ประวัติหิ่งห้อย

1. ทิ้งถ่วง หรือ หิ่งห้อย (Firefly Glow-wormLighteningbug) เป็นชื่อเรียก
แมลงปีกแข็งในวงศ์แลมพายริดี้ (Lampyridae) อันดับโคลีออบทร่า (Coleoptera)
ทั่วทั้งโลกมีทิ้งถ่วงประมาณ ٢,٠٠٠ ชนิด
คำาว่า “หิ่งห้อย” นี้ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน อธิบายไว้สั้นๆ ว่า
แมลงชนิดทิ้งถ่วง หรือ หิ่งห้อย (Firefly Glow-wormLighteningbug) เป็นชื่อเรียก
แมลงปีกแข็งในวงศ์แลมพายริดี้ (Lampyridae) อันดับโคลีออบทร่า (Coleoptera) ทั่ว
ทั้งโลกมีทิ้งถ่วงประมาณ 2,000 ชนิด
คำาว่า “หิ่งห้อย” นี้ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน อธิบายไว้สั้นๆ ว่า แมลง
ชนิดหนึ่ง มีแสงเรืองๆ ที่ก้น
รูปร่างลักษณะ
ทิ้งถ่วงตัวเต็มวัยเพศผู้มีปีก ส่วนเพศเมียมีทั้งมีปีกและไม่มีปีก บางชนิดมีปีกสั้น
มาก (Brachypterous) ชนิดที่ไม่มีปีกรูปร่างลักษณะคล้ายตัวหนอน หนอนของทิ้งถ่วง
เป็นตัวหำ้ากินหอยฝาเดียว ไส้เดือน กิ้งกือ และแมลงตัวเล็กๆเป็นอาหาร ทิ้งถ่วงมี
ลักษณะเด่น คือสามารถทำาแสงได้ทั้งระยะหนอน ดักแด้ แลตัวเต็มวัย ส่วนระยะไข่ทำา
แสงได้เฉพาะบางชนิดเท่านั้น
การให้แสงของหิ่งห้อย
ทิ้งถ่วงมีอวัยวะทำาแสงอยู่บริเวณส่วนท้องด้านล่าง เพศผูมีอวัยวะทำาแสง 2
้
ปล้อง เพศเมียมี 1 ปล้อง แต่บางชนิดตัวเต็มวัยเพศเมียมีรปร่างลักษณะคล้ายหนอน มี
ู
อวัยวะทำาแสงด้านข้างของลำาตัว เกือบทุกปล้องแสงของทิ้งถ่วงเกิดจากปฏิกิริยาของ
สารลูซิเฟอริน (Luciferin) ที่อยู่ในอวัยวะทำาแสงกับออกซิเจน มีเอนไซม์ลูซิเฟอเรส
(Luciferase) เป็นตัวเร่งปฏิกิรยา และมีสารอดีโนซีนไตรฟอสเฟต (Adenosine
ิ
Triphosphate,ATP) เป็นตัวให้พลังงานทำาให้เกิดแสง ทิ้งถ่วงกระพริบแสงเพื่อการผสม
พันธุ์และสื่อสารซึ่งกันและกัน
หิ่งห้อยชนิด "ลูซิโอลา อะควอติลิส" ที่ค้นพบโดย ดร.อัญชนา ท่านเจริญ นัก
กีฏวิทยาจากมหาวิทยาเกษตรศาสตร์ มีวิธีสื่อสารด้วยแสงได้ถึง 4 แบบ [1]
หิ่งห้อยในประเทศไทย

2. หิ่งห้อย นับว่าเป็นแมลงที่มีคุณลักษณะพิเศษ คือสามารถบ่งชี้ถึงความอุดม
สมบูรณ์และสมดุลของธรรมชาติได้ โดยเฉพาะมีคุณสมบัติที่สามารถใช้เป็น “ตัวหำ้า” ใน
การควบคุมศัตรูพืชตามหลักการทางชีวภาพ เป็นประโยชน์อย่างยิ่งแก่การเกษตรกรรม
ซึ่งเป็นวิถีชีวิตหลักของคนไทย
หิ่งห้อยนี้ในระยะที่เป็นตัวหนอนจะกินหอยเล็กๆ เป็นอาหาร ซึ่งหอยเหล่านั้นเป็น
พาหะนำาโรคหลายชนิดมาสู่มนุษย์และสัตว์ เช่น โรคพยาธิใบไม้ในลำาไส้โรคเยื่อหุ้ม
สมองอักเสบ เป็นต้น นอกจากนั้น หิ่งห้อย ยังเป็นตัวหำ้า ทำาลายหอยเชอรี่ ซึ่งเป็นศัตรู
สำาคัญกัดกินทำาลายต้นข้าวในระยะลงกล้าและระยะปักดำาใหม่ๆ หิ่งห้อยจึงเป็นแมลงที่มี
ความสำาคัญทั้งในด้านการแพทย์และการเกษตร
ในกรุงเทพฯนี้ ในอดีตบริเวณปากคลองบางลำาพู เคยมีหิ่งห้อยเป็นจำานวนมาก
แต่ก็หมดไป เมื่อวิถีชีวิตของผู้คนแถบนั้นเปลี่ยนไป เมื่อ พ.ศ. 2542 กรมศิลปากรร่วมกับ
กรุงเทพมหานครได้บูรณะป้อมพระสุเมรุและบริเวณจัดสร้างเป็นสวนสาธารณะสันติชัย
ปราการ และสร้างพระที่นั่งสันติชัยปราการ เพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัวและเปิดให้ประชาชนและนักท่องเที่ยวเข้าพักผ่อนหย่อนใจน้อมเกล้าฯ
ถวายเป็นพระราชกุศล ได้มีการปลูกต้นลำาพู และเลี้ยงหิ่งห้อย เพื่ออนุรักษ์และขยาย
พันธุ์ เป็นการฟื้นฟูวิถีชีวิตบางลำาพูในอดีตด้วย
สถานที่ชมหิ่งห้อยที่มีชื่อเสียงในปัจจุบัน เช่น ทีริมคลองตลาดนำ้าอัมพวา อำาเภอ
่
อัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม เกาะลัด อำาเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา โดยมีมากใน
ช่วงฤดูฝน ตั้งแต่เดือนพฤษภาคม - ตุลาคม ควรเลือกชมในคืนเดือนมืด เพราะเห็นแสง
ของหิ่งห้อยได้อย่างชัดเจนหนึ่ง มีแสงเรืองๆ ที่ก้น
รูปร่างลักษณะ
ทิ้งถ่วงตัวเต็มวัยเพศผู้มีปีก ส่วนเพศเมียมีทั้งมีปีกและไม่มีปีก บางชนิดมีปีกสั้น
มาก (Brachypterous) ชนิดที่ไม่มีปีกรูปร่างลักษณะคล้ายตัวหนอน หนอนของทิ้งถ่วง
เป็นตัวหำ้ากินหอยฝาเดียว ไส้เดือน กิ้งกือ และแมลงตัวเล็กๆเป็นอาหาร ทิ้งถ่วงมี
ลักษณะเด่น คือสามารถทำาแสงได้ทั้งระยะหนอน ดักแด้ แลตัวเต็มวัย ส่วนระยะไข่ทำา
แสงได้เฉพาะบางชนิดเท่านั้น
การให้แสงของหิ่งห้อย
ทิ้งถ่วงมีอวัยวะทำาแสงอยู่บริเวณส่วนท้องด้านล่าง เพศผูมีอวัยวะทำาแสง ٢
้
ปล้อง เพศเมียมี ١ ปล้อง แต่บางชนิดตัวเต็มวัยเพศเมียมีรปร่างลักษณะคล้ายหนอน มี
ู
อวัยวะทำาแสงด้านข้างของลำาตัว เกือบทุกปล้องแสงของทิ้งถ่วงเกิดจากปฏิกิริยาของ
สารลูซิเฟอริน (Luciferin) ที่อยู่ในอวัยวะทำาแสงกับออกซิเจน มีเอนไซม์ลซิ ู
เฟอเรส (Luciferase) เป็นตัวเร่งปฏิกิรยา และมีสารอดีโนซีนไตรฟอสเฟต
ิ

3. (Adenosine Triphosphate,ATP) เป็นตัวให้พลังงานทำาให้เกิดแสง ทิ้งถ่วงกระพริบแสง
เพื่อการผสมพันธุ์และสื่อสารซึ่งกันและกัน
หิ่งห้อยชนิด "ลูซิโอลา อะควอติลิส" ที่ค้นพบโดย ดร.อัญชนา ท่านเจริญ นัก
กีฏวิทยาจากมหาวิทยาเกษตรศาสตร์ มีวิธีสื่อสารด้วยแสงได้ถึง ٤ แบบ [١]
หิ่งห้อยในประเทศไทย
หิ่งห้อย นับว่าเป็นแมลงที่มคุณลักษณะพิเศษ คือสามารถบ่งชี้ถึงความอุดม
ี
สมบูรณ์และสมดุลของธรรมชาติได้ โดยเฉพาะมีคุณสมบัติที่สามารถใช้เป็น “ตัวหำ้า” ใน
การควบคุมศัตรูพืชตามหลักการทางชีวภาพ เป็นประโยชน์อย่างยิ่งแก่การเกษตรกรรม
ซึ่งเป็นวิถีชีวิตหลักของคนไทย
หิ่งห้อยนี้ในระยะที่เป็นตัวหนอนจะกินหอยเล็กๆ เป็นอาหาร ซึ่งหอยเหล่านั้นเป็น
พาหะนำาโรคหลายชนิดมาสู่มนุษย์และสัตว์ เช่น โรคพยาธิใบไม้ในลำาไส้โรคเยื่อหุ้ม
สมองอักเสบ เป็นต้น นอกจากนั้น หิ่งห้อย ยังเป็นตัวหำ้า ทำาลายหอยเชอรี่ ซึงเป็นศัตรู
่
สำาคัญกัดกินทำาลายต้นข้าวในระยะลงกล้าและระยะปักดำาใหม่ๆ หิ่งห้อยจึงเป็นแมลงที่มี
ความสำาคัญทั้งในด้านการแพทย์และการเกษตร
ในกรุงเทพฯนี้ ในอดีตบริเวณปากคลองบางลำาพู เคยมีหิ่งห้อยเป็นจำานวนมาก
แต่ก็หมดไป เมื่อวิถีชีวิตของผู้คนแถบนั้นเปลี่ยนไป เมื่อ พ.ศ. ٢٥٤٢ กรมศิลปากร
ร่วมกับกรุงเทพมหานครได้บรณะป้อมพระสุเมรุและบริเวณจัดสร้างเป็นสวน
ู
สาธารณะสันติชัยปราการ และสร้างพระที่นั่งสันติชัยปราการ เพื่อเฉลิมพระเกียรติ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและเปิดให้ประชาชนและนักท่องเที่ยวเข้าพักผ่อน
หย่อนใจน้อมเกล้าฯ ถวายเป็นพระราชกุศล ได้มีการปลูกต้นลำาพู และเลี้ยงหิ่งห้อย เพื่อ
อนุรักษ์และขยายพันธุ์ เป็นการฟื้นฟูวิถีชีวิตบางลำาพูในอดีตด้วย
สถานที่ชมหิ่งห้อยที่มีชื่อเสียงในปัจจุบัน เช่น ทีริมคลองตลาดนำ้าอัมพวา
่
อำาเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม เกาะลัด อำาเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา
โดยมีมากในช่วงฤดูฝน ตังแต่เดือนพฤษภาคม - ตุลาคม ควรเลือกชมในคืนเดือนมืด
้
เพราะเห็นแสงของหิ่งห้อยได้อย่างชัดเจน