Đánh giá tình trạng dinh dưỡng bệnh nhân ung thư đại trực tràng và các yếu tố liên quan

1. TỈ LỆ SUY DINH DƯỠNG TRƯỚC MỔ
Ở BỆNH NHÂN UNG THƯ ĐẠI TRỰC
TRÀNG VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN
TẠI BỆNH VIỆN BÌNH DÂN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2017
ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP. HỒ CHÍ MINH
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT LẦN THỨ 35
Nguyễn Hà Thanh Uyên, Đoàn Duy Tân, Phạm Thị Lan Anh

2. Ung thư đại trực tràng
• Ung thư là một trong những nguyên nhân gây tử
vong thường gặp nhất trên thế giới.
• Ung thư đại trực tràng (UTĐTT) đứng thứ ba
trong số những bệnh ung thư thường gặp nhất
và là nguyên nhân tử vong phổ biến thứ tư trên
thế giới.
• Tỉ lệ suy dinh dưỡng cao ở bệnh nhân UTĐTT:
30 – 60%.
2

3. Suy dinh dưỡng
Thiếu ăn
Đáp ứng
viêm
Dị hóa liên quan
đến stress
Suy dinh dưỡng
Bệnh lý mạn tính:
Ung thư, AIDS, COPD
Bệnh lý cấp tính:
Nhiễm trùng
Chấn thương
Bỏng
Xuất huyết
Viêm tụy
Chán ăn
Kém hấp thu
Thường xuyên nhiễm
trùng
Thay đổi chức năng ruột
Chậm lành vết thương
Giảm chức năng cơ
Vòng xoắn sự phát triển và tiến triển của SDD và các bệnh liên quan (Theo K. Norman – 2008 [77])
3

4. Suy dinh dưỡng do ung thư
SUY DINH DƯỠNG
DO UNG THƯ
Tăng tỉ lệ
nhiễm trùng
(5 – 52%)
Tăng nguy cơ
biến chứng sau
mổ
Giảm sức chịu
đựng/đáp ứng
điều trị
Tăng chi phí
(hơn 25%)
Suy giảm
sức khỏe
Gánh nặng
xã hội
GIẢM CHẤT LƯỢNG
CUỘC SỐNG
Tác động của suy dinh dưỡng do ung thư lên chất lượng cuộc sống (theo Marın Caro, 2006 [68])
4

5. Tại Việt Nam
§ Tỉ lệ ung thư đường tiêu hóa cao (25 – 75%) trong
các đối tượng bệnh ung thư đến khám chữa bệnh
§ Ung thư đại trực tràng đứng thứ 5 trong các loại
ung thư thường gặp
§ Có rất ít các nghiên cứu đánh giá dinh dưỡng ở
nhóm đối tượng này, đặc biệt là ở miền Nam
§ Tại bệnh viện Bình Dân
§ UTĐTT nằm trong nhóm những chẩn đoán
thường gặp nhất tại khoa Tổng quát và khoa Ung
bướu
5

6. Mục tiêu chung
Xác định tỉ lệ suy dinh dưỡng trước mổ ở bệnh
nhân ung thư đại trực tràng và mối liên quan giữa
tình trạng dinh dưỡng với các đặc điểm dân số xã
hội, đặc điểm bệnh lý và một số xét nghiệm cận lâm
sàng (số lượng tế bào lympho, hemoglobin,
albumin huyết thanh) tại bệnh viện Bình Dân năm
2017.
6

7. Mục tiêu cụ thể
1. Xác định tỉ lệ suy dinh dưỡng trước mổ ở
bệnh nhân ung thư đại trực tràng theo phương
pháp SGA, theo BMI và albumin huyết thanh
2. Xác định tỉ lệ suy giảm chức năng cơ thể của
bệnh nhân ung thư đại trực tràng theo nồng độ
hemoglobin và số lượng tế bào lympho/mm3
7

8. Mục tiêu cụ thể
3. Xác định mối liên quan giữa suy dinh dưỡng theo
SGA với các đặc điểm dân số xã hội, đặc điểm
bệnh lý
4. Xác định mối liên quan giữa suy dinh dưỡng
theo SGA và số lượng tế bào lympho, nồng độ
hemoglobin và albumin huyết thanh
8

9. Đối tượng nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang
Thời gian và địa điểm nghiên cứu
§ Thời gian: 15/5/2017 đến 30/7/2017
§ Địa điểm: Khoa Tổng Quát 1 và Tổng Quát 4, Bệnh viện
Bình Dân
Dân số chọn mẫu
§ Bệnh nhân UTĐTT có chỉ định mổ tại khoa Tổng Quát 1
và Tổng Quát 4, Bệnh viện Bình Dân trong thời gian tiến
hành nghiên cứu
9

10. Cỡ mẫu – Kỹ thuật chọn mẫu
Cỡ mẫu
n =
Z1−α/2
2 p(1−p)
d2
§ Trị số mong muốn suy dinh dưỡng là 41,2% [38]
à chọn p = 0,412
§ Thay vào công thức ta có cỡ mẫu n = 93 bệnh nhân
Kỹ thuật chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện
10

11. Tiêu chí chọn mẫu
Tiêu chí chọn vào
Bệnh nhân UTĐTT được chẩn đoán bằng mô bệnh
học và có chỉ định phẫu thuật, đồng ý tham gia nghiên
cứu.
Tiêu chí loại ra
Bệnh nhân mắc các bệnh tâm thần, rối loạn nhận
thức, sa sút trí tuệ, mất trí nhớ
11

12. Thu thập số liệu
§ Phương pháp thu thập số liệu: Phỏng vấn trực tiếp
và tra cứu hồ sơ bệnh án.
§ Công cụ: Bộ câu hỏi soạn sẵn, gồm 5 phần:
Phần A: Hành chính và các đặc điểm dân số xã hội
Phần B: Đặc điểm bệnh lý
Phần C: Đánh giá dinh dưỡng theo phương pháp SGA
Phần D: Thông tin trước mổ
Phần E: Thông tin sau mổ
12

13. Đặc điểm dân số - xã hội
69%
31%
Giới tính
Nam
Nữ
97%
2%
Dân tộc
Kinh Hoa Khác
83%
17%
Tình trạng hôn nhân
Kết hôn
Khác
13

14. Đặc điểm dân số - xã hội
6%
32%
20%
42%
Học vấn
Không biết chữ
Tiểu học
THCS
THPT trở lên
6%
5%
45%15%
29%
Nghề nghiệp
Công chức, viên chức
Công nhân
Nghỉ hưu
Nội trợ
Khác
41%
59%
Nhóm tuổi
< 60 tuổi
≥ 60 tuổi
14

15. Đặc điểm bệnh lý
Cân nặng
Trung
bình ± độ
lệch
chuẩn
Nhỏ
nhất
Lớn
nhất
Khi vào
viện
55,7 ± 10,5 30 82
6 tháng
trước
60,1 ± 10,0 35 90
p < 0,001*
*Kiểm định t bắt cặp
22%
50%
28%
Thay đổi cân nặng
Dưới 5%
5 – 10%
Hơn 10% 15

16. Vị trí ung thư
53.2%
18.1%
6.4% 6.4% 5.3% 4.2% 3.2% 3.2%
Trực tràng Đại tràng
sigma
Đại tràng
phải
Đại tràng
trái
Đại tràng
ngang
Đại tràng
góc gan
Đại tràng
góc lách
Chỗ nối đại
tràng sigma
– trực tràng
16

17. Bệnh lý kèm theo
80.5%
21.9%
2.4%
9.8%
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
70.0%
80.0%
90.0%
Tăng huyết
áp
Đái tháo
đường
Bệnh phổi
tắc nghẽn
mãn tính
Khác
56.4
43.6
Không Có
17

18. Chức năng cơ thể
Chỉ số Tần số Tỉ lệ %
Số lượng lympho bào/mm3
Không giảm (> 1500/mm3) 75 79,8
Giảm nhẹ (900 – 1500/mm3) 18 19,1
Giảm nặng (< 900/mm3) 1 1,1
Hemoglobin
Không giảm (≥ 12,2 g/dL) 63 67,0
Giảm (< 12,2 g/dL) 31 33,0
18

19. Tình trạng dinh dưỡng theo albumin
89.4%
5.3% 5.3%
67.7%
26.5%
5.9%
75.5%
18.9%
5.6%
Bình thường SDD nhẹ - trung bình SDD nặng
Nữ
Nam
Tổng
19

20. Tình trạng dinh dưỡng theo BMI
79.4%
20.6%
80.0%
20.0%
79.8%
20.2%
Không SDD SDD
Nữ
Nam
Tổng
20

21. Tình trạng dinh dưỡng theo SGA
56.40%
38.30%
5.30%
43.60%
SGA-A SGA-B SGA-C
21

22. Mối liên quan giữa SDD theo SGA
và đặc điểm dân số xã hội
Đặc tính
SGA
p
PR
(KTC 95%)
SDD
n (%)
Không SDD
n (%)
Nhóm tuổi
< 60 tuổi 16 (41,0) 23 (59,0) 1
≥ 60 tuổi 25 (45,4) 30 (54,5) 0,67 1,1 (0,7 – 1,8)
Trình độ học vấn
Không biết chữ - Tiểu học 22 (61,1) 14 (38,9) 0,021** 1
THCS 6 (31,6) 13 (68,4) 0,7 (0,5 – 0,9)
THPT trở lên 13 (33,3) 26 (66,7) 0,5 (0,3 – 0,9)
**Kiểm định chi bình phương có tính khuynh hướng
22

23. Mối liên quan giữa SDD theo SGA
và bệnh lý mạn tính kèm theo
Đặc tính
SGA
p
PR
(KTC 95%)SDD
n (%)
Không
SDD
n (%)
Bệnh lý mạn tính kèm theo
Không 29 (54,7) 24 (45,3) 0,014 1
Có 12 (29,3) 29 (70,7) 0,5 (0,3 – 0,9)
23

24. Mối liên quan giữa SDD theo SGA
và tình trạng chức năng cơ thể
Đặc tính
SGA
p
PR
(KTC 95%)SDD
n (%)
Không SDD
n (%)
Số lượng lympho
Không giảm 33 (44,0) 42 (56,0) 0,882 1
Giảm 8 (42,1) 11 (57,9) 1,0 (0,5 – 1,7)
Hemoglobin
Không giảm 20 (31,7) 43 (68,3) 0,001 1
Giảm 21 (67,7) 10 (32,3) 2,1 (1,4 – 3,3)24

25. Mối liên quan giữa SDD theo SGA
và albumin huyết thanh
Albumin huyết
thanh
SGA
p
PR
(KTC 95%)
Không
SDD
n (%)
SDD nhẹ
n (%)
SDD nặng
n (%)
Bình thường 25 (62,5) 13 (32,5) 2 (5,0) 0,035* 1
SDD nhẹ -
trung bình
5 (50,0) 4 (40,0) 1 (10,0) 1,9 (1,3 – 2,6)
SDD nặng 0 (0,0) 1 (33,3) 2 (66,7) 3,5 (1,7 – 6,9)
**Kiểm định chi bình phương có tính khuynh hướng
25

26. Điểm mạnh và hạn chế
Điểm mạnh
§ Sử dụng phương pháp SGA
§ Mô tả được tỉ lệ suy dinh dưỡng và các mối liên quan ở
bệnh nhân ung thư đại trực tràng
Điểm hạn chế
§ Nghiên cứu cắt ngang
§ Chưa đánh giá được tình trạng thừa cân – béo phì của
các đối tượng
§ Chưa sử dụng các chỉ số sinh hóa quan trọng như
prealbumin, transferrin để đánh giá
§ Chưa điều tra được khẩu phần ăn cụ thể và tình trạng
thiếu vi chất
26

27. Kết luận
Tình trạng dinh dưỡng theo SGA
• Tỉ lệ suy dinh dưỡng trước mổ ở bệnh nhân ung thư đại
trực tràng đánh giá theo phương pháp SGA là 43,6%,
trong đó:
SGA – A: 56,4%
SGA – B: 38,3%
SGA – C: 5,3%
27

28. Kết luận
Tình trạng dinh dưỡng theo BMI và albumin huyết thanh
§ Theo BMI: 20,2%
§ Theo albumin huyết thanh: 18,9%
Tỉ lệ suy giảm chức năng cơ thể
§ Tỉ lệ giảm số lượng tế bào lympho: 20,2%
§ Tỉ lệ giảm nồng độ hemoglobin: 33%
28

29. Kết luận
§ Có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa trình độ
học vấn và tình trạng suy dinh dưỡng (p<0,05)
§ Có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa tình trạng
suy dinh dưỡng và sự giảm nồng độ hemoglobin
(p=0,001)
§ Có mối liên quan giữa chỉ số albumin huyết thanh
và tình trạng suy dinh dưỡng (p<0,001).
29

30. Kiến nghị
§ Cần đánh giá dinh dưỡng toàn diện cho bệnh nhân
trước khi phẫu thuật
§ Điều tra khẩu phần ăn cụ thể và sự thiếu hụt vi chất
để đưa ra lời khuyên dinh dưỡng thích hợp
§ Phương pháp SGA nên được sử dụng khi đánh giá
suy dinh dưỡng trên đối tượng là bệnh nhân và nhất
là bệnh nhân phẫu thuật.
30

31. CẢM ƠN SỰ THEO DÕI CỦA QUÝ
THẦY CÔ VÀ ĐỒNG NGHIỆP!
31