De grote Pensioenwerf - het volledige Artikel in Trends. Bart Van Craeynest, hoofdeconoom bij Petercam, legt de uitdagingen van ons pensioenstelsel uit. Feel free to share!

1. 14 29 MEI 2014 | WWW.TRENDS.BE
D
evergrijzingskostenondercon-
trole houden is te vergelijken
metdeRondevanFrankrijkrij-
den.DeBelgenhebbendevoor-
bije jaren al drie vlakke ritten
achter de rug: de in 1997 inge-
zette gelijkstelling van de wet-
telijke pensioenleeftijd voor
mannen en vrouwen op 65 jaar, het Gene-
ratiepact van 2005 en de (brug)pensioen-
hervormingen van de regering-Di Rupo.
MaarhetadagiumvanLucCoene,gouver-
neur van de Nationale Bank, indachtig dat
we “100 Generatiepacten nodig hebben”,
isnogmaareenkleindeelvandewegafge-
legd.
Dekomendelegislatuurgaatditlandhet
hooggebergtein:wehebbennuvijfjaarom
ervoor te zorgen dat het pensioensysteem
betaalbaarblijft.Uitstelisgeenoptie,want
deoplopendevergrijzingskostenzijngeen
toekomstmuziek meer. De Belgische pen-
sioenuitgaven bleven 25 jaar stabiel han-
gen rond 8,5 procent van het bruto bin-
nenlands product (bbp). Maar sinds 2007
zijndeuitgavengestegennaar10,1procent
VISIE COVERVERHAAL
DEGROTE
PENSIOENWERFHet wettelijke pensioen blijft in de toekomst wel degelijk
betaalbaar. Maar dat kan enkel als we langer werken,
en als de volgende regering financiële buffers opbouwt
en bespaart op de overheidsuitgaven, zegt Bart Van
Craeynest van Petercam.
ALAIN MOUTON, ILLUSTRATIES SERGE BAEKEN
≤

2. WWW.TRENDS.BE | 29 MEI 2014 15

3. vanhetbbp(ziegrafiekVergrijzingskos-
ten nu al voelbaar). Is deze regeerperi-
ode die van de laatste kans? Het pen-
sioenprobleemmoetinelkgevaleenvan
de werven van de volgende federale
beleidsploeg worden.
Bart Van Craeynest, hoofdeconoom
van de beleggingsvennootschap Peter-
cam, heeft een diepgaande analyse van
hetpensioenprobleemgemaakt.Trends
kon de resultaten als eerste inkijken. De
boodschapisdubbel:ja,hetstelselisnog
te redden, maar daarvoor zijn wel ver-
regaandeingrepennodig,dieernúmoe-
ten komen.
Wewetenhetnualeenpaardecennia,
en economen en rapporten van experts
herhalen het tot vervelens toe: de ver-
grijzingvandebevolkingvormteengigan-
tische budgettaire uitdaging. De recent-
ste analyse van de Europese Commissie
geeft aan dat de overheidsuitgaven voor
deBelgischepensioenenin20605,6pro-
centvanhetbbphogerzullenliggendan
hetniveauvan2010.Maarbedragenzeg-
gen meer dan cijfers: in euro’s van van-
daag komen die meerkosten neer op 22
miljardeuro.Wordenookdeanderever-
grijzingskosten meegerekend, waaron-
der gezondheidszorg, dan komen we in
2060 uit op 9,1 procent van het bbp aan
meerkosten (zie grafiek De zware Belgi-
schevergrijzingsuitdaging).Datkomtneer
op 36 miljard euro extra, of ruim twee
derde van de personenbelasting.
Vijf reddingsboeien
Datdoetdevraagrijzenhoewediebud-
gettaire tsunami nog kunnen tegenhou-
den. Van Craeynest somt de mogelijke
reddingsboeien voor het pensioensys-
teem op. De ene optie is al realistischer
dan de andere.
Eeneersteiszorgenvoorextrainkom-
sten. “De belastingdruk bedraagt nu 46
procent van het bbp”, stelt Van Craey-
nest. “Om een extra 9,1 procent van het
bbpoptehalen,iseenverhogingvanalle
belastingen met één vijfde vereist. Dat
zoudetotaleoverheidsinkomsten,inclu-
sief de niet-fiscale inkomsten, boven 60
procentvanhetbbptillen.Hetisweinig
waarschijnlijk dat onze economie dat
aankan.”
Een tweede mogelijkheid is sterke
financiële buffers aanleggen in de vorm
van een hoger primair saldo (ontvang-
stenminuitgavenexclusiefrentelasten).
Zoietsisindejarennegentiggebeurd.In
2001kondeBelgischeregeringpronken
met een surplus van 6,8 procent van het
bbp.Maarhetvoorbijedecenniumisdat
overschot volledig opgebruikt (zie gra-
fiek Opgesoupeerde begrotingsbuffer).
“Toch is het niet zinloos opnieuw pri-
maireoverschottenteboeken”,weetVan
Craeynest.“Alzullenzestrakszeersnel
moeten worden aangesproken.” De
Nationale Bank berekende dat een pri-
mairsurplusvan3,8procentvanhetbbp
voldoende is om driekwart van de ver-
grijzingkosten op te vangen.
Denkspoornummerdrielijkteenvou-
dig: verlaag de pensioenen. Maar dat is
eigenlijk onbegonnen werk in een land
waar de pensioenen al relatief laag zijn.
Hetmediaanbrutobeschikbaarinkomen
vande65-tot74-jarigenbedraagt47pro-
centvanhetmediaaninkomenvande50-
tot 59-jarigen. Slechts in zeven EU-lid-
staten ligt dat percentage lager (zie ‘Het
wettelijke pensioen wordt eigenlijk een
≤
VISIE COVERVERHAAL
16 29 MEI 2014 | WWW.TRENDS.BE
Belgische overheidsuitgaven
voor pensioenen in % bbp
Wijziging in overheidsuitgaven door
vergrijzing (2010-2060, in % bbp)
Bron: NBB/Petercam
VERGRIJZINGSKOSTEN
NU AL VOELBAAR
Bron: Europese Commissie/Petercam
DE ZWARE BELGISCHE
VERGRIJZINGSUITDAGING
10,5
10
9,5
9
8,5
8
7,5
‘84 ‘92 ‘00 ‘08
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
IT
POR
GR
FR
VK
DK
ZWE
SP
OOST
D
IRL
FIN
NL
BEL
LUX
Pensioenen
Gezondheidszorg, ouderenzorg
onderwijs, werkloosheid
9,1PROCENT
van het bbp zullen de totale
meerkosten van de vergrijzing
in 2060 bedragen.

4. basispensioen’). Wel kan de volgende
regering beslissen het royale ambtena-
renpensioen stilaan af te stemmen op
datvandewerknemers.Deregering-Di
Rupo besloot de ambtenarenpensioe-
nenteberekenenopbasisvandelaatste
tien jaar in plaats van de laatste vijf jaar
vandeloopbaan,maardaaropblevental
van uitzonderingen bestaan, bijvoor-
beeld voor politie, leger, NMBS enzo-
voort. Een ingreep in de overheidspen-
sioenen zou in elk geval een slok op de
borrelschelen.Deuitgavenvoordiepen-
sioenenzijntussen2005en2013algeste-
genvan2,8naar3,8procentvanhetbbp.
Een vierde mogelijkheid bestaat erin
tesnoeienindeniet-pensioengebonden
overheidsuitgaven.Delopendeprimaire
overheidsuitgavenzijndevoorbijeder-
tienjaartenslottesterkgestegen:van31
naar 38 procent van het bbp. “Tegen-
standers van besparingen op de uitga-
venzeggendatdeoverheidalzeer‘lean
andmean’is,maarisdekwaliteitvanhet
onderwijs en de gezondheidszorg door
de sterk gestegen overheidsuitgaven
zoveel beter?” Van Craeynest geeft toe
dat de financieringsruimte voor bespa-
ringenbeperktisendatbijvoorbeeldniet
moetwordenbeknibbeldopinvesterin-
gen. Maar tegelijk wijst hij op de gigan-
tische impact van een uitgavenbeper-
king. Indien de lopende primaire over-
heidsuitgaven dalen tot het niveau van
2000,danzoudatviervijfdevandepen-
sioenuitdaging kunnen opvangen. “Als
wedeuitgavenstijginggecorrigeerdvoor
conjuncturele schokken — zo’n 5 pro-
centvanhetbbp(19miljardeuro,nvdr.)
—kunnenafbouwen,isdataleenmooie
prestatie”, weet Van Craeynest.
Tenslotteiserhetlogischedenkspoor
van langer werken. De wettelijke pen-
sioenleeftijdmagdan65jaarzijn,deBel-
gengaaneffectiefophun59stemetpen-
sioen(ziegrafiekOnhoudbaarlagepen-
sioenleeftijd in België). “We moeten de
vervroegde uittreding zoals het brug-
pensioen voort afbouwen, de link tus-
sen loon en anciënniteit doorbreken en
de pensioenmalus invoeren”, stelt de
Petercam-econoomvoor.“Ikbegrijpniet
dat een pensioenmalus voor veel par-
tijen een taboe is geworden. Pensioen-
rechtenmoetenactuarieelneutraalwor-
den gemaakt, wat inhoudt dat de finan-
Het is de Belgische pen-
sioenparadox: de
pensioenen leggen een
zwaar beslag op de over-
heidsfinanciën, maar
tegelijk zijn de uitkeringen
relatief laag. Het mediaan
beschikbare inkomen van
de Belgische 65-plussers
bedraagt 74 procent van
het inkomen van de min-
65-jarigen. Het mediaan
brutopensioen van de 65-
tot 74-jarigen bedraagt 47
procent van het mediaan-
inkomen in de leeftijdsca-
tegorie 50-59 jaar.
Of nog: het nettopensioen
van iemand die 1,5 keer
het gemiddelde inkomen
verdient, bedraagt
45 procent van het
gemiddelde inkomen over
zijn loopbaan (zie grafiek
Belgische pensioenen zijn
laag). In sommige gevallen
daalt dat zelfs naar 37
procent. Een concreet
voorbeeld: iemand met
een brutojaarloon van
70.000 euro valt terug op
een nettopensioen van iets
meer dan een derde van
zijn inkomen aan het einde
van zijn loopbaan. Er zijn
natuurlijk grote verschillen
tussen het type pensioen.
Het gemiddelde pensioen
van een ambtenaar lag
vorig jaar op 2349 euro,
voor een zelfstandige was
het slechts 791 euro en
voor een werknemer 1177
euro.
Door de manier waarop
de uitkeringen worden
berekend, bestaat voor de
werknemers de facto een
maximumpensioen. Het
vertrekpunt bij de
berekening is het
brutoloon. Elk gewerkt jaar
levert 1/45ste
van de pen-
sioenrechten op. Bij een
loopbaan van 45 jaar is
een volledig pensioen
gegarandeerd. Dat wil dus
zeggen dat de uitkeringen
lager liggen bij een
onvolledige loopbaan.
Maar wat vooral maakt dat
de Belgische pensioenen
zo laag zijn, is de plafonne-
ring van de uitkeringen,
terwijl de bijdragen geen
plafond kennen. Hoe hoger
het loon, hoe meer
bijdragen iemand betaalt.
Als het loon echt hoger ligt
dan het plafond van 52.761
euro bruto op jaarbasis,
dan levert het extra loon
geen bijkomende pen-
sioenrechten op. Dat
loonplafond ligt in België
bijzonder laag, want
iemand met iets meer dan
het gemiddelde loon in
België betaalt bijdragen die
niet worden meegeteld bij
de berekening van het
pensioen. Van Craeynest:
“Dat betekent dat voor
heel wat werknemers de
link tussen loon en het uit-
eindelijke pensioen losser
wordt. Het wettelijke
pensioen wordt voor velen
eigenlijk een basispen-
sioen.”
Moet de volgende regering
dan de plafonnering van de
uitkeringen opheffen? Van
Craeynest vindt dat we
realistisch moeten zijn:
“De uitkeringen verhogen
kan niet. De zware
meerkosten van de
vergrijzing zijn berekend
op basis van het huidige
stelsel van sterke solidari-
teit. Hogere uitkeringen op
basis van de hoge
bijdragen zou de pensioen-
last nog verzwaren.”
‘HETWETTELIJKEPENSIOENISEIGENLIJKEENBASISPENSIOEN’
Pensioen in % gemiddeld inkomen over de loopbaan
voor individu met 1,5 keer het gemiddelde inkomen
Bron: OESO/PetercamBELGISCHE PENSIOENEN ZIJN LAAG
100
80
60
40
20
0
GB
NZ
MEX
KOR
IRL
JAP
CAN
USA
BEL
CHL
HEL
NOR
CZR
AUS
EST
DUI
SVN
ISR
POL
OECD
FR
FIN
GR
LUX
DK
POR
ZWE
ICE
SP
IT
SVK
OOST
HON
NL
TUR
≤
WWW.TRENDS.BE | 29 MEI 2014 17

5. ciëleimplicatiesvanhetvroegerstoppen
met werken moeten worden verrekend
in de pensioenrechten. Vroeger stoppen
betekent minder bijdragen en meer uit-
keringen. Wie vroeger stopt, moet de
financiële gevolgen daarvan dragen.”
Van Craeynest pleit voor een combi-
natievanmaatregelen:besparingen,finan-
ciëlebuffersenlangerwerken.“Hetwordt
sowieso moeilijk, want de economische
groeizalkleinblijven.Diezalblijvenvarië-
rentussen1en2procent,endatopvoor-
waarde dat er structureel wordt inge-
grepen.”
Pensioensparen
Deverlagingvandepensioenuitkerin-
genziterdanwelnietaantekomen,voor
een verhoging van de pensioenen is er
evenminechtruimte.DeBelgischegepen-
sioneerdenrekenendanookmeerenmeer
op een aanvullend pensioen om op hun
oude dag min of meer hetzelfde wel-
vaartsniveaualsvroegertebehouden.75
procent van de werknemers en 45 pro-
cent van de zelfstandigen bouwt al een
aanvullend pensioen op via de tweede
pijler. Ook het individuele pensioenspa-
ren via de derde pijler is populair. En
eigenlijk moet het spaargeld dat de Bel-
genoppottendaarnogbijwordengeteld.
Samenhebbendeparticulierenvandaag
een kleine 320 miljard euro (of 83% van
het bbp) in allerlei deposito’s.
Bart Van Craeynest gelooft niet dat de
Belgen dat geld vooral aanhouden om
straksbijvoorbeeldeennieuwewagente
kopen. “Het gaat toch voor een belang-
rijk deel om langetermijnsparen, maar
dan wel tegen een rendement dat nau-
welijks of niet de inflatie compenseert.
Eigenlijk zou het verstandiger zijn dat
spaargeld voor een deel naar langeter-
mijnbeleggingen te loodsen.”
Datisdelogicazelve,aangezienderente
op het spaarboekje de voorbije twintig
jaarforsgezaktis:van5,6procentin1993
tot1,3procentvandaag.Overdieperiode
bedroeg de rente gemiddeld 3 procent.
Het gemiddelde jaarrendement van een
pensioenspaarfonds bedroeg over die
periode7,1procent.VanCraeynestisdan
ook voorstander van de fiscale aftrek-
baarheid van pensioensparen en wil die
zelfs nog extra aanmoedigen. z
≤
VISIE COVERVERHAAL
18 29 MEI 2014 | WWW.TRENDS.BE
Primair saldo (in % bbp)
Bron: NBB/PetercamOPGESOUPEERDE BEGROTINGSBUFFER
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
‘70 ‘78 ‘86 ‘94 ‘02 ‘10
MEX
KOR
CHIL
JAP
POR
ICE
ISR
NZ
HEL
ZWE
USA
AUS
NOR
IRL
CAN
GB
EST
NL
DK
CZ
SVN
TUR
SP
POL
D
GR
OOST
FIN
IT
SVK
HUN
FR
BEL
LUX
Effectieve pensioenleeftijd (2012)
Bron: OESO/PetercamONHOUDBAAR LAGE PENSIOENLEEFTIJD IN BELGIË
75
70
65
60
55
50
“Wievroegerstopt,
moetdefinanciële
gevolgendaarvan
dragen”
Bart Van Craeynest
D.TERMONIA