekjen nga aksidentet me mina,
84 prej tyre kanë pësuar amputime duke humbur gjymtyrë të trupit; 27 kanë pësuar dëmtime
serioze me shikimin, kurse pjesa tjetër kanë marrë plagë të ndryshme si djegie, fraktura etj.
ALB-AID, krahas edukimit të banorëve të 39 fshatrave të infektuar nga minat, për
rrezikun e minave, pas regjistrimit të viktimave të minave, ka filluar identifikimin e
nevojave të tyre për mbështetje e asistencë, dhe ka vazhduar më tej me hartimin dhe zbatimin
e projekteve konkrete për integrimin social-ekonomik, mbështetjen me logjistikë për
marrjen e shërbimeve mjekësore, pajisjen me proteza, marrjen e shërbimeve fizioterapike,
mbështetje psiko-sociale, etj.
Një komponent i rëndësishëm i punë së shoqatës ALB-AID ka qene dhe advokimi e
lobimi pranë institucioneve të ndryshme qeveritare lokale dhe kombëtare, si dhe
donatorëve të ndryshëm për një mbështetje më të gjerë për asistencën ndaj viktimave e
për përfshirjen e tyre në programet e ndryshme, veçanërisht ato ndërkombëtare për
asistencën ndaj viktimave, për arsye të mungesës së përvojës. Me mbështetjen
ndërkombëtare është bërë e mundur ngritja e repartit të protezimit dhe fizioterapisë pranë
spitalit civil Kukës i cili prodhon proteza për të mbijetuarit dhe bën riparimin e tyre. Është një
nga repartet më të mira në vend i cili detyrohet të përballojë pajisjen me proteza të mjaft të
amputuarëve nga shumë qytete të Shqipërisë përfshi edhe të aksidentuarit me automjete.
Shoqata ALB-AID gjatë harkut kohor 12 vjeçar, me mbështetjen ndërkombëtare, në
veçanti me mbështetjen e Departamentit Amerikan te Shtetit përmes komponentit të
Asistencës ndaj Viktimave ka zbatuar shumë projekte për ri-integrimin social-ekonomik të
mbijetuarve, mbështetje logjistike për marrjen e shërbimeve shëndetësore për pajisjen me
proteza dhe riparimin e tyre. Përmes këtyre projekteve janë mbështetur me lopë përmes
fondit rrotullues 100 familje, 104 të mbijetuarve kanë marrë kurse profesionale etje. Mbi 27
fëmijë kanë marrë ndihmë të specializuar mjekësore për kurimin e syve, kurse mbi 21
fëmijë viktima kanë marrë mësime shtesë në lëndët bazë matematike, fizike, dhe Anglisht
11

13. dhe janë pajisur me mjete mësimore e edukative vit-pas viti. Mbi 60% e të mbijetuarve nga
minat qe kanë marrë formime profesionale kanë hapur bizneset e tyre ose janë punësuar në
profesione të ndryshme në tregun lokal. Ka të mbijetuar që po vazhdojnë edhe universitetin.
Pas shpërthimit të fabrikës së improvizuar te demontimit të municioneve në Gërdec,
ALB-AID me kërkesën e AMAE ka kryer regjistrimin e mbi 170 viktimave të shpërthimit
të Gërdecit sipas formatit IMSMA. Pas përfundimit të këtij regjistrimi ALB-AID ka zbatuar
projekte kryesisht me fëmijët e traumatizuar dhe me fëmijët e dëmtuar nga municionet për
të ndihmuar për ri-integrimin e tyre në shoqëri përmes kurseve speciale për Anglisht dhe
Kompjuter, përveç aktiviteteve ndërgjegjësuese për rrezikun e municioneve të paplasura të
përhapura në zonat përreth kraterit të shpërthimit.
ALB-AID aktualisht po punon për ngritjen e Rrjetit Kombëtar të Mbijetuarve nga minat
dhe municionet. Ajo është pjesë e Iniciativave Rajonale dhe Globale për Asistencën ndaj
Viktimave të Minave dhe Municioneve. ALB-AID është anëtare e rrjetit Ndërkombëtar
për ndalimin e Minave Anti-Njeri dhe te Koalicionit Ndërkombëtar kundër Municioneve
Thërrmuese. ALB-AID ka filluar të mbështesë edhe personat me aftësi të kufizuar, kryesisht
ata që kanë nevojë për proteza. Në këtë kuadër, ALB-AID ka qenë mjaft aktive për të nxitur
qeverinë shqiptare të nënshkruajë dhe ratifikojë Konventën për të Drejtat e Personave me
Aftësi të Kufizuar.
Gjatë kësaj periudhe 14 vjeçare ALB-AID ka krijuar një ekspertizë mjaft të kualifikuar
për asistencën ndaj viktimave te minave, dhe personave me aftësi të kufizuar.
Duke patur parasysh këtë eksperiencë të fituar në verilindje të Shqipërisë e në Gërdec,
si dhe në nevojën për të planifikuar e bashkërenduar mbështetjen me të gjithë institucionet
kombëtare e ndërkombëtare për mbështetjen të viktimave te minave dhe municioneve në të
gjithë Shqipërinë, ALB-AID ka marrë përsipër të kryej një studim të plotë rreth aksidenteve
të shkaktuara nga municionet në të gjitha qarqet e Shqipëisë. Me mbështetjen e Qevrisë
Austriake ALB-AID ka kryer studimin e detajuar për 6 qarqet e Shipërisë: Gjirokastër,
Dibër, Elbasan, Durrës, Korçë, Berat. Kurse me mbështetjen e Departamentit të Shtetit ALB-AID
ka përfunduar studimin edhe për dy qarqe, Lezhë dhe Shkodër, duke e çuar në tetë
numrin e qarqeve ku janë identifikuar problemet dhe nevojat e të dëmtuarve nga municionet.
Mbeten edhe tre qarqe, i Tirana, Fieri dhe Vlora pa përfunduar.
3. Konventat ndërkombëtare për asistencën ndaj viktimave të minave
dhe municioneve dhe detyrimet e Shqipërisë
Shqipëria është aktive dhe ka marrë pjesë në iniciativat e ndryshme ndërkombëtare
për asistencën ndaj viktimave të minave dhe municioneve.
Shqipëria ne shtator te vitit 1998 ka nënshkruar Traktatin për Ndalimin e Minave
Antinjeri. Po kështu në dhjetor të vitit 2008 Shqipëria ka nënshkruar Konventën për
Municionet Thërrmuese. Në kuadrin e këtyre Konventave shtetet palë, përfshirë dhe
Shqipërinë, përveç obligimeve për çminimin, marrin përsipër detyrime që kanë të bëjnë
edhe me Asistencën ndaj viktimave te minave dhe municioneve.
Shqipëria raporton çdo vit për nivelin e zbatimit të Konventës për Municionet Thërrmuese
dhe të Traktatit të ndalimit të minave antinjeri përfshi edhe komponentin e asistencës ndaj
viktimave.
Në mbështetje të Planit të Veprimit të Kartagjenës (Kolumbi) dhe të Vietnanes (Laos), për
Asistencën ndaj Viktimave qeveria shqiptare ka hartuar një planin kombëtar për asistencën
12

14. ndaj viktimave të minave dhe municioneve. Një nga objektivat e këtij Plani Kombëtar është
edhe regjistrimi i viktimave të municioneve në te gjithë vendin dhe përhapja e përvojës dhe
eksperiencë se fituar në veri-lindje të Shqipërisë për mbështetjen e viktimave te municioneve
në të gjithë Shqipërinë për ri-integrimin e tyre në shoqëri si persona me aftësi të kufizuar.
Ky studim që po paraqesim për regjistrimin e viktimave të municioneve dhe
identifikimin e nevojave të tyre në 2 qarqe të vendit, vjen në mbështetje të këtij plani
kombëtar për asistencën ndaj viktimave dhe në vazhdim të studimit per regjistrimit të
viktimave të municioneve në 6 qarqet e Shqipërisë: Berat, Durrës, Korçë, Gjirokastër, Dibër
dhe Elbasan të kryer në vitin 2013.
13

15. KAPITULLI II
Qëllimi, objektivat dhe metodologjia e studimit
2.1. Situata e viktimave të municioneve në Shqipëri
Pas konfliktit të Kosovës të vitit 1999, me ndihmën e ekspertizës ndërkombëtare, AMAE
filloi mbledhjen e të dhënave për viktimat e minave në rajonin e Kukësit. Në procesin e
mbledhjes së të dhënave dhe regjistrimin e viktimave të minave u përfshinë organizata Care
International, Kryqi i Kuq Ndërkombëtar dhe shoqata lokale Viktimat e Minave dhe Armëve
Kukës (VMA tani ALB-AID). Brenda një periudhe 3-vjeçare u regjistruan të gjitha viktimat
nga minat në 39 fshatra kufitare të Shqipërisë me Kosovën.
Me mbështetjen e Qendrës Ndërkombëtare të Gjenevës për Çminime Humanitare, AMAE
ngriti sistemi IMSMA, për hedhjen e informacionit të hollësishëm për viktima të minave dhe
municioneve.
Në vitin 2005, me mbështetjen e UNDP-së, AMAE filloi mbledhjen e të dhënave për
aksidentet me UXO/ERW/AXO-ve në Shqipëri, sipas formatit IMSMA. Deri tani janë
hedhur në IMSMA informacione të hollësishme për 982 viktima të minave dhe municioneve
në Shqipëri, duke përfshirë edhe të dhënat për 272 viktimat e minave në veri-lindje të
Shqipërisë. AMMCO vazhdon të mbledhë informacion të detajuar për aksidentet nga
minat dhe municionet nga ALB-AID dhe Kryqi i Kuq Shqiptar që nga 2003 e në vazhdim, të
cilin e pasqyron në databazë-n e IMSMA.
Pasqyra e aksidenteve me municione sipas informacionit të AMMCO për vitet 1996-
2013, sipas qarqeve në Shqipëri, paraqitet si më poshtë:
Tabele aksidenteve me mina dhe municione sipas qarqeve (AMMCO)
Table mine/UXO/AXO accidents according to the counties (AMMCO)
300
250
200
150
100
50
Aksidentet
Te demtuar
Vdekur
Por, deri më sot, nuk ka pasur asnjë studim të plotë për viktimat e shkaktuara nga
aksidentet me municionet luftarake, për përmasat reale të dëmtimeve dhe të impaktit që
aksidentet nga këto municione kanë pasur tek viktimat, familjet e tyre dhe komunitetet në
tërësi. Kësisoj, viktimat e municioneve nuk kanë marrë vëmendjen dhe mbështetjen e
14
0
Kukes
Tirane
Shkoder
Berat
Elbasan
Diber
Vlore
Lezhe
Durres
Gjirokaster
Fier
Korçe

16. nevojshme nga qeveria dhe institucionet shtetërore. Ata janë lënë jashtë skemave të
mbështetjes sociale apo ekonomike. Një pjesë nuk kanë përfituar as pensione invaliditeti, pasi
nuk kanë qenë në marrëdhënie pune në momentin e aksidentimit, siç e kërkon ligji aktual.
Duke qenë të përjashtuar, ata nuk kanë qenë objekt i trajtimit dhe mbështetjes as nga OJF-të
lokale, kombëtare apo ndërkombëtare.
Mungesa e identifikimit dhe e prezantimit të problemeve të tyre ka sjellë
përjashtimin nga mjaft programe qeveritare e jo qeveritare, respektivisht dhe
margjinalizimin dhe diskriminimin e tyre, mosrespektim të të drejtave të tyre bazë.
Tragjedia e aksidenteve është përjetuar dhe përballuar nga vetë viktimat dhe familjet e tyre,
përfshi kostot social-ekonomike e mjekësore. Të vetmit mbështetës formalë kanë qenë
mediat, të cilët kanë pasqyruar lajmin.
2.2. Qëllimi dhe objektivat e studimit
Qëllimi i këtij studimi është promovimi i përmirësimit të aksesit të viktimave
të municioneve dhe mjeteve shpërthyese ndaj shërbimeve mjekësore dhe social-ekonomike
që ofrohen nga operatorë shtetërorë dhe privat, qendror dhe lokal,
përfshi shoqatat dhe institucionet e ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare.
Objektivat: Ky studim ka patur dy objektiva kryesorë:
1)Regjistrimi i viktimave të municioneve dhe mjeteve luftarake në 2 qarqe të
15
Shqipërisë (Lezhë dhe Shkodër);
dhe
2)Analizimi i gjendjes aktuale dhe identifikimi i nevojave të viktimave të municioneve
të dy qarqeve për shërbime mjekësore e mbështetje social-ekonomike.
2.3. Modeli dhe metodologjia e përdorur
2.3.1. Modeli i vlerësimit
Për të mbledhur informacionin e duhur mbi viktimat e municioneve dhe
mjeteve shpërthyese për këtë studim është zbatuar modeli i mëposhtëm:
Lloji i informacionit të mbledhur
Çështje specifike për të cilat është mbledhur
informacion i detajuar
Informacion mbi aksidentin
Rrethanat e ndodhjes së aksidentit
Si ka ndodhur aksidenti, vendi ku ka ndodhur, mjeti
që ka shkaktuar aksidentin.
Informacion mjekësor
Mënyra e marrjes së shërbimit
mjekësor
Nëse ka pasur amputim, lëndime, mosfunksionime;
lloji i ndihmës mjekësore të marrë personi i
aksidentuar, aftësia për punë, grupi i pa-aftësisë;
nevoja për shërbime mjekësor etj.

17. 16
Informacion për familjen e të
aksidentuarit
Informacion, niveli arsimor për
profesionin /formimin profesional
Statusi civil, pjesëtarë të tjerë të familjes të
aksidentuar, statusi civil në momentin e aksidentit,
sigurimi i të ardhurave në familje, madhësia e
banesës, personat që banojnë në banesë, pronësia e
banesës, gjendja e banesës, pasuria etj.
Informacion social-ekonomik
Gjendja social-ekonomike e të
aksidentuarit
Niveli i arsimit të personit të aksidentuar, nevojat për
përmirësimin e formimit profesional etj.
Burimi i të ardhurave para aksidentit, burimi aktual i
të ardhurave pas aksidentit, humbjen e punës pas
aksidentit, aftësitë që zotërojnë, mbështetje
ekonomike dhe asistencë sociale të marrë nga
subjekte të ndryshëm, formimi profesional, nëse
shkolla plotëson nevojat, kohezioni social, ndihmesa
e familjes, ndihma e komunitetit, si ndjehet në
komunitet, nevojat ekonomike të tyre dhe të familjes.
2.3.2. Aspektet e vlerësuara për identifikimin dhe nevojave për mbështetje
Aspektet e
Kategoritë e
Çështje të veçanta të adresuara nga
vlerësuara
ndryshimit
vlerësimi.
Impakti mjekësor
Ndikimi i aksidentit
tek shëndeti i viktimës
Situata mjekësore
e viktimës pas
aksidentit
Situata shëndetësore
Dëmtimet e shkaktuara nga aksidentet A ka
patur aksidenti me municione impakt direkt
mbi shëndetin, situatën shëndetësore të
viktimës?
Impakti
social-ekonomik
Mënyra e të
jetuarit para dhe
pas aksidentit
Situata social-ekonomike
Situata ekonomike e të mbijetuarit dhe
familjes së tijë:
A është përkeqësuar situata social-ekonomike
e viktimës pas aksidentit?
A janë ulur të ardhurat?
Varfëria në çfarë shkalle është?
Cili është impakti i
drejtpërdrejtë i
aksidentimit duke
përfshirë ndryshimet
(pozitive ose
negative) në stilin e
jetesës?
Aspekte të
ndryshimit të jetës
së viktimës si
rezultat i
aksidentit.
Situata social-ekonomike
Në çfarë shkalle ka ndikuar aksidenti në
jetën e te aksidentuarit/viktimës?
A ka ndryshuar dinamika e të sjellurit?
A ka një sjellje të re të viktimës në familje
dhe e familjes ndaj tij?

18. 17
Vlerësimi i nevojave
për mbështetje
mjekësore dhe social-ekonomike
Nevojat për shërbime
mjekësore dhe
mbështetje social-ekonomike
Rrugët e
përmirësimit të
situatës/ gjendjes
së viktimave.
Përmirësimi i shërbimeve mjekësore
Nevojat për shërbime të vazhdueshme
mjekësore si me poshtë:
Nevojat për pajisje me proteza dhe
mirëmbajtjen e tyre
Nevojat për shërbime fizioterapie
Mbështetja social-ekonomike
Nevojat për mbështetje psiko-sociale të të
mbijetuarve
Nevojat për këshillim psiko-social
Nevojat për aktivitete rekreative
Nevojat për punësim:
Mbështetje me fonde për vetëpunësim për
gjenerimin e të ardhurave dhe përmirësimin
e gjendjes ekonomike; Nevojat për trajnime
profesionale; Mbështetje me kredi,
këshillime etj. Mbështetje e ndërmarrjeve
sociale për personat me aftësi të kufizuar.
Advokim/lobim
Nevoja për përfshirjen në skemat e ndihmës
shoqërore e pensionimit për paaftësi
(programet PAK), si rezultat i aksidentimit
me municione
2.3.3. Metodologjia e studimit
Objekt i këtij studimi kanë qenë viktimat e municioneve në qarqeve Shkodër dhe Lezhë
në vazhdim të studimit të kryer në qarqet Berat, Durrës, Korçë, Gjirokastër, Dibër dhe Elbasan
gjatë vitit 2013. Studimi është bazuar në metodologjinë hulumtuese të të dhënave të
mbledhura përmes pyetësorëve të plotësuar në terren me çdo viktimë municionesh,
intervistave, statistikave zyrtare të mbledhura nga drejtoritë e Shërbimit Social Rajonal,
botimet e ndryshme etj.
Për këtë qellim janë intervistuar 126 të aksidentuar. Nuk janë intervistuar dhe nuk janë
përfshire në këtë studim personat e aksidentuar nga municionet me pasoje vdekjen para ose
pas aksidentit, për arsye se familjarët e kontaktuar kanë refuzuar intervistimin, pasi nuk kanë
dëshirë të kujtojnë fatkeqësinë.
Realizimi i studimit është bërë përmes katër fazave, si më poshtë:
 Faza përgatitore;
 Plotësimi i pyetësorit përmes intervistave individuale;
 Kryerja e kontrolleve mjekësore;
 Përpunimi i të dhënave, analiza dhe konkluzionet e studimit;
I tërë procesi është monitoruar nga afër nga oficeri për Asistencën ndaj Viktimave të
minave (AMMCO).

19. Faza I: Faza përgatitore
Pas përzgjedhjes së stafit janë vendosur kontakte me aktorët kryesorë të përfshirë si
dhe të interesuar për kryerjen e studimit. Meqenese stafi i projktit i ka patur kapacitet e
duhura për mbledhjen e të dhënave dhe kryerjen e studimit, pasi është trajnuar gjatë projektit
të mëparshëm, është kryer një ri-trajnim i shkurtër më special për teknikat dhe specifikat e
intervistimin me të mbijetuarit.
Në bashkëpunim me zyrën e AMMCO pyetësori (bashkëngjitur) është përditësuar (i
përgatitur gjatë zbatimit të projektit për 6 qarqet e kaluara), i cili është përdorur për
intervistimin e viktimave të municioneve. Pyetësori është bazuar mbi një model të përdorur
edhe nga shtete te tjera për projekte te ngjashme, për asistencën ndaj viktimave si dhe është
realizuar edhe me asistencën e organizatave ndërkombëtare ( ICRC dhe GICHD).
Pas vendosjes së bashkëpunimit me Ministrinë e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë,
është organizuar një takim me Drejtorinë e Politikave Sociale, për të siguruar mbështetjen
institucionale të ministrisë dhe degëve rajonale në vartësi të kësaj ministrie, për
mbështetjen e projektit dhe bashkëpunimin me ALB-AID për realizimin cilësor të
studimit.
Pas kësaj janë vizituar Drejtoritë Rajonale të Shërbimit Social të qarqeve Lezhë e
Shkodër ku është bërë prezantimi i projektit dhe i kërkesave të studimit. Janë hartuar
marrëveshjet përkatëse për angazhimin institucional për plotësimin e pyetësorit dhe
mbledhjen e informacionit.
Në bashkëpunim me drejtorët rajonalë të shërbimit social të qarqeve janë përzgjedhur
asistentet lokalë për secilin qark, të cilët kanë shërbyer si ndërlidhës mes shoqatës ALB-AID,
drejtorive të shërbimit social shtetëror dhe punonjësve socialë të komunave për të lehtësuar
bashkëpunimin me punonjësit social.
Pas përzgjedhjes, është organizuar trajnimi i asistentëve lokalë në bashkëpunim me
stafin e projektit dhe është hartuar plani i vizitave në secilin qark, janë përcaktuar format
e mbledhjes së informacionit. Lista e viktimave të municioneve për qarqet e Shqipërisë
që disponon AMMCO, u është vënë në dispozicion asistentëve lokalë dhe drejtorive
rajonale të shërbimit social për ta ndarë me administratorët socialë të komunave për të
identifikuar vend-ndodhjen e viktimave të municioneve.
Asistentët lokalë kanë organizuar takime me punonjësit socialë të komunave, me të cilët
është ndarë lista e viktimave të municioneve, e vënë në dispozicion nga AMMCO.
Njëkohësisht, administratorët socialë janë udhëzuar të identifikojnë viktima të reja
municionesh të pa-regjistruara në listat e AMMCO (nëse ka të tilla) dhe të mbledhin
informacione për aksidente të mundshme, të cilët mund të kenë mbetur jashtë këtyre listave.
Administratorët socialë kanë bërë identifikimin e viktimave të municioneve në komunat e
tyre dhe saktësimin e vendndodhjes, adresës etj. Një pjesë prej tyre kanë identifikuar edhe
viktima të reja të pa-raportuara e, për rrjedhojë, të paregjistruara në bazën e të dhënave të
AMMCO. Në Shkodër janë identifikuar 23 dhe në Lezhë 15 raste të aksidentesh me
municione të paregjistruara më parë.
Faza II: Intervistimi në terren, plotësimi i pyetësorit,
Faza e dytë është faza kyesore për mbledhjen e të dhënave të detajuara për të dëmtuarit
nga minat dhe municionet. Kjo fazë ka zgjatur 3 muaj (shkurt - prill 2014.) Kështu, pas
mbledhjes së kontakteve, informacionit dhe saktësimit të adresave nga punonjësit socialë, në
koordinim me asistentët lokalë, punonjësit e shoqatës kanë bërë plotësimin e pyetësorëve
18

20. në çdo fshat për çdo individ. Gjatë vizitave në terren punonjësit e shoqatës ALB-AID
janë shoqëruar nga asistentët lokalë të qarqeve dhe nga administratorët socialë sipas
komunave përkatëse.
Gjatë kësaj faze në këto dy qarqe janë vizituar 168 persona dhe familje në 54 komuna e 10 bashki.
Nga këta janë intervistuar individualisht 126 të aksidentuar, nga të cilët 78 në Shkodër dhe 48 në
Lezhë. Janë intervistuar 88 persona nga lista e AMMCO dhe 38 të rinjë (të pa regjistruar më
parë) të cilët janë identifikuar nga administratorët socialë të Komunave gjatë mbledhjes së të
dhënave në terren.
Pyetësort e plotësuar sipas qarqeve
Questionaires completed in each county
Shkoder, Lezhe, 48
78
Nuk janë intervistuar nga lista e IMSMA (AMMCO) 52 persona si më poshtë:
 11 personat e vdekur në momentin e aksidentit
 11 persona rezultojnë të kenë vdekur në vitet pas aksidentit.
 7 persona nuk kanë pranuar të intervistohen.
 1 person ka ndërruar vendbanim
 12 persona ndodhen në emigracion
 10 persona nuk janë gjetur në adresat e dhëna në databazën e AMMCO-s.
(Këta pesona nuk ekzistojnë as në regjistrat e Gjendjes Civile të komunave
sipas adresave të IMSMA (AMMCO)
Nga të intervistuarit 13 kanë qenë femra (10%), 113 meshkuj (90%).
Gjina e të intevistuarve
Gender of the persons interviewed
Meshkuj/Male
19
90%
Femra/Female
10%
Çdo i aksidentuar është vizituar dhe intervistuar individualisht në banesën e tij për
mbledhjen e informacionin të duhur. Intervistat kanë zgjatur 50 deri 78 minuta.
Për viktimat e reja të identifikuara është plotësuar formati IMSMA. Të dhënat e mbledhura
janë dërguar pranë AMMCO përt t'u hedhur në bazën e të dhënave IMSMA.

21. Faza III: Kontrolli mjekësor
Pas përfundimit të intervistimit të viktimave është organizuar kontrolli mjekësor i
viktimave me probleme serioze mjekësore. Kontrollet mjekësore janë organizuar mbi bazë
qarqesh dhe kanë përfshirë vizitat nga okulisti, ortopedi, tekniku protezist, fizioterapisti dhe
psikologu. Janë realizuar 6 vizita mjekësore. Në këta vizita 32 viktima janë vizituar nga
okulisti, 50 prej tyre janë vizituar nga ortopedi dhe tekniku protezist, 77 persona janë vizituar
nga psikologu, nga të cilët 43 me probleme serioze psikologjike.
Faza IV: Përpunimi i të dhënave dhe përgatitja e studimit.
Përpunimi i detajuar i të dhënave të mbledhura dhe identifikimi i
nevojave të paraqitura në këtë material është bërë për 126 personat e
intervistuar nga ALB-AID
Pas përfundimit të kontrollit mjekësor informacionet e mbledhura janë kompjuterizuar
dhe përpunuar. Eshtë përgatitur një bazë e detajuar të dhënash në programin Akses. Janë
analizuar të dhënat, dhe është hartuar ky studim i detajuar për nevojat e të aksidentuarve
për shërbime mjekësore dhe mbështetje për integrim social-ekonomik me rekomandimet
përkatëse për seicilin qark. Pjesa e përgjithshme është përkthyer në Anglisht. Studimi u është
shpërndarë Drejtorive të shërbimit social dhe komunave të qarqeve Shkodër e Lezhë.
Studimi është dërguar gjithashtu edhe pranë Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë
dhe Departamentit të Shërbimin Social Shtetëror. Studimi do të shërbejë për nxitjen e
aktoreve të ndryshëm për përfshirjen e viktimave të municioneve luftarake në politikat dhe
programet e ndryshme qeveritare për PAK dhe rehabilitimin e plotë të tyre në përputhje me
standartet dhe Konventat ndërkombëtare për Asitencën ndaj viktimave të minave dhe
municioneve dhe Konventës për të Drejtat e Personave me aftësi të kufizuar.
Studimi me gjetjet dhe rekomandimet për hapat e ardhshëm që do të ndahet me të gjitha
palët tjera të interesuara. Ai bashkë me Bazën e të Dhënave janë publikuar në faqen zyrtare
të shoqatës ALB AID.
20
Gjetjet kryesore
 janë identifikuar 38 të aksidentuar nga municionet, të pa-raportuar më parë në qarqet
Lezhë dhe Shkodër.
 11 persona të aksidentuar me municione kanë gjetur vdekjen në momentin e
aksidentit, kurse 11 të aksidentuar të kanë vdekur në vijim pas aksidentit.
(Familjet e tyre nuk janë intervistuar dhe nuk janë përfshirë në këtë studim)
 Të aksidentuarit nga municionet janë të shpërndarë kryesisht në zonat më të varfëra
dhe në fshatrat më të largëta të vendit
 Të aksidentuarit nga municionet u përkasin kryesisht shtresave më të varfra dhe
përfshijnë të gjitha grupmoshat.
 18 persona jnë dëmtuar me minë (14 %),107 (85%) me municione/granata, 1 me mjet
të paidentifikuar.
 Nga 126 të intervistuarit 13 kanë qenë femra.
 Në momentin e aksidentit 11 kanë qenë fëmijë, 83 kanë qenë të moshës 19-55 vjeç
dhe 32 mbi 56 vjeç
 Nga 126 të intervistuarit, 1 është pa arsim, 11 me shkollë fillore, 61 me arsim 9

22. vjeçar, 40 me arsim te mesëm dhe 13 me universitet.
 55 persona kanë qenë kryefamiljarë para aksidentit, 36 pohojnë se pas aksidentit ky
21
rol ka ndryshuar.
 81 persona kanë pësuar amputime të ndryshme, kurse pjesa tjetër kanë pësuar
fraktura, lëndime të ndryshme, etj.
 25 persona (20%) kanë marrë paisje teknike mjeksore si më poshtë 18 janë pajisur me
proteza, 1 me patericë, 5 me syze,1 protezë zyri
 55 persona kanë shfaqur çrregullime të ndryshme sa i përket shikimi, dëgjimit, etje
 12 persona kanë marrë trajtim mjeksor jashtë shtetit
 43 të aksidentuar kanë probleme serioze psikologjike
 81 persona kanë humbur aftësinë për punë si rezultat i aksidentit nga të cilet 41
persona kanë humbur plotësisht aftësinë për punë pas aksidentit, kurse 40 persona
kanë humbur pjesërisht aftësinë për punë.
 122 të intervistuar nuk kanë akses dhe përfshirje në shërbimet sociale ditore,
rehabilituese dhe arsimore për personat me aftësi të kufizuar për shkak të mungesës
së infrastrukturës për PAK dhe nuk janë përfshirë as në aktivitete rekreative.
 81 të aksidentuar ndjen vështirësi fizike në marrjen e shërbimeve bazë (64 %).
 106 të intervistuar banojnë në shtëpi të papërshtatshme të cilat kanë nevojë
emergjente për riparime të ndryshme dhe ndërhyrje.
 87 të aksidentuar janë përfshirë në programin e asistencës sociale (69 %), kurse 39
nuk janë përfshirë (21 %).
 47 të aksidentuar marrin pension pa-aftësie; 10 marrin pension të zakonshëm pleqërie
në krahasim me 3 persona që merrnin pension të zakonshëm pleqërie para aksidentit.
 59 persona merren me bujqësi e blektori në krahasim me 83 persona që merreshin me
bujqësi e blektori para aksidentit.
Nevojat
 74 të aksidentuar kanë nevojë për shërbime te mjekësore si vijon: 2 persona kanë
nevojë për paisje prostetike, 2 paterica, 51 proteza këmbe dhe dore, 13 protezë
syri, 1 karrocë dhe 5 kanë nevojë për syze, Ata kanë nevojë edhe për kontrolle të
shpeshta mjeksore, seanaca fizioterapike, këshillime sociale,vizita miqësore, etje
 29 persona kanë nevojë për kontrolle të shpeshta okulistike
 43 të aksidentuar me probleme serioze psikologjike kanë nevojë për seanca
intensive psikologjike
 18 prsona kanë nevoja të veçanta nga të cilët 13 mjete leximi për të verbër, 1 mjet
gjuhëor, 3 libra tingëllues dhe 1 mjet tjetër leximi
 57 të aksidentuar dëshirojnë të ndjekin kurse të formimit profesional, 8 kërkojnë të
vazhdojnë shkollën e mesme, kurse 7 të tjerë dëshirojnë vazhdojnë universitetin.
 118 të aksidentuar kanë nevojë për mbështetje të mëtejshme ekonomike nga të
cilët 69 punësim, 57 kurse profesionale, 25 mikro-kredi për biznese familjare.
 31 të aksidentuar kërkojnë mbështetje për rimbursim ilaçesh,pasi nuk mund t'i
përballojnë shpezimet për blerjen e tyre. Vlera e përafërt e ilaçeve që ata përdorin
rregullish shkon rreth 6.500 lekë/muaj
 22 familje kerkojne ri-embursim të shkollës për fëmijët, 3 për qeranë e banesës;
 20 persona kërkojnë të kenë akses për shërbime ditore, kurse 16 kërkojnë të
përfshihen në klube sportive dhe aktivitete rekreative
 31 të intervistuar kërkojnë riembursimin e shpenzimeve shëndetësore

23. Aksidentet sipas viteve / Accidents in years
Mosha në momentin e aksidentit
Age of the victims at the moment of accident
19-25 vjeç
15%
22
36-45 vjeç
9%
26-35 vjeç
17%
5-18 vjeç
mbi /over 66 vjeç 9%
56-65 vjeç 9%
17%
46-55 vjeç
24%
KAPITULLI III
Rezultatet e pyetësorve
3.1 Aksidentet me mina dhe municione luftarake
Sipas informacionit të mbledhur në 2 qarqet e Shkodrës dhe Lezhës rezulton se gjatë
periudhës mars 1997-dhjetor 2013 janë aksidentuar nga minat dhe municionet 145 persona.
Kurse nga viti 1957 deri ne vitin 2013 janë aksidentuar 168 persona.
Nëse u referohemi të dhënave sipas viteve (tabela e mëposhtme) shohim se aksidentet
kanë qenë minimale gajtë viteve 1957-1996. Gjatë kësaj periudhe ka patur 27 të aksidentuar.
Viti 1997 për shkak të krizës së “piramidave financiare”, revoltave dhe rënies së shtetit,
shënon kulmin e aksidenteve, plot 60 të tilla, duke u pasuar me 20 aksidente në vitin 1998.
Më pas, në vitet në vazhdim kemi përsëri një ulje të aksidenteve, por që krahasuar me vitet
para 1997-s, numri mbetet sërish i lartë.
Tabela e aksidenteve sipas viteve:
70
60
50
40
30
20
10
3.2. Mosha e të aksidentuarve
Nëse i klasifikojmë sipas
moshës shohim se 9 % kanë
qenë fëmijë, 15 % adoleshentë,
kurse 67 % i përkasin grup-moshës
aktive për punë, vetëm
9 % kanë qenë mbi 66 vjeç.
Në këtë tabelë përfshihen edhe
personat e aksidentuar me
pasojë vdekjen.
19
8
60
20 17
25 23
0
1957-1991 1992-1996 1997 1998 1999-2000 2001-2005 2006-2013

24. 3.3. Mjeti që ka shkaktuar aksidentin
Nga vlerësimi i pyetësorëve të plotësuar me personat e intervistuar rezulton se 86
persona (68 % e të intervistuarve) janë dëmtuar me municione dhe granata dore, 21 me
kapsolla (17%) ndërsa 18 (7 %) janë dëmtuar me mina.
Mine/ Mine
Tjera mjete (17%) përfshijne 20 të aksidentuar me kapsolla dhe 1 person me ndezës anti-tank.
3.4. Lloji i aktivitetit ne momentin e aksidentit
Një e dhënë tjetër interesante është edhe aktiviteti i personit në momentin e aksidentit.
Lloji i aktivtetit në momentin e aksidentit
Type of activity at the moment of the acciden
Nga të intervistuarit rezulton se 17 % e të aksidentuarve, kanë qenë në punë në
momentin e aksidentit. Këtu përfshihen kryesisht personat që kanë qenë në punë në ushtri
ose thjesht ushtarë kur depot e armatimit kanë shpërthyer ose janë grabitur në vitin 1997.
Kurse fëmijë përbëjnë 8,7 % (11 persona ) të cilët kanë qenë duke lozur me shokët apo duke
manipuluar municionin e gjetur, gjë e cila ka sjellë edhe aksidentimin e tyre. Kategori të tjera
më të vogël në numër janë kategoritë e atyre që janë aksidentuar duke u marrë me punë
bujqësie, si, për shembull, duke punuar në arë, duke kullotur bagëtinë ose duke
mbledhur skrap etj. Një grup të madh përbëjne ata që kanë qenë duke shëtitur, duke
shkuar për të vizituar të afërmit dhe duke lozur. Kështu duke lozur janë aksidentuar 43
persona, duke shëtitur 14, duke punuar arën 12, dhe duke kullotur bagëtinë 20 (16%)
23
Duke mbledhur skrap/
Collecting scrap
1%
Të tjera/ Other
11%
Duke punuar arën/
mbledhur dru/ Diging
land/collecting
firewood
10%
Duke kullotur
bagëtinë/
Grazing animals
16%
Duke shëtitur/
Walking around
11%
Në punë/ On job
17%
Duke lozur/
Playing
34%
Aksidentet sipas llojit të mjetit shpërthyes
Accidents according to the type of device
Tjetër/ Other
17%
E panjohur/ Unknown
1%
Granatë dore/ Hand
Granade
40%
Municion/
Munition
28%
7%

25. 3.5. Dëmtimet e shkaktuara nga aksidentet
Individët që kanë qenë pjesë e intervistës në terren janë kategorizuar edhe sipas dëmtimit
të shkaktuar nga aksidenti. Nga intervistat në terren rezulton që dëmtimet e personave të
aksidentuar janë nga më të larmishmet, ku më kryesoret përfshijnë: amputim ose humbje
gjymtyrësh; dëmtim ose humbje shikimi, lëndime të ndryshme si djegie, plagë
sipërfaqësore, dëmtim i dëgjimit, trauma etj.
Lloji i dëmtimit
Type of damage caused
Sipas këtij kategorizimi, dallohen dy grupe kryesore: a) grupi i personave që kanë
pësuar amputime dhe b) grupi i personave që kanë marrë plagë të ndryshme. Sipas të
intervistuarve, 81 prej tyre kanë pësuar amputim gjatë aksidentit. Amputimi përfshin
humbje gjymtyrësh, si psh: humbje këmbe, dore ose gishtërinjsh etj. Kurse grupi i dytë
përfshin 45 të aksidentuar që kanë marrë plagë të ndryshme si fraktura, djegie etj., të cilat do
t’i trajtojmë më poshtë.
Numri më i madh i personave që kanë pësuar amputim u përket atyre që kanë dëmtuar
krahun e djathtë ose të majtë, duke përfshirë këtu dëmtimet si poshtë bërrylit ashtu edhe
sipër bërrylit. 43% e përbejnë ata që kanë humbur krahët. Këtij grupimi i përkasin 47 të
aksidentuar, kurse 17 të tjerë kanë humbur këmbën e majtë ose të djathtë. Në grupin me
amputime përfshihen edhe 31 të tjerë (33%) që, përveç humbjes se njërës gjymtyre, kanë
dëmtuar ose humbur edhe gjymtyrë të tjera si gishtërinjtë e dorës ose këmbës etj.
12%
Kurse sa i përket grupit të dyte, të cilët kanë pësuar plagë të ndryshme, numrin më i madh
e zë grupi i atyre që kanë pësuar dëmtime të syve - 35 persona. 17 persona kanë pësuar
fraktura të ndryshme, 23 djegie, 15 plagosje fragmentare, 18 plagë të tjera si dëmtime
të barkut, shtyllës kurrizore, humbje të dëgjimit, etje.Pas aksidentit 55 persona kanë shfaqur
çrregullime të ndryshme me shikimin, dëgjimin, me stomakun dhe me sisitemin nervor.
24
Amputime/
Loss of limbs
55%
Plagë të
ndryshme/
Wounds
69%
Lloji i Amutimit/Type of Amputation
6%
43%
33%
6%
Krahu mbi bërryl/
Arm over elbows
Krahu poshte bërrylit/ Arm
below the elbow
Duaret dhe gishtat/
Hands and fingers
Kemba mbi gju/
Leg over knee
Kemba poshte gjunjeve/
Leg below the knee

26. Llojet e paisjeve mjeksore e përfituar nga të dëmtuarit
Type of Medical device received byy the injured
25
3.6. Ndihma mjekësore
Të gjithë të aksidentuarit e intervistuar kanë pohuar se kanë marrë ndihmë mjekësore
pranë spitalit më të afërt pas aksidentit. Të aksidentuarit në fshatrat më të largët janë
transportuar menjëherë në spitalet e qyteteve përkatëse, sipas rastit, me ambulancë ose mjete
të tjera. Po kështu, pothuajse të gjithë të aksidentuarit janë trajtuar fillimisht me ndihmën e
parë dhe më pas të gjithë ata që kanë patur nevojë emergjente për ndërhyrje i janë nënshtruar
operacionit të mëtejshëm. Vlen të theksohet se në rastet kur spitalet lokale nuk kanë patur
kapacitetet për kurimin e pacientëve, ata janë transportuar drejt spitaleve të kryeqytetit për
ndërhyrje më të specializuar. Kështu, pothuajse të gjithë të intervistuarit, (124 persona)
kanë marrë ndihmën e parë mjeksore pas aksidentit. 109 prej tyre i janë nënshtruar
ndërhyrjes kirurgjikale, kurse 9 i janë nënshtruar ndërhyrjes kirurgjikale për herë të dytë.
Lloji i ndihmës mjeksore /Type of Medical Intervention/support
140
120
100
80
60
40
20
0
Ndihmë e parë Ndërhyrje
kirurgjikale (e
parë)
Ndërhyrje
kirurgjikale (e
dytë)
Kujdes i
vashdueshëm
mjeksor
Rehabilitim fizik Mbështetje
psiko-sociale
Tjetër
Sa i përket mbështetjes me paisje teknike, 25 të dëmtuar kanë marrë paisje të tilla nga te
cilët 18 janë pajisur me proteza, 1 ka marrë paterica, 5 syze dhe 1 protezë syri.
Proteza/Prosthesis
72%
Syze/Spectatcles
20%
Kështu 12 persona kanë marrë trajtim jashtë shtetit për paisje me protezë si më poshtë: 4 persona
në Itali , 3 persona në Rusi, 1 person në Greqi, 1 person në Turqi, 1 në Irlanda, 2 në Gjermani .
3.7. Aksidentet dhe aftësia për punë e të dëmtuarve
Aksidentet kanë sjellë si
rrjedhim edhe humbjen e
aftësisë për punë të pjesës më
të madhe të personave të
aksidentuar. Nga personat e
intervistuar, 41 prej tyre janë
kategorizuar me pa-aftësi të
përhershme, kurse 40 prej
Paterica/Cratches
4%
Proteza syri/Eye
prosthesis
4%
Tipi i pafatesise/Type of disability
Pa-aftësia e
përhershme
/Permanent
disability
51%
Pa-aftësi të
përkoshme
/Temporary
disability
49%

27. tyre me pa-aftësi të përkohshme.Pra, kemi 81 të aksidentuar që deklarojnë se kanë humbur
totalisht aftësinë për punë, kurse 45 të tjerë deklarojnë se janë ri-integruar në komunitet dhe
punojnë si çdo individ tjetër.
3.8. Nevojat për mbështetje të mëtejshme mjeksore
Pyetjes nëse kanë nevojë për trajtim të mëtejshme mjekësore, 36 persona i janë përgjigjur
pozitivisht. Ndërsa pjesa tjerë nuk kanë nevojë për trajtim të mëtjeshëm mjeksor.
Kurse nevojat paraqiten si më poshtë: 72 % e të aksidentuarve ose 74 prej tyre kanë
nevojë për paisje mjeksore jetike, nga të cilët 51 persona kanë nevojë për paisje me proteza
për këmbet ose duarë, 13 për proteza syri, 1 për karrocë, 5 për syze dhe 2 për paisje protetike
Lloji i paisjeve mjeksore për të cilat kanë nevojë të dëmtuarit
Types of Medical Devices needed
26
Proteza/
Prosthesis
68%
Syze/
Spectatcles
7%
Paisje prostetike /
Prostetic equipment.
3%
Paterica/
Cratches
3%
Karroca/
Wheel chair
Proteza syri/
Eye Prosthesis
18%
1%
3.9. Gjendjen familjare e të aksidentuarve
Sa i pëket informacionit personal, nga 126 të intervistuarit 79 janë me status civil
"të martuar" dhe 47 "beqarë". Nga këto rezultojnë se 76 të aksidentuar kanë edhe fëmijë.
Kurse sa i përket numrit të fëmijve, ata deklarojne se kane 248 fëmijë, afërsisht 3.2 fëmijë
per familje. Pjesa më e madhe e te intervistuarve janë mbi 46 -55 vjeç, 33 % e ndjekur nga
personat me moshë 36-45 vjeç (21 %). Kurse fëmijët përbëjnë 9 për qind.
Në këtë fazë është identifikuar edhe aspekti nëse të intervistuarit kanë pjesëtarë të tjerë të
familjes të aksidentuar. Pyetjes a ka anëtarë të tjerë të familjes suaj që janë aksidentuar nga
minat dhe municionet i janërgjigjur si më poshtë: 20 prej të intervistuarve kanë pohuar se
kanë patur një të afërm të përfshirë në aksident, kurse 106 janë përgjigjur në mënyrë negative.
Të afërmit e përfshirë në aksident dhe të dëmtuar në 13 raste kanë rezultuar të jenë vëllai
ose motra, 4 raste fëmijët dhe 3 raste të afërm.
Kurse pyetjes: a keni qenë kryefamiljar para aksidentit? 55 të intervistuar i janë
përgjigjur se kanë qenë kryefamiljarë para aksidentit, ndërsa 71 nuk e kanë patur një
status të tillë. Kjo nënkupton kryefamiljarin si personin kryesor të sigurimit të të ardhurave me
58 raste që janë përgjigjur “po” dhe 68 raste janë përgjigjur “jo”. Përsa i përket pyetjes
nëse ka ndryshuar ky roli pas aksidentit, 36 persona janë përgjigjur se ky rol ka
ndryshuar, kurse 90 persona kanë pohuar se ky status ka ndryshuar status, duke u shnëdëruar
në kryefamiljar.

28. Aksidenti ka shkatuar pasoja katastrofik edhe për familjen, pasi nga të ardhurat e
siguruara nga ai varet e gjithë familja. Pytjes nëse ka patur anëtarët të familjes të varur nga i
aksidentuari gjendja paraqiten si më poshtë:
Askush/None (41),
21%
Siç shihet nga diagrama, 37 % deklarojnë se nga të ardhurat e siguruara nga ia varet bashkëshortja, kurse
36% deklarojnë se nga ia varen fëmijët, kurse 21 % deklarojnë se nuk varet askush nga ata.
Një e dhënë tjetër e rëndësishme është edhe sigurimi të ardhurave për veten dhe familjen
nga personat e aksidentuar. Duke qenë pjesë e dëmtimeve të niveleve të ndryshme,
vështirësohet edhe sigurimi të ardhurave për familjen.
Gjendja e sigurimit të ardhurave paraqitet si në tabelën e mëposhtme:
Nga rezultatet e anketimit rezulton se 75 të aksidentuar (56%) i sigurojnë vetë të
Pas aksidentit kush i siguron të ardhurat për familjen?
After the incident, is the role of bread-winner responsibility of
other household member (who)
ardhurat për familjen, të ndjekur nga 39 persona (28%) që të ardhurat i sigurojnë prindërit
për ta. Kurse në 13 raste i sigurojnë bashkëshortët. Sigurimi i të ardhurave nga vetë personat
është e një kuptimi të dyfishtë, ku me “sigurim të ardhurash nga vetë personi”, përveç
angazhimit në një punë sistematike, nënkupton edhe pension pa-aftësie që përfitojnë këta
persona, me kujdestarë ose jo. Rastet që u referohen prindërve janë kryesisht të aksidentuar
në një moshë të re dhe e kanë të pamundur angazhimin e tyre në një punë stabile. Kur i
referohemi sigurimit të të ardhurave nga bashkëshortja, ato kryesisht identifikohen me punë
në bujqësi, shitëse etje, punë që bëhen përgjithësisht nga gratë.
27
Prindërit/parents
28%
Tjetër/other
1%
Vëllai/motra/
sister/brother
2%
Bashkshorti/ja/
Spouse
9%
Fëmijet/children
4%
Unë vetë/myself
56%
Kush varet nga i aksidentuari?
Who depends from the injured person?
Vëllai/motra
brother/sister ( 2)
1% Tjetër/other (1)
1%
Prinderit/parents (8)
4%
Fëmijet/Children (71)
36%
Bashkëshortja/
bashkëshorti
Spouse(73), 37%

29. 3.10 Kushtet e jetesës
Personat që janë identifikuar të aksidentuar jetojnë kryesisht në fshat. Fare pak prej tyre
jetojnë në qytet. Kurse 95 të intervistuar jetojnë në shtëpi private dhe 31 në apartamente në
pallate. Madhësia mesatare e shtëpisë së banimit është 74 m2 , ndërsa mesatarja e numrit të
personave që jetojnë në një shtëpi është 5. Fakti pozitiv për personat e intervistuar është se në
shumicë dërrmuese 75.4 % (95 persona), pohojnë se pronësia e banesës është private, pra,
janë zotërues të banesave. 31 persona pohojnë se jetojnë në pallatat. Nga këto 111 deklarojnë
se shtëpitë i kanë të tyret, 6 banojnë me qera, 8 banojnë të të afërm dhe 1 në banesë të zaptuar.
Një fakt tepër shqetësues mbi kushtet e banesës është 48 % prej të intervistuarve
deklarojnë që shtëpitë e tyre janë të vjetra dhe kanë nevojë emergjente për riparime. Me
riparim të intervistuarit zakonisht kuptojnë tualetin, çatinë apo instalimet elektro-hidraulike.
Kurse 32 të mbijetuar deklarojnë se kanë shtëpi të reja, dhe nuk kanë nevojë për asnjë
riparim, kurse 33 i kanë të riparuara. 80% ose 106 persona kanë deklaruar se banesa e tyre ka
nevojë për riparime,kurse 20 persona kanë deklaruar se nuk kanë nevojë për riparime.
Sa i përket ujit të pijshëm vetëm 93 persona i janë përgjigjur pozitivisht, nga të cilet 64%
e tyre kanë deklaruar se uji vjen me orar, kurse 35 % kanë ujë pa orar. Pytjese nëse kanë
kanalizime të ujrave të zeza, të gjithë i janë pergjigjur se nuk kanë probleme.
Sa i përket pajisjeve të ndryshme elektro-shtëpiake, pothuajse të gjithë deklarojnë se i
disponojnë këto pajisje si televizor, mobilie, orendi, frigorifer etj. Asnjëri prej tyre nuk
disponojnë automobil apo makineri bujqësore. E vetmja pasuri e rëndësishme për jetesën në
zonat rurale është toka.
Duket qartë se për pjesën më të madhe toka bujqësore dhe blektoria janë burimi kryesor
për sigurimin e të ardhurave. Të angazhuar vetë ose familjarisht ata punojnë në bujqësi dhe
blektori për të siguruar të mbijetesën e tyre. Kështu 48 % , e tre (59) persona merren direkt
me bujqësi dhe posedojnë rreth 255 dynim tokë, 9 persona sigurojnë të ardhurat përmes
kultivimit të fermave me dru frutorë, kurse 34 prej tyre mbarështrojnë lopë,.
3.11. Arsimi dhe formimi profesional.
Nga informacioni i mbledhur rezulton se shumica dërmuese, 72 person (57 %) kanë
arsimin 9-vjeçar, 40 persona (31%) arsimin e mesëm. Ndërsa një numër shumë i ulët 17 prej
Arsimimi/ Education
tyre , 7% kanë arsimin e lartë. Konkretisht. Faktet tregojnë që personat që kanë arsimimin e
lartë janë njëkohësisht edhe më të integruar në shoqëri, duke siguruar të ardhurat e familjes
vetë, janë të stabilizuar në një punë të rregullt dhe janë protagonist në jetën sociale. Personat
me arsim 9-vjeçar i sigurojnë të ardhurat e familjes kryesisht nga persona të tretë
28
Universitet/
University
7%
Pa arsim
without education
1%
Shkolle 9 -vjeçar/
Primary
education
57%
Me shkollë të
mesme /
High School
31%

30. (bashkëshortja, fëmijët), kjo jo vetëm si pasojë e pa-aftësisë fizike, por edhe e mungesës së
një profesioni. Ndërsa në qendër qëndrojnë personat me arsim të mesëm të cilët janë të nxitur
nga faktorë të jashtëm për të qenë pjesë e sfidave bashkëkohore, por mungesa e aftësive
profesionale nuk ua lejon këtë gjë.
Sa i përket pyetjes se çfarë do të donit të përmirësonit sa i përket edukimit (arsimimit),
45 % ose 57 vetë janë përgjigjur se për shkak edhe të moshës relativisht të lartë, nuk
preferojnë të vazhdojnë studimet, por të ndjekin kurse profesionale. Kjo vjen edhe nga
Çfarë do të donit të përmirësonit në edukimin tuaj?
If support what would you select to improve your education?
Asnjë burim/None
29
Nuk
prononcohen/Nothing
43%
Të vazhdoj shkollën/
To attend school
6% Të vazhdoj
universitetin/ To attend
university
6%
Të ndjek Kurse të
formimit profesional /
Vocational Courses
45%
papunësia e lartë që e karakterizon këtë shtresë, duke parë formimin profesional si
shpresën e vetme për punësim. Ky grup arsimim e konsiderojnë si një rrugë të shpejtë dhe
të sigurt për integrimin e tyre. Kurse 8 dëshirojnë të vazhdojnë shkollën aty ku e kanë
lënë, 7 të vazhdojnë universitetin, kurse 54 prej tyre nuk parapëlqejnë asnjëren prej tyre.
3.12. Situata social-ekonomike dhe nevojat për mbështetje.
Situata social-ekonomike në terren në përgjithsishët duket e vështirë. Mbijetesa e të
aksidentuarve bazohet kryesisht në bujqësi dhe mbarshtim bagëtishë. Aksidenti ka shkaktuar
humbjen e vendit të punës dhe vështërsi të tjera ekonomike. Kështu sipas grafiqeve rezulton
se ndërsa para aksidentit 46% e tyre janë marrë me mbarshtim bujqësi, pas aksidentit vetëm
24 % merren me bujqesi e blektori.
Burimi i të ardhurave para dhe pas aksidentit/
Source of incomes before and after the accident
60
50
40
30
20
10
0
I punësuar me kohë të plotë/Full time job
Pune sezonale/Seasonal job
Pension invaliditeti/Disability pension
I punësuar me kohë të pjesshme/Part time job
Bujqësi/Agricultuture
Mbarshtrim bagetish/Animal breeeding
I vet-punësuar/Self-emplyed
Pension normal/Regular Pension
Emigracion/emigration
Tjetër/other
Para Aksidentit/
Before the Accident
Pas Aksidentit/
After the Accident

31. Një pjesë e konsiderueshme e të aksidentuarve shprehen se aksidenti ka shkaktuar
njëkohësisht edhe humbjen e vendit të tyre të punës, ndër arsyet kryesore që përmendin
janë: a) pa-aftësia për të punuar në të njëjtin vend pune; b) diskriminimi;
Burimi i të ardhurave para aksidentit/
Source of incomes before the accident
Emigracion/
Emigration
2%
Pension normal/
Regular Pension
2%
Pune sezonale/
Seasonal job
2%
Pension invaliditeti/
Disability pension
0%
Asnjë burim/
None
7%
I punësuar me kohë të
Punësuar me kohë të
plotë/
Full time job
15%
Tjetër/other
16%
pjesshme /
Part time job
7%
Bujqësi/
Agricultuture
29%
Mbarshtrim bagetish/
Animal breeeding
16%
I vet-punësuar/
Self-emplyed
4%
c) refuzimi nga punëdhënësit dhe nga institucionet shtetërore. Kështu 58 persona deklarojnë
se aksidenti ka qenë shkaku i humbjes së vendit të punësn nga të cilët 48 deklarojnë për
shkak të humbjes së aftësisë për punë pas aksidentit, 4 për shkak të diskriminimit që u bëhet,
mungesës së kualifikimit etje. Kështu 22% e personave të intervistuar, deklarojnë se para
aksidentit kanë qenë të punësuar, ndërsa pas aksidentit vëtëm 10% prej tyre që vazhdojnë të
jenë të punësuar.
Ka rritje të ndjeshme te personave që pas aksidentit mbështeten tek te ardhurat përmes
Burimi aktual i të ardhurave pas aksidentit/
Source of incomes after the accident
30
Bujqësi/Agricultuture
I vet-punësuar/Self-emplyed
3%
I punësuar me kohë të
pjesshme/Part time job
6%
I punësuar me kohë të
plotë/Full time job
4%
Mbarshtrim
bagetish/Animal
breeeding
10%
24%
Pune sezonale/
Seasonal job
1%
Asnjë burim/None
5%
Emigracion/emigration
1%
Pension i
zakonshem/Normal
pension
6%
Pension
invaliditeti/Disability
pension
27%
Tjetër/other
13%
pensionit. Kështu para aksidentit 3 persona përfitonin pension të rregullt. Pas aksidentit 47
persona ose 27% e të aksidentuarve përfitojnë pension pafatësie kurse nurmri i personave që
përfitojnë pension të rregullt shkon nga 3 ne 10 persona. 21 % e tyre deklarojnë se nuk
mund të lëvizin.
Një fakt tjetër interesant lidhet edhe me mbështetjen që kanë marrë personat e aksidentuar
pas aksidentit. Vetëm 4 persona deklarojnë se kanë marrë mbështetje sociale. 116 deklarojnë
se nuk ka qender ditore sociale në komunën e tyre; 33 persona përgjigjen se edhe pse kanë
kërkuar askush nuk u ofron mbështetje sociale. Po ashtu 61% deklarojnë se janë trajtuar me

32. ndihmë ekonomike kurse 21 % me pensione pa-aftësie.
Një faktor tjetër i rëndësishëm është edhe mungesa e politikave për punësimin e kësaj
kategorie në shoqëri. Është për t’u shqetësuar se vetëm 4 të intervistuarit kanë deklaruar se u
është ofruar një punë apo trajnim nga zyra e punës. 29 janë inkurajuar të vazhdojnë shkollën, 9
të tjerë kanë ndjekur shkolla speciale. Ky defekt duhet të trajtohet me seriozitet për këtë
kategori të shoqërisë, e cila duhet të jetë pjesë e politikave shtetërore. Ata nuk janë pjesë
formimeve profesionale dhe kurseve të ndryshme.
Sa i përket vështirësive që hasin këta qytetarë në marrjen e shërbimeve nga
institucionet publike, siç mund të jenë shkollat, spitalet ose institucionet shtetërore, 82 prej
tyre deklarojnë se nuk ndjejnë asnjë vështirësi, 44 ndjejnë shumë vështirësi dhe shprehin
mendimet e tyre për përmirësimin e këtyre shërbimeve publike.
Përsa i përket aspektit social, pjesa më e madhe, rreth 95 %, shprehen se faktori kyç i
integrimit të tyre në komunitet ka qenë familja. 121 prej te intervistuarve ose 90% e tyre
deklarohen të integruar në komunitett e tyre. Përveç familjes, një rol të rëndësishëm ka luajtur
edhe komuniteti. Kështu 117 pre tyre deklarojnë se u janë bëre vizita të shpeshta nga miqtë,
shokët dhe të afërmit. Në vazhdimësi të kësaj ata shprehen se janë të aftë të marrin pjesë në
aktivitet të përditshme apo lëvizshmëria e tyre, qoftë kjo me protezë ose jo nuk i pengon ata
ushtrimin e vizite në qytet apo angazhimin në një punë. Ndryshimi ndodh në jetën sociale,
ku palët janë të ndara, 79 prej tyre shprehen se marrin pjesë në jetën sociale dhe 47
shprehen negativisht. Me jetë sociale kuptojmë ushtrimin e sporteve, kulturës, politikës etj.
Kështu 30 prej tyre merren me sport, 45 me aktivitete kulturore, 10 janë të përfshirë në
këshillat lokalë.
3.13. Nevojat për mbështetje të mëtjeshme social-ekonomike
Sa i përket pyetjes se a keni nevojë për mbështetje të mëtjeshme ekonomike 118 persona
( 93%) i janë përgjigjur se kanë nevojë për ndihmë eknomike. Pyetjes se për çfarë mbështetje
të mëtejshme ekonomike kanë nevojë, 43% u janë përgjigjur se kanë nevojë për mbështetje
për të filluar aktivitete që rrisin punësimin dhe gjenerojnë të ardhura, të ndjekur nga grupi i
dytë me 34% që kërkojnë të mbeshteten për ndjekjen e kurseve profesionale dhe 25 % mikro-kredi
për të filluar një biznes familjar. Një pjesë e mirë kërkojnë mbështetje për rimbursim të
ilaçeve, bursa për fëmijët etj.Kështu 31 persona kërkojnë ri-embursimin e ilaçeve të cilat
janë në vlerën e 60 $ në muaj, 55 mbeshtetjen për paisjen me proteza, 22 persona mbështetje
Për çfarë mbështetje ekonomike keni nevojë?
What type of support do you need most
për shkollimin e fëmijëve, 20 akses në përfshirjen e shërbimeve ditore rehabilituese, dhe
arsimore per për PAK, 18 mbështetje për përfshirjen e fëmijëve ne klube të ndryshme
sportive, kulturore, etje. Kurse 3 kërkojnë mbështetje për të paguar qeranë e banimit.
31
Mikro-kredi për të
ngritur biznes
familjar/
Micro-crediting for
small business
17%
Mbështetje për të
ndjekur Kurse të
formimit profesional /
Support for
Vocational Courses
34%
Mbështetje për
punësim/aktivitete që
gjenerojnë të
ardhura/
Income generation
activities
49%

33. 4. Nevojat e veçanta
18 persona ka rezultuar se kanë nevoja të vëçanta. Kështu 13 prej tyre kanë nevojë për
mjete leximi për të verbër, 1 person ka nevojë për mjete gjuhësore, 3 të tjerë kanë nevojë për
libra tingëllues dhe 1 për mjete të tjera dëgjuese.
5. Leja për përdorimin e informacionit të mbledhur.
81 persona shprehen që informacioni të mos përdoret për ta ndarë me autoritet shtetërore,
kurse 2 persona shprehen të mos ndahet me organizatat e ndryshme. Kurse 29 persona janë
dakord që informacioni të ndahet me institucionet shtetërore dhe organizatat joqeveritare,
por pa të dhënat personale. Vetëm 16 persona shprehen që informacioni me të dhënat
personale të ndahet me institucionet shtetërore, kurse 95 të tjerë janë dakord që informacioni
të ndahet me OJQ të ndryshme.
32

34. KAPITULLI IV
Rekomandime
4.1 Rekomandimet kryesore
Duke parë të dhënat e mbledhura nga ky projekt duken qartazi se nevojat për shërbime
shëndetësore orto-prostetike, fizioterapike, okulistike dhe psikologjike janë të domosdoshme
për një kohë të gjatë për të aksidentuarit
‐ Shërbimet shëndetësore që marrin për momentin janë të paplota e kanë kosto të lartë,
krahasuar me gjendjen ekonomike që ata kanë. Këta persona nuk kanë mundësi të mbulojnë
shpenzimet për pajisjen me proteza, kurimin apo kontrollet e herëpashershme mjekësore, pasi
pjesa më e madhe e tyre jetojnë me pension ose ndihmë ekonomike
‐ Spitalet rajonale nuk janë në gjendje të ofrojnë shërbime të specializuara për pajisjen me
proteza, aq me tepër për mirëmbajtjen e tyre. Kështu që ata janë të detyruar t’u drejtohen
spitaleve të kryeqytetit, ose spitaleve private. Për shumicën e tyre kjo është e pamundur, pasi
kostot janë të papërballueshme.
‐ Spitalet rajonale nuk kanë mundësi të pajisin personat e amputuar me proteza apo
mirëmbajtjen e tyre.
‐ Në këto rrethana është e nevojshme që organizata, donatorë të ndryshëm dhe institucionet
shtetërore të mundësojnë mbështetje për protezim, si dhe shërbime okulistike
‐ Qendra Kombëtare e Protezimit (e Traumës) nuk është funksionale dhe nuk plotëson
nevojat për këtë kategori; ajo duhet të ri-dimensionojë funksionin e saj, pasi në këto kushte
që është nuk u shërben me profesionalizim personave të amputuar për pajisjen e tyre me
proteza.
‐ Në spitalet rajonale nuk ka reparte protezimi, me përjashtim të qarkut Kukës, repart i cili
është ngritur me ndihmën e Departamentit të Shtetit të SHBA. Duke parë shtrirjen territoriale
të këtyre qarqeve del si nevojë e domosdoshme që në çdo qark duhet të ketë reparte për
mirëmbajtjen e protezave.
‐ Ministritë e linjës si Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë,
të vendosin standarde për të gjithë personat e amputuar, për pajisjen e tyre me proteza.
‐ Në kuadrin e rregullimit te ligjit për aftësinë e kufizuar viktimat e municioneve duhet të
përfshihen në ligjin për Shërbimet Sociale.
‐ Pjesa më e madhe e personave të dëmtuar kanë mungesë kohezioni social; lëvizja e tyre
është shumë e vogël, ata vizitohen vetëm nga të afërmit e tyre. Institucionet shtetërore, OJF-të,
me anë të aktiviteteve të ndryshme kreative, mund të krijojnë një atraksion më social dhe
më të madh ndaj këtyre shtresave.
‐ Pjesa më e madhe e personave të dëmtuar me municione janë me arsim 9-vjeçar, të
cilët nuk kanë ndonjë profesion. Në këtë mënyrë kanë shumë vështirësi në gjetjen e një
pune për sigurimin e të ardhurave. Aftësimi i tyre profesional përmes kurseve të formimit
profesional është domosdoshmëri për të rritur aftësitë e tyre individuale, për të qenë të aftë
për tregun lokal të punës. Vetëm në këtë mënyrë ata mund të integrohen dhe të bëhen të
pavarur nga pjesëtarët e tjerë të familjes.
‐ Pothuajse në asnjë institucion shtetëror nuk zbatohet ligji për punësimin e personave
me aftësi të kufizuar. Institucionet shtetërore, publike, por dhe ato private, duhet t’i
kushtojnë më shumë vëmendje punësimit të këtyre personave dhe të shtrëngohen te
zbatojnë ligjin në fuqi, i cili parashikon edhe gjoba ose pagesa alternative.
33

35. ‐ Një pjesë e mirë mund të ri-integrohen dhe ndihmohen përmes projekteve që
promovojnë gjenerim të ardhurash dhe vetëpunësim. Këto lloj projektesh kanë qenë shumë
të suksesshme në qarkun e Kukësit për ri-integrimoin e viktimave të minave. Ndër më te
preferuarit mund të ishin projekte që nxisin punimet e dorës, fuqizimin e ekonomive
shtëpiake, kultivimin dhe përpunimin e produkteve bujqësore etj.
‐ Në të gjitha institucionet shtetërore mungojnë rampat në hyrje të ndërtesave, duke
kufizuar kështu marrjen e shërbimeve nga personat me aftësi të kufizuar, përfshi edhe viktimat
e municioneve. Institucionet që ofrojnë shërbime publike duhet të fillojnë menjëherë
përshtatjen, për t’i bërë të aksesueshme edhe për PAK.
‐ Në vend ka dallime ndërmjet invalidëve, gjë e cila bën të mundur një pabarazi ndërmjet
kësaj shtrese. Të gjithë invalidët të kenë trajtim të unifikuar, të mos ketë dallime ndërmjet
këtyre personave.
‐ Gjithashtu, nuk duhet të ketë diskriminim ndërmjet personave të dëmtuar me
municione dhe invalidëve të punës; viktimat e municioneve që kanë qenë në marrëdhënie
pune në momentin e aksidentit marrin pensione, kurse të aksidentuarit që nuk kanë qenë në
marrëdhënie pune nuk trajtohen me pensione.
‐ Duhet të nxiten shoqata të ndryshme për të hapur biznese sociale me këtë kategori
njerëzish si një nga mundësitë më të thjeshta dhe të qëndrueshme për të siguruar integrimin
e kësaj shtrese dhe përmirësimin e të ardhurave.
34

36. PJESA E DYTË
KAPITULLI V
Rezultatet e pyetësorit sipas qarqeve
Gjendja e viktimave të municioneve sipas qarqeve
35

37. 5.1. Qarku Shkodër
I. Informacion i përgjithshëm
Qarku i Shkodrës7 ka një sipërfaqe prej 766 km². Qendra e qarkut ndodhet në qytetin
e Shkodrës. Ai përfshin rrethet Shkodër, Pukë dhe Malësi e Madhe. Qarku i Shkodrës ka 5
bashki e 28 komuna me 276 fshatra. Rrethi i Shkodrës ka 2 bashki e 15 komuna me 131
fshatra. Rrethi i Pukës ka 2 bashki dhe 8 komuna me 76 fshatra në përbërjen e tyre. Kurse
rrethi i Malsisë së Madhe ka 1 bashki dhe 5 komuna me 58 fshatra.
Qarku i Shkodrës ka një popullsi prej 343 006 banorë. Rreth 56,6 % e banorëve të këtijë
qarku (148.965) jetojnë në fshat. Në rrethin e Shkodrës jeton rreth 74.1 % e popullsisë së
qarkut. Nga 96 331 familje që ka qarku i Shkodrës8 13.121 familje (13,59 %) trajtohen me
ndihmë ekonomike.
Shërbimi shëndetësor në qarkun e Shkodrës përfshin: a) shërbimin e mjekut të
familjes; b) konsultorin e gruas; d) konsultorin e fëmijës; e) repartin e injeksioneve; f)
laboratorin klinik–biokimik, laboratorin bakteriologjik; g) repartin e radiologjisë; f)
shërbimin e higjenës dhe epidemiologjisë, repartin e okulistikës, etj.
Shërbimi shëndetësor në qarkun e Shkodrës ofrohet nga 10 spitale publike dhe 3 spitale
private. Qarku i Shkodrës ka një spital rajonal, i cili ndodhet në qytetin e Shkodrës dhe 9
spitale lokale nga të cilët 6 ne rrethin e Shkodrës, 2 në Malsinë e Madhe dhe 1 në Pukë .
Qarku i Shkodrës ka 193 Qendra Shëndetësore, 72 ambulanca, 46 konsultore për fëmijë dhe
gra. Rrtehi i Shkodrës ka 97 mjekë të përgjithshëm, 373 infermiere, 2 ortoped, 10
fizioterapistë, 1 teknik protezist, 4 neurologë, dhe 3 okulistë.
Spitali i Shkodrës si spital rajonal i cili ofron pjesën më të madhe të shërbimeve të
specializuara mjekësore. Shërbimi orto-prostetik mungon në këtë spital. Nuk ka repart
protezimi. Në Shkodër nuk ka qendra private ose humanitare orto-prtozimi.
Aftësia e Kufizuar9. Në qarkun e Shkodrës numërohen 6901 persona me aftësi të
kufizuar dhe 1946 shoqërues që trajtohen me pension pa-aftësie. Gjithashtu në këtë qark
numërohen 4,556 invalidë pune nga të cilët nga të cilët 3921 persona trajtohen me pension
invaliditeti, 630 trajtohen me pension pleqërie . Nuk ka ndarje të veçantë për personat e
dëmtuar nga municionet. Ndarja sipas grupeve paraqitet si më poshtë:
36
Persona me aftësi të kufizuar
Invaliditeti sipas kategorive
(Pensione)
PAK: Fizikë
dhe Mendorë
Para-tetra-plegjik
Shoqërues Të
verbër
Shoqërues
I Plote Pjes-shëm
Pension
Pleqërie
5385 539 1687 977 259 3114 812 630
II. Aksidentet nga minat dhe municionet
Gjatë periudhës janar-qershor 2014 Shoqata ALB-AID në bashkëpunim me Drejtorinë
Rajonale të Shërbimit Social të qarkut Shkodër dhe punonjësit social të Njësive vendore të
këtijë qarku, ka mbledhur të dhëna të detajuara për viktimat nga minat dhe municionet dhe ka
kryer intervistime direkte me të mbijetuarit nga minat e municionet.
7 http://www.qarkushkoder.org/
8 Burimi: Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social SHkodër , E-mail dërguar më 14 Prill 2014 nga Znj. Nersada Mandia,
9 Burimi: Drejtoria Rajonale e Shërbimit Social Shkoder, E-mail dërguar më 21 Maj 2014 nga Znj. Nersada Mandia,

38. a. Intervistat me të mbijetuarit:
Në qarkun e Shkodrës janë intervistuar 78 persona nga të cilët 55 nga lista e IMSMA
(AMMCO) dhe 23 të rinjë të identifikar gjatë mbledhjes së të dhënave në terren.
Nuk janë intervistuar nga lista e IMSMA (AMMCO) 37 persona si më poshtë
 10 personat e vdeku në momentin e aksidentit,
 6 persona rezultojnë të kenë vdekur në vitet pas aksidentit.
 5 persona nuk kanë pranuar të intervistohen.
 1 person ka ndërruar vendbanim
 10 persona ndodhen në emigracion
 5 persona nuk janë gjetur. (Këta pesona nuk ekzistojnë as në regjistrat e
Gjendjes Civile të komunave sipas adresave të IMSMA (AMMCO)
Përpunimi i detajuar i të dhënave të mbledhura dhe identifikimi i nevojave të
paraqitura në këtë material është bërë kryesisht për 78 personat e intervistuar
nga ALB-AID.
b. Aksidentet me mina dhe municione në qarkun e Shkodrës
AMMCO ka të regjistruar 92 aksidente me municione në data-bazë-n e IMSMA për vitet
1996-2013. Sipas informacionit të mbledhur nga administratorët socialë të bashkive dhe
komunave në qarkun Shkodër, në total nga viti 1957 deri në fund të vitit 2013, janë
regjistruar 115 aksidente me municione, nga të cilat 10 prej tyre me pasojë vdekjen. Janë
mbledhur të dhëna për 23 raste aksidentesh me municione të paidentifikuara apo të
paregjistruara më parë. Kështu, nga viti 1957 kur është shënuar aksidenti i parë nga
municionet deri në vitin 1991 janë regjistruar 10 aksidente. Ndërsa në vitet 1991-1996 është
shënuar vetëm 1 aksident me municione. Pas 1997-tës, vit që përkon me grabitjen e depove
ushtarake nga popullsia civile, rriten shumë aksidentet me municone. Kështu në vitet 1997-
2013 janë regjistruar plotë 48 aksidente me municione. Në vitin 1997 është regjistruar numri
më i madh i të aksidenteve. Kështu në këtë vit janë shënuar 52 aksidente, 12 në vitin 1998 ,
7 në vitet 1999-2000, 18 në vitet 2001-2005 dhe 15 ne vitet 2006-2013. Nga grafiku më
poshtë vërehet se pas vitit 2006 janë shënuar afërsisht 2 aksident me municione në vit.
Aksidentet sipas viteve në qarkun Shkodër
37
10
1
52
12
7
18
15
60
50
40
30
20
10
0
Deri në vitin
1991
1992-1996 1997 1998 1999-2000 2001-2005 2006-2013

39. c. Aksidente sipas grup-moshave
Aksidentet sipas grup-moshave të personave të aksidentuar paraqiten në tabelën e
38
mëposhtme:
Shpërndarja e aksidenteve sipas grup-moshave
Deri 18 vjeç
11%
19-25 vjeç
16%
26-35 vjeç
36-45 vjeç 20%
8%
56-65 vjeç
13%
46-55 vjeç
26%
Mbi 66 vjeç
6%
Siç shihet në tabelë aksidente kanë prekur kryesisht moshën e aftë për punë 19-55 vjeç
me 70 % .Kurse fëmijët zënë 11 % të aksidenteve të ndjekur nga grup mosha 46-55 vjeç me
26 %. Numri më i vogël i përket moshave mbi 60 vjeç.
d. Lloji i aktivitetit në momentin e aksidentit
Lloji i aktivitetit në momentin e aksidentit
Duke lozur
23%
Duke shkuar për
vizitë tek të afërm
12%
Duke kullotur
bagëtinë
17%
Në punë
22%
Të tjera shkaqe
17%
Duke punuar arën
9%
Nga grafikun i mësipër rezulton se 48 % e janë aksidentuar në punë ose duke u marrë me
punë . Kështu 17 persona janë aksidentuar gjatë kryerjes së detyrë, 7 (9%) duke punuar arën,
13 ( 17%) duke kullotur bagëtinë. Numri më i madh i aksidenteve ka ndodhur "duke lozur" i
ndjekur nga aksidentet në ambientet e punës. Këtu përfshihen ish-ushtarakët ose ushtarë. Një
pjesë janë aksidentuar duke punuar arën, duke shkuar tek të afërm ose duke kullotur bagëtinë.
Një vend të rëndësishëm e zë grup-mosha që ka qenë "duke lozur" në momentin e aksidentit
rreth 23 % e tyre (19 persona). Në këtë grup përfshihen adoleshentët kuriozë që kanë
manipuluar municionet ose granatat e gjetura. Nuk është i vogël numri edhe i atyre që janë
aksidentuar duke shkuar për vizitë tek të afërm ose miq - ky grup përbën ose 12% (9
persona), kurse 13 persona deklarojnë shkaqe të tjera.

40. e. Mjeti që ka shkaktuar aksidentin
Një tjetër e dhënë e rëndësishme është edhe mjeti që është shkaktuar aksidenti.
Lloji i mjetit që ka shkaktuar aksidentin
39
Granatë dore
37%
I paidentifikuar
1%
Municione
47%
Minë
15%
Kështu 29 persona (37%) deklarojnë se janë dëmtuar me granata dore, 36 (47%) me
municione të ndryshme si predha, bomba, 12 me mina(15%), kurse 1 person nuk e
identifikon dot llojin e mjetin me të cilin është aksidentuar për shkak të kohës së largët
ndodhjes së aksidentit dhe mungesës së kujtesës.
f. Lloji i dëmtimit të shkaktuar nga aksidenti
Kështu, në qarkun e Shkodrës 56 të aksidentuar kanë pësuar amputim, ndërsa 22 të tjerë
kanë marrë plagë të ndryshme gjatë aksidentit. 32 prej të aksidentuarve kanë pësuar
çrregullime të ndryshme pas
aksidentit, si psh probleme me
shikimin, dëgjimin, humbje
ekuilibri, probleme psikike, etje
Kështu, 56 të aksidentuar që
kanë pësuar amputim, 27 kanë
deklaruar se kanë dëmtuar
krahun e djathtë dhe të majtë
mbi ose nën bërryl, 18 dorën e
majtë dhe të djathtë, specifikisht
gishtë-rinjtë, ndërsa 12 kanë
pësuar amputim këmbësh të
majtë ose të djathë kryesisht
poshtë gjurit .
Lloji i dëmtimit
të shkaktuar nga aksidenti
Plagë të
ndryshme/lëndim
e
28%
Amputime-
Hubmje
gjymtyrësh
72%
Lëndimet që kanë pësuar të aksidentuarit janë të llojeve të ndryshme. Pjesa më e madhe
kanë pësuar dëmtim të syve si pasojë e shpërthimit të municioneve. Një pjesë jo e vogël kanë
psuar fraktura të ndryshme. Nuk kanë munguar edhe ata me dëmtimin e shtyllës kurrizore.Në
këtë kategori përfshihen edhe ata që kanë marrë cifla në trup, cifla midis syve, humbje e
shikimit, çarje te dora e majtë etj.
Aksidenti, përveç dëmtimeve trupore, ka shkatuar edhe mosfunksionime apo çregullime
të ndryshme që kanë lënë pasoja tek individët e aksidentuar. Kryesisht çregullimet më të
mëdha kanë qenë te shikimi dhe dëgjimi, ku si pasojë e shpërthimit të fuqishëm, një pjesë e
konsiderueshme e të aksidentuarëve kanë probleme të shfaqura pak me vonesë në shikim dhe
dëgjim. Ndërsa më të pakta janë rastet në sistemin nervor dhe aparatin lëvizës. Kjo eshtë
shoqëruar edhe me shfaqje të problemeve psiqike.

41. III. Informacion mjeksor për të aksidentuarit në qarkun e Shkodrës.
a. Ndihma e parë pas aksidentit
Pjesa më e madhe e të intervistuarve deklarojnë se lloji i ndihmës së parë të marrë është
ndërhyrja kirurgjikale në spitalin më të afërt. Pas aksidentit ata janë transferuar në spitalin e
qyteti duke ju nënshtruar operacionit, ku disa herë nuk kanë munguar edhe operacionet e
dyfishta. Në rastet kur spitali rajonal nuk i ka plotësuar kushtet për operacion ata janë
transferuar në spitalin e kryeqytetit, në Tiranë.
40
b. Aftësia për punë pas aksidentit
Aftësia për punë pas aksidentit
Kanë humbur
aftësinë për
punë?
64%
Nuk kanë
humbur
aftësinë për
punë
36%
Të intervistuarit në këtë qark deklarojnë se pas aksidentit e kanë humbur njëkohësisht
edhe aftësinë për punë. Konkretisht, 50 prej tyre deklarojnë se e kanë humbur përfundimisht
aftësinë për punë, ndërsa 28 ndihen të integruar përsëri në ushtrimin e një profesioni të
zakonshëm. Gjithashtu 25 prej tyre deklarojnë se pa-aftësia e tyre është e përhershme, ndërsa
25 e përkohshme.
Sa i përket Kategorisë së paftësisë, konkretisht 8 të intervistuar që i përkasin kategorisë së
I-rë, 12 kategorisë së II-të, 6 kategorisë së III-të, 11 kategorisë së IV-të, kurse 13 persona
deklarojnë se akoma nuk i'u është caktuar grup, duke përfituar në këtë mënyrë nga skema të
tjera sociale, siç mund të jetë ndihma ekonomike që ofrohet nga bashkitë dhe komunat.
Gjatë mbledhjes së informacionit mjekësor vihet re se shumica e të intervistuarve nuk
janë rehabilituar ende plotësisht. Këtu flasim për atë kategori e cila ka pësuar amputim. Disa
nga shërbimet mjekësore që ata kërkojnë janë: proteza të reja, ndërrim protezash të
superkonsumuara, vizita periodike tek okulisti për sytë, seanca fizioteurapike, etj.
c. Shërbimi mjeksor pas aksidentit
Gjatë intervistimit rezulton se pjesa më e madhe e të aksidentuarve kanë marrë shërbime
mjeksore kryesisht në vitet e para pas aksidentit. Më pas atyre nuk u është ofruar shërbimi i
duhur mjeksor. Një pjesë deklarojnë se ata e kanë patrur të pamundur për asrye te pagesve që
kërkohen nga mjekët për shërbimet e ofruara.
Gjatë intervistimit 12 viktima kanë pohuar se kanë marrë paisje teknike mjeksore pas
aksidentit, ndërsa 65 të tjerët janë përgjigjur negativisht. Kështu 8 të aksidentuar janë pajisur
me proteza këmbësh, 1 me paterica, 2 me syze, 1 me protezë syri.
Të aksidentuarit me amputim janë përpjekur që të gjejnë zgjidhje jashtë shtetit për paisjen
me proteza pasi spitalet shqiptare nuk sigurojnë shërbim cilësor. Ata janë ndihmuar kryesisht
nga të afërm të tyre në Itali, Turqi e Greqi për të kontaktuar qendra të specializuara spitalore.

42. f. Rezultatet e kontrollit mjekësor dhe nevojat
Gjatë kontrollit mjekët specialistë kanë vizituar të dëmtuarit me probleme mjekësore të
qarkut Shkodrës. Për çdo person të ekzaminuar është plotësuar fletë epikriza me
rekomandimet përkatëse. Sipas rekomandimeve të mjekëve rezulton se 2 persona kanë
nevojë për mjekim të vazhdueshëm okulistik. 3 persona kanë nevojë për protezë syri, 1
persona duhet të pajiset (përdorë) me syze, 6 persona kanë nevojë të bëjnë kontroll periodikë
të syve, kurse 1 person ka nevojë për ndërhyrje kirurgjikale për syrin.
Nevojat për shërbime mjeksore
41
Paisje me Syze
8%
Kontroll periodik i
syve
6%
Operim të syve
10%
Riparim proteze
4%
Protezë Syri
6%
Mjekim okulistik
8%
Ndërhyrje
kirurgjikale
2%
Fizioterapi
24%
Proteza të reja
32%
Gjatë kontrollit mjekët specialistë kanë vizituar të dëmtuarit me probleme mjekësore që
kanë pësuar kryesisht amuptime, që kanë probleme me shikimin dhe që kanë probleme
psikologjike. Kontrolli mjeksor ka qenë i detajuar nga specialistët përkatës. Për çdo person të
ekzaminuar është plotësuar fletë epikriza me rekomandimet përkatëse. Sipas rekomandimeve
të mjekëve rezulton se 12 persona kanë nevojë për mjekim okulistik, nga këta 3 persona kanë
nevojë për proteza syri, 2 persona duhet të përdorin syze, 4 persona kanë nevojë të bëjnë
kontroll periodikë të syve, 3 persona kanë nevojë për operimin e syrit.
Ndërsa, sipas mjekut ortoped dhe teknikut protezist, të cilët kanë bërë ekzaminimin e
gjendjes së cungut të amputimit dhe të gjendjes së protezës për ato persona që mbajnë
protezë, 3 persona kanë nevojë ri-protezim, pasi gjendja e protezave është shumë e dëmtuar
nga përdorimi i gjatë i tyre, 13 persona kanë nevojë për paisjen me proteza të reja , pasi nuk
kanë patur asnjëherë proteza; 15 persona duhet të bëjnë seanca të herë-pas-hershme
fizioterapie. Kurse sipas specialistit psikiatër, 22 personat e kontrolluar kanë nevojë për
shërbim intensiv psiko-social afatgjatë.

43. IV. Gjendja Social-Ekonomike e të aksidentuarve
a. Informacion mbi gjëndjen familjare
Statusi i gjëndjes familjare është shumë i rëndësishëm sa i përket integrimit të personave
të aksidentuar nga municionet. Familja shqiptare ende është bërthama e integrimit shoqëror,
kështu që ajo ndikon dukshëm në ri-integrimin e viktimave, madje e lehtëson shumë atë.
Edhe në Shkodër pjesa më e madhe e të aksidentuarëve janë të martuar. Kështu gjatë
intervistimit 52 deklarohen të martuar, 26 me status civil beqar.
Statusi Civil
42
Beqar
33%
Martuar
67%
Të intervistuarit deklarojne se kane 162 fëmije, afërsisht 3,2 fëmijë për çift. Mosha
mesatare e fëmijëve të viktimave është në pjesën më të madhe mbi 18 vjeç, fakt ky që tregon
se një pjesë e konsiderueshme e të intervistuarëve e kanë pësuar aksidentin pas lindjes së
fëmijëve. Në tabelën më poshtë vërehet se 32 për qind e fëmijëve të personave të
aksidentuar janë nën 18 vjeç, kurse 68 % mbi 18 vjeç.
Fëmijët e të aksidentuarve sipas grup-moshave
Mosha 13-15 vjeç
10%
Mosha 18 vjeç e lart
68% Mosha 16-17 vjeç
9%
Mosha 6-12 vjeç
11%
Mosha 0-5 vjeç
2%
Gjithashtu 36 prej të intervistuarëve deklarojnë se kanë qenë kryefamiljar para aksidentit. 39
prej tre kanë qenë njëkohësisht personat kryesor që kanë siguruar të ardhurat në familjet e
tyre, ndërsa 39 prej tyre pohojnë se nuk kanë patur një rol të tillë. Kurse pas aksidentit 27
prej tyre deklarojnë se ky status i sigurimit të ardhurave ka ndryshuar. Pas aksidentit të
ardhurat në familje i sigurojnë kryesisht bashkëshortja ose fëmijët si në garfikun më poshtë.

44. Pas aksidentit kush siguron të ardhurat për familjen?
Prinderit
5% Askush
43
Fëmijët
36%
Bashkëshortja/
bashkëshorti
38%
Vëllai/motra
2%
19%
b. Kushtete e banimit
Rreth 82% (64) prej të aksidentuarve kanë deklaruar se banojnë në shtëpi private kurse
18% (14) prej të aksidentuarve në apartamente. Ky fakt dëshmon se një pjesë e
konsiderueshme e të mbijetuarve jeton në zona rurale, si fshatra të ndryshëm apo në periferi
të qytetit, ku varfëria është më e lartë. Shumica dërrmuese, pavarësisht kushteve të vështira të
jetesës, e disponon një banesë, qoftë të trashëguar apo të ndërtuar me forcat e veta. Kështu 71
prej tyre deklarojnë se e kanë shtëpinë të tyre, 3 prej tyre banojnë me qera, 3 banojnë me të
afërmit e tyre, kurse 1 banon në banesë të zënë. Madhësia mesatare e shtëpisë së banimit
është rreth 80.5 m2, numri mesatar i njerëzve që banojnë në të njëjtin ambient është 5.4.
Sa i përket gjendjes së banesave, 21 persona deklarojnë se shtëptë e tyre janë të reja, 17 të
riparuara, kurse 40 prej tyre deklarojnë se shtëpitë e tyre janë të vjetra dhe ka nevojë për
riparime nga më të ndryshmet, si tualeti, çatia, instalimet hidrauliko-elektrike etj. Sa i përket
ujit të pijshëm, 54 deklarojnë se kanë ujë të pijshëm brenda banesës, kurse 24 jo, kurse 52
deklarojnë se kanë kanalizime të ujrave të zeza, 26 jo.
A keni ose jo ujë të pijshëm në banesë?
po
69%
jo
31%