Introdución á filosofía grega

1. HISTORIA DA FILOSOFÍA
BLOQUE I : FILOSOFÍA GREGA
AUTORES: PLATÓN E ARISTÓTELES

2. ÍNDICE
1. CONTEXTO HISTÓRICO-CONCEPTUAL
1.1. O nacemento da filosofía: causas
1.2 A primeira preocupación filosófica: a phisis. O
paso do Mito ao Logos.
1.3 As respostas ao problema da phisis: os
presocráticos (Heráclito e Parménides)
1.4 Sócrates e os Sofistas: período antropolóxico
2. PLATÓN
3 ARISTÓTELES

3. 1. CONTEXTO HISTÓRICO-CONCEPTUAL
1.1. O nacemento da filosofía: causas
A filosofía occidental xurde en Grecia entre os
séculos VII-VI a.C
Por que?
AS CAUSAS SON DE TRES TIPOS:
1-Económicas
2-Políticas
3-Relixiosas

4. ECONÓMICAS
1 Expansión do mundo grego
2.Fundación de numerosas colonias (polis)
3 Contacto con outros pobos
Aumento da riqueza e aumento dunha clase social con
poder e sobre todo con tempo libre

5. económicas
Aumento dunha clase social de cidadáns gregos coas
necesidades cubertas:
Posibilidade para a reflexión teórica, para pensar.

6. Mapa histórico de Grecia

7. Europa

8. Grecia hoxe

9. Ampliamos coñecementos
Vídeo xeografico Grecia clásica

10. políticas
O concepto de polis e cidadanía é esencial para
coñecer esta época.
As polis son pequenas cidades estado cun gran nivel
de autonomía dentro da Magna Grecia.
Antes da fundación das Polis (VIII a.C) onde os
cidadáns terán peso político a sociedade grega era
aristocrática, modelo social que entrará en
decadencia nesta época por novas condiciones
sociopolíticas:

11. políticas
1. O auxe dunha clase social comerciante e industrial
2.A participación do pobo nas guerras fai que tome
conciencia da súa importancia dentro da polis
Tanto uns como outros esixirán a participación na
toma de decisións que antes estaban en mans da
aristocracia.

12. políticas
O tamaño reducido das polis, xunto coa auxe do que
podemos chamar a clase media de comerciantes e
soldados impulsa a participación política.
Todos son cidadáns ( agás as mulleres, metecos e
escravos) polo que, como cidadáns, podemos e
debemos, participar da vida da polis.
O aumento numérico da clase media produce un
maior poder desta clase en detrimento da minoría
aristocrática.

13. Fagámonos unha idea da polis

14. Fagámonos unha idea da polis

15. Fagámonos unha idea da polis

16. Asemblea no mundo antigo

17. 15 M: Madrid e Compostela
Fíxate na semellanza coa anterior diapositiva

18. políticas
O grego é cidadán antes que individuo: a polis está
por riba do individuo
A participación na vida pública considérase case
unha obriga ética
A política é unha virtude reservada para os cidadáns
gregos

19. políticas
A alta participación impulsa a creación das normas
de convivencia ( dereito) e a idea da isonomía (a
igualdade de todos os cidadáns ante a lei)
Neste ambiente e grazas a actitude de gobernantes
como Solón e en especial Pericles nacerá o primeiro
sistema de democracia de occidente

20. Solón Pericles e Aspasia

21. RELIXIOSAS
Non existe unha clase sacerdotal poderosa
Tampouco libros de texto sagrados nin dogmas que
manter.
A relixión grega é tolerante polo que non só non
obstaculiza a labor filosófica senón que mesmo a
potencia.
Moi distinta a outras relixións dogmáticas que
impediron a liberdade de pensamanto

22. En síntese
No s.VII en Grecia prodúcense a condición
necesarias para o xurdimento da filosofía: tempo de
ocio e liberdade.

23. RECURSO DIDÁCTICO DO MEC
INFORMACIÓN DO CONTEXTO HISTÓRICO,
CULTURAL E SOCIOPOLÍTICO DE GRECIA

24. 1.2 Cal é o primeiro problema da
filosofía: a phisis
A primeira reflexión filosófica será daquela realidade
que teñen máis perto o que se percibe coa mera
observación: a natureza ou phisis.
Fascínalles o feito do cambio e da diversidade
ou multiplicidade de seres
Expliquemos isto

25. EXPLICACIÓN
A PHISIS: conxunto de todo canto hai
agás o artificial

26. explicación
O primeiro que percibimos polos sentidos é o feito do
nacemento, do crecemento, da morte e, en
definitiva,do movemento e cambio das cousas ou
seres.
Por outra banda tamén percibimos unha gran
diversidade (MULTIPLICIDADE) de seres uns con
características moi distintas e outros con
características máis semellantes

27. Ante esta realidade fanse as
seguintes preguntas:
1. Cal é a explicación do cambio? En todo este
cambio haberá algo que permanece?
2. Toda a diversidade de seres pode ter unha orixe
común?

28. Que respostaron a 1ª pregunta?
En xeral todas as respostas ao problema da phisis
responden que en todo cambio hai algo que
permanece, que non varía. A isto denominárono
ESENCIA

29. Que é a esencia?
Concepto da filosofía grega que ademais de significar
aquelo que é permanente tamén é aquelo que fai que
unha cousa sexa o que é, é dicir o que a define.
Exemplo da esencia humana: a racionalidade

30. Que respostaron á 2ª pregunta?
2º. Toda a diversidade de seres debe ter un orixe,
principio e causa común.
Ao principio ao que todo se reduce, ou mellor do que
todo provén chamáronlle archè (arjè) que se traduce
por principio

31. Que é o arché?
É o principio, substrato e causa do que todo está
composto e que orixina todo canto hai ou existe

32. O paso do mito ao logos: o
nacemento da filosofía
Antes do xurdimento da filosofía non se preguntaban
e buscaban solucións ao enigma da natureza?
Obviamante sí.
Logo cal é e diferenza? vexamos:

33. As explicacións míticas
Poseidón
Que é o mito? Conxunto de narracións realizadas
polo poetas gregos ( Homero, Hesíodo...)

34. Que narran:
Pretenden ser unha explicación tanto da realidade
natural como da realidade social: explicación de
fenómenos naturais, tradicións, normas éticas e
políticas, relixión, etc.
Perséfone

35. Cal era a súa finalidade
Función explicativa: darlle un sentido aos fenómenos
da natureza
Función psicolóxica: vivir con maior tranquilidade ao
poder influir (cos rituais) na vontade dos deuses.

36. Os protagonistas
Eran os deuses imaxinados con moitas semellanzas
aos humanos ( antropomorfos)
Estes eran a causa ( os responsables) de todo canto
acontecía na natureza, todo dependía da súa vontade.
Por iso se di que a característica fundamental do
mito é arbitrariedade

38. En síntese
A filosofía nace como un progresivo abandono das
explicación míticas por explicación racionais ( paso
do mito ao logos)
Do mito mantén o intento dunha explicación total da
realidade natural e social

39. En síntese
Abandona a idea de arbitrariedade dos
fenómenos pola da necesidade: os
fenómenos ocurren así
porque teñen que
ocurrir así e non pola
vontade dos deuses

40. En síntese
Só cando aparece a anterior idea da
necesidade é posible que xurda a
filosofía e a ciencia

41. 1.3 Cales foron as respostas
concretas ao problema da phisis?
Os presocŕaticos (s. VII ao Va.C)

42. Os presocáticos
1.Os físicos de xonia: Tales, Anaximandro e
Anaxímenes (s.VII-VI a.C)
2.Pitágoras e os pitagóricos
3.Heráclito e Parménides
4. Empédocles e Anaxágoras (Pluralistas)
5.Os atomistas

43. O FÍSICOS DE XONIA: primeiros
filósofos
ANAXÍMENES TALES ANAXIMANDRO

44. DESTACAR
Foron os primeiros en dar unha explicación racional
e non mítica.
Buscaron unha causa da natureza (archè) dentro da
natureza
Con eles comezou a filosofía

45. respostas
Rio Rateira
Para Tales o principio de todo foi a auga.
Probablemente chegou a esa conclusión pola
necesidade da auga para vivir e porque todo, incluído
o alimento, ten certo grao de humidade.

46. respostas
Anaximandro supoxo un paso adiante polo grao
de abstracción da súa resposta
O arché era oo ààppeeiirroonn ( o indeterminado, o
indefinido): o principio de todo non pode ser unha
clase particular de materia, ten que ser unha materia
indeterminada.

47. respostas
Praia do Pindo
De Noel Feáns
(Flirck)
Para Anaxímenes todo xurdeu do aire a partir dun
proceso de rarefacción e condensación

48. Respostas : os pitagóricos
Pitágoras
Destacar pola súa influencia e importancia a doctrina
do número e a da alma

49. Doutrina do número
O primeiro que hai que ter en conta é que a
interpretación do número era máis xeométrica que
aritmética
Crían que todo era unha composición de unidades
(arché) que identifican co punto e que o número 10
era o máis perfecto.
IIMMPPOORRTTAANNCCIIAA:: AAPPAARREECCEE AA IIDDEEAA DDAA
EEXXPPLLIICCAACCIIÓÓNN MMAATTEEMMÁÁTTIICCAA DDOO RREEAALL
(( iinnfflluueenncciiaa cciieenncciiaa ee ffiilloossooffííaa mmooddeerrnnaass ss..XXVVIIII))

50. DOUTRINA DA ALMA
Os pitagóricos eran unha comunidade relixiosa moi
influenciada polo orfismo (( ppeessccuuddaarr))
EEnn xxeerraall ttaannttoo eelleess ccoommoo ttooddoo oo mmuunnddoo ggrreeggoo
bbeebbeerroonn ddee rriittooss oorriieennttaaiiss ee eexxiippcciiooss..
NNeessttee sseennttiiddoo ddeeffeennddííaann aa iinnmmoorrttaalliiddaaddee ddaa aallmmaa ee aa
vviissiióónn ppeexxoorraattiivvaa ddoo ccoorrppoo
AA ffuunncciióónn ddaa aallmmaa sseerráá lliibbeerraarrssee ddaa pprriissiióónn ddoo ccoorrppoo
mmeeddiiaannttee aa ppuurriiffiiccaacciióónn ((iinnfflluueenncciiaa eenn PPllaattóónn))

51. HERÁCLITO E PARMÉNIDES
Representan dúas concepcións ontolóxicas
contrapostas e que inflúen en distintas interpretacións
ontolóxicas da historia da filosofía desde Platón a
Nietzsche.

52. ONTOLOXÍA (DEFINICIÓN)
ONTO: ente , ser...
LOXÍA: ciencia
Definición: é a ciencia que se ocupa de dar unha
explicación da realidade entendida como un todo, é
dicir, de todo canto hai ou existe.

53. HERÁCLITO
Na súa interpretación ontolóxica considera que a
esencia do real é o movimento ou cambio
O ser ou a realidade está en continuo cambio ou
movimento polo que o principio de todo debeu ser un
gran lume, pois é o mellor símbolo deste devir
constante do real

54. Frases atribuídas a Heráclito
Ézaro
Todo flúe e nada permanece
Ninguén pode atravesar dúas veces o mesmo río

55. Parménides
Considérase a antítese filosófica a Heráclito
Se este considera o mundo como en constante
cambio, Parménides será o pai do que podemos
denominar a ontoloxía estática
Para el o ser (realidade) é único e esta unicidade do
ser lévao a negar a existencia do movemento:
ONTOLOXÍA ESTÁTICA DO SER

56. COMO CHEGA A ESTA
CONCLUSIÓN:
Para comprendelo hai que partir dúas premisas: a
distinción entre coñecemento sensible (das
apariencias, menos fiable) e o coñecemento racional
(o verdadeiro)
E por outra banda parte dunha tautoloxía: o ser é o
non ser non é

57. Parménides.COMO CHEGA A ESTA
CONCLUSIÓN:
Se existise o cambio ou o movimento teriamos qua
afirmar que hai paso do ser ao non ser ou viveversa
Afirmariamos que o ser é non ser ou viceversa
Isto é contraditoirio e como o coñecemento racional é
superior ao sensible temos que negar (racionalmente)
a existenca do movimento que será só unha
apariencia dos sentidos

58. Influencia de heráclito e
Parménides
A ontoloxía destes dous filósofos será a base para a
elaboración da teoría das ideas de Platón
Tampouco se podería entender a filosofía de
Nietzsche sin a crítica á interpretación da realidade
de Parménides e a loubanza á ontoloxía do devir de
Heráclito.

59. Cacterísticas das respostas
MATERIALITAS: todas as respostas buscan un
principio (archè) material.
ORGANICISTAS (HILOZOÍSTAS): interpretan ou
conciben o mundo como se fose un gran ser vivo.
MONISTAS ( AGÁS DUALISMO
PITAGÓRICO)*: a resposta á pregunta sobre a fisis
é resolta desde un único principio, causa de todo
canto existe.
*o archè é a unidade mais como esta é par e impar á
vez (descoñecían o número 0) considérase unha
resposta dualista.

60. 4. Empédocles e Anaxágoras
(pluralistas)
Destacar os primeiros en dar unha resposta pluralista
ao problema da Phisis ou Archè
Despois de Parménides foi imposible retornar a unha
resposta monista da natureza xa que nos levaría a
incorrer nunha contradición.

61. Empédocles e Anaxágoras
(pluralistas)
A solución ao problema só tiña un camiño: pasar
dunha solución monista a unha pluralista. O
pluralismo, ademais da solución á aporía (pescudar)
parmenídea, explicaba mellor a diversidade de seres

62. Empédocles
Para Empédocles todo estaba formado por partículas
dos catro elementos (terra, auga, aire e lume) e o
proceso de formación e transformación dos seres
explícase pola acción de dúas forzas. O amor que
provoca a unión (explica a aparición das cousas, por
ex:o nacemento) das partículas e o odio que provoca
a desunión (explica a desparición, por ex:a morte)
das partículas dos seres.

63. Anaxágoras (pluralistas)
Todo está composto de partículas cualitativamente
semellantes que denomina Spermata (semente) ou
Homeomerías
A diferencia ou diversidade de seres explícase polo
predominio dun tipo de homeomerías.
A forza que une e separa (que ordena o cosmos) é
unha lei cósmica que ddeennoommiinnaa NNoouuss qquuee nnoonn
éé oouuttrraa ccoouussaa qquuee uunn pprriinncciippiioo ddoo
mmoovviimmeennttoo ee oorrddee

64. Os atomistas
Adóitase considerar como iniciadores do atomismo a
Leucipo e Demócrito
Tamén é un lugar común considerar que a doutrina
de Anaxágoras como un incipiente atomismo

65. Os atomistas
Os atomistas consideran que todo canto hai ou existe
está formado por inumerables átomos (partículas
materiais e indestructibles)
Este son cualitativamante semellantes e
cualitativamente distintos
Todo nacer e perecer depende do cambio de posición
dos átomos así como a diversidade de seres depende
do tamaño e forma dos átomos

66. Os atomistas
O proceso non require de ningunha forza externa
para producirse ( nous, amor-odio...) senón que é un
movimento constante azaroso sen negunha finalidade
nin intervención externa ao átomos
Conxugan azar e necesidade.

67. Os atomistas: características
Pluralistas
Materialistas
Mecanicistas: todo canto hai ou existe
explícase atendendo só as cualidades cuantitativas da
materia e o movimento (contraposición ao
organicismo e ao posterior teleoloxicismo
de Platón e Aristóteles)
Influencia na nova ciencia: atención sóa ao
cuantificable

68. 1.4 Sócrates e os Sofistas: período
antropolóxico
A filosofía grega divídese en catro períodos:
1. Período cosmolóxico: presocráticos
2. Período antropolóxico: Sofistas e Sócrates
3. Período ontolóxico-sitemático: Platón e Aristóteles
4. Período helenístico

69. Por qué se clasifican así?
A clasificación responde á temática predominante
nese período:
Así no P. cosmolóxico o interese fundamenal é o
cosmos
No segundo período o interese fundamental serán as
cuestións prácticas relativas ao ser humano (de aí
antropolóxico): a ética e a política

70. Causas do cambio de temática?
A primeira e máis importante: a situación política
No século V a.C prodúcese un importante cambio
político en Grecia:
O paso dun réxime aristocrático a unha
democracia: a democracia de Pericles
A a segunda causa é de carácter
filosófico: o escaso éxito na solución
ao problema da phisis

71. Como inflúe este cambio socio-político
na filosofía?:
Coa democracia increméntase a participación
política: todos os cidadáns poden participar na
asemblea.
OO lliiddeerraazzggoo nnoonn ddeeppeennddee ddaa lliinnaaxxee,, sseennóónn ddaa
ccaappaacciiddaaddee ppaarraa ccoonnvveenncceerr nnaa aasseemmbblleeaa..

72. Que é preciso para convencer?
Dominar a arte da oratoria e retórica
Mellorar o coñecemento das leis, da xustiza, da
administración do Estado
Como se mellora?: coa aprendizaxe.

73. Que se dedicou a estas ensinazas?
Os sofistas ( século V a.C)

74. Carcterísticas dos sofistas
Grupo de filósofos que florecen no s.V en Grecia
Estranxeiros
Comerciantes
Non podían participar na asemblea
Dedicárone ao ensino
Cobraban por ensinar

75. Características filosóficas:
Escepticismo
Relativismo

76. escepticismo
Actitude ou doutrina filosófica negadora da
posibilidade dun coñecemento absoluto ou o que é o
mesmo, universal e necesario
A única postura racional ante o coñecemento é a
dúbida

77. relativismo
O relativismo é unha posición filosófica
especialmente aplicada ás cuestións éticas e políticas
Consiste en afirmar que as normas éticas e políticas
son unha creación das sociedades humanas nas que
se acorda ou convén (convencionalismo) cales son as
normas polas que debemos rexirnos

78. relativismo
Xa que logo negan o carácter natural das normas
éticas e políticas.
As normas son fillas do seu tempo e circunstancias
polo que varían en función do paso do tempo e das
diferentes culturas
Negan o carácter universal ddaass nnoorrmmaass ééttiiccoo--
ppoollííttiiccaass

79. Protágoras
Na súa célebre frase: «OO hhoommee éé aa mmeeddiiddaa ddee ttooddaass
aass ccoouussaass,, ddaass qquuee ssoonn eenn ttaannttoo qquuee ssoonn,, ee ddaass qquuee
nnoonn ssoonn eenn ccaannttoo qquuee nnoonn ssoonn».. Con isto quere dicir
que non hai unha verdade obxectiva, absoluta e
universal, senón só verdades relativas e subxectivas,
que dependen da percepción de cada persoa.

80. Gorxias
Sofista. Defende:
o relativismo e o escepticismo.
Non hai nin verdade nin valores. Esta idea aprece na
súa famosas teses:
-Nada existe.
-Si algo existira, non podería ser coñecido polo
home.
-Si algo existente poidese ser coñecido, sería
imposible expresalo coa linguaxe a outro home.
Máis información

81. Sócrates
Representa a oposición
filosófica aos sofistas

82. Sócrates (s.V a.C)
É ateniense
Non cobra por ensinar
O seu método é o diálogo
Carácter universal das
normas
SOFISTAS
● Son estranxeiros
● Cobran por ensinar
● O seu método son os
longos discursos
● Caracter particular
(relativo) das normas

83. Como argumenta a afirmación da
existencia da verdade e
universalidade das nomas?
Igual que os sofistas parte da natureza humana.
Facendo fincapé na dimensión racional e non na
natural
A natureza humana é a nosa racionalidade.
En tanto que natureza é a nosa esencia, é dicir, o que
é común a todos os seres humanos.

84. Como argumenta a afirmación da
existencia da verdade e
universalidade das nomas?
En tanto que as normas e o coñecemento xeral
emanan desta facultade común o resultado debe ser
un coñecemento universal e necesario
As normas éticas terán tamén este carácter universal
( influencia en Platón)

85. O debate da universalidade da
normas
Será unha constante no debate na historia da
filosofía:
chega ate os nosos días sendo un exemplo deste
debate a declaración uunniivveerrssaall ddooss ddeerreeiittooss
hhuummaannooss
Gueto de Varsovia