Karahanlı ve Selçuklularda önemli kişiler

1. ercandll.tumblr.com 1
KARAHANLILARDA
Farabi
Farabi ilimleri; fizik, matematik, metafizik ilimler diye üçe ayırdı. Onun bu
metodu, Avrupalı bilginler tarafından kabul edildi.
 Et-Ta’limü’s-Sanî ve İhsâu’l-Ulûm(İlk İslam Ansiklopedisi)
 El-Medinetü'l-Fazıla (Fazilet Şehri:Toplumun İlkeleri Üstüne Kitap)
 Es-Siyaset-ülMedeniyye
Biruni
Batı dillerinde adı Alberuni veya Aliboronolarak geçer.
Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla
tanınır.
El-Âsâr'il Bâkiye an'ilKurûni'iHâliye(Kitap farklı halkları, takvimlerini,
hukuk ve dinlerini, matematiksel, astronomik ve tarihsel bilgilerini
kronolojik anlatırken farklı kültürler ve medeniyetler arasında
karşılaştırmalar da yapmaktadır
İbnisina
Felsefe ve tıp üzerine eserler vermiştir.
Eserlerinin en ünlüleri felsefe ve fen konularını içeren çok geniş bir çalışma
olan Kitabü'ş-Şifa(İyileşme Kitabı) ile El-Kanun fi't-Tıb'dır (Tıbbın Kanunu).
El-Kanun fi't-Tıp, (ö.s), 1593, "Tıpta Kanun"(Tıp ile ilgili zamanının bilgilerini
ihtiva eder. Orta çağda dört yüz yıl Batı'da ders kitabı olarak okutulmuştur.
Latinceye on çevirisi yapılmıştır.)
zihni öğretim somuttan soyuta gibi
sınai öğretim gösterip yapma
telkini öğretim tekrar yaptırma
tedibi öğretim öğüt verme

2. ercandll.tumblr.com 2
taklidi öğretim hoca yapar öğrenci aynısını yapar
tenbihi öğretim çevresinde olaylardan çıkartılır.
Yusuf Has Hacib (Balasagunlu Yusuf)
Türk-İslam tarihi ve kültürü açısından son derece önemli olan Kutadgu
Bilig siyasetnamesini yazmıştır.
Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatındaki ilk siyasetnameyi yazmıştır. Türk
edebiyatında ilk nazım şeklini de o kullanmıştır. Bu nazım şekli de mesnevidir.
Bundan dolayı ona Yusuf Has Hacibdenilmiştir.
Kutadgu Bilig (Nasıl mutlu olabileceğimizi,hayata nasıl tutunabileceğimizi
yazmıştır.)
Yusuf Has Hâcib bu yapıtında bilimin değerini de tartışır. Ona göre,
alimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; “ilim, bir meşale gibidir; geceleri
yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle alimlere hürmet
göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat
edilirse, bir alimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür. Mesela
hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve
günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halk için faydalıdır. Alimler,
koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola
sürerler.
Bir siyasetnâme veya bir nasihatnâme olarak nitelendirilebilecek Kutadgu
Bilig, Yusuf Has Hâcib ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi
hakkında çok önemli bilgiler vermektedir.[10] Platon'un devlet ve toplum
anlayışı çok iyi bilinmekte ve uygulanmaya çalışılmaktadır. Bilimin ve
bilginlerin değeri anlaşılmıştır; bilim, güvenilir bir rehber olarak
görülmektedir. Kendisi bu kitabı yazmakla büyük bir cesaret örneği
göstermiştir çünkü bu Türk edebiyatındaki ilk siyasetnamedir.

3. ercandll.tumblr.com 3
Ahmet Yesevi
Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet adıyla yüzyıllar sonra derlenecek olan Hikmetleri
aracılığıyla Türklere İslam'ı kolaylaştırarak benimsetmiştir. Bunun için İslam
inancını, Türk gelenek, inanç ve yaşam tarzı ile uygun biçimde sentezleme yolunu
seçmiştir.
Üstelik bu yolu seçen kimi din alimleri sapkınlıkla ve dinden çıkmakla
suçlanmasına rağmen Yesevi başarıyla yolunu (tarikatını) kurmuş ve
geliştirebilmiştir.
Türk inanışlarından, adetlerinden bir kısmını İslam dininin içine dahil ederek,
dinlerini yeni değiştirmiş olan Türk topluluklarına dinin özünü yani felsefi yönünü
tanıtmıştır.
 Divan-ı Hikmet şiirleri, Türk tasavvuf edebiyatının çok önemli ve bilinen en
eski örneklerini içeren kitaptır.
 Akaid, İslamın esaslarının yer aldığı temel eseridir
 Fakrname öğrencileri tarafından yazılmış ve kendisine mal edilmiştir.
Önemli: Türk edebiyatı tarihinde "Divan-ı Hikmet"in önemi İslamiyet'ten sonraki
Türk edebiyatının daha önce yazılan Kutadgu Bilig'den sonraki bilinen en eski
örneklerinden biri ve tasavvuf Türk edebiyatının ilk eseri oluşudur.
Edip Ahmet Yükneki
Atabetü’lHakayık gerçeklerin eşiği
Eserde konu tamamıyla dini ve ahlakidir. Edip Ahmet, öğretici bir vaaz ve
nasihat kitabı yazmak istemiş, eserini İslam ahlakçısı hüviyetinde
yazmıştır.
Eserde dindarlığın faziletlerinden, ilmin mutluluğa götüren yol oluşundan,
cömertliğin bütün ayıpları, kirleri yıkayan, hatta şeref, şan ve güzellik
artırıcı bir tabiat olduğundan, tevazuun iyiliğinden, kibrin ve ihtirasın
kötülüğünden bahsedilmiştir.

4. ercandll.tumblr.com 4
SELÇUKLULARDA
Nizamülmülk
Nizamiye medreseleri'nin teşkili ve mevcut toprak sisteminin aksayan yönlerinin
tadil edilmesi gibi Selçuklu devletinin müesseseleşme ve merkezileşmesi yönünde
önemli sayılabilecek teşebüslerin altına imzasını atmıştır.Bağdat, İsfahan,
Nişabur, Belh, Herat, Basra, Musul ve Amol'daki Nizamiye Medreselerini
kurdurmuştur.
Bağdat, musul, basra, nişabur, belh, herat, istihan, isfahan, merv, amul, rey, tûs
Mevlana
 Mesnevî
 Yaradılış Destanı, erenlerin kıssaları, âşık masalları, halk öyküleri barındıran;
"dünya cenneti"nde insan hürriyetinin anahtarlarını ardışık öyküler içinde vermeyi
gaye edinmiş bir eserdir. Ancak Mevlânâ’nın ölümsüz eseri yazıldıktan sonra,
mesnevî denilince; ilk olarak onun altı ciltlik bir hazine olan ve "Mesnevî-î Şerîf"
veya "Mesnevî-î Manevî" gibi isimlerle anılan eseri hatırlanmaktadır.
 Büyük Divan "Divan-ı Kebir"
 "Şems (güneş) başta olmak üzere, bağ-bahçe, gül-bülbül, âşık-mâşûk, deniz-damla,
mey-sâkî gibi sembollerle ilâhî aşkı hep ön plânda tutmakta; Mesnevî'sinde olduğu
gibi Allah'a kavuşmadan gönlünün huzur bulamayacağını, ilâhî aşkı yazmada aciz
kalıp kaleminin kırıldığını, bu dünyanın bir balçıktan ibaret olduğunu, çok yemenin
menzile ulaşmada engel teşkil ettiğini, aşkın akla olan üstünlük ve yüceliğini, nefsin
kötülüğünü, miskin miskin oturan insanların bu tembellikleriyle maksada (ilâhî aşk)
ulaşamayacaklarını, gecelerin uyumakla değil de aşk ve ibadetle geçirilmesi
[1]
gerektiğini" vurgulayarak şiirlerini didaktik bir üslupla söylemektedir. Bazı
şiirlerinde de gazelin ruhundan farklı olarak sosyal konulara girer; rüşvet yiyen
kadıları eleştirir; yalancı şeyhleri, yobaz bilginleri menfaatçi ve aşağılık olarak
nitelendirir; pazar yerlerinden, düğün adetlerinden, sokakta oynayan çocuklardan,
zulmete direnişten, özgürlükten bahsede
 FihiMa-Fih "Ne varsa İçindedir"
 Eserde Mevlânâ'nın düşünüşü, dünya görüşü, devrini bildirişi, din ve insanlık
hakkındaki düşünüşleri, anlatılır. Cennet ve cehennem, dünya ve âhiret, mürşit ve
mürîd, aşk ve semâ gibi konular işlenmiştir.
 Mecalis-i Seb'a "(Mevlana'nın 7 vaazı)"
 Mektubat "(Mektuplar)"
 mektuplar anlamına gelen bu eser Mevlânâ'nın dost ve akrabalarına,
özelliklede Selçuklu emir ve vezirlerine nasihat için yazdığı 147 adet mektuptan
oluşur.

5. ercandll.tumblr.com 5
Yunus Emre
Yunus Emre, uzun bir süre Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhında çile doldurmuş ve dergâha hizmet
etmiştir.
Divan
Yunus Emre'nin şiirleri bu Divanda toplanmıştır. Şiirler aruz ölçüsüyle ve hece
ölçüsüyle yazılmıştır. Fatih nüshası, Nuruosmaniye nüshası, Yahya Efendi nüshası, Kahraman
(Karaman?) nüshası, Balıkesir nüshası, Niyazi Mısrî nüshası, Bursa nüshası diye nüsha
(kopya)ları bulunmaktadır.
Risaletü'n - Nushiyye
1307'de yazıldığı sanılmaktadır. Eser, mesnevi tarzında yazılmıştır ve
573 beyitten oluşmaktadır. Eser; dinî, tasavvufî, ahlakî bir kitaptır. "Öğütler kitabı" anlamına
gelmektedir.
Hacı Bektaşi Veli
Makalat
Tasavvuf konularını işleyen makalelerden oluşmaktadır.
Din, ahlak kuralları, davranışlar ve hoşgörü işlenmiştir.
Türü, didaktiktir.
Nazım Birimi, beyittir.
Manzume'dir.
Tasavvufi eserdir.
Sade, anlaşılır bir dil ve kısa cümleler kullanılmıştır.
Aşık Paşa
Mesnevi eserinin etkisinde kalarak garipname eserini yazmış.