Tailieu.vncty.com giao trinh-lt[1].hdt

CH¬NG 1
ÇC KH¸I NIÖM C¬ Së
cña LËP TR×NH HíNG §èI TîNG
Ch¬ng 1 tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò sau:
 Th¶o luËn vÒ çch tiÕp cËn híng ®èi tîng, nh÷ng nhîc ®iÓm cña lËp tr×nh truyÒn
thèng vµ çc ®Æc ®iÓm cña lËp tr×nh híng ®èi tîng.
 Çc kh¸i niÖm c¬ së cña ph¬ng ph¸p híng ®èi tîng:
• §èi tîng
• Líp
• Trõu tîng hãa d÷ liÖu vµ bao gãi th«ng tin
• KÕ thõa
• T¬ng øng béi
• Liªn kÕt ®éng
• TruyÒn th«ng b¸o
 Çc bíc cÇn thiÕt ®Ó thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh theo híng ®èi tîng
 Çc u ®iÓm cña lËp tr×nh híng ®èi tîng
 Çc ng«n ng÷ híng ®èi tîng
 Mét sè øng dông cña lËp tr×nh híng ®èi tîng
1.1. Giíi thiÖu
1.1.1. TiÕp cËn híng ®èi tîng
Trong thÕ giíi thùc, chung quanh chóng ta lµ nh÷ng ®èi tîng, ®ã lµ çc thùc thÓ cã
mèi quan hÖ víi nhau. VÝ dô çc phßng trong mét c«ng ty kinh doanh ®îc xem nh
nh÷ng ®èi tîng. Çc phßng ë ®©y cã thÓ lµ: phßng qu¶n lý, phßng b¸n hµng, phßng kÕ
to¸n, phßng tiÕp thÞ,... Mçi phßng ngoµi nh÷ng çn bé ®¶m nhiÖm nh÷ng c«ng viÖc cô
thÓ, cßn cã nh÷ng d÷ liÖu riªng nh th«ng tin vÒ nh©n viªn, doanh sè b¸n hµng, hoÆc
çc d÷ liÖu kh¸c cã liªn quan ®Õn bé phËn ®ã. ViÖc ph©n chia çc phßng chøc n¨ng
trong c«ng ty sÏ t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho viÖc qu¶n lý çc ho¹t ®éng. Mçi nh©n viªn
trong phßng sÏ ®iÒu khiÓn vµ xö lý d÷ liÖu cña phßng ®ã. VÝ dô phßng kÕ to¸n phô
tr¸ch vÒ l¬ng bæng nh©n viªn trong c«ng ty. NÕu b¹n ®ang ë bé phËn tiÕp thÞ vµ cÇn
t×m th«ng tin chi tiÕt vÒ l¬ng cña ®¬n vÞ m×nh th× sÏ gëi yªu cÇu vÒ phßng kÕ to¸n.
Víi çch lµm nµy b¹n ®îc ®¶m b¶o lµ chØ cã nh©n viªn cña bé phËn kÕ to¸n ®îc quyÒn
truy cËp d÷ liÖu vµ cung cÊp th«ng tin cho b¹n. §iÒu nµy còng cho thÊy r»ng, kh«ng cã
ngêi nµo thuéc bé phËn kh¸c cã thÓ truy cËp vµ thay ®æi d÷ liÖu cña bé phËn kÕ to¸n.
Kh¸i niÖm nh thÕ vÒ ®èi tîng hÇu nh cã thÓ ®îc më réng ®èi víi mäi lÜnh vùc trong ®êi
sèng x· héi vµ h¬n n÷a - ®èi víi viÖc tæ chøc ch¬ng tr×nh. Mäi øng dông cã thÓ ®îc
®Þnh nghÜa nh mét tËp çc thùc thÓ - hoÆc çc ®èi tîng, sao cho qu¸ tr×nh t¸i t¹o
nh÷ng suy nghÜa cña chóng ta lµ gÇn s¸t nhÊt vÒ thÕ giíi thùc.
Trong phÇn tiÕp theo chóng ta sÏ xem xÐt ph¬ng ph¸p lËp tr×nh truyÒn thèng ®Ó
tõ ®ã thÊy r»ng v× sao chóng ta cÇn chuyÓn sang ph¬ng ph¸p lËp tr×nh híng ®èi tîng.
1.1.2. Nh÷ng nhîc ®iÓm cña lËp tr×nh híng thñ tôc
Çch tiÕp cËn lËp tr×nh truyÒn thèng lµ lËp tr×nh híng thñ tôc (LTHTT). Theo çch
tiÕp cËn nµy th× mét hÖ thèng phÇn mÒm ®îc xem nh lµ d·y çc c«ng viÖc cÇn thùc
hiÖn nh ®äc d÷ liÖu, tÝnh to¸n, xö lý, lËp b¸o ço vµ in Ên kÕt qu¶ v.v... Mçi c«ng viÖc
®ã sÏ ®îc thùc hiÖn bëi mét sè hµm nhÊt ®Þnh. Nh vËy träng t©m cña çch tiÕp cËn
nµy lµ çc hµm chøc n¨ng. LTHTT sö dông kü thuËt ph©n r· hµm chøc n¨ng theo çch
tiÕp cËn trªn xuèng (top-down) ®Ó t¹o ra cÊu tróc ph©n cÊp. Çc ng«n ng÷ lËp tr×nh
1

bËc cao nh COBOL, FORTRAN, PASCAL, C, v.v..., lµ nh÷ng ng«n ng÷ lËp tr×nh híng
thñ tôc. Nh÷ng nhîc ®iÓm chÝnh cña LTHTT lµ:
 Ch¬ng tr×nh khã kiÓm so¸t vµ khã kh¨n trong viÖc bæ sung, n©ng cÊp ch¬ng tr×nh.
Ch¬ng tr×nh ®îc x©y dùng theo çch TCHTT thùc chÊt lµ danh s¸ch çc c©u lÖnh
mµ theo ®ã m¸y tÝnh cÇn thùc hiÖn. Danh s¸ch çc lÖnh ®ã ®îc tæ chøc thµnh
tõng nhãm theo ®¬n vÞ cÊu tróc cña ng«n ng÷ lËp tr×nh vµ ®îc gäi lµ hµm/thñ tôc.
Trong ch¬ng tr×nh cã nhiÒu hµm/thñ tôc, thêng th× cã nhiÒu thµnh phÇn d÷ liÖu
quan träng sÏ ®îc khai b¸o tæng thÓ (global) ®Ó çc hµm/thñ tôc cã thÓ truy nhËp,
®äc vµ lµm thay ®æi gi¸ trÞ cña biÕn tæng thÓ. §iÒu nµy sÏ lµm cho ch¬ng tr×nh
rÊt khã kiÓm so¸t, nhÊt lµ ®èi víi çc ch¬ng tr×nh lín, phøc t¹p th× vÊn ®Ò cµng trë
nªn khã kh¨n h¬n. Khi ta muèn thay ®æi, bæ sung cÊu tróc d÷ liÖu dïng chung cho
mét sè hµm/thñ tôc th× ph¶i thay ®æi hÇu nh tÊt c¶ çc hµm/thñ tôc liªn quan ®Õn
d÷ liÖu ®ã.
 M« h×nh ®îc x©y dùng theo çch tiÕp cËn híng thñ tôc kh«ng m« t¶ ®îc ®Çy ®ñ,
trung thùc hÖ thèng trong thùc tÕ.
 Ph¬ng ph¸p TCHTT ®Æt träng t©m vµo hµm lµ híng tíi ho¹t ®éng sÏ kh«ng thùc sù t-
¬ng øng víi çc thùc thÓ trong hÖ thèng cña thÕ giíi thùc.
1.1.3. LËp tr×nh híng ®èi tîng
LËp tr×nh híng ®èi tîng (Object Oriented Programming - LTH§T) lµ ph¬ng ph¸p
lËp tr×nh lÊy ®èi tîng lµm nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng thuËt gi¶i, x©y dùng ch¬ng tr×nh. §èi
tîng ®îc x©y dùng trªn c¬ së g¾n cÊu tróc d÷ liÖu víi çc ph¬ng thøc (çc hµm/thñ tôc)
sÏ thÓ hiÖn ®îc ®óng çch mµ chóng ta suy nghÜ, bao qu¸t vÒ thÕ giíi thùc. LTH§T cho
phÐp ta kÕt hîp nh÷ng tri thøc bao qu¸t vÒ çc qu¸ tr×nh víi nh÷ng kh¸i niÖm trõu tîng
®îc sö dông trong m¸y tÝnh.
§iÓm c¨n b¶n cña ph¬ng ph¸p LTH§T lµ thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh xoay quanh d÷ liÖu
cña hÖ thèng. NghÜa lµ çc thao t¸c xö lý cña hÖ thèng ®îc g¾n liÒn víi d÷ liÖu vµ nh
vËy khi cã sù thay ®æi cña cÊu tróc d÷ liÖu th× chØ ¶nh hëng ®Õn mét sè Ýt çc ph-
¬ng thøc xö lý liªn quan.
LTH§T kh«ng cho phÐp d÷ liÖu chuyÓn ®éng tù do trong hÖ thèng. D÷ liÖu ®îc
g¾n chÆt víi tõng ph¬ng thøc thµnh çc vïng riªng mµ çc ph¬ng thøc ®ã t¸c ®éng lªn
vµ nã ®îc b¶o vÖ ®Ó cÊm viÖc truy nhËp tïy tiÖn tõ bªn ngoµi. LTH§T cho phÐp ph©n
tÝch bµi to¸n thµnh tËp çc thùc thÓ ®îc gäi lµ çc ®èi tîng vµ sau ®ã x©y dùng çc d÷
liÖu cïng víi çc ph¬ng thøc xung quanh çc ®èi tîng ®ã.
Tãm l¹i LTH§T cã nh÷ng ®Æc tÝnh chñ yÕu nh sau:
1. TËp trung vµo d÷ liÖu thay cho çc ph¬ng thøc.
2. Ch¬ng tr×nh ®îc chia thµnh çc líp ®èi tîng.
3. Çc cÊu tróc d÷ liÖu ®îc thiÕt kÕ sao cho ®Æc t¶ ®îc çc ®èi tîng.
4. Çc ph¬ng thøc x¸c ®Þnh trªn çc vïng d÷ liÖu cña ®èi tîng ®îc g¾n víi nhau trªn
cÊu tróc d÷ liÖu ®ã.
5. D÷ liÖu ®îc bao bäc, che dÊu vµ kh«ng cho phÐp çc thµnh phÇn bªn ngoµi truy
nhËp tù do.
6. Çc ®èi tîng trao ®æi víi nhau th«ng qua çc ph¬ng thøc.
7. D÷ liÖu vµ çc ph¬ng thøc míi cã thÓ dÔ dµng bæ sung vµo ®èi tîng nµo ®ã khi
cÇn thiÕt.
8. Ch¬ng tr×nh ®îc thiÕt kÕ theo çch tiÕp cËn bottom-up (díi -lªn).
1.2. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n cña lËp tr×nh híng ®èi tîng
Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n trong LTH§T bao gåm: §èi tîng; Líp; Trõu tîng hãa d÷
liÖu, bao gãi th«ng tin; KÕ thõa; T¬ng øng béi; Liªn kÕt ®éng; TruyÒn th«ng b¸o.
2

1.2.1. §èi tîng
Trong thÕ giíi thùc, kh¸i niÖm ®èi tîng ®îc hiÓu nh lµ mét thùc thÓ, nã cã thÓ lµ
ngêi, vËt hoÆc mét b¶ng d÷ liÖu cÇn xö lý trong ch¬ng tr×nh,... Trong LTH§T th× ®èi t-
îng lµ biÕn thÓ hiÖn cña líp.
1.2.2. Líp
Líp lµ mét kh¸i niÖm míi trong LTH§T so víi kü thuËt LTHTT. Nã lµ mét b¶n mÉu
m« t¶ çc th«ng tin cÊu tróc d÷ liÖu vµ çc thao t¸c hîp lÖ cña çc phÇn tö d÷ liÖu. Khi
mét phÇn tö d÷ liÖu ®îc khai b¸o lµ phÇn tö cña mét líp th× nã ®îc gäi lµ ®èi tîng. Çc
hµm ®îc ®Þnh nghÜa hîp lÖ trong mét líp ®îc gäi lµ çc ph¬ng thøc (method) vµ chóng
lµ çc hµm duy nhÊt cã thÓ xö lý d÷ liÖu cña çc ®èi tîng cña líp ®ã. Mçi ®èi tîng cã
riªng cho m×nh mét b¶n sao çc phÇn tö d÷ liÖu cña líp. Mçi líp bao gåm: danh s¸ch çc
thuéc tÝnh (attribute) vµ danh s¸ch çc ph¬ng thøc ®Ó xö lý çc thuéc tÝnh ®ã. C«ng
thøc ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña kü thuËt LTH§T lµ:
§èi tîng = D÷ liÖu + Ph¬ng thøc
Ch¼ng h¹n, chóng ta xÐt líp HINH_CN bao gåm çc thuéc tÝnh: (x1,y1) to¹ ®é gãc
trªn bªn tr¸i, d,r lµ chiÒu dµi vµ chiÒu réng cña HCN. Çc ph¬ng thøc nhËp sè liÖu cho
HCN, hµm tÝnh diÖn tÝch, chu vi vµ hµm hiÓn thÞ. Líp HINH_CN cã thÓ ®îc m« t¶ nh
sau:
H×nh 2.2 M« t¶ líp HINH_CN
Chó ý: Trong LTH§T th× líp lµ kh¸i niÖm tÜnh, cã thÓ nhËn biÕt ngay tõ v¨n b¶n ch¬ng
tr×nh, ngîc l¹i ®èi tîng lµ kh¸i niÖm ®éng, nã ®îc x¸c ®Þnh trong bé nhí cña m¸y tÝnh,
n¬i ®èi tîng chiÕm mét vïng bé nhí lóc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh. §èi tîng ®îc t¹o ra ®Ó xö
HINH_CN
Thuéc tÝnh :
x1,y1
d,r
Ph¬ng thøc :
NhËp_sl
DiÖn tÝch
Chu vi
HiÓn thÞ
3

lý th«ng tin, thùc hiÖn nhiÖm vô ®îc thiÕt kÕ, sau ®ã bÞ hñy bá khi ®èi tîng ®ã hÕt vai
trß.
1.2.3. Trõu tîng hãa d÷ liÖu vµ bao gãi th«ng tin
Trõu tîng hãa lµ çch biÓu diÔn nh÷ng ®Æc tÝnh chÝnh vµ bá qua nh÷ng chi tiÕt
vôn vÆt hoÆc nh÷ng gi¶i thÝch. Khi x©y dùng çc líp, ta ph¶i sö dông kh¸i niÖm trõu t-
îng hãa. VÝ dô ta cã thÓ ®Þnh nghÜa mét líp ®Ó m« t¶ çc ®èi tîng trong kh«ng gian
h×nh häc bao gåm çc thuéc tÝnh trõu tîng nh lµ kÝch thíc, h×nh d¸ng, mµu s¾c vµ çc
ph¬ng thøc x¸c ®Þnh trªn çc thuéc tÝnh nµy.
ViÖc ®ãng gãi d÷ liÖu vµ çc ph¬ng thøc vµo mét ®¬n vÞ cÊu tróc líp ®îc xem nh
mét nguyªn t¾c bao gãi th«ng tin. D÷ liÖu ®îc tæ chøc sao cho thÕ giíi bªn ngoµi (çc
®èi tîng ë líp kh¸c) kh«ng truy nhËp vµo, mµ chØ cho phÐp çc ph¬ng thøc trong cïng
líp hoÆc trong nh÷ng líp cã quan hÖ kÕ thõa víi nhau míi ®îc quyÒn truy nhËp. ChÝnh
çc ph¬ng thøc cña líp sÏ ®ãng vai trß nh lµ giao diÖn gi÷a d÷ liÖu cña ®èi tîng vµ phÇn
cßn l¹i cña ch¬ng tr×nh. Nguyªn t¾c bao gãi d÷ liÖu ®Ó ng¨n cÊm sù truy nhËp trùc
tiÕp trong lËp tr×nh ®îc gäi lµ sù che giÊu th«ng tin.
1.2.4. KÕ thõa
KÕ thõa lµ qu¸ tr×nh mµ çc ®èi tîng cña líp nµy ®îc quyÒn sö dông mét sè tÝnh
chÊt cña çc ®èi tîng cña líp kh¸c. Sù kÕ thõa cho phÐp ta ®Þnh nghÜa mét líp míi trªn
c¬ së çc líp ®· tån t¹i. Líp míi nµy, ngoµi nh÷ng thµnh phÇn ®îc kÕ thõa, sÏ cã thªm
nh÷ng thuéc tÝnh vµ çc hµm míi. Nguyªn lý kÕ thõa hç trî cho viÖc t¹o ra cÊu tróc
ph©n cÊp çc líp.
1.2.5. T¬ng øng béi
T¬ng øng béi lµ kh¶ n¨ng cña mét kh¸i niÖm (ch¼ng h¹n çc phÐp to¸n) cã thÓ sö
dông víi nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau. VÝ dô, phÐp + cã thÓ biÓu diÔn cho phÐp “céng”
çc sè nguyªn (int), sè thùc (float), sè phøc (complex) hoÆc x©u ký tù (string) v.v...
Hµnh vi cña phÐp to¸n t¬ng øng béi phô thuéc vµo kiÓu d÷ liÖu mµ nã sö dông ®Ó xö
lý.
T¬ng øng béi ®ãng vai quan träng trong viÖc t¹o ra çc ®èi tîng cã cÊu tróc bªn
trong kh¸c nhau nhng cïng dïng chung mét giao diÖn bªn ngoµi (nh tªn gäi).
1.2.6. Liªn kÕt ®éng
Liªn kÕt ®éng lµ d¹ng liªn kÕt çc thñ tôc vµ hµm khi ch¬ng tr×nh thùc hiÖn lêi gäi
tíi çc hµm, thñ tôc ®ã. Nh vËy trong liªn kÕt ®éng, néi dung cña ®o¹n ch¬ng tr×nh øng
víi thñ tôc, hµm sÏ kh«ng ®îc biÕt cho ®Õn khi thùc hiÖn lêi gäi tíi thñ tôc, hµm ®ã.
1.2.7. TruyÒn th«ng b¸o
Çc ®èi tîng göi vµ nhËn th«ng tin víi nhau gièng nh con ngêi trao ®æi víi nhau.
ChÝnh nguyªn lý trao ®æi th«ng tin b»ng çch truyÒn th«ng b¸o cho phÐp ta dÔ dµng
x©y dùng ®îc hÖ thèng m« pháng gÇn h¬n nh÷ng hÖ thèng trong thÕ giíi thùc. TruyÒn
th«ng b¸o cho mét ®èi tîng lµ yªu cÇu ®èi tîng thùc hiÖn mét viÖc g× ®ã. Çch øng xö
cña ®èi tîng ®îc m« t¶ bªn trong líp th«ng qua çc ph¬ng thøc.
Trong ch¬ng tr×nh, th«ng b¸o göi ®Õn cho mét ®èi tîng chÝnh lµ yªu cÇu thùc
hiÖn mét c«ng viÖc cô thÓ, nghÜa lµ sö dông nh÷ng hµm t¬ng øng ®Ó xö lý d÷ liÖu ®·
®îc khai b¸o trong ®èi tîng ®ã. V× vËy, trong th«ng b¸o ph¶i chØ ra ®îc hµm cÇn thùc
hiÖn trong ®èi tîng nhËn th«ng b¸o. Th«ng b¸o truyÒn ®i còng ph¶i x¸c ®Þnh tªn ®èi t-
îng vµ th«ng tin truyÒn ®i. VÝ dô, líp CONGNHAN cã thÓ hiÖn lµ ®èi tîng cô thÓ ®îc
®¹i diÖn bëi Hoten nhËn ®îc th«ng b¸o cÇn tÝnh l¬ng th«ng qua hµm TINHLUONG ®·
®îc x¸c ®Þnh trong líp CONGNHAN. Th«ng b¸o ®ã sÏ ®îc xö lý nh sau:
4
CONGNHAN.TINHLUONG (Hoten)
§èi tîng Th«ng b¸o Th«ng
tin

Trong ch¬ng tr×nh híng ®èi tîng, mçi ®èi tîng chØ tån t¹i trong thêi gian nhÊt
®Þnh. §èi tîng ®îc t¹o ra khi nã ®îc khai b¸o vµ sÏ bÞ hñy bá khi ch¬ng tr×nh ra khái
miÒn x¸c ®Þnh cña ®èi tîng ®ã. Sù trao ®æi th«ng tin chØ cã thÓ thùc hiÖn trong thêi
gian ®èi tîng tån t¹i.
1.3. Çc bíc cÇn thiÕt ®Ó thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh theo híng ®èi tîng
Ch¬ng tr×nh theo híng ®èi tîng bao gåm mét tËp çc ®èi tîng vµ mèi quan hÖ gi÷a
çc ®èi tîng víi nhau. V× vËy, lËp tr×nh trong ng«n ng÷ híng ®èi tîng bao gåm çc bíc
sau:
1. X¸c ®Þnh çc d¹ng ®èi tîng (líp) cña bµi tãan.
2. T×m kiÕm çc ®Æc tÝnh chung (d÷ liÖu chung) trong çc d¹ng ®èi tîng nµy,
nh÷ng g× chóng cïng nhau chia xÎ.
3. X¸c ®Þnh líp c¬ së dùa trªn c¬ së çc ®Æc tÝnh chung cña çc d¹ng ®èi tîng.
4. Tõ líp c¬ së, x©y dùng çc líp dÉn xuÊt chøa çc thµnh phÇn, nh÷ng ®Æc tÝnh
kh«ng chung cßn l¹i cña çc d¹ng ®èi tîng. Ngoµi ra, ta cßn ®a ra çc líp cã quan hÖ víi
çc líp c¬ së vµ líp dÉn xuÊt.
1.4. Çc u ®iÓm cña lËp tr×nh híng ®èi tîng
Çch tiÕp cËn híng ®èi tîng gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn phÇn mÒm vµ t¹o ra ®îc nh÷ng s¶n phÈm phÇn mÒm cã chÊt lîng cao.
Nh÷ng u ®iÓm chÝnh cña LTH§T lµ:
1. Th«ng qua nguyªn lý kÕ thõa, cã thÓ lo¹i bá ®îc nh÷ng ®o¹n ch¬ng tr×nh lÆp l¹i
trong qu¸ tr×nh m« t¶ çc líp vµ më réng kh¶ n¨ng sö dông çc líp ®· ®îc x©y dùng.
2. Ch¬ng tr×nh ®îc x©y dùng tõ nh÷ng ®¬n thÓ (®èi tîng) trao ®æi víi nhau nªn
viÖc thiÕt kÕ vµ lËp tr×nh sÏ ®îc thùc hiÖn theo quy tr×nh nhÊt ®Þnh chø kh«ng ph¶i
dùa vµo kinh nghiÖm vµ kü thuËt nh tríc. §iÒu nµy ®¶m b¶o rót ng¾n ®îc thêi gian x©y
dùng hÖ thèng vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.
3. Nguyªn lý che giÊu th«ng tin gióp ngêi lËp tr×nh t¹o ra ®îc nh÷ng ch¬ng tr×nh
an toµn kh«ng bÞ thay bëi nh÷ng ®o¹n ch¬ng tr×nh kh¸c.
4. Cã thÓ x©y dùng ®îc ¸nh x¹ çc ®èi tîng cña bµi to¸n vµo ®èi tîng cña ch¬ng
tr×nh.
5. Çch tiÕp cËn thiÕt kÕ ®Æt träng t©m vµo ®èi tîng, gióp chóng ta x©y dùng ®-
îc m« h×nh chi tiÕt vµ gÇn víi d¹ng cµi ®Æt h¬n.
6. Nh÷ng hÖ thèng híng ®èi tîng dÔ më réng, n©ng cÊp thµnh nh÷ng hÖ lín h¬n.
7. Kü thuËt truyÒn th«ng b¸o trong viÖc trao ®æi th«ng tin gi÷a çc ®èi tîng gióp
cho viÖc m« t¶ giao diÖn víi çc hÖ thèng bªn ngoµi trë nªn ®¬n gi¶n h¬n.
8. Cã thÓ qu¶n lý ®îc ®é phøc t¹p cña nh÷ng s¶n phÈm phÇn mÒm.
Kh«ng ph¶i trong hÖ thèng híng ®èi tîng nµo còng cã tÊt c¶ çc tÝnh chÊt nªu trªn.
Kh¶ n¨ng cã çc tÝnh chÊt ®ã cßn phô thuéc vµo lÜnh vùc øng dông cña dù ¸n tin häc
vµ vµo ph¬ng ph¸p thùc hiÖn cña ngêi ph¸t triÓn phÇn mÒm.
1.5. Çc ng«n ng÷ híng ®èi tîng
LËp tr×nh híng ®èi tîng kh«ng lµ ®Æc quyÒn cña mét ng«n ng÷ nµo ®Æc biÖt.
Còng gièng nh lËp tr×nh cã cÊu tróc, nh÷ng kh¸i niÖm trong lËp tr×nh híng ®èi tîng cã
thÓ cµi ®Æt trong nh÷ng ng«n ng÷ lËp tr×nh nh C hoÆc Pascal,... Tuy nhiªn, ®èi víi
nh÷ng ch¬ng tr×nh lín th× vÊn ®Ò lËp tr×nh sÏ trë nªn phøc t¹p. Nh÷ng ng«n ng÷ ®îc
thiÕt kÕ ®Æc biÖt, hç trî cho viÖc m« t¶, cµi ®Æt çc kh¸i niÖm cña ph¬ng ph¸p híng
®èi tîng ®îc gäi chung lµ ng«n ng÷ ®èi tîng. Dùa vµo kh¶ n¨ng ®¸p øng çc kh¸i niÖm
vÒ híng ®èi tîng, ta cã thÓ chia ra lµm hai lo¹i:
1. Ng«n ng÷ lËp tr×nh dùa trªn ®èi tîng
5

2. Ng«n ng÷ lËp tr×nh híng ®èi tîng
LËp tr×nh dùa trªn ®èi tîng lµ kiÓu lËp tr×nh hç trî chÝnh cho viÖc bao gãi, che
giÊu th«ng tin vµ ®Þnh danh çc ®èi tîng. LËp tr×nh dùa trªn ®èi tîng cã nh÷ng ®Æc
tÝnh sau:
• Bao gãi d÷ liÖu
• C¬ chÕ che giÊu vµ truy nhËp d÷ liÖu
• Tù ®éng t¹o lËp vµ xãa bá çc ®èi tîng
• PhÐp to¸n t¶i béi
Ng«n ng÷ hç trî cho kiÓu lËp tr×nh trªn ®îc gäi lµ ng«n ng÷ lËp tr×nh dùa trªn ®èi
tîng. Ng«n ng÷ trong líp nµy kh«ng hç trî cho viÖc thùc hiÖn kÕ thõa vµ liªn kÕt ®éng,
ch¼ng h¹n Ada lµ ng«n ng÷ lËp tr×nh dùa trªn ®èi tîng.
LËp tr×nh híng ®èi tîng lµ kiÓu lËp tr×nh dùa trªn ®èi tîng vµ bæ sung thªm nhiÒu
cÊu tróc ®Ó cµi ®Æt nh÷ng quan hÖ vÒ kÕ thõa vµ liªn kÕt ®éng. V× vËy ®Æc tÝnh
cña LTH§T cã thÓ viÕt mét çch ng¾n gän nh sau:
Çc ®Æc tÝnh dùa trªn ®èi tîng + kÕ thõa + liªn kÕt ®éng.
Ng«n ng÷ hç trî cho nh÷ng ®Æc tÝnh trªn ®îc gäi lµ ng«n ng÷ LTH§T, vÝ dô nh
C++, Smalltalk, Object Pascal v.v...
ViÖc chän mét ng«n ng÷ ®Ó cµi ®Æt phÇn mÒm phô thuéc nhiÒu vµo çc ®Æc
tÝnh vµ yªu cÇu cña bµi to¸n øng dông, vµo kh¶ n¨ng sö dông l¹i cña nh÷ng ch¬ng
tr×nh ®· cã vµ vµo tæ chøc cña nhãm tham gia x©y dùng phÇn mÒm.
1.6. Mét sè øng dông cña LTH§T
LTH§T ®ang ®îc øng dông ®Ó ph¸t triÓn phÇn mÒm trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c
nhau. Trong sè ®ã, cã øng dông quan träng vµ næi tiÕng nhÊt hiÖn nay lµ hÖ ®iÒu
hµnh Windows cña h·ng Microsoft ®· ®îc ph¸t triÓn dùa trªn kü thuËt LTH§T. Mét sè
nh÷ng lÜnh vùc øng dông chÝnh cña kü thuËt LTH§T bao gåm:
+ Nh÷ng hÖ thèng lµm viÖc theo thêi gian thùc.
+ Trong lÜnh vùc m« h×nh hãa hoÆc m« pháng çc qu¸ tr×nh
+ Çc c¬ së d÷ liÖu híng ®èi tîng.
+ Nh÷ng hÖ siªu v¨n b¶n, multimedia
+ LÜnh vùc trÝ tuÖ nh©n t¹o vµ çc hÖ chuyªn gia.
+ LËp tr×nh song song vµ m¹ng n¬-ron.
+ Nh÷ng hÖ tù ®éng hãa v¨n phßng vµ trî gióp quyÕt ®Þnh.
...
Ch¬ng 2
çc më réng cña ng«n ng÷ C++
Ch¬ng 2 tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y:
 Giíi thiÖu chung vÒ ng«n ng÷ C++
 Mét sè më réng cña ng«n ng÷ C++ so víi ng«n ng÷ C
 Çc ®Æc tÝnh cña C++ hç trî lËp tr×nh híng ®èi tîng
 Vµo ra trong C++
 CÊp ph¸t vµ gi¶i phãng bé nhí
 BiÕn tham chiÕu, h»ng tham chiÕu
 TruyÒn tham sè cho hµm theo tham chiÕu
6

 Hµm tr¶ vÒ gi¸ trÞ tham chiÕu
 Hµm víi tham sè cã gi¸ trÞ mÆc ®Þnh
 Çc hµm néi tuyÕn (inline)
 Hµm t¶i béi
2.1. Giíi thiÖu chung vÒ C++
C++ lµ ng«n ng÷ lËp tr×nh híng ®èi tîng vµ lµ sù më réng cña ng«n ng÷ C. V× vËy
mäi kh¸i niÖm trong C ®Òu dïng ®îc trong C++. PhÇn lín çc ch¬ng tr×nh C ®Òu cã
thÓ ch¹y ®îc trong C++. Trong ch¬ng nµy chØ tËp trung giíi thiÖu nh÷ng kh¸i niÖm,
®Æc tÝnh míi cña C++ hç trî cho lËp tr×nh híng ®èi tîng. Mét sè kiÕn thøc cã trong C+
+ nhng ®· cã trong ng«n ng÷ C sÏ kh«ng ®îc tr×nh bµy l¹i ë ®©y.
2.2. Mét sè më réng cña C++ so víi C
2.2.1. §Æt lêi chó thÝch
Ngoµi kiÓu chó thÝch trong C b»ng /* ... */ , C++ ®a thªm mét kiÓu chó thÝch thø
hai, ®ã lµ chó thÝch b¾t ®Çu b»ng //. KiÓu chó thÝch /*...*/ ®îc dïng cho çc khèi chó
thÝch lín gåm nhiÒu dßng, cßn kiÓu // ®îc dïng cho çc chó thÝch trªn mét dßng. Ch-
¬ng tr×nh dÞch sÏ bá qua tÊt c¶ çc chó thÝch trong ch¬ng tr×nh.
VÝ dô: /* §©y lµ
c©u chó thÝch trªn nhiÒu dßng */
// §©y lµ chó thÝch trªn mét dßng
2.2.2. Khai b¸o biÕn
Trong C tÊt c¶ çc c©u lÖnh khai b¸o biÕn, m¶ng côc bé ph¶i ®Æt t¹i ®Çu khèi.
V× vËy vÞ trÝ khai b¸o vµ vÞ trÝ sö dông cña biÕn cã thÓ ë çch kh¸ xa nhau, ®iÒu
nµy g©y khã kh¨n trong viÖc kiÓm so¸t ch¬ng tr×nh. C++ ®· kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy
b»ng çch cho phÐp çc lÖnh khai b¸o biÕn cã thÓ ®Æt bÊt kú chç nµo trong ch¬ng
tr×nh tríc khi çc biÕn ®îc sö dông. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña çc biÕn kiÓu nµy lµ khèi
trong ®ã biÕn ®îc khai b¸o.
VÝ dô 2.1 Ch¬ng tr×nh sau ®©y nhËp mét d·y sè thùc råi s¾p xÕp theo thø tù t¨ng
dÇn:
#include <stdio.h>
#include <conio.h>
#include <alloc.h>
void main()
{
int n;
printf("n So phan tu cua day N=");
scanf("%d",&n);
float *x=(float*)malloc((n+1)*sizeof(float));
for (int i=0;i<n;i++)
{
printf("n X[%d]=",i);
scanf("%f",x+i);
}
for(i=0;i<n-1;++i)
for (int j=i+1;j<n;++j)
if (x[i]>x[j])
7

{
float tg=x[i];
x[i]=x[j];
x[j]=tg;
}
printf("n Day sau khi sap xepn");
for (i=0;i<n;++i)
printf("%0.2f ",x[i]);
getch();
}
2.2.3. PhÐp chuyÓn kiÓu b¾t buéc
Ngoµi phÐp chuyÓn kiÓu b¾t buéc ®îc viÕt trong C theo có ph¸p:
(kiÓu) biÓu thøc
C++ cßn sö dông mét phÐp chuyÓn kiÓu míi nh sau:
KiÓu(biÓu thøc)
PhÐp chuyÓn kiÓu nµy cã d¹ng nh mét hµm sè chuyÓn kiÓu ®ang ®îc gäi. Çch
chuyÓn kiÓu nµy thêng ®îc sö dông trong thùc tÕ.
VÝ dô 2.2 Ch¬ng tr×nh sau ®©y tÝnh sau tæng S =
n
1
...
3
1
2
1
1 ++++
Víi n lµ mét sè nguyªn d¬ng nhËp tõ bµn phÝm.
#include <stdio.h>
#include <conio.h>
void main()
{
int n;
printf("n So phan tu cua day N=");
scanf("%d",&n);
float s=0.0;
for (int i=1;i<=n;++i)
s+= float(1)/float(i); //chuyen kieu theo C++
printf("S=%0.2f",s);
getch();
}
2.2.4. LÊy ®Þa chØ çc phÇn tö m¶ng thùc 2 chiÒu
Trong C kh«ng cho phÐp dïng phÐp to¸n & ®Ó lÊy ®Þa chØ cña çc phÇn tö
m¶ng thùc 2 chiÒu. V× vËy khi nhËp mét ma trËn thùc (dïng hµm scanf()) ta ph¶i nhËp
qua mét biÕn trung gian sau ®ã míi g¸n cho çc phÇn tö m¶ng.
C++ cho phÐp dïng phÐp to¸n & ®Ó lÊy ®Þa chØ çc phÇn tö m¶ng thùc 2 chiÒu,
do ®ã thÓ dïng hµm scanf() ®Ó nhËp trùc tiÕp vµo çc phÇn tö m¶ng.
VÝ dô 2.3 Ch¬ng tr×nh sau ®©y cho phÐp nhËp mét m¶ng thùc cÊp 20x20 vµ t×m çc
phÇn tö cã gi¸ trÞ lín nhÊt.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
void main()
8

{
float a[20][20],smax;
int m,n,i,j,imax,jmax;
clrscr();
puts(" Cho biet so hang va so cot cua ma tran: ");
scanf("%d%d",&m,&n);
for (i=0;i<m;++i)
for (j=0;j<n;++j)
{
printf("n a[%d][%d]=",i,j);
scanf("%f",&a[i][j]);
}
smax=a[0][0];
imax=0;
jmax=0;
for (i=0;i<m;++i)
for(j=0;j<n;++j)
if(smax<a[i][j])
{
smax=a[i][j];
imax=i;
jmax=j;
}
puts("nn Ma tran");
for (i=0;i<m;++i)
for (j=0;j<n;++j)
{
if (j==0) puts("");
printf("%6.1f",a[i][j]);
}
puts("nn Phan tu max:");
printf("n Co gia tri=%6.1f", smax);
printf("nn Tai hang %d cot %d",imax,jmax);
getch();
}
2.3. Vµo ra trong C++
§Ó xuÊt d÷ liÖu ra mµn h×nh vµ nhËp d÷ liÖu tõ bµn phÝm, trong C++ vÉn cã thÓ
dïng hµm printf() vµ scanf(), ngoµi ra trong C++ ta cã thÓ dïng dßng xuÊt/nhËp chuÈn
®Ó nhËp/xuÊt d÷ liÖu th«ng qua hai biÕn ®èi tîng cña dßng (stream object) lµ cout vµ
cin.
2.3.1. XuÊt d÷ liÖu
Có ph¸p: cout << biÓu thøc 1<<. . .<< biÓu thøc N;
9

Trong ®ã cout ®îc ®Þnh nghÜa tríc nh mét ®èi tîng biÓu diÔn cho thiÕt bÞ xuÊt chuÈn
cña C++ lµ mµn h×nh, cout ®îc sö dông kÕt hîp víi to¸n tö chÌn << ®Ó hiÓn thÞ gi¸ trÞ
çc biÓu thøc 1, 2,..., N ra mµn h×nh.
2.3.2. NhËp d÷ liÖu
Có ph¸p: cin >>biÕn 1>>. . . >>biÕn N;
To¸n tö cin ®îc ®Þnh nghÜa tríc nh mét ®èi tîng biÓu diÔn cho thiÕt bÞ vµo chuÈn cña
C++ lµ bµn phÝm, cin ®îc sö dông kÕt hîp víi to¸n tö trÝch >> ®Ó nhËp d÷ liÖu tõ bµn
phÝm cho çc biÕn 1, 2, ..., N.
Chó ý:
• §Ó nhËp mét chuçi kh«ng qu¸ n ký tù vµ lu vµo m¶ng mét chiÒu a (kiÓu char) cã
thÓ dïng hµm cin.get nh sau: cin.get(a,n);
• To¸n tö nhËp cin>> sÏ ®Ó l¹i ký tù chuyÓn dßng ’n’ trong bé ®Öm. Ký tù nµy cã thÓ
lµm tr«i ph¬ng thøc cin.get. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn cÇn dïng ph¬ng thøc
cin.ignore(1) ®Ó bá qua mét ký tù chuyÓn dßng.
• §Ó sö dông çc lo¹i to¸n tö vµ ph¬ng thøc nãi trªn cÇn khai b¸o tËp tin dÉn híng
iostream.h
2.3.3. §Þnh d¹ng khi in ra mµn h×nh
• §Ó quy ®Þnh sè thùc ®îc hiÓn thÞ ra mµn h×nh víi p ch÷ sè sau dÊu chÊm thËp
ph©n, ta sö dông ®ång thêi çc hµm sau:
setiosflags(ios::showpoint); // BËt cê hiÖu showpoint(p)
setprecision(p);
Çc hµm nµy cÇn ®Æt trong to¸n tö xuÊt nh sau:
cout<<setiosflag(ios::showpoint)<<setprecision(p);
C©u lÖnh trªn sÏ cã hiÖu lùc ®èi víi tÊt c¶ çc to¸n tö xuÊt tiÕp theo cho ®Õn khi
gÆp mét c©u lÖnh ®Þnh d¹ng míi.
• §Ó quy ®Þnh ®é réng tèi thiÓu ®Ó hiÓn thÞ lµ k vÞ trÝ cho gi¸ trÞ (nguyªn, thùc,
chuçi) ta dïng hµm: setw(k)
Hµm nµy cÇn ®Æt trong to¸n tö xuÊt vµ nã chØ cã hiÖu lùc cho mét gi¸ trÞ ®îc in
gÇn nhÊt. Çc gi¸ trÞ in ra tiÕp theo sÏ cã ®é réng tèi thiÓu mÆc ®Þnh lµ 0, nh vËy
c©u lÖnh:
cout<<setw(6)<<“Khoa”<<“CNTT”
sÏ in ra chuçi “ KhoaCNTT”.
VÝ dô 2.4 Ch¬ng tr×nh sau cho phÐp nhËp mét danh s¸ch kh«ng qu¸ 100 thÝ sinh. D÷
liÖu mçi thÝ sinh gåm hä tªn, çc ®iÓm thi m«n 1, m«n 2, m«n 3. Sau ®ã in danh s¸ch
thÝ sinh theo thø tù gi¶m dÇn cña tæng ®iÓm.
#include <iostream.h>
#include <conio.h>
#include <iomanip.h>
void main()
{
struct
{
char ht[25];
float d1,d2,d3,td;
}ts[100],tg;
10

int n,i,j;
clrscr();
cout << "So thi sinh:";
cin >> n;
for (i=0;i<n;++i)
{
cout << "n Thi sinh:"<<i;
cout << "n Ho ten:";
cin.ignore(1);
cin.get(ts[i].ht,25);
cout << "Diem cac mon thi :";
cin>>ts[i].d1>>ts[i].d2>>ts[i].d3;
ts[i].td=ts[i].d1+ts[i].d2+ts[i].d3;
}
for (i=0;i<n-1;++i)
for(j=i+1;j<n;++j)
if(ts[i].td<ts[j].td)
{
tg=ts[i];
ts[i]=ts[j];
ts[j]=tg;
}
cout<< " Danh sach thi sinh sau khi sap xep :";
for (i=0;i<n;++i)
{
cout<< "n" <<
setw(25)<<ts[i].ht<<setw(5)<<ts[i].td;
}
getch();
}
VÝ dô 2.5 Ch¬ng tr×nh sau ®©y cho phÐp nhËp mét m¶ng thùc cÊp 50x50. Sau ®ã in
ma trËn díi d¹ng b¶ng vµ t×m mét phÇn tö lín nhÊt.
#include <conio.h>
void main()
{
float a[50][50],smax;
int m,n,i,j,imax,jmax;
clrscr();
cout<< "Nhap so hang va cot:";
cin>>m>>n;
for (i=0;i<m;++i)
for (j=0;j<n;++j)
11

{
cout<< "a["<<i<<","<<j<<"]=";
cin>> a[i][j];
}
smax= a[0][0];
imax=0;
jmax=0;
for (i=0;i<m;++i)
for (j=0;j<n;++j)
if (smax<a[i][j])
{
smax=a[i][j];
imax=i;
jmax=j;
}
cout << "nn Mang da nhap";
cout << setiosflags(ios::showpoint)<<setprecision(1);
for (i=0;i<m;++i)
for (j=0;j<n;++j)
{
if (j==0) cout<<"n";
cout << setw(6)<<a[i][j];
}
cout << "nn"<< "Phan tu max:"<< "n";
cout << "co gia tri ="<<setw(6)<<smax;
cout<<"nTai hang"<<imax<< " cot "<<jmax;
getch();
}
2.4. CÊp ph¸t vµ gi¶i phãng bé nhí
Trong C cã thÓ sö dông çc hµm cÊp ph¸t bé nhí nh malloc(), calloc() vµ hµm
free() ®Ó gi¶i phãng bé nhí ®îc cÊp ph¸t. C++ ®a thªm mét çch thøc míi ®Ó thùc hiÖn
viÖc cÊp ph¸t vµ gi¶i phãng bé nhí b»ng çch dïng hai to¸n tö new vµ delete.
2.4.1. To¸n tö new ®Ó cÊp ph¸t bé nhí
To¸n tö new thay cho hµm malloc() vµ calloc() cña C cã có ph¸p nh sau:
new Tªn kiÓu ;
hoÆc new (Tªn kiÓu);
Trong ®ã Tªn kiÓu lµ kiÓu d÷ liÖu cña biÕn con trá, nã cã thÓ lµ: çc kiÓu d÷ liÖu
chuÈn nh int, float, double, char,... hoÆc çc kiÓu do ngêi lËp tr×nh ®Þnh nghÜa nh
m¶ng, cÊu tróc, líp,...
Chó ý: §Ó cÊp ph¸t bé nhí cho m¶ng mét chiÒu, dïng có ph¸p nh sau:
BiÕn con trá = new kiÓu[n];
Trong ®ã n lµ sè nguyªn d¬ng x¸c ®Þnh sè phÇn tö cña m¶ng.
VÝ dô: float *p = new float; //cÊp ph¸t bé nhí cho biÕn con trá p cã kiÓu int
12

int *a = new int[100]; //cÊp ph¸t bé nhí ®Ó lu tr÷ m¶ng mét chiÒu a
// gåm 100 phÇn tö
Khi sö dông to¸n tö new ®Ó cÊp ph¸t bé nhí, nÕu kh«ng ®ñ bé nhí ®Ó cÊp ph¸t,
new sÏ tr¶ l¹i gi¸ trÞ NULL cho con trá. §o¹n ch¬ng tr×nh sau minh häa çch kiÓm tra lçi
cÊp ph¸t bé nhí:
double *p;
int n;
cout<< “n So phan tu : ”;
cin>>n;
p = new double[n]
if (p == NULL)
{
cout << “Loi cap phat bo nho”;
exit(0);
}
2.4.2. To¸n tö delete
To¸n tö delete thay cho hµm free() cña C, nã cã có ph¸p nh sau:
delete con trá ;
VÝ dô 2.6 Ch¬ng tr×nh sau minh ho¹ çch dïng new ®Ó cÊp ph¸t bé nhí chøa n thÝ
sinh. Mçi thÝ sinh lµ mét cÊu tróc gåm çc trêng ht(hä tªn), sobd(sè b¸o danh), vµ
td(tæng ®iÓm). Ch¬ng tr×nh sÏ nhËp n, cÊp ph¸t bé nhí chøa n thÝ sinh, kiÓm tra lçi
cÊp ph¸t bé nhí, nhËp n thÝ sinh, s¾p xÕp thÝ sinh theo thø tù gi¶m cña tæng ®iÓm, in
danh s¸ch thÝ sinh sau khi s¾p xÕp, gi¶i phãng bé nhí ®· cÊp ph¸t.
#include <stdio.h>
#include <conio.h>
#include <stdlib.h>
struct TS
{
char ht[20];
long sobd;
float td;
};
void main(void)
{
TS *ts;
int n;
cout<<"nSo thi sinh n = ";
cin>>n;
ts = new TS[n+1];
if (ts == NULL)
{
cout << "n Loi cap phat vung nho";
13

getch();
exit(0);
}
for (int i=0;i<n;++i)
{
cout << "n Thi sinh thu "<<i;
cout<< "n Ho ten";
cin.ignore(1);
cin.get (ts[i].ht,20);
cout << "so bao danh";
cin>> ts[i].sobd;
cout<< "tong diem:";
cin>>ts[i].td;
}
for (i=0;i<n-1;++i)
for (int j=i+1;j<n;++j)
if (ts[i].td<ts[j].td)
{
TS tg=ts[i];
ts[i]=ts[j];
ts[j]=tg;
}
cout << setiosflags(ios::showpoint)<<setprecision(1);
for (i=0;i<n;++i)
cout << "n" << setw(20)<<ts[i].ht<<setw(6)<<ts[i].td;
delete ts;
getch();
}
2.5. BiÕn tham chiÕu
Trong C cã 2 lo¹i biÕn lµ: BiÕn gi¸ trÞ dïng ®Ó chøa d÷ liÖu (nguyªn, thùc, ký
tù,...) vµ biÕn con trá dïng ®Ó chøa ®Þa chØ. C¸c biÕn nµy ®Òu ®îc cung cÊp bé nhí
vµ cã ®Þa chØ. C++ cho phÐp sö dông lo¹i biÕn thø ba lµ biÕn tham chiÕu. BiÕn tham
chiÕu lµ mét tªn kh¸c (bÝ danh) cho biÕn ®· ®Þnh nghÜa tríc ®ã. Có ph¸p khai b¸o
biÕn tham chiÕu nh sau:
KiÓu &BiÕn tham chiÕu = BiÕn;
BiÕn tham chiÕu cã ®Æc ®iÓm lµ nã ®îc dïng lµm bÝ danh cho mét biÕn (kiÓu gi¸ trÞ)
nµo ®ã vµ sö dông vïng nhí cña biÕn nµy.
VÝ dô: Víi c©u lÖnh: int a, &tong=a; th× tong lµ bÝ danh cña biÕn a vµ biÕn tong
dïng chung vïng nhí cña biÕn a. Lóc nµy, trong mäi c©u lÖnh, viÕt a hay viÕt tong ®Òu
cã ý nghÜa nh nhau, v× ®Òu truy nhËp ®Õn cïng mét vïng nhí. Mäi sù thay ®æi ®èi víi
biÕn tong ®Òu ¶nh hëng ®èi víi biÕn a vµ ngîc l¹i.
VÝ dô: int a, &tong = a;
tong =1; //a=1
cout<< tong; //in ra sè 1
tong++; //a=2
14

++a; //a=3
cout<<tong; //in ra sè 3
Chó ý:
• Trong khai b¸o biÕn tham chiÕu ph¶i chØ râ tham chiÕu ®Õn biÕn nµo.
• BiÕn tham chiÕu cã thÓ tham chiÕu ®Õn mét phÇn tö m¶ng, nhng kh«ng cho
phÐp khai b¸o m¶ng tham chiÕu.
• BiÕn tham chiÕu cã thÓ tham chiÕu ®Õn mét h»ng. Khi ®ã nã sö dông vïng nhí
cña h»ng vµ cã thÓ lµm thay ®æi gi¸ trÞ chøa trong vïng nhí nµy.
• BiÕn tham chiÕu thêng ®îc sö dông lµm ®èi cña hµm ®Ó cho phÐp hµm truy
nhËp ®Õn çc tham biÕn trong lêi gäi hµm
2.6. H»ng tham chiÕu
Có ph¸p khai b¸o h»ng tham chiÕu nh sau:
const KiÓu d÷ liÖu &BiÕn = BiÕn/H»ng;
VÝ dô: int n = 10;
const int &m = n;
const int &p = 123;
H»ng tham chiÕu cã thÓ tham chiÕu ®Õn mét biÕn hoÆc mét h»ng.
Chó ý:
 BiÕn tham chiÕu vµ h»ng tham chiÕu kh¸c nhau ë chç: kh«ng cho phÐp dïng h»ng
tham chiÕu ®Ó lµm thay ®æi gi¸ trÞ cña vïng nhí mµ nã tham chiÕu.
VÝ dô: int y=12, z;
const int &p = y //H»ng tham chiÕu p tham chiÕu ®Õn biÕn y
p = p + 1; //Sai, tr×nh biªn dÞch sÏ th«ng b¸o lçi
 H»ng tham chiÕu cho phÐp sö dông gi¸ trÞ chøa trong mét vïng nhí, nhng kh«ng cho
phÐp thay ®æi gi¸ trÞ nµy.
 H»ng tham chiÕu thêng ®îc sö dông lµm tham sè cña hµm ®Ó cho phÐp sö dông gi¸
trÞ cña çc tham sè trong lêi gäi hµm, nhng tr¸nh lµm thay ®æi gi¸ trÞ tham sè.
2.7. TruyÒn tham sè cho hµm theo tham chiÕu
Trong C chØ cã mét çch truyÒn d÷ liÖu cho hµm lµ truyÒn theo theo gi¸ trÞ. Ch-
¬ng tr×nh sÏ t¹o ra çc b¶n sao cña çc tham sè thùc sù trong lêi gäi hµm vµ sÏ thao t¸c
trªn çc b¶n sao nµy chø kh«ng xö lý trùc tiÕp víi çc tham sè thùc sù. C¬ chÕ nµy rÊt
tèt nÕu khi thùc hiÖn hµm trong ch¬ng tr×nh kh«ng cÇn lµm thay ®æi gi¸ trÞ cña biÕn
gèc. Tuy nhiªn, nhiÒu khi ta l¹i muèn nh÷ng tham sè ®ã thay ®æi khi thùc hiÖn hµm
trong ch¬ng tr×nh. C++ cung cÊp thªm çch truyÒn d÷ liÖu cho hµm theo tham chiÕu
b»ng çch dïng ®èi lµ tham chiÕu. Çch lµm nµy cã u diÓm lµ kh«ng cÇn t¹o ra çc b¶n
sao cña çc tham sè, do dã tiÕt kiÖm bé nhí vµ thêi gian ch¹y m¸y. MÆt kh¸c, hµm nµy
sÏ thao t¸c trùc tiÕp trªn vïng nhí cña çc tham sè, do ®ã dÔ dµng thay ®æi gi¸ trÞ çc
tham sè khi cÇn.
VÝ dô 2.7 Ch¬ng tr×nh sau sÏ nhËp d·y sè thùc, s¾p xÕp d·y theo thø tù t¨ng dÇn vµ
hiÓn thÞ ra mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
void nhapds(double *a,int n)
{
15

for(int i=0;i<n;++i)
{
cout<<"n Phan tu thu "<<i<<":";
cin>>a[i];
}
}
void hv(double &x,double &y)
{
double tam=x;x=y;y=tam;
}
void sapxep(double *a,int n)
{
for(int i=0;i<n-1;++i)
for(int j=i+1;j<n;++j)
if(a[i]>a[j])
hv(a[i],a[j]);
}
void main()
{
double x[100];
int i,n;
clrscr();
cout<<"n nhap so phan tu N = ";
cin>>n;
nhapds(x,n);
sapxep(x,n);
cout<<"nCac phan tu mang sau khi sap xep :";
for(i=0;i<n;++i)
printf("n%6.2f",x[i]);
getch();
}
VÝ dô 2.8 Ch¬ng tr×nh sÏ nhËp d÷ liÖu mét danh s¸ch thÝ sinh bao gåm hä tªn, ®iÓm
c¸c m«n 1, m«n 2, m«n 3 vµ in danh s¸ch thÝ sinh:
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
struct TS
{
char ht[20];
float d1,d2,d3,td;
};
void ints(const TS &ts)
{
16

cout<<setiosflags(ios::showpoint)<<setprecision(1);
cout<<"n ho ten"<<setw(20)<<ts.ht<<setw(6)<<ts.td;
}
void nhapsl(TS *ts,int n)
{
{
cout<<"n Thi sinh"<<i;
cout<<"n ho ten ";
cin.ignore(1);
cin.get(ts[i].ht,25);
cout<<"Nhap diem cac mon thi : ";
cin>>ts[i].d1>>ts[i].d2>>ts[i].d3;
ts[i].td=ts[i].d1+ts[i].d2+ts[i].d3;
}
}
void hvts(TS &ts1,TS &ts2)
{
TS tg=ts1;
ts1=ts2;
ts2=tg;
}
void sapxep(TS *ts,int n)
{
for(int i=0;i<n-1;++i)
for(int j=i+1;j<n;++j)
if(ts[i].td<ts[j].td)
hvts(ts[i],ts[j]) ;
}
void main()
{
TS ts[100];
int n,i;
clrscr();
cout<<"So thi sinh : ";
cin>>n;
nhapsl(ts,n);
sapxep(ts,n);
float dc;
cout<<"nnDanh sach thi sinh n";
for(i=0;i<n;++i)
if(ts[i].td>=dc)
ints(ts[i]);
17

else
break;
getch();
}
VÝ dô 2.9 Ch¬ng tr×nh sau sÏ nhËp mét m¶ng thùc kÝch thíc 20x20, in m¶ng ®· nhËp
vµ in c¸c phÇn tö lín nhÊt vµ nhá nhÊt trªn mçi hµng cña m¶ng.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
void nhapmt(float a[20][20],int m,int n)
{
for(int i=0;i<m;++i)
for(int j=0;j<n;++j)
{
cout<<"n a["<<i<<","<<j<<"]=";
cin>> a[i][j];
}
}
void inmt(float a[20][20],int m,int n)
{
cout<<setiosflags(ios::showpoint)<<setprecision(1);
cout<<"nMang da nhap : ";
for(int j=0;j<n;++j)
{
if(j==0) cout<<"n";
cout<<setw(6)<<a[i][j];
}
}
void maxminds(float *x,int n,int &vtmax,int &vtmin)
{
vtmax=vtmin=0;
{
if(x[i]>x[vtmax]) vtmax=i;
if(x[i]<x[vtmin]) vtmin=i;
}
}
void main()
{
float a[20][20];
int m,n;
clrscr();
18

cout<<"n Nhap so hang va so cot : ";
cin>>m>>n;
nhapmt(a,m,n);
inmt(a,m,n);
float *p=(float*) a;
int vtmax,vtmin;
{
p=((float*)a)+i*20;
maxminds(p,n,vtmax,vtmin);
printf("n Hang %d phan tu max=%6.1f tai cot
%d",i,p[vtmax],vtmax);
printf("n Phan tu min=%6.1f tai cot
%d",p[vtmin],vtmin);
}
getch();
}
2.8. Hµm tr¶ vÒ gi¸ trÞ tham chiÕu
C++ cho phÐp hµm tr¶ vÒ gi¸ trÞ lµ mét tham chiÕu, lóc nµy ®Þnh nghÜa cña
hµm cã d¹ng nh sau :
KiÓu &Tªn hµm(...)
{ //th©n hµm
return <biÕn ph¹m vi toµn côc>;
}
Trong trêng hîp nµy biÓu thøc ®îc tr¶ l¹i trong c©u lÖnh return ph¶i lµ tªn cña mét
biÕn x¸c ®Þnh tõ bªn ngoµi hµm, bëi v× khi ®ã míi cã thÓ sö dông ®îc gi¸ trÞ cña hµm.
Khi ta tr¶ vÒ mét tham chiÕu ®Õn mét biÕn côc bé khai b¸o bªn trong hµm, biÕn côc
bé nµy sÏ bÞ mÊt ®i khi kÕt thóc thùc hiÖn hµm. Do vËy tham chiÕu cña hµm sÏ kh«ng
cßn ý nghÜa n÷a.
Khi gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm lµ tham chiÕu, ta cã thÓ gÆp çc c©u lÖnh g¸n h¬i kh¸c
thêng, trong ®ã vÕ tr¸i lµ mét lêi gäi hµm chø kh«ng ph¶i lµ tªn cña mét biÕn. §iÒu nµy
hoµn toµn hîp lý, bëi v× b¶n th©n hµm ®ã cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ lµ mét tham chiÕu. Nãi çch
kh¸c, vÕ tr¸i cña lÖnh g¸n cã thÓ lµ lêi gäi ®Õn mét hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ lµ mét tham
chiÕu.Xem çc vÝ dô sau:
VÝ dô 2.10
#include <conio.h>
int z;
int &f()// ham tra ve mot bi danh cua bien toan bo z
{
return z;
}
void main()
{
f()=50;//z=50
19

cout<<"nz="<<z;
getch();
}
VÝ dô 2.11
#include <iostreams.h>
#include <stdio.h>
#include <string.h>
#include <conio.h>
int & max(int& a, int& b);
void main()
{
clrscr();
int b =10, a= 7, c= 20;
cout << "Max a,b : "<<max(b,a) << endl;
max(b,a)++;
cout << "Gia tri b va a :"<b ? a:b;
}
KÕt qu¶ trªn mµn h×nh sÏ lµ :
Max a,b : 10
Gia tri cua b va a : 11 7
Gia tri cua b va a va c : 11 7 5
2.9. Hµm víi tham sè cã gi¸ trÞ mÆc ®Þnh
C++ cho phÐp x©y dùng hµm víi çc tham sè ®îc khëi g¸n gi¸ trÞ mÆc ®Þnh. Quy
t¾c x©y dùng hµm víi tham sè mÆc ®Þnh nh sau:
• Çc ®èi cã gi¸ trÞ mÆc ®Þnh cÇn lµ çc tham sè cuèi cïng tÝnh tõ tr¸i qua ph¶i.
• NÕu ch¬ng tr×nh sö dông khai b¸o nguyªn mÉu hµm th× çc tham sè mÆc ®Þnh
cÇn ®îc khëi g¸n trong nguyªn mÉu hµm, kh«ng ®îc khëi g¸n khëi g¸n l¹i cho çc
®èi mÆc ®Þnh trong dßng ®Çu cña ®Þnh nghÜa hµm.
void f(int a, float x, char *st=”TRUNG TAM”, int b=1, double y = 1.234);
void f(int a, float x, char *st=”TRUNG TAM”, int b=1, double y = 1.234)
{
//Çc c©u lÖnh
}
• Khi x©y dùng hµm, nÕu kh«ng khai b¸o nguyªn mÉu, th× çc ®èi mÆc ®Þnh
®îc khëi g¸n trong dßng ®Çu cña ®Þnh nghÜa hµm, vÝ dô:
void f(int a, float x, char *st=”TRUNG TAM”, int b=1, double y = 1.234)
{
20

//Çc c©u lÖnh
}
Chó ý: §èi víi çc hµm cã tham sè mÆc ®Þnh th× lêi gäi hµm cÇn viÕt theo quy ®Þnh:
Çc tham sè v¾ng mÆt trong lêi gäi hµm t¬ng øng víi çc tham sè mÆc ®Þnh cuèi cïng
(tÝnh tõ tr¸i sang ph¶i), vÝ dô víi hµm:
void f(int a, float x, char *st=”TRUNG TAM”, int b=1, double y = 1.234);
th× çc lêi gäi hµm ®óng:
f(3,3.4,”TIN HOC”,10,1.0);//§Çy ®ñ tham sè
f(3,3.4,”ABC”); //ThiÕu 2 tham sè cuèi
f(3,3.4); //ThiÕu 3 tham sè cuèi
Çc lêi gäi hµm sai:
f(3);
f(3,3.4, ,10);
VÝ dô 2.12
#include <conio.h>
void ht(char *dc="TRUNG TAM",int n=5);
void ht(char *dc,int n)
{
cout<<"n" <<dc;
}
void main()
{
ht();// in dong chu "TRUNG TAM"tren 5 dong
ht("ABC",3);// in dong chu "ABC"tren 3 dong
ht("DEF");// in dong chu "DEF"tren 5 dong
getch();
}
2.10. Çc hµm néi tuyÕn (inline)
ViÖc tæ chøc ch¬ng tr×nh thµnh çc hµm cã u ®iÓm ch¬ng tr×nh ®îc chia thµnh
çc ®¬n vÞ ®éc lËp, ®iÒu nµy gi¶m ®îc kÝch thíc ch¬ng tr×nh, v× mçi ®o¹n chong
tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô cña hµm ®îc thay b»ng lêi gäi hµm. Tuy nhiªn hµm còng cã
nhîc ®iÓm lµ lµm lµ chËm tèc ®é thùc hiÖn ch¬ng tr×nh v× ph¶i thùc hiÖn mét sè thao
t¸c cã tÝnh thñ tôc mçi khi gäi hµm nh: cÊp ph¸t vïng nhí cho çc tham sè vµ biÕn côc
bé, truyÒn d÷ liÖu cña çc tham sè cho çc ®èi, gi¶i phãng vïng nhí tríc khi tho¸t khái
hµm.
C++ cho kh¶ n¨ng kh¾c phôc ®îc nhîc ®iÓm nãi trªn b»ng çch dïng hµm néi
tuyÕn. §Ó biÕn mét hµm thµnh hµm néi tuyÕn ta viÕt thªm tõ khãa inline vµo tríc khai
b¸o nguyªn mÉu hµm.
Chó ý: Trong mäi trêng hîp, tõ khãa inline ph¶i xuÊt hiÖn tríc çc lêi gäi hµm th× tr×nh
biªn dÞch míi biÕt cÇn xö lý hµm theo kiÓu inline.
VÝ dô hµm f() trong ch¬ng tr×nh sau sÏ kh«ng ph¶i lµ hµm néi tuyÕn v× inline viÕt
sau lêi gäi hµm.
VÝ dô 2.13
21

#include <conio.h>
void main()
{
int s ;
s=f(5,6);
cout<<s;
getch();
}
inline int f(int a,int b)
{
return a*b;
}
Chó ý:
 Ch¬ng tr×nh dÞch çc hµm inline nh t¬ng tù nh çc macro, nghÜa lµ nã sÏ thay ®æi
lêi gäi hµm b»ng mét ®o¹n ch¬ng tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô hµm. Çch lµm nµy sÏ
t¨ng tèc ®é ch¬ng tr×nh do kh«ng ph¶i thùc hiÖn çc thao t¸c cã tÝnh thñ tôc khi gäi
hµm nhng l¹i lµm t¨ng khèi lîng bé nhí ch¬ng tr×nh (nhÊt lµ ®èi víi çc hµm néi tuyÕn
cã nhiÒu c©u lÖnh). V× vËy chØ nªn dïng hµm inline ®èi víi çc hµm cã néi dung
®¬n gi¶n.
 Kh«ng ph¶i khi gÆp tõ kho¸ inline lµ ch¬ng tr×nh dÞch nhÊt thiÕt ph¶i xö lý hµm theo
kiÓu néi tuyÕn. Tõ kho¸ inline chØ lµ mét tõ kho¸ gîi ý cho ch¬ng tr×nh dÞch chø
kh«ng ph¶i lµ mét mÖnh lÖnh b¾t buéc.
VÝ dô 2.14 Chong tr×nh sau sö dông hµm inline ®Ó tÝnh chu vi vµ diÖn tÝch h×nh ch÷
nhËt.
#include <conio.h>
inline void dtcvhcn(int a,int b,int &dt,int &cv)
{
dt=a*b;
cv=2*(a+b);
}
void main()
{
int a[20],b[20],cv[20],dt[20],n;
cout<<"n So hinh chu nhat";
cin>>n;
{
cout<<"n Nhap 2 canh cua hinh chu nhat"<<i<<":";
cin>>a[i]>>b[i];
dtcvhcn(a[i],b[i],dt[i],cv[i]);
}
clrscr();
for(i=0;i<n;++i)
22

{
cout<<"n Hinh chu nhat thu "<<i+1<<":";
cout<<"n Do dai hai canh "<<a[i]<<"va"<<b[i];
cout<<"n dien tich "<<dt[i];
cout<<"n chu vi "<<cv[i];
}
getch();
}
VÝ dô 2.15 Mét çch viÕt kh¸c cña ch¬ng tr×nh trong vÝ dô 2.14
#include <conio.h>
inline void dtcvhcn(int a,int b,int &dt,int &cv);
void main()
{
int a[20],b[20],cv[20],dt[20],n;
cout<<"n So hinh chu nhat";
cin>>n;
{
cout<<"n Nhap 2 canh cua hinh chu nhat"<<i<<":";
cin>>a[i]>>b[i];
dtcvhcn(a[i],b[i],dt[i],cv[i]);
}
clrscr();
for(i=0;i<n;++i)
{
cout<<"n Hinh chu nhat thu "<<i+1<<":";
cout<<"n Do dai hai canh "<<a[i]<<"va"<<b[i];
cout<<"n dien tich "<<dt[i];
cout<<"n chu vi "<<cv[i];
}
getch();
}
void dtcvhcn(int a,int b,int &dt ,int &cv)
{
dt=a*b;
cv=2*(a+b);
}
2.11. Hµm t¶i béi
Çc hµm t¶i béi lµ çc hµm cã cïng mét tªn vµ cã tËp ®èi kh¸c nhau (vÒ sè lîng çc
®èi hoÆc kiÓu). Khi gÆp lêi gäi çc hµm t¶i béi th× tr×nh biªn dÞch sÏ c¨n cø vµo sè l-
îng vµ kiÓu çc tham sè ®Ó gäi hµm cã ®óng tªn vµ ®óng çc tham sè t¬ng øng.
VÝ dô 2.16 Ch¬ng tr×nh t×m max cña mét d·y sè nguyªn vµ max cña mét dÉy sè thùc.
Trong ch¬ng tr×nh cã 6 hµm: hai hµm dïng ®Ó nhËp d·y sè nguyªn vµ d·y sè thùc cã
23

tªn chung lµ nhapds, bèn hµm: tÝnh max 2 sè nguyªn, tÝnh max 2 sè thùc, tÝnh max
cña dÉy sè nguyªn, tÝnh max cña dÉy sè thùc ®îc ®Æt chung mét tªn lµ max.
#include <conio.h>
void nhapds(int *x,int n);
void nhapds(double *x,int n);
int max(int x,int y);
double max(double x,double y);
void nhapds(int *x,int n)
{
{
cout<<"Phan tu "<<i<<" = ";
cin>>x[i];
}
}
void nhapds(double *x,int n)
{
for (int i=0;i<n;i++)
{
cout<<"Phan tu "<<i<<" = ";
cin>>x[i];
}
}
int max(int x,int y)
{
return x>y?x:y;
}
double max(double x,double y)
{
return x>y?x:y;
}
int max(int *x,int n)
{
int s=x[0];
s=max(s,x[i]);
return s;
}
double max(double *x,int n)
{
double s=x[0];
24

s=max(s,x[i]);
return s;
}
void main()
{
int a[20],n,ni,nd,maxi;
double x[20],maxd;
clrscr();
cout<<"n So phan tu nguyen n: ";
cin>>ni;
cout<<"n Nhap day so nguyen: ";
nhapds(a,ni);
cout<<"n So phan tu so thuc: ";
cin>>nd;
cout<<"n Nhap day so thuc: ";
nhapds(x,nd);
maxi=max(a,ni);
maxd=max(x,nd);
cout<<"n Max day so nguyen ="<<maxi;
cout<<"n Max day so thuc="<<maxd;
getch();
}
Chó ý: NÕu hai hµm trïng tªn vµ trïng ®èi th× tr×nh biªn dÞch kh«ng thÓ ph©n biÖt ®îc.
Ngay c¶ khi hai hµm nµy cã cïng kiÓu kh¸c nhau th× tr×nh biªn dÞch vÉn b¸o lçi. VÝ dô
sau x©y dùng hai hµm cïng cã tªn lµ f vµ cïng mét ®èi nguyªn a, nhng kiÓu hµm kh¸c
nhau. Hµm thø nhÊt cã kiÓu nguyªn( tr¶ vÒ a*a), hµm thø hai cã kiÓu void. Ch¬ng
tr×nh sau sÏ bÞ th«ng b¸o lçi khi biªn dÞch.
VÝ dô 2.17
#include <conio.h>
int f(int a);
void f(int a);
int f(int a)
{
return a*a;
}
void f(int a)
{
cout<<"n"<<a;
}
void main()
{
int b = f(5);
f(b);
25

Bµi tËp
1. ViÕt ch¬ng tr×nh thùc hiÖn çc yªu cÇu sau ®©y:
- NhËp d÷ liÖu cho çc sinh viªn (dïng cÊu tróc danh s¸ch liªn kÕt ®¬n), çc
th«ng tin cña sinh viªn bao gåm: m· sinh viªn, hä tªn, líp, ®iÓm trung b×nh.
- Ch¬ng tr×nh cã sö dông to¸n tö new vµ delete.
- In ra danh s¸ch sinh viªn cã s¾p xÕp vÞ thø theo ®iÓm trung b×nh.
2. ViÕt ch¬ng tr×nh ®Ó s¾p xÕp mét m¶ng thùc hai chiÒu theo thø tù t¨ng dÇn,
trong ch¬ng tr×nh cã cã sö dông to¸n tö new vµ delete.
3. ViÕt çc hµm t¶i béi ®Ó tÝnh diÖn tÝch tam gi¸c, diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt,
diÖn tÝch h×nh trßn.
4. ViÕt ch¬ng tr×nh nh©n hai ma trËn Amxn vµ Bnxp , mçi ma tr©n ®îc cÊp ph¸t
®éng vµ çc gi¸ trÞ cña chóng ph¸t sinh ngÉu nhiªn.
27

CH¬NG 3
LíP
Ch¬ng nµy tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y:
 §Þnh nghÜa líp
 T¹o lËp ®èi tîng
 Truy nhËp ®Õn çc thµnh phÇn cña líp
 Con trá ®èi tîng
 Con trá this
 Hµm b¹n
 D÷ liÖu thµnh phÇn tÜnh, hµm thµnh phÇn tÜnh
 Hµm t¹o, hµm hñy
 Hµm t¹o sao chÐp
Líp lµ kh¸i niÖm trung t©m cña lËp tr×nh híng ®èi tîng, nã lµ sù më réng cña çc
kh¸i niÖm cÊu tróc (struct) cña C. Ngoµi çc thµnh phÇn d÷ liÖu, líp cßn chøa çc thµnh
phÇn hµm, cßn gäi lµ ph¬ng thøc (method) hoÆc hµm thµnh viªn (member function).
Líp cã thÓ xem nh mét kiÓu d÷ liÖu çc biÕn, m¶ng ®èi tîng. Tõ mét líp ®· ®Þnh
nghÜa, cã thÓ t¹o ra nhiÒu ®èi tîng kh¸c nhau, mçi ®èi tîng cã vïng nhí riªng.
Ch¬ng nµy sÏ tr×nh bµy çch ®Þnh nghÜa líp, çch x©y dùng ph¬ng thøc, gi¶i
thÝch vÒ ph¹m vi truy nhËp, sö dông çc thµnh phÇn cña líp, çch khai b¸o biÕn, m¶ng
cÊu tróc, lêi gäi tíi çc ph¬ng thøc .
3.1. §Þnh nghÜa líp
Có ph¸p: Líp ®îc ®Þnh nghÜa theo mÉu :
class tªn_líp
{
private: [Khai b¸o çc thuéc tÝnh]
[§Þnh nghÜa çc hµm thµnh phÇn (ph¬ng thøc)]
public : [Khai b¸o çc thuéc tÝnh]
[§Þnh nghÜa çc hµm thµnh phÇn (ph¬ng thøc)]
} ;
Thuéc tÝnh cña líp ®îc gäi lµ d÷ liÖu thµnh phÇn vµ hµm ®îc gäi lµ ph¬ng thøc
hoÆc hµm thµnh viªn. Thuéc tÝnh vµ hµm ®îc gäi chung lµ çc thµnh phÇn cña líp. Çc
thµnh phÇn cña líp ®îc tæ chøc thµnh hai vïng: vïng së h÷u riªng (private) vµ vïng dïng
chung (public) ®Ó quy ®Þnh ph¹m vi sö dông cña çc thµnh phÇn. NÕu kh«ng quy
®Þnh cô thÓ (kh«ng dïng çc tõ khãa private vµ public) th× C++ hiÓu ®ã lµ private. Çc
thµnh phÇn private chØ ®îc sö dông bªn trong líp (trong th©n cña çc hµm thµnh
phÇn). Çc thµnh phÇn public ®îc phÐp sö dông ë c¶ bªn trong vµ bªn ngoµi líp. Çc
hµm kh«ng ph¶i lµ hµm thµnh phÇn cña líp th× kh«ng ®îc phÐp sö dông çc thµnh
phÇn nµy.
Khai b¸o çc thuéc tÝnh cña líp: ®îc thùc hiÖn y nh viÖc khai b¸o biÕn. Thuéc tÝnh cña
líp kh«ng thÓ cã kiÓu chÝnh cña líp ®ã, nhng cã thÓ lµ kiÓu con trá cña líp nµy,
VÝ dô:
class A
{
A x; //Kh«ng cho phÐp, v× x cã kiÓu líp A
28

A *p ; // Cho phÐp, v× p lµ con trá kiÓu líp A
} ;
§Þnh nghÜa çc hµm thµnh phÇn: Çc hµm thµnh phÇn cã thÓ ®îc x©y dùng bªn
ngoµi hoÆc bªn trong ®Þnh nghÜa líp. Th«ng thêng, çc hµm thµnh phÇn ®¬n gi¶n, cã
Ýt dßng lÖnh sÏ ®îc viÕt bªn trong ®Þnh nghÜa líp, cßn çc hµm thµnh phÇn dµi th×
viÕt bªn ngoµi ®Þnh nghÜa líp. Çc hµm thµnh phÇn viÕt bªn trong ®Þnh nghÜa líp ®-
îc viÕt nh hµm th«ng thêng. Khi ®Þnh nghÜa hµm thµnh phÇn ë bªn ngoµi líp, ta dïng
có ph¸p sau ®©y:
KiÓu_tr¶_vÒ_cña_hµm Tªn_líp::Tªn_hµm(khai b¸o çc tham sè)
{ [néi dung hµm]
}
To¸n tö :: ®îc gäi lµ to¸n tö ph©n gi¶i miÒn x¸c ®Þnh, ®îc dïng ®Ó chØ ra líp mµ
hµm ®ã thuéc vµo.
Trong th©n hµm thµnh phÇn, cã thÓ sö dông çc thuéc tÝnh cña líp, çc hµm
thµnh phÇn kh¸c vµ çc hµm tù do trong ch¬ng tr×nh.
Chó ý :
• Çc thµnh phÇn d÷ liÖu khai b¸o lµ private nh»m b¶o ®¶m nguyªn lý che dÊu
th«ng tin, b¶o vÖ an toµn d÷ liÖu cña líp, kh«ng cho phÐp çc hµm bªn ngoµi
x©m nhËp vµo d÷ liÖu cña líp .
• Çc hµm thµnh phÇn khai b¸o lµ public cã thÓ ®îc gäi tíi tõ çc hµm thµnh phÇn
public kh¸c trong ch¬ng tr×nh .
3.2. T¹o lËp ®èi tîng
Sau khi ®Þnh nghÜa líp, ta cã thÓ khai b¸o çc biÕn thuéc kiÓu líp. Çc biÕn nµy
®îc gäi lµ çc ®èi tîng. Có ph¸p khai b¸o biÕn ®èi tîng nh sau:
Tªn_líp Danh_s¸ch_biÕn ;
§èi tîng còng cã thÓ khai b¸o khi ®Þnh nghÜa líp theo có ph¸p sau:
class tªn_líp
{
...
} <Danh_s¸ch_biÕn>;
Mçi ®èi tîng sau khi khai b¸o sÏ ®îc cÊp ph¸t mét vïng nhí riªng ®Ó chøa çc thuéc
tÝnh cña chóng. Kh«ng cã vïng nhí riªng ®Ó chøa çc hµm thµnh phÇn cho mçi ®èi t-
îng. Çc hµm thµnh phÇn sÏ ®îc sö dông chung cho tÊt c¶ çc ®èi tîng cïng líp.
3.3. Truy nhËp tíi çc thµnh phÇn cña líp
• §Ó truy nhËp ®Õn d÷ liÖu thµnh phÇn cña líp, ta dïng có ph¸p:
Tªn_®èi_tîng. Tªn_thuéc_tÝnh
CÇn chó ý r»ng d÷ liÖu thµnh phÇn riªng chØ cã thÓ ®îc truy nhËp bëi nh÷ng hµm
thµnh phÇn cña cïng mét líp, ®èi tîng cña líp còng kh«ng thÓ truy nhËp.
• §Ó sö dông çc hµm thµnh phÇn cña líp, ta dïng có ph¸p:
Tªn_®èi_tîng. Tªn_hµm (Çc_khai_b¸o_tham_sè_thùc_sù)
VÝ dô 3.1
#include <conio.h>
class DIEM
29

{
private :
int x,y ;
public :
void nhapsl( )
{
cout << "n Nhap hoanh do va tung do cua diem:";
cin >>x>>y ;
}
void hienthi( )
{ cout<<"n x = " <<x<<" y = "<<y<<endl;}
} ;
void main()
{ clrscr();
DIEM d1;
d1.nhapsl();
d1.hienthi();
getch();
}
VÝ dô 3.2
#include <conio.h>
class A
{ int m,n;
public :
void nhap( )
{
cout << "n Nhap hai so nguyen : " ;
cin>>m>>n ;
}
int max()
{
return m>n?m:n;
}
void hienthi( )
{ cout<<"n Thanh phan du lieu lon nhat x = "
<<max()<<endl;}
};
void main ()
{ clrscr();
A ob;
ob.nhap();
ob.hienthi();
getch();
30

}
Chó ý: Çc hµm tù do cã thÓ cã çc ®èi lµ ®èi tîng nhng trong th©n hµm kh«ng thÓ truy
nhËp ®Õn çc thuéc tÝnh cña líp. VÝ dô gi¶ sö ®· ®Þnh nghÜa líp :
class DIEM
{
private :
double x,y ; // toa do cua diem
public :
void nhapsl()
{
cout << “ Toa do x,y : “ ;
cin >> x>>y ;
}
void in()
{
cout << “x =””<<x<<”y=”<<y ;
}
} ;
Dïng líp DIEM, ta x©y dùng hµm tù do tÝnh ®é ®µi cña ®o¹n th¼ng ®i qua hai
®iÓm nh sau :
double do_dai ( DIEM d1, DIEM d2 )
{
return sqrt(pow(d1.x-d2.x,2) + pow(d1.y-d2.y,2));
}
Ch¬ng tr×nh dÞch sÏ b¸o b¸o lçi ®èi víi hµm nµy. Bëi v× trong th©n hµm kh«ng
cho phÐp sö dông çc thuéc tÝnh d1.x,d2.x,d1.y cña çc ®èi tîng d1 vµ d2 thuéc líp
DIEM .
VÝ dô 3.3 VÝ dô sau minh häa viÖc sö dông hµm thµnh phÇn víi tham sè mÆc ®Þnh:
#include <conio.h>
class Box
{
private:
int dai;
int rong;
int cao;
public:
int get_thetich(int lth,int wdth = 2,int ht = 3);
};
int Box::get_thetich(int l, int w, int h)
{
dai = l;
rong = w;
cao = h;
cout<< dai<<'t'<< rong<<'t'<<cao<<'t';
return dai * rong * cao;
}
31

void main()
{
Box ob;
int x = 10, y = 12, z = 15;
cout <<"Dai Rong Cao Thetichn";
cout << ob.get_thetich(x, y, z) << "n";
cout << ob.get_thetich(x, y) << "n";
cout << ob.get_thetich(x) << "n";
cout << ob.get_thetich(x, 7) << "n";
cout << ob.get_thetich(5, 5, 5) << "n";
getch();
}
KÕt qu¶ ch¬ng tr×nh nh sau:
Dai Rong Cao Thetich
10 12 15 1800
10 12 3 360
10 2 3 60
10 7 3 210
5 5 5 125
VÝ dô 3.4 VÝ dô sau minh häa viÖc sö dông hµm inline trong líp:
#include <string.h>
#include <conio.h>
class phrase
{
private:
char dongtu[10];
char danhtu[10];
char cumtu[25];
public:
phrase();
inline void set_danhtu(char* in_danhtu);
inline void set_dongtu(char* in_dongtu);
inline char* get_phrase(void);
};
void phrase::phrase()
{
strcpy(danhtu,"");
strcpy(dongtu,"");
strcpy(cumtu,"");
}
inline void phrase::set_danhtu(char* in_danhtu)
{
strcpy(danhtu, in_danhtu);
}
inline void phrase::set_dongtu(char* in_dongtu)
{
32

strcpy(dongtu, in_dongtu);
}
inline char* phrase::get_phrase(void)
{
strcpy(cumtu,dongtu);
strcat(cumtu," the ");
strcat(cumtu,danhtu);
return cumtu;
}
void main()
{
phrase text;
cout << "Cum tu la : -> " << text.get_phrase()
<< "n";
text.set_danhtu("file");
cout << "Cum tu la : -> " <<
text.get_phrase()<<"n";
text.set_dongtu("Save");
cout << "Cum tu la : -> " <<
text.set_danhtu("program");
cout << "Cum tu la : -> " <<
}
Cum tu la : -> the
Cum tu la : -> the file
Cum tu la : -> Save the file
Cum tu la : -> Save the program
VÝ dô 3.5 VÝ dô sau minh häa viÖc sö dông tõ khãa const trong líp:
#include <conio.h>
class constants
{
private:
int number;
public:
void print_it(const int data_value);
};
void constants::print_it(const int data_value)
{
number = data_value;
cout << number << "n";
}
void main()
{
constants num;
const int START = 3;
33

const int STOP = 6;
int index;
for (index=START; index<=STOP; index++)
{
cout<< "index = " ;
num.print_it(index);
cout<< "START = " ;
num.print_it(START);
}
getch();
}
index = 3
START = 3
index = 4
START = 3
index = 5
START = 3
index = 6
START = 3
3.4. Con trá ®èi tîng
Con trá ®èi tîng dïng ®Ó chøa ®Þa chØ cña biÕn ®èi tîng, ®îc khai b¸o nh sau :
Tªn_líp * Tªn_con_ trá ;
VÝ dô : Dïng líp DIEM, ta cã thÓ khai b¸o:
DIEM *p1, *p2, *p3 ; // Khai b¸o 3 con trá p1, p2, p3
DIEM d1, d2 ; //Khai b¸o hai ®èi tîng d1, d2
DIEM d [20] ; // Khai b¸o m¶ng ®èi tîng
Cã thÓ thùc hiÖn c©u lÖnh :
p1 = &d2 ; //p1 chøa ®Þa chØ cña d2, p1 trá tíi d2
p2 =d ; // p2 trá tíi ®Çu m¶ng d
p3 =new DIEM //t¹o mét ®èi tîng vµ chøa ®Þa chØ cña nã vµo p3
§Ó truy xuÊt c¸c thµnh phÇn cña líp tõ con trá ®èi tîng, ta viÕt nh sau :
Tªn_con_trá -> Tªn_thuéc_tÝnh
Tªn_con_trá -> Tªn_hµm(c¸c tham sè thùc sù)
NÕu con trá chøa ®Çu ®Þa chØ cña m¶ng, cã thÓ dïng con trá nh tªn m¶ng.
VÝ dô 3.6
#include <conio.h>
class mhang
{ int maso;
float gia;
public: void getdata(int a, float b)
{maso= a; gia= b;}
void show()
{ cout << "maso" << maso<< endl;
cout << "gia" << gia<< endl;
34

}
};
const int k=5;
void main()
{ clrscr();
mhang *p = new mhang[k];
mhang *d = p;
int x,i;
float y;
cout<<"nNhap vao du lieu 5 mat hang :";
for (i = 0; i <k; i++)
{ cout <<"nNhap ma hang va don gia cho mat hang thu "
<<i+1;
cin>>x>>y;
p -> getdata(x,y);
p++;}
for (i = 0; i <k; i++)
{ cout <<"nMat hang thu : " < show();
d++;
}
getch();
}
3.5. Con trá this
Mçi hµm thµnh phÇn cña líp cã mét tham sè Èn, ®ã lµ con trá this. Con trá this trá
®Õn tõng ®èi tîng cô thÓ. Ta h·y xem l¹i hµm nhapsl() cña líp DIEM trong vÝ dô ë trªn:
void nhapsl( )
{
cout << "n Nhap hoanh do va tung do cua diem : ";
cin >>x>>y;
}
Trong hµm nµy ta sö dông tªn çc thuéc tÝnh x,y mét çch ®¬n ®éc. §iÒu nµy d-
êng nh m©u thuÈn víi quy t¾c sö dông thuéc tÝnh. Tuy nhiªn nã ®îc lý gi¶i nh sau: C++
sö dông mét con trá ®Æc biÖt trong çc hµm thµnh phÇn. Çc thuéc tÝnh viÕt trong
hµm thµnh phÇn ®îc hiÓu lµ thuéc mét ®èi tîng do con trá this trá tíi. Nh vËy hµm
nhapsl() cã thÓ viÕt mét çch têng minh nh sau:
void nhapsl( )
{
cout << "n Nhap hoanh do va tung do cua diem:" ;
cin >>this->x>>this->y ;
}
Con trá this lµ ®èi thø nhÊt cña hµm thµnh phÇn. Khi mét lêi gäi hµm thµnh phÇn
®îc ph¸t ra bëi mét ®èi tîng th× tham sè truyÒn cho con trá this chÝnh lµ ®Þa chØ cña
®èi tîng ®ã.
35

VÝ dô: XÐt mét lêi gäi tíi hµm nhapsl() :
DIEM d1 ;
d1.nhapsl();
Trong trêng hîp nµy cña d1 th× this =&d1. Do ®ã this -> x chÝnh lµ d1.x vµ this-> y
chÝnh lµ d1.y
Chó ý: Ngoµi tham sè ®Æc biÖt this kh«ng xuÊt hiÖn mét çch têng minh, hµm thµnh
phÇn líp cã thÓ cã çc tham«1 kh¸c ®îc khai b¸o nh trong çc hµm th«ng thêng.
VÝ dô 3.7
#include <conio.h>
class time
{ int h,m;
public :
void nhap(int h1, int m1)
{ h= h1; m = m1;}
void hienthi(void)
{ cout <<h << " gio "<<m << " phut"<<endl;}
void tong(time, time);
};
void time::tong(time t1, time t2)
{ m= t1.m+ t2.m; //this->m = t1.m+ t2.m;
h= m/60; //this->h = this->m/60;
m= m%60; //this->m = this->m%60;
h = h+t1.h+t2.h; //this->h = this->h + t1.h+t2.h;
}
void main()
{
clrscr();
time ob1, ob2,ob3;
ob1.nhap(2,45);
ob2.nhap(5,40);
ob3.tong(ob1,ob2);
cout <<"object 1 = "; ob1.hienthi();
cout <<"object 2 = "; ob2. hienthi();
cout <<"object 3 = "; ob3. hienthi();
getch();
}
Ch¬ng tr×nh cho kÕt qu¶ nh sau :
object 1 = 2 gio 45 phut
36

3.6. Hµm b¹n
Trong thùc tÕ thêng x·y ra trêng hîp cã mét sè líp cÇn sö dông chung mét hµm.
C++ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy b»ng çch dïng hµm b¹n. §Ó mét hµm trë thµnh b¹n cña
mét líp, cã 2 çch viÕt:
Çch 1: Dïng tõ khãa friend ®Ó khai b¸o hµm trong líp vµ x©y dùng hµm bªn ngoµi nh
çc hµm th«ng thêng (kh«ng dïng tõ khãa friend). MÉu viÕt nh sau :
class A
{
private :
// Khai b¸o çc thuéc tÝnh
public :
...
// Khai b¸o çc hµm b¹n cña líp A
friend void f1 (...) ;
friend double f2 (...) ;
...
} ;
// X©y dùng çc hµm f1,f2,f3
void f1 (...)
{
...
}
double f2 (...)
{
...
}
Çch 2: Dïng tõ khãa friend ®Ó x©y dùng hµm trong ®Þnh nghÜa líp . MÉu viÕt nh sau
:
class A
{
private :
// Khai b¸o çc thuéc tÝnh
public :
...
// Khai b¸o çc hµm b¹n cña líp A
void f1 (...)
{
...
}
double f2 (...)
{
...
}
37

} ;
Hµm b¹n cã nh÷ng tÝnh chÊt sau:
- Hµm b¹n kh«ng ph¶i lµ hµm thµnh phÇn cña líp.
- ViÖc truy nhËp tíi hµm b¹n ®îc thùc hiÖn nh hµm th«ng thêng.
- Trong th©n hµm b¹n cña mét líp cã thÓ truy nhËp tíi çc thuéc tÝnh cña ®èi tîng thuéc
líp nµy. §©y lµ sù kh¸c nhau duy nhÊt gi÷a hµm b¹n vµ hµm th«ng thêng.
- Mét hµm cã thÓ lµ b¹n cña nhiÒu líp. Lóc ®ã nã cã quyÒn truy nhËp tíi tÊt c¶ çc
thuéc tÝnh cña çc ®èi tîng trong çc líp nµy. §Ó lµm cho hµm f trë thµnh b¹n cña çc líp
A, B vµ C ta sö dông mÈu viÕt sau :
class B ; //Khai b¸o tríc líp A
class B ; // Khai b¸o tríc líp B
class C ; // Khai b¸o tríc líp C
// §Þnh nghÜa líp A
class A
{
// Khai b¸o f lµ b¹n cña A
friend void f(... )
} ;
// §Þnh nghÜa líp B
class B
{
// Khai b¸o f lµ b¹n cña B
friend void f(...)
} ;
// §Þnh nghÜa líp C
class C
{
// Khai b¸o f lµ b¹n cña C
friend void f(...)
} ;
// X©y dùng hµm f
void f(...)
{
...
} ;
VÝ dô 3.8
#include <conio.h>
class sophuc
{float a,b;
public : sophuc() {}
sophuc(float x, float y)
{a=x; b=y;}
friend sophuc tong(sophuc,sophuc);
38

friend void hienthi(sophuc);
};
sophuc tong(sophuc c1,sophuc c2)
{sophuc c3;
c3.a=c1.a + c2.a ;
c3.b=c1.b + c2.b ;
return (c3);
}
void hienthi(sophuc c)
{cout<<c.a<<" + "<<c.b<<"i"<<endl; }
void main()
{ clrscr();
sophuc d1 (2.1,3.4);
sophuc d2 (1.2,2.3) ;
sophuc d3 ;
d3 = tong(d1,d2);
cout<<"d1= ";hienthi(d1);
getch();
}
d1= 2.1 + 3.4i
d2= 1.2 + 2.3i
d3= 3.3 + 5.7i
VÝ dô 3.9
#include <conio.h>
class LOP1;
class LOP2
{
int v2;
public:
void nhap(int a)
{ v2=a;}
void hienthi(void)
{ cout<<v2<<"n";}
friend void traodoi(LOP1 &, LOP2 &);
};
class LOP1
{
int v1;
public:
39

void nhap(int a)
{ v1=a;}
void hienthi(void)
{ cout<<v1<<"n";}
friend void traodoi(LOP1 &, LOP2 &);
};
void traodoi(LOP1 &x, LOP2 &y)
{
int t = x.v1;
x.v1 = y.v2;
y.v2 = t;
}
void main()
{
clrscr();
LOP1 ob1;
LOP2 ob2;
ob1.nhap(150);
ob2.nhap(200);
cout << "Gia tri ban dau :" << "n";
ob1.hienthi();
ob2.hienthi();
traodoi(ob1, ob2); //Thuc hien hoan doi
cout << "Gia tri sau khi thay doi:" << "n";
ob1.hienthi();
ob2.hienthi();
getch();
}
Ch¬ng tr×nh cho kÕt qu¶ nh sau:
Gia tri ban dau :
150
200
Gia tri sau khi thay doi:
200
150
3.7. D÷ liÖu thµnh phÇn tÜnh vµ hµm thµnh phÇn tÜnh
3.7.1. D÷ liÖu thµnh phÇn tÜnh
D÷ liÖu thµnh phÇn tÜnh ®îc khai b¸o b»ng tõ kho¸ static vµ ®îc cÊp ph¸t mét vïng
nhÝ cè ®Þnh, nã tån t¹i ngay c¶ khi líp cha cã mét ®èi tîng nµo c¶. D÷ liÖu thµnh phÇn
tÜnh lµ chung cho c¶ líp, nã kh«ng ph¶i lµ riªng cña mçi ®èi tîng, vÝ dô:
class A
{
private:
40

static int ts; // Thµnh phÇn tÜnh
int x;
...
};
A u, v; // Khai b¸o 2 ®èi tîng
Gi÷a çc thµnh phÇn x vµ ts cã sù kh¸c nhau nh sau: u.x vµ v.x cã 2 vïng nhí kh¸c nhau,
trong khi u.ts vµ v.ts chØ lµ mét, chóng cïng biÓu thÞ mét vïng nhí, thµnh phÇn ts tån
t¹i ngay khi u vµ v cha khai b¸o.
§Ó biÓu thÞ thµnh phÇn tÜnh, ta cã thÓ dïng tªn líp, vÝ dô: A::ts
Khai b¸o vµ khëi g¸n gi¸ trÞ cho thµnh phÇn tÜnh: Thµnh phÇn tÜnh sÏ ®îc cÊp ph¸t bé
nhí vµ khëi g¸n gi¸ trÞ ®Çu b»ng mét c©u lÖnh khai b¸o ®Æt sau ®Þnh nghÜa líp theo
mÉu nh sau:
int A::ts; // Khëi g¸n cho ts gi¸ trÞ 0
int A::ts = 1234; // Khëi g¸n cho ts gi¸ trÞ 1234
Chó ý: Khi cha khai b¸o th× thµnh phÇn tÜnh cha tån t¹i. H·y xem ch¬ng tr×nh sau:
VÝ dô 3.10
#include <conio.h>
class HDBH
{
private:
char *tenhang;
double tienban;
static int tshd;
static double tstienban;
public:
static void in()
{
cout <<”n” << tshd;
cout <<”n” << tstienban;
}
};
void main ()
{
HDBH::in();
getch();
}
Çc thµnh phÇn tÜnh tshd vµ tstienban cha khai b¸o, nªn cha tån t¹i. V× vËy çc
c©u lÖnh in gi¸ trÞ çc thµnh phÇn nµy trong hµm in() lµ kh«ng thÓ ®îc. Khi dÞch ch-
¬ng tr×nh, sÏ nhËn ®îc çc th«ng b¸o lçi. Cã thÓ söa ch¬ng tr×nh trªn b»ng çch ®a vµo
çc lÖnh khai b¸o çc thµnh phÇn tÜnh tshd vµ tstienban nh sau:
VÝ dô 3.11
#include <conio.h>
41

class HDBH
{
private:
int shd;
char *tenhang;
double tienban;
static int tshd;
public:
static void in()
{
cout <<”n” <<tshd;
cout <<”n” <<tstienban;
}
};
int HDBH::tshd=5
double HDBH::tstienban=20000.0;
void main()
{
HDBH::in();
getch();
}
3.7.2. Hµm thµnh phÇn tÜnh
Hµm thµnh phÇn tÜnh ®îc viÕt theo mét trong hai çch:
- Dïng tõ kho¸ static ®Æt tríc ®Þnh nghÜa hµm thµnh phÇn viÕt bªn trong ®Þnh
nghÜa líp.
- NÕu hµm thµnh phÇn x©y dùng bªn ngoµi ®Þnh nghÜa líp, th× dïng tõ kho¸
static ®Æt tríc khai b¸o hµm thµnh phÇn bªn trong ®Þnh nghÜa líp. Kh«ng cho phÐp
dïng tõ kho¸ static ®Æt tríc ®Þnh nghÜa hµm thµnh phÇn viÕt bªn ngoµi ®Þnh nghÜa
líp.
Çc ®Æc tÝnh cña hµm thµnh phÇn tÜnh:
- Hµm thµnh phÇn tÜnh lµ chung cho toµn bé líp vµ kh«ng lÖ thuéc vµo mét ®èi tîng cô
thÓ, nã tån t¹i ngay khi líp cha cã ®èi tîng nµo.
- Lêi gäi hµm thµnh phÇn tÜnh nh sau:
Tªn líp :: Tªn hµm thµnh phÇn tÜnh(çc tham sè thùc sù)
- V× hµm thµnh phÇn tÜnh lµ ®éc lËp víi çc ®èi tîng, nªn kh«ng thÓ dïng hµm thµnh
phÇn tÜnh ®Ó xö lý d÷ liÖu cña çc ®èi tîng trong lêi gäi ph¬ng thøc tÜnh. Nãi çch
kh¸c kh«ng cho phÐp truy nhËp çc thuéc tÝnh (trõ thuéc tÝnh tÜnh) trong th©n hµm
thµnh phÇn tÜnh. §o¹n ch¬ng tr×nh sau minh häa ®iÒu nµy:
class HDBH
{
private:
int shd;
char *tenhang;
double tienban;
42

static int tshd;
public:
static void in()
{
cout <<”n” << tshd;
cout << ”n” << tstienban;
cout <<”n”<< tenhang //loi
cout <<”n” << tienban; //loi
}
};
VÝ dô 3.12
#include <conio.h>
class A
{
int m;
static int n; //n la bien tinh
public: void set_m(void) { m= ++n;}
void show_m(void)
{
cout << "n Doi tuong thu:" << m << endl;
}
static void show_n(void)
{
cout << " m = " << n << endl;
}
};
int A::n=1; //khoi gan gia tri ban dau 1 cho bien tinh n
void main()
{
clrscr();
A t1, t2;
t1.set_m();
t2.set_m();
A::show_n();
A t3;
t3.set_m();
A::show_n();
t1.show_m();
t2.show_m();
t3.show_m();
43

getch();
}
KÕt qu¶ ch¬ng tr×nh trªn lµ:
m = 3
m = 4
Doi tuong thu : 2
Doi tuong thu : 3
Doi tuong thu : 4
3.8. Hµm t¹o (constructor)
Hµm t¹o lµ mét hµm thµnh phÇn ®Æc biÖt cña líp lµm nhiÖm vô t¹o lËp mét ®èi t-
îng míi. Ch¬ng tr×nh dÞch sÏ cÊp ph¸t bé nhí cho ®èi tîng, sau ®ã sÏ gäi ®Õn hµm t¹o.
Hµm t¹o sÏ khëi g¸n gi¸ trÞ cho çc thuéc tÝnh cña ®èi tîng vµ cã thÓ thùc hiÖn mét sè
c«ng viÖc kh¸c nh»m chuÈn bÞ cho ®èi tîng míi. Khi x©y dùng hµm t¹o cÇn lu ý nh÷ng
®Æc tÝnh sau cña hµm t¹o:
- Tªn hµm t¹o trïng víi tªn cña líp.
- Hµm t¹o kh«ng cã kiÓu tr¶ vÒ.
- Hµm t¹o ph¶i ®îc khai b¸o trong vïng public.
- Hµm t¹o cã thÓ ®îc x©y dùng bªn trong hoÆc bªn ngoµi ®Þnh nghÜa líp.
- Hµm t¹o cã thÓ cã tham sè hoÆc kh«ng cã tham sè.
- Trong mét líp cã thÓ cã nhiÒu hµm t¹o (cïng tªn nhng kh¸c çc tham sè).
VÝ dô 3.13
class DIEM
{
private:
int x,y;
public:
DIEM() //Ham tao khong tham so
{
x = y = 0;
}
DIEM(int x1, int y1) //Ham tao co tham so
{
x = x1;y=y1;
}
//Cac thanh phan khac
};
Chó ý 1: NÕu líp kh«ng cã hµm t¹o, ch¬ng tr×nh dÞch sÏ cung cÊp mét hµm t¹o mÆc
®Þnh kh«ng ®èi, hµm nµy thùc chÊt kh«ng lµm g× c¶. Nh vËy mét ®èi tîng t¹o ra chØ
®îc cÊp ph¸t bé nhí, cßn çc thuéc tÝnh cña nã cha ®îc x¸c ®Þnh.
VÝ dô 3.14
#include <conio.h>
#inlcule <iostream.h>
class DIEM
44

{
private:
int x,y;
public:
void in()
{
cout <<”n” << y <<” ” << m;
}
};
void main()
{
DIEM d;
d.in();
DIEM *p;
p= new DIEM [10];
clrscr();
d.in();
for (int i=0;1<10;++i)
(p+i)->in();
getch();
}
Chó ý 2:
• Khi mét ®èi tîng ®îc khai b¸o th× hµm t¹o cña líp t¬ng øng sÏ tù ®éng thùc hiÖn
vµ khëi g¸n gi¸ trÞ cho çc thuéc tÝnh cña ®èi tîng. Dùa vµo çc tham sè trong
khai b¸o mµ ch¬ng tr×nh dÞch sÏ biÕt cÇn gäi ®Õn hµm t¹o nµo.
• Khi khai b¸o m¶ng ®èi tîng kh«ng cho phÐp dïng çc tham sè ®Ó khëi g¸n cho
çc thuéc tÝnh cña çc ®èi tîng m¶ng.
• C©u lÖnh khai b¸o mét biÕn ®èi tîng sÏ gäi tíi hµm t¹o mét lÇn.
• C©u lÖnh khai b¸o mét m¶ng n ®èi tîng sÏ gäi tíi hµm t¹o mÆc ®Þnh n lÇn.
• Víi çc hµm cã çc tham sè kiÓu líp, th× chóng chØ xem lµ çc tham sè h×nh
thøc, v× vËy khai b¸o tham sè trong dßng ®Çu cña hµm sÏ kh«ng t¹o ra ®èi tîng
míi vµ do ®ã kh«ng gäi tíi çc hµm t¹o.
VÝ dô 3.15
#include <conio.h>
class DIEM
{
private:
int x,y;
public:
DIEM()
{
x = y = 0;
45

}
DIEM(int x1, int y1)
{
x = x1; y = y1;
}
friend void in(DIEM d)
{
cout <<"n" << d.x <<" " << d.y;
}
void in()
{
cout <<"n" << x <<" " << y ;
}
};
void main()
{
DIEM d1;
DIEM d2(2,3);
DIEM *d;
d = new DIEM (5,6);
clrscr();
in(d1); // Goi ham ban in()
d2.in(); // Goi ham thanh phan in()
in(*d); // Goi ham ban in()
DIEM(2,2).in();// Goi ham thanh phan in()
DIEM t[3]; // 3 lan goi ham tao khong doi
DIEM *q; // Goi ham tao khong doi
int n;
cout << "n N = ";
cin >> n;
q = new DIEM [n+1]; //n+1 lan goi ham tao khong doi
for (int i=0;i<=n;++i)
q[i]=DIEM (3+i,4+i);//n+1 lan goi ham tao co doi
for (i=0;i<=n;++i)
q[i].in(); // Goi ham thanh phan in()
for (i=0;i<=n;++i)
DIEM(5+i,6+i).in(); //Goi ham thanh phan in()
getch();
}
Chó ý 3: NÕu trong líp ®· cã Ýt nhÊt mét hµm t¹o, th× hµm t¹o mÆc ®Þnh sÏ kh«ng ®îc
ph¸t sinh n÷a. Khi ®ã mäi c©u lÖnh x©y dùng ®èi tîng míi ®Òu sÏ gäi ®Õn mét hµm t¹o
cña líp. NÕu kh«ng t×m thÊy hµm t¹o cÇn gäi th× ch¬ng tr×nh dÞch sÏ b¸o lçi. §iÒu nµy
thêng x·y ra khi chóng ta kh«ng x©y dùng hµm t¹o kh«ng ®èi, nhng l¹i sö dông c¸c khai
b¸o kh«ng tham sè nh vÝ dô sau:
46

VÝ dô 3.16
#include <conio.h>
class DIEM
{
private:
int x,y;
public:
DIEM(int x1, int y1)
{
x=x1; y=y1;
}
void in()
{
cout << “n” << x << “ ” << y <<” ” << m;
}
};
void main()
{
DIEM d1(200,200); // Goi ham tao co doi
DIEM d2; // Loi, goi ham tao khong doi
d2= DIEM_DH (3,5); // Goi ham tao co doi
d1.in();
d2.in();
getch();
};
Trong vÝ dô nµy, c©u lÖnh DIEM d2; trong hµm main() sÏ bÞ ch¬ng tr×nh dÞch
b¸o lçi. Bëi v× lÖnh nµy sÏ gäi tíi hµm t¹o kh«ng ®èi, mµ hµm t¹o nµy cha ®îc x©y dùng.
Cã thÓ kh¾c phôc ®iÒu nµy b»ng c¸ch chän mét trong hai gi¶i ph¸p sau:
- X©y dùng thªm hµm t¹o kh«ng ®èi.
- G¸n gi¸ trÞ mÆc ®Þnh cho tÊt c¶ c¸c ®èi x1, y1 cña hµm t¹o ®· x©y dùng ë trªn.
Theo gi¶i ph¸p thø 2, ch¬ng tr×nh trªn cã thÓ söa l¹i nh sau:
VÝ dô 3.17
#include <conio.h>
class DIEM
{
private:
int x,y;
public:
DIEM(int x1=0, int y1=0)
{
x = x1; y = y1;
}
47

void in()
{
cout << “n” << x << “ ” << y <<” ” << m;
}
};
void main()
{
DIEM d1(2,3); //Goi ham tao,khong dung tham so mac dinh
DIEM d2; //Goi ham tao, dung tham so mac dinh
d2= DIEM(6,7);//Goi ham tao,khong dung tham so mac dinh
d1.in();
d2.in();
getch(); }
VÝ dô 3.18
#include <conio.h>
class rectangle
{
private:
int dai;
int rong;
static int extra_data;
public:
rectangle();
void set(int new_dai, int new_rong);
int get_area();
int get_extra();
};
int rectangle::extra_data;
rectangle::rectangle()
{
dai = 8;
rong = 8;
extra_data = 1;
}
void rectangle::set(int new_dai,int new_rong)
{
dai = new_dai;
rong = new_rong;
}
int rectangle::get_area()
{
return (dai * rong);
}
int rectangle::get_extra()
{
return extra_data++; }
void main()
{
rectangle small, medium, large;
48

small.set(5, 7);
large.set(15, 20);
cout<<"Dien tich la : "<<small.get_area()<<"n";
cout<<"Dien tich la : "<<
medium.get_area()<<"n";
cout<<"Dien tich la : "<<large.get_area()<<"n";
cout <<"Gia tri du lieu tinh la : "<<
small.get_extra()<<"n";
medium.get_extra()<<"n";
large.get_extra()<<"n";
}
Dien tich la : 35
Dien tich la : 64
Dien tich la : 300
Gia tri du lieu tinh la : 1
3.9. Hµm t¹o sao chÐp
3.9.1. Hµm t¹o sao chÐp mÆc ®Þnh
Gi¶ sö ®· ®Þnh nghÜa mét líp ABC nµo ®ã. Khi ®ã:
- Ta cã thÓ dïng c©u lÖnh khai b¸o hoÆc cÊp ph¸t bé nhí ®Ó t¹o çc ®èi tîng míi,
vÝ dô:
ABC p1, p2;
ABC *p = new ABC;
- Ta còng cã thÓ dïng lÖnh khai b¸o ®Ó t¹o mét ®èi tîng míi tõ mét ®èi tîng ®· tån
t¹i, vÝ dô:
ABC u;
ABC v(u); // T¹o v theo u
C©u lÖnh nµy cã ý nghÜa nh sau:
- NÕu trong líp ABC cha x©y dùng hµm t¹o sao chÐp, th× c©u lÖnh nµy sÏ gäi tíi
mét hµm t¹o sao chÐp mÆc ®Þnh cña C++. Hµm nµy sÏ sao chÐp néi dung tõng bit
cña u vµo çc bit t¬ng øng cña v. Nh vËy çc vïng nhí cña u vµ v sÏ cã néi dung nh
nhau.
- NÕu trong líp ABC ®· cã hµm t¹o sao chÐp th× c©u lÖnh:
PS v(u);
sÏ t¹o ra ®èi tîng míi v, sau ®ã gäi tíi hµm t¹o sao chÐp ®Ó khëi g¸n v theo u.
VÝ dô sau minh häa çch dïng hµm t¹o sao chÐp mÆc ®Þnh:
Trong ch¬ng tr×nh ®a vµo líp PS (ph©n sè):
+ Çc thuéc tÝnh gåm: t (tö sè) vµ m (mÉu).
+ Trong líp mµ kh«ng cã ph¬ng thøc nµo c¶ mµ chØ cã hai hµm b¹n lµ çc hµm
to¸n tö nhËp (>>) vµ xuÊt (<<).
+ Néi dung ch¬ng tr×nh lµ: Dïng lÖnh khai b¸o ®Ó t¹o mét ®èi tîng u (kiÓu PS)
cã néi dung nh ®èi tîng ®· cã d.
VÝ dô 3.19
49

#include <conio.h>
class PS
{
private: int t,m;
public:
friend ostream& operator<< (ostream& os,const PS &p)
{
os<<" = "<<p.t<<"/"<<p.m;
return os;
}
friend istream& operator>> (istream& is, PS &p)
{
cout <<" Nhap tu va mau : ";
is>>p.t>>p.m;
return is;
}
};
void main()
{
PS d;
cout <<"n Nhap phan so d "; cin>>d;
cout<<"n PS d "<<d;
PS u(d);
cout<<"n PS u "<<u;
getch();
}
3.9.2. Hµm t¹o sao chÐp
Hµm t¹o sao chÐp sö dông mét ®èi kiÓu tham chiÕu ®èi tîng ®Ó khëi g¸n cho ®èi
tîng míi vµ ®îc viÕt theo mÉu sau:
Tªn_líp (const Tªn_líp &ob)
{
// Çc c©u lÖnh dïng çc thuéc tÝnh cña ®èi tîng ob ®Ó khëi g¸n
// cho çc thuéc tÝnh cña ®èi tîng míi
}
VÝ dô:
class PS
{ private: int t, m;
public:
PS(const PS &p)
{
t= p.t;
m= p.m;
}
50

…
};
Hµm t¹o sao chÐp trong vÝ dô trªn kh«ng kh¸c g× hµm t¹o sao chÐp mÆc ®Þnh.
Chó ý:
- NÕu líp kh«ng cã çc thuéc tÝnh kiÓu con trá hoÆc tham chiÕu th× dïng hµm t¹o
sao chÐp mÆc ®Þnh lµ ®ñ.
- NÕu líp cã çc thuéc tÝnh con trá hoÆc tham chiÕu, th× hµm t¹o sao chÐp mÆc
®Þnh cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu.
class DT
{
private:
int n; // Bac da thuc
double *a; // Tro toi vung nho chua cac he so da thuc a0, a1, …
public:
DT()
{
n = 0; a = NULL;
}
DT(int n1)
{
n = n1;
a = new double[n1+1];
}
friend ostream& operator<< (ostream& os,const DT &d);
friend istream& operator>> (istream& is,DT &d);
…
};
B©y giê chóng ta h·y theo dâi xem viÖc dïng hµm t¹o mÆc ®Þnh trong ®o¹n ch¬ng
tr×nh sau sÏ dÉn ®Õn sai lÇm nh thÕ nµo:
DT d;
cin >> d;
/* NhËp ®èi tîng d gåm: nhËp mét sè nguyªn d¬ng vµ g¸n cho d.n, cÊp ph¸t vïng nhí
cho d.n, nhËp çc hÖ sè cña ®a thøc vµ chøa vµo vïng nhí ®îc cÊp ph¸t
*/
DT u(d);
/* Dïng hµm t¹o mÆc ®Þnh ®Ó x©y dùng ®èi tîng u theo d. KÕt qu¶: u.n = d.n vµ
u.a = d.a. Nh vËy hai con trá u.a vµ d.a cïng trá ®Õn mét vïng nhí.
*/
NhËn xÐt: Môc ®Ých cña ta lµ t¹o ra mét ®èi tîng u gièng nh d, nhng ®éc lËp víi d.
NghÜa lµ khi d thay ®æi th× u kh«ng bÞ ¶nh hëng g×. ThÕ nhng môc tiªu nµy kh«ng
®¹t ®îc, v× u vµ d cã chung mét vïng nhí chøa hÖ sè cña ®a thøc, nªn khi söa ®æi çc
hÖ sè cña ®a thøc trong d th× çc hÖ sè cña ®a thøc trong u còng thay ®æi theo. Cßn
mét trêng hîp n÷a còng dÉn ®Õn lçi lµ khi mét trong hai ®èi tîng u vµ d bÞ gi¶i phãng
(thu håi vïng nhí chøa ®a thøc) th× ®èi tîng cßn l¹i còng sÏ kh«ng cßn vïng nhí n÷a.
51

VÝ dô sau sÏ minh häa nhËn xÐt trªn: Khi d thay ®æi th× u còng thay ®æi vµ ngîc l¹i
khi u thay ®æi th× d còng thay ®æi theo.
VÝ dô 3.20
#include <conio.h>
#include <math.h>
class DT
{
private:
double *a; // Tro toi vung nho chua cac he
//so da thuc a0,a1,...
public:
DT()
{
this->n=0; this->a=NULL;
}
DT(int n1)
{
this->n=n1;
this->a= new double[n1+1];
}
};
ostream& operator<< (ostream& os,const DT &d)
{
os <<" Cac he so ";
for (int i=0; i<=d.n; ++i)
os << d.a[i]<<" ";
return os;
}
istream& operator>> (istream& is,DT &d)
{
if (d.a != NULL) delete d.a;
cout << " nBac da thuc:";
cin >>d.n;
d.a = new double[d.n+1];
cout<<"Nhap cac he so da thuc:n";
for (int i=0 ; i<=d.n ; ++i)
{
cout<<"He so bac"<> d.a[i];
}
52

return is;
}
void main()
{
DT d;
clrscr();
cout<<"nNhap da thuc d" ; cin >> d;
DT u(d);
cout <<"nDa thuc d" << d ;
cout <<"nDa thuc u" <> d;
cout <<"nDa thuc u" <> u;
getch();
}
VÝ dô 3.21 VÝ dô sau minh häa vÒ hµm t¹o sao chÐp:
#include <conio.h>
#include <math.h>
class DT
{
private:
double *a; // Tro toi vung nho chua cac da thuc
// a0, a1,...
public:
DT()
{
this->n=0; this->a=NULL;
}
DT(int n1)
{
this->n=n1;
this->a= new double[n1+1];
}
DT(const DT &d);
};
DT::DT(const DT &d)
{
53

this->n = d.n;
this->a = new double[d.n+1];
for (int i=0;i<=d.n;++i)
this->a[i] = d.a[i];
}
ostream& operator<< (ostream& os,const DT &d)
{
os<<"-Cac he so (tu ao): ";
for (int i=0 ; i<=d.n ; ++i)
os << d.a[i] <<" ";
return os;
}
istream& operator>> (istream& is,DT &d)
{
if (d.a != NULL) delete d.a;
cout << "n Bac da thuc:";
cin >> d.n;
d.a = new double[d.n+1];
cout << "Nhap cac he so da thuc:n";
for (int i=0 ; i<= d.n ; ++i)
{
cout << "He so bac " <> d.a[i];
}
return is;
}
void main()
{
DT d;
clrscr();
cout <<"nNhap da thuc d " ; cin >> d;
DT u(d);
cout << "nDa thuc d " << d;
cout << "nDa thuc u " << u;
cout << "nNhap da thuc d "; cin >> d;
cout << "nNhap da thuc u " ; cin >> u;
getch();
}
54

3.10. Hµm hñy (destructor)
Hµm huû lµ mét hµm thµnh phÇn cña líp, cã chøc n¨ng ngîc víi hµm t¹o. Hµm huû
®îc gäi tríc khi gi¶i phãng mét ®èi tîng ®Ó thùc hiÖn mét sè c«ng viÖc cã tÝnh “dän
dÑp” tríc khi ®èi tîng ®îc hñy bá, vÝ dô gi¶i phãng mét vïng nhí mµ ®èi tîng ®ang qu¶n
lý, xo¸ ®èi tîng khái mµn h×nh nÕu nh nã ®ang hiÓn thÞ...ViÖc hñy bá ®èi tîng thêng
x¶y ra trong 2 trêng hîp sau:
- Trong c¸c to¸n tö vµ hµm gi¶i phãng bé nhí nh delete, free...
- Gi¶i phãng c¸c biÕn, m¶ng côc bé khi tho¸t khái hµm, ph¬ng thøc.
NÕu trong líp kh«ng ®Þnh nghÜa hµm huû th× mét hµm huû mÆc ®Þnh kh«ng
lµm g× c¶ ®îc ph¸t sinh. §èi víi nhiÒu líp th× hµm huû mÆc ®Þnh lµ ®ñ, kh«ng cÇn ®a
vµo mét hµm huû míi. Trêng hîp cÇn x©y dùng hµm hñy th× tu©n theo quy t¾c sau:
- Mçi líp chØ cã mét hµm hñy.
- Hµm hñy kh«ng cã kiÓu, kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ vµ kh«ng cã tham sè.
- Tªn hµm hµm huû cã mét dÊu ng· ngay tríc tªn líp.
VÝ dô:
class A
{
private:
int n;
double *a;
public:
~A()
{
n = 0;
delete a;
}
};
VÝ dô 3.22
class Count{
private:
static int counter;
int obj_id;
public:
Count();
static void display_total();
void display();
~Count();
};
int Count::counter;
Count::Count()
{
counter++;
obj_id = counter;
}
Count::~Count()
{
counter--;
55

cout<<"Doi tuong "<<obj_id<<" duoc huy bon";
}
void Count::display_total()
{
cout <<"So cac doi tuong duoc tao ra la = "<< counter <<
endl;
}
void Count::display()
{
cout << "Object ID la "<<obj_id<<endl;
}
void main()
{
Count a1;
Count::display_total();
Count a2, a3;
Count::display_total();
a1.display();
a2.display();
a3.display();
}
So cac doi tuong duoc tao ra la = 1
So cac doi tuong duoc tao ra la = 3
Object ID la 1
Object ID la 2
Object ID la 3
Doi tuong 3 duoc huy bo
56

Bµi tËp
1. X©y dùng líp thêi gian Time. D÷ liÖu thµnh phÇn bao gåm giê, phót gi©y. Çc hµm
thµnh phÇn bao gåm: hµm t¹o, hµm truy cËp d÷ liÖu, hµm normalize() ®Ó chuÈn
hãa d÷ liÖu n»m trong kho¶ng quy ®Þnh cña giê (0 ≤ giê < 24) , phót (0 ≤ phót <60),
gi©y (0 ≤ gi©y <60), hµm advance(int h, int m, int s) ®Ó t¨ng thêi gian
hiÖn hµnh cña ®èi tîng ®ang tån t¹i, hµm reset(int h, int m, int s) ®Ó
chØnh l¹i thêi gian hiÖn hµnh cña mét ®èi tîng ®ang tån t¹i vµ mét hµm print() ®Ó
hiÓn thÞ d÷ liÖu.
2. X©y dùng líp Date. D÷ liÖu thµnh phÇn bao gåm ngµy, th¸ng, n¨m. Çc hµm thµnh
phÇn bao gåm: hµm t¹o, hµm truy cËp d÷ liÖu, hµm normalize() ®Ó chuÈn hãa
d÷ liÖu n»m trong kho¶ng quy ®Þnh cña ngµy (1 ≤ ngµy <daysIn(th¸ng)), th¸ng (1 ≤
th¸ng < 12), n¨m (n¨m ≥ 1), hµm daysIn(int) tr¶ vÒ sè ngµy trong th¸ng, hµm
advance(int y, int m, int d) ®Ó t¨ng ngµy hiÖn lªn çc n¨m y, th¸ng m,
ngµy d cña ®èi tîng ®ang tån t¹i, hµm reset(int y, int m, int d) ®Ó ®Æt l¹i
ngµy cho mét ®èi tîng ®ang tån t¹i vµ mét hµm print() ®Ó hiÓn thÞ d÷ liÖu.
3. Thùc hiÖn mét líp String. Mçi ®èi tîng cña líp sÏ ®¹i diÖn mét chuçi ký tù. Nh÷ng
thµnh phÇn d÷ liÖu lµ chiÒu dµi chuçi, vµ chuçi ký tù. Çc hµm thµnh phÇn bao
gåm: hµm t¹o, hµm truy cËp, hµm hiÓn thÞ, hµm character(int i)tr¶ vÒ mét ký
tù trong chuçi ®îc chØ ®Þnh b»ng tham sè i.
4. X©y dùng líp ma trËn cã tªn lµ Matrix cho çc ma trËn, çc hµm thµnh phÇn bao
gåm: hµm t¹o mÆc ®Þnh, hµm nhËp xuÊt ma trËn, céng, trõ, nh©n hai ma trËn.
5. X©y dùng líp ma trËn cã tªn lµ Matrix cho çc ma trËn vu«ng, çc hµm thµnh phÇn
bao gåm: hµm t¹o mÆc ®Þnh, hµm nhËp xuÊt ma trËn, tÝnh ®Þnh thøc vµ tÝnh ma
trËn nghÞch ®¶o.
6. X©y dùng líp Stack cho ng¨n xÕp kiÓu int. Çc hµm thµnh phÇn bao gåm: Hµm t¹o
mÆc ®Þnh, hµm hñy, hµm isEmpty() kiÓm tra stack cã rçng kh«ng, hµm
isFull() kiÓm tra stack cã ®Çy kh«ng, hµm push() , pop(), hµm in néi dung
ng¨n xÕp. Sö dông mét m¶ng ®Ó thùc hiÖn.
7. X©y dùng líp hµng ®îi Queue chøa phÇn tö kiÓu int. Çc hµm thµnh phÇn bao gåm:
hµm t¹o, hµm hñy vµ nh÷ng to¸n tö hµng ®îi th«ng thêng: hµm insert() ®Ó thªm
phÇn tö vµo hµng ®îi, hµm remove() ®Ó lo¹i bá phÇn tö, hµm isEmpty() kiÓm tra
hµng ®îi cã rçng kh«ng, hµm isFull() kiÓm tra hµng ®îi cã ®Çy kh«ng. Sö dông
mét m¶ng ®Ó thùc hiÖn.
4. X©y dùng líp ®a thøc vµ çc ph¬ng thøc céng, trõ hai ®a thøc.
8. X©y dùng líp Sinhvien ®Ó qu¶n lý hé tªn sinh viªn, n¨m sinh, ®iÓm thi 9 m«n häc cña
çc sinh viªn. Cho biÕt sinh viªn nµo ®îc lµm khãa luËn tèt nghiÖp, bao nhiªu sinh
viªn thi tèt nghiÖp, bao nhiªu sinh viªn thi l¹i, tªn m«n thi l¹i> Tiªu chuÈn ®Ó xÐt nh
sau:
- Sinh viªn lµm khãa luËn ph¶i cã ®iÓm trung b×nh tõ 7 trë lªn, trong ®ã kh«ng cã
m«n nµo díi 5.
- Sinh viªn thi tè nghiÖp khi ®iÓm trung b×nh nhá h¬n 7 vµ ®iÓm çc m«n kh«ng díi
5.
- Sinh viªn thi l¹i m«n díi 5.
9. X©y dùng líp vector ®Ó lu tr÷ çc vect¬ gåm çc sè thùc. Çc thµnh phÇn d÷ liÖu
bao gåm:
- KÝch thíc vect¬.
- Mét m¶ng ®éng chøa çc thµnh phÇn cña vect¬.
57

C¸c hµm thµnh phÇn bao gåm hµm t¹o, hµm hñy, hµm tÝnh tÝch v« híng hai vect¬,
tÝnh chuÈn cña vect¬ (theo chuÈn bÊt kú nµo ®ã).
10. X©y dùng líp Phanso víi d÷ liÖu thµnh phÇn lµ tö vµ mÉu sè. C¸c hµm thµnh phÇn
bao gåm:
- Céng hai ph©n sè, kÕt qu¶ ph¶i dîc tèi gi¶n
- Trõ hai ph©n sè, kÕt qu¶ ph¶i dîc tèi gi¶n
- Nh©n hai ph©n sè, kÕt qu¶ ph¶i dîc tèi gi¶n
- Chia hai ph©n sè, kÕt qu¶ ph¶i dîc tèi gi¶n
58

CH¬NG 4
TO¸N Tö T¶I BéI
Ch¬ng 4 tr×nh bµy çc vÊn ®Ò sau:
 §Þnh nghÜa to¸n tö t¶i béi
 Mét sè lu ý khi x©y dùng to¸n tö t¶i béi
 Mét sè vÝ dô minh häa
4.1. §Þnh nghÜa to¸n tö t¶i béi
Çc to¸n tö cïng tªn thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau ®îc gäi lµ to¸n tö t¶i béi.
D¹ng ®Þnh nghÜa tæng qu¸t cña to¸n tö t¶i béi nh sau:
KiÓu_tr¶_vÒ operator op(danh s¸ch tham sè)
{//th©n to¸n tö}
Trong ®ã: KiÓu_tr¶_vÒ lµ kiÓu kÕt qu¶ thùc hiÖn cña to¸n tö.
op lµ tªn to¸n tö t¶i béi
operator op(danh s¸ch tham sè) gäi lµ hµm to¸n tö t¶i béi, nã cã thÓ lµ hµm
thµnh phÇn hoÆc lµ hµm b¹n, nhng kh«ng thÓ lµ hµm tÜnh. Danh s¸ch tham sè ®îc
khai b¸o t¬ng tù khai b¸o biÕn nhng ph¶i tu©n theo nh÷ng quy ®Þnh sau:
- NÕu to¸n tö t¶i béi lµ hµm thµnh phÇn th×: kh«ng cã tham sè cho to¸n tö mét ng«i vµ
mét tham sè cho to¸n tö hai ng«i. Còng gièng nh hµm thµnh phÇn th«ng thêng, hµm
thµnh phÇn to¸n tö cã ®èi ®Çu tiªn (kh«ng têng minh) lµ con trá this .
- NÕu to¸n tö t¶i béi lµ hµm b¹n th×: cã mét tham sè cho to¸n tö mét ng«i vµ hai tham sè
cho to¸n tö hai ng«i.
Qu¸ tr×nh x©y dùng to¸n tö t¶i béi ®îc thùc hiÖn nh sau:
- §Þnh nghÜa líp ®Ó x¸c ®Þnh kiÓu d÷ liÖu sÏ ®îc sö dông trong çc to¸n tö t¶i béi
- Khai b¸o hµm to¸n tö t¶i béi trong vïng public cña líp
- §Þnh nghÜa néi dung cÇn thùc hiÖn
4.2. Mét sè lu ý khi x©y dùng to¸n tö t¶i béi
1. Trong C++ ta cã thÓ ®a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa míi cho hÇu hÕt çc to¸n tö trong C+
+, ngo¹i trõ nh÷ng to¸n tö sau ®©y:
- To¸n tö x¸c ®Þnh thµnh phÇn cña líp (‘.’)
- To¸n tö ph©n gi¶i miÒn x¸c ®Þnh (‘::’)
- To¸n tö x¸c ®Þnh kÝch thíc (‘sizeof’)
- To¸n tö ®iÒu kiÖn 3 ng«i (‘?:’)
2. MÆc dÇu ng÷ nghÜa cña to¸n tö ®îc më réng nhng có ph¸p, çc quy t¾c v¨n ph¹m
nh sè to¸n h¹ng, quyÒn u tiªn vµ thø tù kÕt hîp thùc hiÖn cña çc to¸n tö vÉn kh«ng cã
g× thay ®æi.
3. Kh«ng thÓ thay ®æi ý nghÜa c¬ b¶n cña çc to¸n tö ®· ®Þnh nghÜa tríc, vÝ dô
kh«ng thÓ ®Þnh nghÜa l¹i çc phÐp to¸n +, - ®èi víi çc sè kiÓu int, float.
4. Çc to¸n tö = , ( ) , [ ] , -> yªu cÇu hµm to¸n tö ph¶i lµ hµm thµnh phÇn cña líp,
kh«ng thÓ dïng hµm b¹n ®Ó ®Þnh nghÜa to¸n tö t¶i béi.
4.3. Mét sè vÝ dô
VÝ dô 4.1 To¸n tö t¶i béi mét ng«i, dïng hµm b¹n
#include <conio.h>
class Diem
{
59

private:
float x,y,z;
public:
Diem() {}
Diem(float x1,float y1,float z1)
{ x = x1; y = y1; z=z1;}
friend Diem operator -(Diem d)
{
Diem d1;
d1.x = -d.x; d1.y = -d.y;d1.z=-d.z;
return d1;
}
void hienthi()
{ cout<<"Toa do: "<<x<<" "<<y <<" "
<<z<<endl;}
};
void main()
{
clrscr();
Diem p(2,3,-4),q;
q = -p;
p.hienthi();
q.hienthi();
getch();
}
VÝ dô 4.2 To¸n tö t¶i béi hai ng«i, dïng hµm b¹n
#include <conio.h>
class Diem
{
private:
float x,y,z;
public:
Diem() {}
{ x = x1; y = y1; z=z1;}
friend Diem operator +(Diem d1, Diem d2)
{
Diem tam;
tam.x = d1.x + d2.x;
tam.y = d1.y + d2.y;
tam.z = d1.z + d2.z;
return tam;
60

}
void hienthi()
{ cout<<x<<" "<<y <<" " <<z<<endl;}
};
void main()
{
clrscr();
Diem d1(3,-6,8),d2(4,3,7),d3;
d3=d1+d2;
d1.hienthi();
d2.hienthi();
cout<<"n Tong hai diem co toa do la :";
d3.hienthi();
getch();
}
VÝ dô 4.3 To¸n tö t¶i béi hai ng«i, dïng hµm thµnh phÇn
#include <conio.h>
class Diem
{
private:
float x,y;
public:
Diem() {}
Diem(float x1,float y1)
{ x = x1; y = y1;}
Diem operator -()
{ x = -x; y = -y; z = -z;
return (*this); }
void hienthi()
{ cout<<"Toa do: "<<x<<" "<<y <<” z = "<<z
<<" n";}
};
void main()
{
clrscr();
Diem p(2,3,-4),q;
p.hienthi();
q = -p;
q.hienthi();
getch();
}
61

VÝ dô 4.4 To¸n tö t¶i béi hai ng«i, dïng hµm thµnh phÇn
#include <conio.h>
class Diem
{
private:
float x,y,z;
public:
Diem() {}
{ x = x1; y = y1; z=z1;}
Diem operator +(Diem d2)
{
x = x + d2.x;
y = y + d2.y;
z = z + d2.z;
return (*this);
}
void hienthi()
{ cout<<"n x="<<x<<" y= "<<y<<" z = " << z
<<endl;}
};
void main()
{
clrscr();
Diem d1(3,-6,8),d2(4,3,7),d3;
d1.hienthi();
d2.hienthi();
d3=d1+d2;
cout<<"n Tong hai diem co toa do la :";
d3.hienthi();
getch();
}
VÝ dô 4.5
#include <conio.h>
class Diem
{
private:
int x,y;
public:
Diem() {}
62

Diem(int x1,int y1)
{ x = x1; y = y1;}
void operator -()
{
x = -x; y = -y;
}
void hienthi()
{ cout<<"Toa do: "<<x<<" "<<y <<" n";}
};
void main()
{
clrscr();
Diem p(2,3),q;
p.hienthi();
-p;
p.hienthi();
getch();
}
VÝ dô 4.6 To¸n tö t¶i béi hai ng«i
#include <conio.h>
class sophuc
{float a,b;
{a=x; b=y;}
sophuc operator +(sophuc c2)
{ sophuc c3;
c3.a= a + c2.a ;
c3.b= b + c2.b ;
return (c3);
}
{ cout<<c.a<<" + "<<c.b<<"i"<<endl; }
};
void main()
{ clrscr();
sophuc d1 (2.1,3.4);
sophuc d2 (1.2,2.3) ;
sophuc d3 ;
d3 = d1+d2; //d3=d1.operator +(d2);
cout<<"d1= ";d1.hienthi(d1);
63

getch();
}
Chó ý: Trong c¸c hµm to¸n tö thµnh phÇn hai ng«i (cã hai to¸n h¹ng) th× con trá this øng
víi to¸n h¹ng thø nhÊt, v× vËy trong tham sè cña to¸n tö chØ cÇn dïng mét tham sè têng
minh ®Ó biÓu thÞ to¸n h¹ng thø hai .
VÝ dô 4.7 Phiªn b¶n 2 cña vÝ dô 4.6
#include <conio.h>
class sophuc
{float a,b;
{a=x; b=y;}
sophuc operator +(sophuc c2)
{
a= a + c2.a ;
b= b + c2.b ;
return (*this);
}
{ cout<<c.a<<" + "<<c.b<<"i"<<endl; }
};
void main()
{ clrscr();
sophuc d1 (2.1,3.4);
sophuc d2 (1.2,2.3) ;
sophuc d3 ;
d3 = d1+d2; //d3=d1.operator +(d2);
getch();
}
VÝ dô 4.8 Phiªn b¶n 3 cña vÝ dô 4.6
#include <conio.h>
class sophuc
{float a,b;
{a=x; b=y;}
friend sophuc operator +(sophuc c1,sophuc c2)
{ sophuc c;
c.a= c1.a + c2.a ;
64

c.b= c1.b + c2.b ;
return (c);
}
{ cout<<c.a<<" + "<<c.b<<"i"<<endl; }
};
void main()
{ clrscr();
sophuc d1 (2.1,3.4);
sophuc d2 (1.2,2.3) ;
sophuc d3 ;
d3 = d1+d2; //d3=operator +(d1,d2);
getch();
}
VÝ dô 4.9 To¸n tö t¶i béi trªn líp chuçi ký tù
#include <string.h>
#include <conio.h>
class string
{ char s[80];
public:
string() { *s='0'; }
string(char *p) { strcpy(s,p); }
char *get() { return s;}
string operator + (string s2);
string operator = (string s2);
int operator < (string s2);
int operator > (string s2);
int operator == (string s2);
};
string string::operator +(string s2)
{
strcat(s,s2.s);
return *this ;
}
string string::operator =(string s2)
{
strcpy(s,s2.s) ;
return *this;
}
65

Tailieu.vncty.com giao trinh-lt[1].hdt

Tailieu.vncty.com giao trinh-lt[1].hdt

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (12)

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

Similar to Tailieu.vncty.com giao trinh-lt[1].hdt

Similar to Tailieu.vncty.com giao trinh-lt[1].hdt (18)

More from Trần Đức Anh

More from Trần Đức Anh (20)

Tailieu.vncty.com giao trinh-lt[1].hdt