Ahmed Yesevi

1. Ahmed Yesevi
Ahmet Yesevi ya da Ata Yesevi (Kazakça: Қожа
Ахмед Яссауи; Özbekçe: Xoja Ahmad Yassa-
viy; 1093, Sayram - 1166, Türkistan (Yesi)), Türk[1]
mutasavvıf ve şair.
1 Hakkında
Ahmed Yesevi
Tarihte bilinen ilk büyük Türk mutasavvıfı ünvanını ta-
şır. Tam adı: Ahmed bin İbrâhim bin İlyâs Yesevî
idi. Yesevîlik adı verilen tasavvufî akımının mimârı olan
“Hazret-i Türkistan" nâmıyla da meşhur “Hâce Ahmed
Yesevî" mürşîdi Hâce Yûsuf el-Hemedânî gibi Hanefî[2]
bir âlimdir. Ortaya koyduğu öğreti yöntemleriyle Sünnî-
Nakşîbendî ile Alevî-Bektâşî Tarikâtı'nı da bir hayli de-
rinden etkilemiş olan bir şahsiyettir.
2 Şahsiyeti
Kuvvetli bir medrese tahsili görmüş olup din ilimleri ya-
nında tasavvufu da layığıyla öğrenmiştir. Babası Ali el-
Mûrtezâ'nın soyundan olan "Şeyh İbrâhim”, mürşidi ise
Hanefî âlimlerinden Nakşîbendî Şeyhî Hâce Ebû Yakûb
Yûsuf el-Hemedânî'dir.[2]
Anadolu'ya hiç gelmemiş ol-
masına rağmen Anadolu'da da tanınan ve sevilen “Ho-
ca Ahmed Yesevî", yaygın olan kanaate göre, Mevlana
Celâleddîn Rûmî, Hacı Bektaş Velî, Seyyid Muhammed
bin Seyyid İbrâhim Ata gibi Anadolu ekolleriyle Anado-
lu'daki tasavvufi akımlar üzerinde büyük tesirler meyda-
na getirmiştir. Diğer bâzı âlimlerin yaptığı gibi kendisini
belli bir alana hapsetmeyip inandıklarını ve öğrendikle-
rini yerli halka ve göçebe köylülere onların kendi anlaya-
bilecekleri bir lisan ve alıştıkları yöntemlerle anlatmaya
çalışmıştır.[2]
3 Hayâtı
Karahanlılar'ın hüküm sürdüğü çağlarda Orta Asya'nın
iktisadî, sosyal, siyasî ve medenî hayatında önemli bir
yer tutan, Türkistan şehri yakınlarında Sayram[3]
kentin-
de doğan Ahmed Yesevî, Yesi'de Arslan Baba'ya inti-
sab eder. Menkıbeye göre Arslan Baba'nın Yesi'ye ge-
lerek Ahmed Yesevî ile buluşması ve İslâm Peygambe-
ri Muhammed Mustafa'nın kendisine teslim ettiği ema-
netleri vermesi, terbiyesi ile ilgilenerek onu irşat etmesi
hep İslâm Peygamberi Muhammed Mustafa'nın mânevî
bir işaretine dayanmaktaydı. Babası Hace İbrâhim Şeyh
ve mânevi babası Arslan Baba'nın vefatlarını müteakib
Buhara ve Semerkant'ta Melâmetiyye-Nakşîbendiyye-
Kalenderiyye şeyhi olduğu iddia edilen Hâce Yûsuf el-
Hemedânî'nin yanında eğitimini tamamlar.[4]
Zaten, Ye-
sevi'nin Fakrname adlı eserinde isimleri geçen Şakik-
i Belhi, Ahmed-i Cami-i Namıki ve Kutb'ûd-Dîn Hay-
dar gibi önemli şahsiyetlerin hepsinin Melâmetîyye-
Kalenderiyye çevrelere mensup oldukları da kaynakla-
rın verdiği bilgiler arasında yer almaktadır.[5]
Hatta bu
müridlerden Kutb'ûd-dîn Haydar, 12. yüzyıldan itibaren
Kalenderîliğin en yaygın ve faal kolunu oluşturan Hayda-
rîliğin kurucusudur.[6]
Sayram'da İmâm Muhammed Ba-
kır bin Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn soyundan gelenlerin hepsine
Hâce ünvanı verildiği gibi onlara bağlanan kişiler de aynı
isimle anılmaktaydı. İşte bu nedenledir ki Hâce Ahmed-i
Yesevî, Kul Hâce Ahmed olarak anılır olur.[2]
3.1 İrşat postuna geçişi
Hâce Yûsuf el-Hemedânî'nin vefatı üzerine irşat mevki-
ine önce Abdullah-ı Berkî daha sonra da Şeyh Hasan-ı
Endâkî geçer.[2]
1160 yılında Endâkî'nin ölümü üzeri-
ne de Ahmed-i Yesevî irşad postuna oturur.[2]
Bir süre
sonra da vaktiyle mürşidi Hâce Yûsuf el-Hemedânî'nin
vermiş olduğu talimat üzerine irşat makamını Abdulhâlık
Gucdevanî'ye devrederek Türkistan'da İslâmiyeti yaymak
maksadıyla Yesi'ye geri döner.[2]
1

2. 2 4 AHMED YESEVÎ'NİN VEFATINDAN SONRA ANADOLU'YA GELENLER
3.2 En büyük eseri “Divan-ı Hikmet”
Ahmet Yesevî, Divan-ı Hikmet adıyla yüzyıllar sonra
derlenecek olan Hikmetleri aracılığıyla Türklere İslam'ı
kolaylaştırarak benimsetmiştir. Bunun için İslam inancı-
nı, Türk gelenek, inanç ve yaşam tarzı ile uygun biçimde
sentezleme yolunu seçmiştir. Ahmed Yesevî, Yesevîlik
tarikatını kurucusu olarak kabul edilir. İslâm'ı yeni kabul
etmiş Türk topluluklarına dinin irfan yönünü tanıtmıştır.
3.3 Türk toplulukları üzerindeki tesirleri
Türkistan Türkleri'nin İslam’ı kitleler halinde kabul et-
meye başladığı 10. yüzyıl, Türk dünyası için tarihi bir
dönüm noktası olmuştur. Bu yüzyıldan itibaren Türk-
ler İslamiyet anlayışını benimsemişlerdir. Ahmed Yese-
vî, bir yandan İslâm şeriat hükümlerini, tasavvuf esas-
larını, tarikat adap ve erkânını öğretmeğe çalışırken bir
yandan da İslâmiyet'i Türklere sevdirmeyi, Ehl-i Beyt[7]
âkidesini yaymak ve yerleştirmeyi kendine gaye edinmiş-
tir. Bu eğitmenlik vasıflarından ötürü hikmetleri lirizm-
den uzak ve sanat endişesi taşımadan söylenmiş şiirler
olarak kabul edilmektedir.[2]
Yesevî, Arapça ve Farsçayı çok iyi bilmesine rağmen
eserlerini Türkçede vermiştir.[8]
Edebiyatçı Yahya Kemal
Beyatlı'nın Ahmet Yesevî hakkındaki yorumu şöyledir.
3.4 Türbesi
Türbesi, Kazakistan'ın güneyindeki Türkistan kentinde
1389 ile 1405 yılları arasında Timurlenk tarafından ya-
pıldı. 2002 yılında UNESCO tarafından dünya tarih ese-
ri olarak kabul gördü. Ahmet Yesevî'nin türbesi Türkiye
Cumhuriyeti tarafından TİKA marifetiyle yeniden tamir
edilmiştir.[10]
Kazakistan'ın Türkistan kentindeki Hoca Ahmed Yesevi Türbesi.
3.5 Eserleri
• Divan-ı Hikmet şiirleri, Türk tasavvuf edebiyatının
çok önemli ve bilinen en eski örneklerini içeren ki-
taptır.
• Akaid, İslam'ın esaslarının yer aldığı temel eseridir.
• Fakr-Nâme öğrencileri tarafından yazılmış ve ken-
disine mal edilmiştir.
Emir Timur Kurgan tarafından Ahmed Yesevî'ye hediye
edilen tarihi kazan
Yesevi Türbesi'ndeki kazan (eski hali)
Ye-
sevî Müzesi'nde sergilenen tarihi kazan
4 Ahmed Yesevî'nin vefatından
sonra Anadolu'ya gelenler
Ahmet Yesevi'nin müridleri ve takipçileri ölümünden ön-
ce ve ölümünün sonrasında, 12. yy'ın ortalarından itiba-
ren diğer bölgeler gibi Anadolu'ya da gelerek görüşlerini
yaymaya devam ettiler.
Zakiroğulları ve Beyderoğulları'nın, bunların en büyük
temsilcileri oldukları bilinir. Türkmenistan'da halen 70

3. 3
bin civarında bulunan Zakiroğulları'nın Türkiye'de de
temsilcileri bulunmaktadır. Diğer önemli halifeleri ara-
sında Mansur Ata, Abdülmelik Ata, Süleyman Hakim
Ata, Tac Hoca, ve Zengi Ata sayılabilir.
4.1 Evliya Çelebi'ye göre bazı meşhur
muhtemel Yesev’îyye târikatı mensup-
ları ve dervişleri
Evliya Çelebi’nin Seyahatname'sinde tespit ettiği Yesevî-
Bektâşî dervişlerinden bazıları şöyledir: Rumeli'de Sarı
Saltuk, Deliorman'da Demirci Baba, Niyazabad'da Av-
şar Baba, Merzifon’da Pir Dede, Bulgaristan Varna-
Batova'da Akyazılı, Bursa'da Geyikli Baba, Abdal Mu-
sa, İstanbul Unkapanı'nda Horos Dede, Yozgat'ta Emir
Çin Osman, Tokat’ta Gaj-Gaj Dede, Zile’de Şeyh Nusret,
Nevşehir'de Hacı Bektaş-ı Veli, Amasya’da Baba İlyas.
İslâm şeriatına ve peygamberin sünnetine titizlikle bağ-
lı olduğu bilinen Ahmed-i Yesevî'nin şeriat ile tarikâtı
kolaylıkla bağdaştırabilme yeteneği, Yesevîlik tarikâtının
Türk toplulukları arasında hızla yayılıp yerleşmesi-
nin ve daha sonra ortaya çıkan Vefa’îyye, Bâbâ’îyye,
Haydâr’îyye, ve Bektâşî Tarikâtı gibi kökende Alevî un-
surlardan oluşan tarikât ve topluluklar üzerine şiddetli te-
sirlerinin olduğu kabul edilecek olursa, yukarıda zikredi-
len şahsiyetlerin doğrudan Yesev’îyye mensupları olduk-
larını söylemek pek mümkün gözükmemektedir. Ancak,
bu dervişlerin dolaylı olarak Hâce Ahmed-i Yesevî'den
etkilenmiş oldukları da yadsınamaz.
5 Ayrıca bakınız
• Ahmet Yesevi Üniversitesi (Türkiye ve Kazakis-
tan'ın ortaklaşa kurdukları üniversite)
• Koçkar Ata
6 Kaynakça
[1] Islam in the Soviet Union: From the Second World War
to Perestroika (googlebooks)
[2] TDV, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 3, sahife 161, İstanbul,
1989.
[3] Uluslararası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bülteni, Bağcı-
lar Belediyesi 20-21 Şubat 2010
[4] Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Sufiliğinde Ahmed-i Yesevi
ve Yesevilik, Yesevilik Bilgisi, Ankara 1998, Ahmet Ye-
sevi Vakfı Yayınları, s.328-330
[5] Yesevi’nin Fakrnamesi, Kemal Eraslan.TDED.S.;XXII İs-
tanbul 1997, s. 45-120
[6] Ocak, Ahmet Yaşar, Anadolu Türk Sufiliğinde Ahmed-î
Yesevi Geleneğinin Teşekkülü Milletlerarası Ahmed Yese-
vi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara
1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80
[7] http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/
kulturumuzde-ehl-i-beyt-sevgisi/6665
[8] Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, 1985.
[9] Ahmet Yesevi Üniversitesi.
[10] Kazakhstan Atatürk Uluslararası Kongresi 4th Turkistan,
Azmi Süslü, Uygur Tazebay, Atatürk Araştırma Merkezi,
Q. A. I︠a︡ssaui atyndaghy Khalyqaralyq Qazaq-Tu̇rīk Uni-
versitetī., Atatürk 4. Uluslararası Kongresi, 2000.

4. 4 7 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS
7 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans
7.1 Metin
• Ahmed Yesevi Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_Yesevi?oldid=17041564 Katkıda bulunanlar: Cemyildiz, Pinar, Citrat, No-
umenon, Ugur Basak, FlaBot, Kafkasmurat, Zentuk, Metal Militia, Vikiyazar, Ahmetan, Ddenkel, EmreDuran, Khutuck, Sae1962, Dünya
vatandaşı, Bahar, Kibele, Cat, Bödöŋtıl, Thijs!bot, Krkzn, Vito Genovese, Anerka, Curious, Stambouliote, Tema, Hedda Gabler (eski),
Mach, Düşünenadam, Buzluo, AdolfHitler, Eldarion, VolkovBot, Hamit Pala, Arinna'l, Gökhan, Levent, Tiqra, LostMyMind, !!suzzy!!,
Yunus61, Sakhalinio, SieBot, Vikiçizer, robot, Loveless, AlleborgoBot, Homonihilis, CRea80, Eray36, DragonBot, Takabeg, Me-
lihsen, Umut.A, Emre Berk, MaviAteş, Alexbot, Kerem, Sayginer, Sisispi, Myrat, Noyana, Tanhabot, SilvonenBot, Théoden, Tevfik1958,
Superyetkin, Kudelski, Sadrettin, Merube 89, Txrazy, Corpuscollosium, Canberkyuksel, Turk oğlan, Khutuck Bot, Tuleytula, Xqbot, Ak-
lenhayal, İazak, Blcksprt, GhalyBot, SassoBot, Şeb, Volkankey, Dr. Coal, Taha01, Rapsar, İnsanperver, Türk Süvarisi, Cemal Gökgöz,
KamikazeBot, Seksen iki yüz kırk beş, Euphemia, EmausBot, Hagvoda, ZéroBot, Esc2003, FatimaZehra, Player207, ChuispastonBot,
AlpFatih, HaruNGs, Vitruvian, Uğurkent, Drgulcu, MerlIwBot, Yortsavul, Tacci2023, PixelBot, Necatitrn, SiLveRLeaD, Muratero, Kole-
ga2357, Sebastian James, Talha Samil Cakir, Peykbot, Gray Budgie, Aguzer, Ruzigar, Caglarctr, Addbot, Wan6521, Büşra Betül KARA-
TAŞ, Ayrıntılı Bilgi, Halil Emre Kurter, Diyapazon, Hasmetlihasmet, Alperen2011, Doctor Kurun S., HakanIST, Sultan Galiyev, Yaslient1,
Fedai toyran, Turkuaz1419, Ulasgoc, Edebiyat 05 ve Anonim: 249
7.2 Resimler
• Dosya:Ahmet_Yesevi.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Ahmet_Yesevi.jpg Lisans: CC BY-SA 4.0
Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Ulasgoc
• Dosya:Basmala.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/Basmala.svg Lisans: Public domain Katkıda bulu-
nanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Creator: ‫حسني‬ ‫خالد‬ (previous version Baba66)
• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domain
Katkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be
slightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created
by Reidab.
• Dosya:Khoja_Akhmet_Yassawi_Ashgabat.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/Khoja_Akhmet_
Yassawi_Ashgabat.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: AltynAsyr
• Dosya:Mewlana_Rumi’{}s_cropped.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Mewlana_Rumi%27s_
cropped.png Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Toksoz
• Dosya:Paperback-stack.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/Paperback-stack.png Lisans: CC0 Katkıda
bulunanlar: Open Clip Art Library image’s page Özgün yazarı: eady
• Dosya:Selimiye_Camii_ve_Mavi_Gökyüzü.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/Selimiye_Camii_ve_
Mavi_G%C3%B6ky%C3%BCz%C3%BC.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı:
Ahmet Baris ISITAN
• Dosya:Syr-Darya_Oblast._City_of_Turkestan._Cauldron_Donated_by_Emir_Timur_Kuragan_for_the_Tomb_of_Saint_
Sultan_Akhmed_Iassavi_WDL3588.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Syr-Darya_Oblast._City_
of_Turkestan._Cauldron_Donated_by_Emir_Timur_Kuragan_for_the_Tomb_of_Saint_Sultan_Akhmed_Iassavi_WDL3588.png
Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar:
http://dl.wdl.org/3588.png
Özgün yazarı: Bogaevskii, Nikolai V., 1843-1912
• Dosya:Turk22.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/Turk22.jpg Lisans: CC-BY-SA-3.0 Katkıda bulu-
nanlar: created by Otebig Özgün yazarı: User Otebig on en.wikipedia
• Dosya:Wikisource-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg Lisans: CC BY-SA
3.0 Katkıda bulunanlar: Rei-artur Özgün yazarı: Nicholas Moreau
• Dosya:Комплекс_Ахмеда_Ясави;_казан.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a2/%D0%9A%D0%
BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%
AF%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B8%3B_%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda
bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Yuriy75
7.3 İçerik lisans
• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0