1. Q“~°= ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞
„á⁄IIJ_»Ñ¨ ã¨`«º<å~åÜ«∞}
ã¨Oáê^Œ‰õΩ_çL`«Î~°O
Wã¨∞Hõ u<≥flÅ g∞^Œ
áê~°∞`«∞#fl ÉÏÖϺxH˜
Z~°∞Ѩ٠~°OQÆ∞ JkÌ#
=ã¨O`« ~°∞`«∞=Ù ÉèíQÆ`üã≤OQ∑
JO@~åx =ã¨O`«OÖ’
ѨÙ=ÙfiŠѨi=∞àÏxfl
QÍ#O KÕã≤#
HÀ~ÚÅ JOÉË^Œ¯~ü
~°K«#Å∞, K«O^•Å∞, q~åàÏÅ∞ ѨOѨ=eû# z~°∞<å=∂
¿ãflǨÏÅ`« ZO.,
WO.<≥O.1–1–305, ÉÏÖÏr HÍÅh,
"≥∂ǨÏ<£#QÆ~ü, H˘`«Î¿Ñò
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 035
#_»∞ã¨∞Î#fl`≥ÅOQÍ}=∂㨠Ѩ„uHõ
#∂~°∞ ѨÓÅ∞ qHõã≤OK«h, "Õ~Ú PÖ’K«#Å∞ ã¨OѶ¨∞i¬OK«h J#fl@∞¡ „Ѩ*Ï#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# aè#fl PÖ’K«#ʼnõΩ
=∂ Ѩ„uHõÖ’ KÀ@∞O@∞Ok. Hõ#∞Hõ D Ѩ„uHõÖ’ =Ú„kOz# Jaè„áêÜ«∂Å∞ ~°K«~Ú`«Å"Õ. ã¨Oáê^ŒHõ
=~åæxH˜ UH©ÉèÏ=O LO_»#=ã¨~°O ÖË^Œ∞.
1#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
W."≥∞~ÚÖò:–nadusthunnatelangana@gmail.com
U„Ñ≤Öò 2013
ã¨OѨ٘: 3
ã¨OzHõ: 4
ã¨ÅǨ =∞O_»e
P‰õΩÅ Éèí∂=∞Ü«∞º
Ãã·<£û ã¨∂Ѩ~ü"≥·[~ü(i>ˇÿ~ü¤)SCERT-AP
JÅ¡O <å~åÜ«∞}
Z_ç@~ü–#=∞¿ãÎ `≥ÅOQÍ}
z‰õΩ¯_»∞ „ѨÉèÏHõ~ü
J_»fiˆHò–<åºÜ«∞ ã¨ÅǨ ^•~°∞
ã¨Oáê^ŒHõ =~°æO
_®IIZ.ã≤Öχ<åÜ«∞H±
„HÍOu
"Õ∞<Õ[~ü
ZO. ÉÏÅ∞<åÜ«∞H±
á¶È<£ <≥O.: 8008918475, 9290745490
ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞
_®IIã≤.HÍjO
Jã≤ÃãìOò „á⁄ÃѶã¨~ü
[~°fleã¨∞ì
ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨Oáê^Œ‰õΩ~åÅ∞
¿ãflǨÏÅ`« ZO.
#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ} JH“Oò <≥O|~ü: 62254225854
ZãπaÃÇÏKü, ~åOHÀiî„ÉÏOKü(20350), ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£

2. `≥ÅOQÍ}`˘=fi
1. ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O
QÍOnè, ÉèíQÆ`üã≤OQ∑–`≥ÅOQÍ} 3
2. #_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO
LiH˘Ü«∞ºÅÃÑ· L^Œ~ÚOz# qѨ¡= H˜ëÈ~°O – a.=$HÀ^Œ~ü 4–5
„Ѩ[Å P~ÀQƺO – K«O„^ŒÉèÏ#∞ 6
™È+¨eã¨∞ì qѨ¡=OÖ’K≥~°QÆx =Ú„^Œ Kå"≥*ò – ^•=∞~°Ñ¨e¡ #iûOǨχÔ~_ç¤ 7–8
ˆHO„^Œ |_≥˚ò 2013–2014 – Z.#iûOǨ ‡Ô~_ç¤ 9–15
„Ѩ*Ï™êfi=∞º L„QÆ"å^•xH˜ JO`«O ÖË^•? – P„`«O Éèí∞[OQÆ~å=Ù 16–17
^ŒO_»HÍ~°}º =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· ~å[ºÇ≤ÏO㨠– ZÖò. J~°}º 18–21
3. Ü«∂k
qѨ¡=O JO>Ë Uq∞˜? – ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ 22–27
4. K«^Œ∞=Ù–ã¨O^茺
q^•º~°∞÷Å K«^Œ∞=ÙÅ∞–„ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ∞ – K«O„^ŒÉèÏ#∞ 28–29
5. Hõ^äŒ#O
`≥ÅOQÍ} KÒH± – |O_ç K«O„^ŒâıY~ü 30–31
6. ã≤OQƈ~}˜ ã¨OQÆ`«∞Å∞
~å[H©Ü«∞O JO>Ë W^Õ<å? – _»Ñ¨C ã¨=∞‡Ü«∞º 32–33
7. yi[# rq`«O
„ѨѨOpHõ~°}Ö’ =∂Ü«∞=∞=Ù`«∞#fl |O*Ï~å ã¨O㨯$u – _®IIã≤Öχ<åÜ«∞H± 34–38
yi[# |`«∞‰õΩÅ∞ Ѩ@ì"å? – ^•ã¨i x"åãπ 39
8. x[O
<å~À¯ ѨsHõ∆Å∞ "åã¨Î=O – ¿ãfiKåÛù#∞"å^ŒO:Zx⋘ì â◊OHõ~ü 40–42
9. ™êÇ≤Ï`«ºO
F_çáÈx Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞=∂@ ~åã¨∞Î<åfl_»∞ Hõq – [#*ÏfiÅ 29
yi[# ™êÇ≤Ï`åºxH˜ qѨ¡=...X~°=_ç kkÌ#"å_»∞ ™êÇ¨ï – |O_ç ~°[h‰õΩ=∂~ü 43–44
2#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}

3. ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O
QÍOnè,ÉèíQÆ`üã≤OQ∑–`≥ÅOQÍ}
1818 #∞Oz ^Õâ◊ "åºÑ≤`«OQÍ „a©+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ J<ÕHõ áÈ~åÏÅ∞ K≥ň~QÍ~Ú. Ô~·`«∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞, ™ê=∂#º
„Ѩ[Å∞, ™ê^èŒ∞=ÙÅ∞, yi[#∞Å∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# ã¨=¸Ç¨ Å #∞Oz f„= „ѨuѶ¨∞@##∞ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh „ѨÉèí∞`«fiO Z^Œ∞~˘¯#flk.
XHõ~°HõOQÍ gà◊¡O^Œi ™ê=¸Ç≤ÏHõ =ºH©ÎHõ~°}<Õ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. Zxfl Ѩiq∞`«∞Å∞<åfl D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HõOÃÑh áêʼnõΩÅ#∞
ÉèíÜ«∞ÃјìOk. „Ѩ[ÅÖ’ =zÛ# D K≥·`«<åºxfl, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ™ê÷xHõ <åÜ«∞Hõ`«fiO ã¨Ç¨ Ü«∞O`À `«Ñ¨Ê J}z"ÕÜ«∞ÖËx ã≤÷uÖ’H˜
HõOÃÑh áêʼnõΩÅ∞ <≥@ì|_®¤~°∞. Hõ#∞Hõ WHõ¯_ç ^ŒàÏs =~åæxfl KÕ~°nã≤ 1885Ö’ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ#∞ „áê~°OaèOKå~°∞.
nx =Úã¨∞QÆ∞Ö’ „Ѩ[Å áÈ~åÏÅ∞ `«=∞ KÕ~Ú ^•@‰õΩO_® K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ© |∂~°∞˚"å =~°æO `«=∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞
<≥~°"Õ~°∞Û‰õΩO@∂ D q^èŒOQÍ „a©+π áêʼnõΩʼnõΩ LѨÜ≥∂QÆѨ_çOk.
1905 =O^Õ=∂`«~° L^Œº=∞O`À ÃÑÅ∞¡aH˜# „Ѩ*Ï"≥Å∞¡=#∞ PѨ@O Z=i`«~°O HÍÖË^Œ∞. D áÈ~å@O WzÛ# K≥·`«#ºO`À
QÆ^Œ~üáêsì, J#∞jÅ# ã¨q∞u, Ç≤ÏO^Œ∞™ê÷<£ ™È+¨eã¨∞ì iѨa¡H± J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ U~°Ê_®¤~Ú. „a©+π áêʼnõΩÅ g∞^Œ ^•_ç KÕÜ«∞@O,
„Ѩ*ÏHõO@Hõ JkèHÍ~°∞Å#∞ tH˜∆OK«@O ÖÏO˜ K«~°ºÅ#∞ D ã¨Oã¨÷Å∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. J@∞ HÍO„ÔQãπÖ’ ‰õÄ_® Ju"å^Œ,
q∞`«"å^Œ „QÆ∂ÑπÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. „Ѩ[ÅÖ’ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« =∂~åæxH˜ Z‰õΩ¯= =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. D „Ѩ=∂^ŒO #∞Oz QÆ>ˇìHõ¯=eû#
J=ã¨~°O „a©+π áêʼnõΩʼnõΩ HõeæOk. Hõ#∞Hõ ^ŒH˜∆}τѶ≤HÍÖ’ ÖÏÜ«∞~üQÍ „áêH©ìãπ KÕã¨∞Î#fl QÍOnèx ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ Ñ≤eÑ≤Oz,
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ÉÏ^茺`«Å#∞ JѨÊK≥áêÊ~°∞. ^Õâ◊=∞O`å u~°∞QÆ∞`«∂ „Ѩ[Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· PO^Àà◊#Å∞ KÕѨÏìÅx
ã¨∂zOKå~°∞. nx =Å# qѨ¡=HÍ~°∞Å =∂~°æO #∞Oz „Ѩ[Å#∞ =∞o¡OK«@O ™ê^茺=∞=Ù`«∞O^Œx áêʼnõΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. H˘O`«
=~°‰õΩ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. JO>Ë ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`« áÈ~åÏxfl „Ѩ*Ïta~°OÖ’H˜ fã¨∞HõáȉõΩO_® *Ï„QÆ`«Î =Ç≤ÏOKå~°∞.
=∞^茺`«~°QÆu, ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ =∂„`«"Õ∞ áÈ~åÏxfl Ѩiq∞`«O KÕ™ê~°∞. nxH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# QÍOnè D áê„`«#∞
x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞.
D q+¨Ü«∂Å#∞ WOHÍ xiú+¨ìOQÍ 'qѨ¡=O JO>Ë Uq∞˜?— J<Õ "åºã¨OÖ’ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ x~°∂Ñ≤OKå_»∞. ''=∞^茺`«~°QÆu
"åºáê~°∞ÅÃÑ·, H˘kÌ=∞Ok ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç ™êQÆ∞`«∞#fl áÈ~å@q∞k. D Ô~O_»∞ =~åæÅ∞ „Ѩ`ÕºH˜Oz Ô~O_»==~°æO
`«# Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞ U áÈ~å@OÖ’#∂ Ѩ}OQÍ X_Õ¤O^Œ∞‰õΩ Z#fl_»∂ ™êǨÏã≤OK«^Œ∞—— JO`ÕHÍ^Œ∞ Jã¨Öˇ·# qѨ¡= Ãã·#ºO
ˆH∆„`åÅÖ’x Ô~·`«∞Ö’¡#∂, Hõ~å‡QÍ~åÅÖ’x HÍi‡‰õΩÅÖ’ =ÙOk. "åà◊¡ ^ŒQÆæ~°ÔHàı¡ ™êǨÏã¨O =∞# |∂~°∞˚"å <åÜ«∞‰õΩÅ∞ KÕÜ«∞~°x
J<åfl_»∞. ZO^Œ∞HõO>Ë HÍi‡‰õΩÅ∞, Ô~·`åOQÆO XHõ™êi áÈ~å@OÖ’ Hõke`Õ "åix xÅ∞=iOK«_»O Z=i`«~°O HÍ^Œ∞. D
"åã¨Î"åxfl 1920Ö’ [iy# JǨχ^•ÉÏ^£ HÍi‡‰õΩÅ áÈ~å@O, 1917Ö’ K«Oáê~°<£ ã¨`庄QÆǨÏO ~°∞A=Ù KÕã≤Ok. HÍi‡‰õΩʼnõΩ,
Ô~·`åOQÍxH˜ ÖÁOyáȉõΩO_®, =∞# <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „a©+π"åiH˜ ÖÁOyáÈ=_®xH˜ W+¨ìѨ_®¤~°∞.
D "≥Å∞QÆ∞Ö’ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xfl qâı¡+≤¿ãÎ, `≥ÅOQÍ} |∂~°∞˚"å _ç=∂O_£. ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ D L^Œº=∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO
ÃÑ©|∂~°∞˚"å ÖË^• |∂~°∞˚"åÅ KÕ`«∞Ö’¡ LO@∞Ok. ™êfi`«O„`«º L^Œº=∞ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ LO_Õ Ñ¨iq∞`Õ `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞
<åÜ«∞Hõ`åfixH˜ LO@∞Ok. QÍOnè `«k`«~° <åÜ«∞Hõ`«fiO „a©+π, ^ÕjÜ«∞ |∂~°∞˚"åÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ <≥~°"ÕiÛ#>Ë¡, `≥ÅOQÍ}
L^Œº=∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}, HÀ™êÎO„^èŒ |∂~°∞˚"å, ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ <≥~°"Õ~°∞Û`«∞O^Œx QÆ_çz#
Ѩ^Õà◊¡ J#∞Éèí=O K≥|∞`«∞Ok. `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O H˘O`«HÍÅO ÃÑ© |∂~°∞˚"å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ #_»∞ã¨∞Î#fl@∞¡ JxÑ≤Oz<å
JOu=∞OQÍ D <åÜ«∞Hõ`«fiO ‰õÄ_® |∂~°∞˚"å „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ<Õ <≥~°"Õ~°∞Û`«∞Ok. Hõ#∞Hõ `≥ÅOQÍ} PHÍOHõ∆ <≥~°"Õ~°‰õΩO_®
|∂~°∞˚"å ZxflHõÅ „Ѩ„H˜Ü«∞ K«∞@∞ì u~°∞QÆ∞`«∞Ok. "åà◊¡‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ#<å_»∞ "åi Ѩ^ŒúuÖ’ `≥ÅOQÍ} ~å=K«∞Û. `≥Å¡^˘~°Å∞
áÈ~Ú #Å¡^˘~°Å „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ J~°"≥· Uà◊¡ ™êfi`«O„`«ºO <≥~°"Õ~°∞Û`«∞#fl>Ë¡ =KÕÛ `≥ÅOQÍ}Ö’ |∂~°∞˚"åÅ, ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å
„ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ <≥~°"Õˆ~Û `≥ÅOQÍ}<Õ =ã¨∞ÎOk. WÏ¡O˜ `≥ÅOQÍ} HÀã¨"Õ∞ D <åÜ«∞Hõ`«fiO ѨxKÕã¨∞ÎOk. Hõ#∞Hõ L^Œº=∂xfl
Ô~·`«∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ =~°‰õΩ fã¨∞ÔHà◊¡@O ÖË^Œ∞. "åi ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl ÃÑOK«@O ÖË^Œ∞. ˆH=ÅO J=ã¨~å~°÷ HÍ~°º„Hõ=∂Å`À HÍÅO
ZÅ¡nã¨∞ÎOk.
D <ÕѨ^䌺OÖ’ x["≥∞ÿ# L^Œº=∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO `≥ÅOQÍ} L^Œº=∂xH˜ [~°∞QÆ∞`«∞#fl "≥∂™êxfl „QÆÇ≤ÏOz L^Œº=∂xfl Ô~·`«∞ÅÖ’H˜,
HÍi‡‰õΩÅÖ’H˜ fã¨∞ÔHo¡ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} ™ê^èŒ#"≥·Ñ¨Ù J_»∞QÆ∞Å∞ "ÕÜ«∂e. |∂~°∞˚"å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
L^Œº=∂xH˜ HÍi‡Hõ=~°æ <åÜ«∞Hõ`åfixfl JOk¿ãÎ<Õ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} =ã¨∞ÎOk. W^Õ „Ѩ[Å PHÍOHõ∆.
T
3 U„Ñ≤Öò, 2013

4. 4#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
=O^Õà◊¡ ™êfi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’ J`«xk KåÖÏ z#fl áê„`«.
Ѩ@∞ì=∞x Ѩk ã¨O=`«û~åÅ∞ ÖËx, ~år ÖËx kHͯ~° ã¨fi~°O
J`«xk. D Ju`«‰õΩ¯= HÍÅ"Õ∞ J`«xH˜ ã¨iáÈ~Ú#k.
™ê„=∂[º"å^Œ „a˜+π áêʼnõΩʼnõΩ, "åiH˜ ^•™ÈǨÏO J~Ú#
ã¨fi^Õj ÃÑ@∞ì|_ç^•i =~åæxfl xÅ∞"≥ÖÏ¡ =}˜H˜OK«_®xH˜ J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Õâ◊OÖ’ qѨ¡=HÍ~°∞ÅO^ŒiH˜ =∞‰õΩÏÜ«∞ =∂#OQÍ
xÅ∞=_®xH˜ J`«xH˜ ˆH=ÅO U_»∞ ã¨O=`«û~åÅ HÍÅO
=∂„`«"Õ∞ ã¨iáÈ~ÚOk. J`«xfl WOHõ |`«Hõx¿ãÎ ~°q
Jã¨Îq∞OK«x „a˜+π ™ê„=∂[º"å^•xfl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ‰õÄHõ˜
"Õà◊§`À ã¨Ç¨ ÃÑH˜eOz "Õ™êÎ~°#fl ÉèíÜ«∂xfl „a˜+π áêʼnõΩÖ’¡
HõeˆQÖÏ KÕã≤# Q˘Ñ¨Ê qѨ¡=*’ºu J`«#∞.
#∂#∂QÆ∞ g∞™êÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ Ü«∂=`ü *ÏuÖ’
™êfi`«O„`«º ™êfi=ÅO|# HÍOHõ∆#∞ ~°yeOz# Q˘Ñ¨Ê Ü≥∂^èŒ∞_»∞
ã¨~åú~ü ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, P g~°∞_»∞ J=∞~°`«fiO á⁄Ok WѨʘH˜
85 ã¨O=`«û~åÅ∞,HÍx WѨʘH© ÉèÏ~°fÜ«∞ g~°Ü«Ú=
H˜â’~åʼnõΩ J`«#∞ J#∞ã¨~°}©Ü«Ú_»∞.
1929 Z„Ñ≤Öò 8# áê~°¡"≥∞OòÖ’ á⁄QÆÉÏO|∞#∞
"Õã≤#O^Œ∞‰õΩ PÔ~ãπìKÕã≤ ^˘OQÆ ™êH∆ÍÅ∞, `«Ñ¨C_»∞ P~ÀѨ}Å`À
qKå~°} `«O`«∞ [iÑ≤ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ J`«x ã¨Ç¨ÏK«~° q∞„`«∞Å∞
~å*òQÆ∞~°∞, ã¨∞Mò^Õ"£Å‰õΩ LitHõ∆Å∞ qkèOz 1931 =∂iÛ
32= `Õk# „a˜+π áêʼnõΩÅ∞ K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ã¨O„Ѩ^•Ü«∞Å∞
=ke "Õà◊HÍx "Õà◊Ö’ ~å„u 7.30 QÆO@ʼnõΩ Lifâß~°∞.
z~°∞ „áêÜ«∞OÖ’<Õ D ^Õâ◊ „Ѩ[Å q=ÚH˜Î HÀã¨O
P`«‡|e^•<åxfl KÕã≤ ÉèÏ~°`« qѨ¡= ã¨∂ÊùiÎH˜ "ÕQÆ∞K«∞Hõ¯QÍ
=∂i# +¨Ç‘Ï^£ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑#∞ 㨇iOK«∞HÀ=_»O =∞# qkè. 1907
ÃãÃÑìO|~ü 28# H˜+¨<£ã≤OQ∑ q^•º=u ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ Ô~O_»=
ã¨O`å#OQÍ ÉèíQÆ`ü ã≤OQ∑ ÖÏÜ«∞ÖòѨÓ~ü lÖÏ¡ |OQÍ „QÍ=∞OÖ’
[x‡OKå~°∞. L^Œº=∞ HÍ~°∞Öˇ·# `«O„_ç H˜+¨<£ã≤OQ∑ z<åfl#flÅ∞
Jr`ü ã≤OQ∑, ã¨fi~°‚ã≤OQ∑Å∞ =ÚQÆ∞æ~°∞ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ *ˇ·à◊§Ö’
=Ù<åfl~°∞. HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ `«O„_ç, H˜+¨<£ ã≤OQ∑ =∞~À z<åfl#fl
ã¨fi~°‚ã≤OQ∑ J^Õ~ÀA# *ˇ·Å∞#∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ· WO˜H˜ =KåÛ~°∞.
g_»∞ K«∂¿ãÎ J^Œ$+¨ì=O`«∞_»∞ÖÏ (ÉÏQÀO"åÅ) =Ù<åfl_»∞ Jx
P tâ◊√=Ù‰õΩ ÉèíQÆ`ü ã≤OQ∑ Jx ¿Ñ~°∞ ÃјìOk <åÜ«∞#=∞‡
[=∂H“~ü.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ 10 ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ `å`« J~°∞˚<£ã≤OQ∑
=∞#∞=_çH˜ LѨ#Ü«∞#O KÕã¨∞Î ÉèíQÆ`üã≤OQ∑#∞ ^Õâ◊¿ã=‰õΩ
JOH˜`«OKÕ™êÎ#∞ Jx „ѨHõ@# KÕâß_»∞. `å`å U #=∞‡HõO`À
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑#∞ ^Õâ◊ ¿ã=‰õΩ JOH˜`«O KÕ™êÎ#x J<åfl_ÀHÍx
`«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ J^Õ [iæOk. HÍx JO`« `«fi~°Ö’ ^Õâ◊ÉèíH˜Î
ÉèÏ=Å#∞ Éèí`«Q∑ã≤OQ∑ JOk ѨÙK«∞ÛH˘OÏ~°x =∂„`«O
TÇ≤ÏOz LO_»~°∞.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ rq`åxfl =∞Å∞ѨÙÅ∞ uÑ≤Ê# ã¨OѶ¨∞@#
XHõ@∞Ok. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ `«# Ѩ<≥flO_»# U 1919 Z„Ñ≤Öò
13# J=∞$`üã¨~üÖ’x [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑Ö’ [iy# =∂~°}
Ǩϟ=∂xfl K«∂ã≤ K«eOzáÈÜ«∂_»∞. `≥Å¡^˘~°Å áêÅ#Ѩ@¡
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑‰õΩ ^Õfi+¨O, HÀѨO, ѨQÆ ÃÑiyOk. [eÜ«∞<£
"åÖÏÉÏQ∑‰õΩ "≥o§ P g~°∞Å ~°HõÎO`À `«_çã≤# =∞˜ìx =Ú^•Ì_ç
D =∂~°}Ǩϟ=∂xH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ# „a˜+π "åiÃÑ· ѨQÆ
f~°∞ÛH˘OÏ#x „Ѩu#|∂<å_»∞
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ‰õΩ@∞O|O ã¨fi`«Ç¨ QÍ L^Œº=∂ʼnõΩ ˆHO„^ŒOQÍ
ѨxKÕÜ«∞_»O =Å¡ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑‰õΩ TÇ¨Ï `≥eã≤#Ѩʘ#∞O_ç `«#
^ÕâßxH˜ Z^ÀKÕÜ«∂Å<Õ `«Ñ¨# LO_Õk. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ‰õΩ@∞O|
"å`å=~°}O`À áê@∞ P<å˜ Ñ¨O*ÏÉòÖ’ QÆ^Œ~ü áêsì á⁄~å@
"å~°ã¨`«fiO LOk. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl „a˜+π Ѩ~ånè#`« #∞O_ç
q=ÚH˜Î KÕÜ«∞_»O HÀã¨O P"≥∞iHÍ ÔH#_®Ö’¡x ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
™ê÷Ñ≤Oz# qѨ¡=ã¨Oã¨÷ Jk. D ã¨Oã¨÷Ö’ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ‰õΩ@∞O|
ÃÑ^ŒÌÅ∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ LO_»_»O qâı+¨O, QÆ^Œ~ü g~°∞_»∞ Hõ~åÎ~üã≤OQ∑
â◊~°Éèí LiHõO| "≥∞‰õΩ¯`«∞(#=O|~ü 16,1915Ö’ „a˜+π
„ѨÉèí∞`«fiO ÖÏǨϟ~ü *ˇ·Ö’¡ Hõ~åÎ~üã≤OQ∑#∞ Lifã≤Ok.) =∞m§
[#‡O@∞ LO>Ë „Ѩu [#‡Ö’#∞ <å =∂`«$ ^ÕâßxH˜ <å
„áê}ÏÅ∞ JiÊ™êÎ#O@∂ KÕã≤# „Ѩu^èŒfix ÉèíQÆ`üã≤OQ∑#∞ D
^Õâ◊ q=ÚH˜Î QÆ∞iOz PÖ’zOѨKÕã≤Ok. f„= „ѨuH͈~K«Ûù#∞
~°yeÛOk. <åºÜ«∞ |^ŒÌ"≥∞ÿ# HÀÔ~¯Å HÀã¨O L^Œºq∞ã¨∞Î#fl
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞ „a˜+π Ãã·#ºO PÜ«Ú^è•Å`À J}˜z "ÕÜ«∞_®xfl
K«∂ã≤# ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ WO˜ Ѩiã¨~åÖ’¡ "≥ÚHõ¯Å#∞ ÃÑOK«∞`«∂
<Õ#∞ "å˜`À |O^Œ∂‰õΩÅ#∞, `«∞áêH˜ QÆ∞à◊¡#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕ™êÎ#∞
Jx K≥ѨÊ_»O PÜ«∞#Ö’x Hõã≤x "≥Å¡_çã¨∞ÎOk.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ 14= U ã¨∂¯Å∞Ö’ `Àq∞‡^À `«~°QÆu
K«^Œ∞=Ù`«∞#flѨC_»∞ (1921Ö’) ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∞O
=∞Ǩ `«‡QÍOkè J^èŒfi~°ºOÖ’ TѨO^Œ∞‰õΩOk. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑
`˘e™êiQÍ =∞Ǩ `«‡QÍOkèx J#∞ã¨iOK«_»O „áê~°OaèOKå_»∞.
LiH˘Ü«∞ºÅÃÑ·L^Œ~ÚOz#qѨ¡=H˜ëÈ~°O
-a.=$HÀ^Œ~ü
#_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO

5. 5 U„Ñ≤Öò, 2013
áê~î°âßÅ#∞ =∂<Õã≤ L^Œº=∞OÖ’H˜ LiHÍ_»∞. q^Õj =ã¨∞Î=ÙÅ#∞
`«QÆ∞Åɡ@ì_»O ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~°}À^Œº=∞OÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
áêÖÁæ#_»O Jhfl KÕâß_»∞. ™êfi`«O„`À^Œº=∞OÖ’ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑
"Õã≤# `˘e J_»∞QÆ∞Å∞ Jq. ã¨fi~å[ºO J#fl Ѩ^ŒO =∂~°∞=¸Å
„QÍ=∂Ö’¡ ‰õÄ_® =∂~°∞„"≥∂yOk. QÍOnèr L^Œº=∂xH˜ Ãјì#
Ѩ~°∞QÆ∞Å∞ x|O^èŒ#Å∞ JxflO˜x `Àã≤ѨÙzÛ Ô~·`åOQÆOÖ’ WO`«
`«fii`«QÆu# L^Œº=∞O "åºÑ≤OK«_»O`À „ѨÉèí∞`«fiO PO^Àà◊#
K≥OkOk. QÍOnèr ‰õÄ_® L^Œº=∞ L^èŒ$ux K«∂ã≤ PO^Àà◊#
K≥O^•_»∞. Uq∞ KÕÜ«∂Å#fl PÖ’K«#Ö’ Ѩ_çáÈÜ«∂_»∞.
L^Œº=∂xfl PÑ≤"ÕÜ«∞_®xH˜ J=HÍâ◊O HÀã¨O PÜ«∞# Z^Œ∞~°∞
K«∂_»_»O „áê~°OaèOKå~°∞. Ѩiã≤÷u L„kHõÎOQÍ =∂~°_»O`À
áÈbã¨∞Å∞ „Ѩ[ÅÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. „Ѩ[Å∞ u~°∞QÆ|_ç
áÈeãπ¿ãì+¨<£ÃÑ· ^•_çKÕã≤ ^•^•Ñ¨Ù 22 =∞Ok KÒ~åKÒi
áÈbãπÅ#∞ ¿ãì+¨<£Ö’ |OkèOz xѨCÃјì ã¨r= ^ŒÇ¨Ï#O
KÕâß~°∞. D Ѷ¨∞@#`À QÍOnèr ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~°}À^Œº=∂xfl
J~åúO`«~°OQÍ xeÑ≤"Õã≤ L^Œº=∞O #∞O_ç ѨHõ¯‰õΩ [iQÍ_»∞.
Wk qѨ¡= ÉèÏ"åÅ∞ Hõey# ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, PÜ«∞#
J#∞K«~°∞Å#∞ Hõez "Õã≤Ok. JѨC_Õ =∞Ǩ `«‡QÍOkè JÇ≤ÏOã¨
ã≤^•úO`«O`À áêÅHõ =~åæÅ J#∞‰õÄÅ ^ŒàÏs ã¨fiÉèÏ=O Hõey#
L^Œº=∂Å#∞ =ºuˆ~H˜Oz QÆ^Œ~ü L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_≥·#
Hõ~åÎ~üã≤OQ∑ â◊~°Éèí =∂~°æ"Õ∞ ã¨Ô~·#^Œx ÉèÏqOz ^Õâ◊q=ÚH˜Î HÀã¨O
qѨ¡= =∂~åæxfl J#∞ã¨iOKåÅ<Õ J=QÍǨÏ#‰õΩ =KåÛ_»∞.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«# q∞„`«∞Å`À Hõeã≤ qq^èŒ ^ÕâßÅ
áÈ~åÏÅ K«i„`«Å QÆ∞iOz J^茺ܫ∞#O „áê~°OaèOKå_»∞.
(JѨC_»∞ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ =Ü«∞ã¨∞û ˆH=ÅO 16 ã¨O=`«û~åÅ∞
=∂„`«"Õ∞). JO^Œ∞ˆH ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ qq^èŒ ™ê÷~ÚÖ’¡ Ѩx KÕã¨∞Î#fl
qѨ¡=ã¨OѶ¨∂Å <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨`«ûOÉO^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘x
ã¨pO„^Œ<å^ä£ ã¨<åºÖò J<Õ qѨ¡=HÍ~°∞_»∞ 1923Ö’ ™ê÷Ñ≤Oz#
Ç≤ÏO^Œ∞™ê÷<£ iѨa¡H± J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£Ö’ =ÚYº ã¨Éèí∞º_»~Ú<å_»∞.
~å*òQÆ∞~°∞, ã¨∞Mò^Õ"£, ~å=∞„Ѩ™ê^£a㨇Öò, ‰õΩO^Œ<£ÖÏÖò QÆ∞ѨÎ,
K«O„^ŒâıY~ü P*Ï^£ =O˜ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩÅ∞ WO^Œ∞Ö’
ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ L<åfl~°∞. g~°O^Œi`À Hõeã≤ qѨ¡= HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å_»∞.
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}ÃÑ· xÜ«∞q∞Oz# Ãã·=∞<£
Hõq∞+¨<£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ãã·=∞<£ QÀÉϺH± á⁄~å@OÖ’ QÍÜ«∞Ѩ_ç
`«^Œ#O`«~°O =∞~°}˜Oz# ѨO*ÏÉò ˆHã¨i ÖÏÖÏ Å[Ѩu~åÜü∞
=∞~°}ÏxH˜ HÍ~°‰õΩÖˇ·# „a˜+π JkèHÍ~°∞Å∞ ™ê¯ò, ™êO_»~üûÅ#∞
K«OÑ≤ „ѨfHÍ~°O f~°∞ÛHÀ"åÅx Ç≤ÏO^Œ∞™ê÷<£ ™È+¨eãπì iѨa¡H±
J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£(ÃÇÏKü.Zãπ.J~ü.Z.) f~å‡xOz P Ѩxx
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, P*Ï^£ , ~å*òQÆ∞~°∞, [Ü«∞QÀáêÖòÅH˜ JѨÊyOK«_»O
[iyOk. JѨÊyOz# ÉÏ^茺`« „ѨHÍ~°O 1928 _çÃãO|~ü
17# ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ,~å*òQÆ∞~°∞Å∞ ™êO_»~üû#∞ HÍeÛ K«OÑ≤ *ÏuH˜
WzÛ# =∂@#∞ xÅɡÏì~°∞.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ÉèÏ"åÅ∞ „Hõ=∞OQÍ ™È+¨e[O "≥·Ñ¨Ù =∂~å~Ú.
1924–28 Å =∞^茺 HÍÅOÖ’ J<ÕHõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qã¨Î $`«OQÍ
J^茺ܫ∞#O KÕâß_»∞. ™ÈqÜ«∞ò Ü«∂xÜ«∞<£, S~å¡O_£, „áê<£û
qѨ¡"À^Œº=∂Å QÆ∞iOz =∂i¯û[O QÆ∞iOz KåÖÏ W+¨ìOQÍ
K«k"Õ"å_»∞. "≥Ú`«ÎO g∞^Œ L`«Î~° ÉèÏ~°`« ^ÕâßxˆH K≥Ok# qѨ¡=
HÍ~°∞ÅO^Œ~°∞ Hõeã≤ 1928 ÃãÃÑìO|~ü 9, 10= `ÕnÖ’¡ _èçb¡Ö’x
Ѷ≤~À*òëê HÀ@ ã¨÷ÅOÖ’ XHõ ã¨=∞+≤ì <åÜ«∞Hõ`åfixfl
P"≥∂kOKå~°∞. ™ê=∞º"å^•xfl ™êkèOK«_»O `«=∞ ÅHõ∆ ºOQÍ
„ѨHõ˜OKå~°∞. áêsì ¿Ñ~°∞#∞ Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£ ™È+¨eãπì iѨa¡Hõ<£
Ps‡QÍ =∂~åÛ~°∞.
1928–30 =∞^茺 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`« ã¨=∞~°
K«i„`«Ö’ „Ѩ`ÕºHõ „áê^è•#º`« LOk. HÍi‡Hõ=~°æO `«=∞
Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞ Ѩ~°K«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ "å~°∞ â◊H˜Î=O`«OQÍ
áÈ~å_»<å~°OaèOKå~°∞. D L^Œº=∂Å#∞ J}˜z "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ
„ѨÉèí∞`«fiO áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ Ô~O_»∞ #Å¡ K«ÏìÅ#∞ „Ѩ"Õâ◊ ÃÑÏìÅx
x~°‚~ÚOzOk.
1. „Ѩ*ÏÉèí„^Œ`« aÅ∞¡ 2. áêi„âßq∞Hõ aÅ∞¡
"≥Ú^Œ˜ aÅ∞¡ WO_çÜ«∂Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì x~°∂‡Å#‰õΩ
ã¨O|OkèOz#k. Ô~O_»= aÅ∞¡ HÍi‡‰õΩÅ „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£
ǨωõΩ¯Å#∞ x~åHõiOK«_®xfl L^ÕútOzOk. g˜H˜ x~°ã¨#
`≥ÅáêÅx qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ "≥O@<Õ
ˆHO„^ŒHõq∞©x ã¨=∂"Õâ◊Ѩiz `«# ã¨∂K«#Å#∞ K«~°Û‰õΩÃÑÏì_»∞.
1. ˆHO„^Œ âßã¨# ã¨ÉèíÖ’ á⁄QÆÉÏO|∞Å∞ qã≤i Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞
"≥^Œ[Å∞¡`«∂ „ѨÉèí∞`«fi "≥ÚO_ç"≥·YiѨ@¡ x~°ã¨##∞ =ºHõÎOKÕÜ«∂e.
2. HÍ~åºK«~°}ÔH· ZOÑ≤ÔH·#"å~°∞ áêiáȉõΩO_® áÈbã¨∞ʼnõΩ
ÖÁOyá⁄"åe. `«=∞ÃÑ· ÃÑ>Ëì ˆHã¨∞ qKå~°}‰õΩ =zÛ#ѨC_»∞
HÀ~°∞ì#∞ XHõ "ÕkHõQÍ áêsì Pâ◊Ü«∂Å#∞ ÅH∆ͺÅ#∞ „ѨKå~°O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ LѨÜ≥∂yOKåe.
3. `«##∞, `«#`À áê@∞ =∞~˘Hõ HÍ„"Õ∞_£‰õΩ D x~°‚Ü«∂xfl
J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞u W"åfie.
f„="≥∞ÿ# K«~°ÛÅ J#O`«~°O ˆHO„^ŒHõq∞˜ D Ü«∂Hõ∆<£
áê¡<£#∞ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOzOk. 1929 U„Ñ≤Öò
3# áêi„âßq∞Hõ q"å^ŒÅ aÅ∞¡ÃÑ· F˜OQ∑ Ѷ¨e`åxfl „ѨHõ˜OK«
É’`å~°#QÍ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, Éèí@∞ˆHâ◊fi~ü^Œ`ü W^ŒÌ~°∞ Hõeã≤ K≥~À
(`«~°∞"å~Ú 8= ¿ÑrÖ’...)

6. 6#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
„ѨѨOK«OÖ’ „Ѩu=ºH˜Î ã¨O`À+¨OQÍ, P~ÀQƺOQÍ LO_®Åx
HÀ~°∞‰õΩOÏ~°∞. ã¨=∂*Ïxfl =∂~°∞Û`å=∞x KÕ¿ÑÊ"åi =∂@Å∞
qx "åiH˜ Ѩ^Œ=ÙÅ#∞ JѨÊ*ˇÑ≤Ê |`«∞‰õΩ =∂~°∞`«∞O^Œx
Pâßr=ÙÅ∞QÍ Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∂Î=ÙOÏ~°∞.
XHõ ã¨`åºxfl K≥ѨÊ_®xH˜ ™êǨÏã¨O KÕã¨∞Î<åfl#∞. HÍ~°}O
H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ∞ L^Œº=∞O KÕã≤ XHõ K≥·`«<åºxfl HõeæOz,
^•xfl WѨC_»∞ ZHõ¯_À áê`«~° "Õã≤# JOâ◊O D ~ÀA ^•xfl
K«iÛOKåeû# J=ã¨~°O LO^Œx <å PÖ’K«#. XHõ =∂~°∞Ê
[~°QÍÅx ^•x ^•fi~å J`«ºkè‰õΩÅ∞QÍ L#fl [<åÉèÏ#∞
JÉèí∞º^ŒÜ«∞O "≥·Ñ¨Ù #_çÑ≤OKåÅx J<ÕHõ HõÅÅ∞ Hõx L^Œº=∞
áÈ~åÏÅ ^•fi~å „Ñ¨Éèí∞`«fiO KÕ`« x¿+^èŒO KÕ~ÚOz
H˘#™êyã¨∂Î<Õ ^•xH˜ J<ÕHõ `«∂@∞¡ á⁄_»∞ã¨∂Î „Ѩ[Å
rq`åÅ#∞ ~À_»∞¤ áêÅ∞ KÕã¨∞Î#flk. J^Õ ''™ê~å L^Œº=∞O——
J<ÕHõ ã¨O=`«û~åÅ∞ L^Œºq∞Oz ~å¢+¨ìO "≥Ú`«ÎO L^Œºq∞Oz
x*Ïxfl ÔQezOk, <å˜H˜ Jk Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∞OQÍ „Ѩ[Å
=∞#fl#Å#∞ á⁄Ok <Õ˜H˜ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. Jk JO^Œ~°O
"≥∞K«∞ÛHÀ^ŒQÆæ q+¨Ü«∞O. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ Jk „ѨÉèí∞`«fiO #∞O_ç
^Œ∂~°"≥∞ÿ ¢ÃÑ·"Õò Ѩ~°"≥∞ÿ Uq∞KÕã¨∞ÎO^À Hõhã¨OQÍ PÖ’zOKÕ
=º‰õΩÎÅ∞QÍ =∞#O „Ѩܫ∞uflOKåe. J<å˜ '^Œ∂|‰õΩO@ =∞Ç≤ÏàÏ
L^Œº=∞ Ѷ¨e`åÅ#∞ D ~ÀA# H˘O^Œ~°∞ ÖÏÉèÏÅ#∞ POkOKÕ
=∂~åæÅ∞QÍ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. WÖÏ =∂iÛ#
=º‰õΩÎÖˇ=fi~°∞? =ÚYºOQÍ L^Œº=∞O KÕã≤ P ~ÀA „ѨÉèí∞`«fiO
„ѨHõ@# ''™ê~å |O^£—— Jx K≥Ñ≤ÊOz# L^Œº=∞HÍ~°∞ÅO^ŒiH˜
L^Œº=∂aè=O^Œ<åÅ∞ K≥ѨÓÎ<Õ. <嘖<Õ˜ Ѩi}Ï=∂Å#∞
„QÆÇ≤ÏOKåÅx HÀ~°∞`«∂ x*Ïxfl, „Ѩ*Ï=º=ã¨÷#∞ „|uH˜OKåÅx
KÕ¿ÑÊ „Ѩܫ∞`«flO.
Z#fl_À ~å¢+¨ì „ѨÉèí∞`«fiO ™ê~åx x¿+kèOzOk. Jk Q˘Ñ¨Ê
q+¨Ü«∞O. J<å˜ #∞O_ç D<å˜ =~°‰õΩ ~å¢+¨ìOÖ’ =ÚYºOQÍ
`≥ÅOQÍ} „áêO`«OÖ’ ™ê~å x¿+kèOK«|_çO^•! Zxfl ~ÀAÅ∞
x¿+kèOK«|_çOk? ^•x ^•fi~å JO^Œi |`«∞‰õΩÅ∞ ÉÏQÆ∞Ѩ_»∞
`åÜ«∞x LÇ≤ÏOKåO! HÍx [iyO^•! x[OQÍ „ѨÉèí∞`«fiO ™ê~å
x¿+kèOz ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å rq`åÅ#∞ ÉÏQÆ∞ ѨizO^•?D x¿+^èŒO
Z=iH˜ =~°=Ú? Z=iH˜ âßѨ=Ú? XHõ¯™êi PÖ’zOKåeû#
J=ã¨~°O JO^ŒiH˜ LOk.
LѨC, ѨѨC, HÍ~°O, ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞ aÜ«∞ºO =∂>Ëq∞˜?
XHõ "Õà◊ `«# WO˜H˜ K«∞@ìO =¿ãÎ JO`Õ. JѨCÖË `«Ñ¨Ê WOˆHq∞
LO@∞Ok, áÈx ‰õÄe ‰õÄ_® LO_»^Œ∂. JÖÏO˜ Ѩiã≤÷uÖ’
`«# =∞#∞ã¨∞û#∞ `«$Ñ≤ΠѨ~°∞K«∞HÀ=_®xH˜ Hõ+≤ìOKÕ =∞x+≤
Uq∞KÕÜ«∂e? `«#‰õΩ `«‰õΩ¯= Y~°∞Û`À ^˘iˆH =ã¨∞Î=Ù<Õ
fã¨∞HÀ=_®xH˜ W+¨ìѨ_»`å_»∞, Wk [QÆ"≥∞iy# ã¨`«ºO. "åiH˜
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ „ѨÉèí∞`«fiO x¿+kèOz# =ã¨∞Î=Ù ''™ê~å——<Õ.
Jk „Ѩu „QÍ=∞OÖ’ 24 QÆO@Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOk.
„Ѩu =ºH˜Î L^ŒÜ«∞O „a©+π "åà◊√§ JÅ"å@∞KÕã≤# Kå~Ú
`åˆQ˜"å~°∞. D ~ÀA Kå~ÚH˜ |^Œ∞Å∞ ™ê~å~Ú `åQÆ∞`«∞<åfl~°∞,
HÍ~°}O KåÜ«∞H˜ 5 ~°∂áêÜ«∞Å∞ ™ê~å~ÚH˜ 5 ~°∂áêÜ«∞Å∞,
JÖÏ JÖ"å@∞ KÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok. D „ѨÉèí∞`«fi x~°fiǨÏ} KÕ`«,
„Ѩu =ºH˜ÎH˜ á⁄^ŒÌO`å ѨxKÕã≤ ǨÏ~ÚQÍ (D „ѨÉèí∞`«fiO KÕã¨∞Î#fl
‰õΩ˜Å q+¨„ѨÜ≥∂QÍÅ#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ‰õΩO_® LO_®Öx)Ѩ_»∞
HÀ"åÅO>Ë U^À H˘O`« =∞^•ºxfl ¿ãqOKåÅx (Jk ‰õÄ_®
„ѨÉèí∞`«fi"Õ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOzOk Hõ#∞Hõ) =∞~°∞㨘 ~ÀA
ѨxH˜ ã≤^ŒúOQÍ LO_®Åx, xã¨û`«∞Î=#∞ =∞~°∞"åÅx,
‰õΩ@∞OÉÏxfl áÈ+≤OKåÅx ÉÏ^茺`«QÍ LO@∂ `å`«`«O„_»∞Å∞
ã¨OáêkOz# Pã¨∞ÎÅ#∞ J=Ú‡‰õΩO@∞<åfl~°∞. Ñ≤Å¡Å#∞
K«kqOKåÅx, "åiH˜ ÃÑo§à◊√¡ KÕÜ«∂Åx L#flq J=Ú‡H˘x
x`«ºO ^•i„^•ºxfl J#∞Éèíqã¨∂Î "åi P~ÀQͺefl QÍeH˜ =kÖËã≤
x~°O`«~°O „ѨÉèí∞`«fiO, „ÃÑ·"Õò "åi ‰õΩ˜Å ‰õΩ`«O„`åʼnõΩ
|Öˇ·áÈ`«∞<åfl~°∞. „ѨÉèí∞`«fiO HõzÛ`«`«fiO`À LO_®e HÍx „ÃÑ·"Õò
=º‰õΩÎÅ∞ K˘K«∞ÛH˘zÛ "åi ™êfi~°÷ „ѨÜ≥∂[<åÖË ^èպܫ∞OQÍ „Ѩ[Å
„áê}Å`À K≥ÅQÍ@ =∂_»∞`«∞<åfl~Ú. D ~ÀA ™ê~å `åQÆ∞`«∂
(HõbÎ) ZO`À =∞Ok =∞~°}˜ã¨∞Î<åfl~°∞. XHõ¯ =∂(^Œ∞^≥Ì_»)
„QÍ=∞OÖ’<Õ 40–50 =∞Okx á⁄@ì# ÃÑ@∞ìH˘Ok. WÖÏ
`≥ÅOQÍ} „áêO`«OÖ’ Zxfl „QÍ=∂Å∞ =∞#‰õΩ `≥eã≤ 10,914
Wxfl „QÍ=∂Ö’¡ ZO`« =∞Ok „Ѩ[Å∞ ã¨QÆ@∞# D „ѨÉèí∞`«fiO
á⁄@ì# ÃÑ@∞ìH˘x LO@∞Ok. W^ŒO`å „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ѩ^ŒúuÖ’<Õ.
"Õˆ~ ZO^Œ∞Ö’#∂ HÍ^Œ∂, HÍ~°}O Wq ¿Ñ^Œr=ÙÅ∞ (|`«∞‰õΩÅ∞)
„ѨtflOK«ÖË=Ù QÆ#∞Hõ.
JO^Œ∞ˆH XˆH XHõ¯ _ç=∂O_£. „ѨÉèí∞`«fiO P^•Ü«∞O`À áê@∞
`å=Ú x¿+kèOz# JOâߊѨ@¡ „Ѩ`ÕºHõOQÍ „Ѩ[Å rq`åÅ`À
"åi P~ÀQƺO`À P_»∞HÀ‰õΩO_®, *ÏQÆ~°∂Hõ`«`À LO_®e. HÍx
JÖÏ ÖË^Œ∞. HÍ~°}ÏÅ∞ J<ÕHõO. D ~ÀA# HÍe#_»Hõ# #_çKÕ
XHõ ™ê~å "åºáêi („ѨÉèí∞`Õfi`«~°)¿Ñ^Œ„Ѩ[Å „|`«∞‰õΩÅ#∞ zè„^ŒO
KÕã¨∂Î HÀ@¡‰õΩ Ѩ_çÔQ`«∞Î`«∞<åfl~°∞. „Ѩ`ÕºHõOQÍ ^ŒàÏi =º=ã¨÷,
"åix JiHõÏìeû# ÉÏ^茺`« „ѨÉèí∞`åfixk. HÍx Pk ZO^Œ∞‰õΩ
q[Ü«∞=O`«OQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞O^À JO^ŒiH˜ `≥eã≤# x["Õ∞,
HÍx <À~°∞ "≥∞^ŒÑ¨ÖË=Ú.
~å¢+¨ìOÖ’ ™ê~å =∂Ѷ≤Ü«∂<Õ Jxfl~°OQÍÅ#∞ âßã≤ã¨∞ÎOk.
D =∂Ѷ≤Ü«∂‰õΩ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ L#fl"å_Õ Ñ≤ã≤ã≤ J^茺‰õ∆Ω_»∞.
Wk ^Õâ◊O, ~å¢+¨ìO ^Œ∞ã≤÷u.
#_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO
„Ѩ[ÅP~ÀQƺO
–K«O„^ŒÉèÏ#∞
T

7. 7 U„Ñ≤Öò, 2013
™È+¨eã¨∞ìqѨ¡=OÖ’K≥~°QÆx=Ú„^ŒKå"≥*ò
-^•=∞~°Ñ¨e¡ #iûOǨχÔ~_ç¤
#_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO
"≥xAÖÏ ^Õâ◊ J^茺‰õ∆Ω_»∞ Ǩ˙ºQÀ Kå"≥*ò ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å
‰õΩ„@‰õΩ |Öˇ·áÈ~Ú<å_»∞. áê`« â◊„`«∞=ÙÅ∞ HõHõ∆ º f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
Kå"≥*ò P~ÀQͺxfl |e fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞ J"≥∞iHÍ ™ê„=∂[º
"å^Œ∞Å∞. `«=∞ â◊„`«∞=ÙÅ#∞ "åºkèH˜ QÆ∞iKÕ¿ãÖÏ J"≥∞iHÍ
™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl qxÜ≥∞yã¨∞Î#fl@∞¡ QÆ`« H˘O`« HÍÅOQÍ
q=∞~°≈Å∞ L<åfl~Ú. Ѷ≤_≥Öò HÍ„™Èì Kå"≥*ò#∞ ZѨC_»∂
ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î =ÙO_Õ"å_»∞ 'P~ÀQƺO *Ï„QÆ`«Î—x. J"≥∞iHÍ
™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl Jaè=$kÌ KÕã¨∞Î<åfl~°∞ x~°¡Hõ∆ ºOQÍ
LO_»=^ŒÌx PǨ ~°OÃÑ· ѨÅ∞ ã¨∂K«#Å∞ Kå"≥*ò‰õΩ HÍ„™Èì
JOkOKå_»∞. Kå"≥*ò#∞ JO`«"≥ÚOkOK«_®xH˜ J"≥∞iHÍ J<ÕHõ
‰õΩ„@Å∞ ѨxflOk. J"≥∞iHÍ ™ê„=∂[º"å^•xfl x~°O`«~°O
=ºuˆ~H˜OKå~°∞. J"≥∞iHÍ q^è•<åÅ∞ =ºuˆ~H˜ã¨∂Î `«=∞ ^ÕâßÅ
™êfi`«O„`åºxfl Ѩi~°H˜∆OK«∞HÀ=_®xH˜ ÖϘ<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡
P~°∞QÆ∞~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ SHõº ‰õÄ@q∞QÍ U~°Ê_ç<å~°∞. "å=∞ѨHõ∆
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ WѨC_»∞ Hͺ#û~ü "åº^èŒ∞Å`À áÈ~å_»∞`«∞<åfl~°∞.
„ɡlÖò J^Œº‰õ∆Ω~åÅ∞ _»Å=∂ ~°Ãã¿Ñ¶, Ѩ~åˆQfi J^茺‰õ∆ΩÅ∞ ÃѶ~åflO_À
Å∞QÀ, „ɡlÖò =∂r <Õ`« Å∞ÖÏÅ∞ Hͺ#û~ü "åº^èŒ∞Å`À ÉÏ^èŒ
Ѩ_»∞`«∞<åfl~°x 2007= ã¨O=`«û~°OÖ’ ã≤SZ "≥Å∞=iOz#
x"ÕkHõÅ∞ ^èŒ$gHõiOKå~Ú. "≥xAÖÏ Láê^茺‰õ∆ΩÅ∞ xHÀÅãπ
=∞^èŒ∞~À, ~°+¨º<£ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì K≥·~°‡<£ AQÆ<À<£Å∞ J"≥∞iHÍ
™ê„=∂[º"å^Œ∞Å ‰õΩ„@ʼnõΩ |Öˇ· áÈ~Ú<å~°x P~ÀѨ}Å∞
L<åfl~Ú.
Ǩ˙ºQÀ Kå"≥*ò "≥xAÖÏ |i<åãπ ~å„+¨ìOÖ’ ã¨|<≥ÏÖ’
ÖÏãπ ~å|„™ÈìAãπ J<Õ „QÍ=∞OÖ’ 1954 EÖˇ· 28#
[x‡OKå_»∞. ѨÓiÎ ¿Ñ~°∞ Ǩ˙ºQÀ ~å¿Ñ¶Öò „Ñ≤Ü«∂ãπ Kå"≥*ò.
U_»∞QÆ∞i ã¨O`å#OÖ’ Ô~O_À"å_»∞. `«e¡^ŒO„_»∞e^ŒÌ~°∂
Láê^蕺ܫÚÖË. `«O„_ç Ǩ˙ºQÀ _ôÖÏãπ s=∂¿ã. `«e¡
ZÖËÃÇÏKü„_çÜ«∂ãπ _èô Kå"≥*ò KåbKåÅx "Õ`«<åÅ`À ‰õΩ@∞O|O
#_»Ñ¨_®xH˜ L^ÀºQÆO`À áê@∞ W`«~° Ѩ#∞Å∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞.
Z‰õΩ¯= Ñ≤Å¡Å∞ HÍ=_»O`À Kå"≥*ò#∞ J=∞‡=∞‡ ^ŒQÆæ~°‰õΩ
ѨOÑ≤OKå~°∞. P"≥∞ =∂#=`å =¸iÎ. J=∞‡<å#flÅ =ÖË Kå"≥*ò
Hõ+¨ìѨ_Õ"å_»∞. 1971Ö’ "≥xAÖÏ q∞Å@s JHÍ_»g∞Ö’
KÕ~å_»∞. 1975 =~°‰õΩ Ps‡ HÍ_»òQÍ Ñ¨x KÕâß~°∞. 1992
Ѷ≤„|=i 4# J^茺Hõ∆Å∞ HÍ~À¡ãπ PO„_»¿ã ¿Ñ~À*ò‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕâß~°∞. D „Ѩܫ∞`«flO qѶ¨ÅO HÍ=_»O`À 30
<≥ÅÅ áê@∞ *ˇ·Å∞ tHõ∆ J#∞ÉèíqOKå~°∞. qKå~°}‰õΩ =ÚO^Õ
Hõ∆=∂aèHõ∆ „Ѩ™êkOK«_»O`À q_»∞^ŒÅÜ«∞º~°∞. 1998
_çÃãO|~ü6# ã¨O㨯~°}Å JÉèíºi÷QÍ ZxflHõÜ«∂º~°∞. 1999
Ѷ≤„|=i2# P^茺‰õ∆Ω_çQÍ ÉÏ^茺`«Å∞ KÕѨ˜ì<å_»∞. J^茺‰õ∆Ω_ç Ѩ^Œg
HÍÅO 5 #∞Oz P~°∞ <≥ÅʼnõΩ á⁄_çyã¨∞Î H˘`«Î ~å*ϺOQÍxfl
J"≥∂kOKå~°∞. 2002 ZxflHõÖ’¡ uiy J^茺‰õ∆Ω_çQÍ
ZxflHõÜ«∂º#∞. Kå"≥*ò QÆ`« U_®k JO>Ë 2012Ö’ [iy#
ZxflHõÖ’¡ q[Ü«∞ ˆH`«#O ZQÆi"Õâß~°∞. J"≥∞iHÍ ‰õΩ„@Å∞
‰õΩ`«O„`åÅ#∞ uÑ≤ÊH˘_»∞`«∂ Ñ‘_ç`« `å_ç`« „Ѩ[ÅÖ’ K≥~°QÆx
=Ú„^Œ "Õã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ѨtÛ=∞ „áêO`«OÖ’ u~°∞QÆ∞ÖËx
Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ZkQÍ_»∞, q∞„`« ^ÕâßʼnõΩ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl
JOkOKå_»∞. `«=∞ ^Õâ◊OÖ’ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO_»QÍ xeKå_»∞.
‰õĺÉÏ`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å#∞ U~°ÊK«∞‰õΩ#fl Kå"≥*ò
P"≥∞iHÍ ™ê„=∂[º"å^Œ q^è•<åÅÃÑ· q~°∞K«∞HõѨ_ç<å_»∞
"≥xAÖÏ ^Õâ◊OÖ’ „Ѩ^è•# J^•Ü«∞ =#~°∞QÍ L#fl K«=Ú~°∞#∞
*ÏuH˜ JOH˜`«O KÕâß_»∞. ¢ÃÑ·"Õ©Hõ~°}#∞ `«yæOz ^Õâßxfl Jxfl
~°OQÍÅÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑ≤OKå_»∞. Jqhu Jã¨=∂#`«Å∞,
x~°∞^ÀºQÆO, ¿Ñ^ŒiHõO áê~°^ÀÖËO^Œ∞‰õΩ áÈ~°∞ KÕâß~°∞. XHõ
#∂`«# =º=ã¨÷#∞ xi‡OKå_»∞. 21= â◊`å|úO ™È+¨e[OQÍ
P =º=ã¨÷#∞ JÜ«∞# Jaè=i‚OKå~°∞. ™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ"åÅ`À ã¨∂ÊùiÎ
á⁄Ok# Kå"≥*ò ã¨OѨ^Œ ѨÙ#óѨOÑ≤}© „Hõ=∂xfl ^èŒx‰õΩÅ #∞Oz
ÃÑ^ŒÅ‰õΩ J#∞‰õΩÅOQÍ =∂iÛ"Õâß~°∞. ‰õĺÉÏÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞QÍ
ÉÁe"åiÜ«∞<£ á⁄`«∞ΉõΩ f„=OQÍ „Ѩܫ∞„uflOKå_»∞.
Kå"≥*ò rq`«O QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O JO>Ë =∞#
HÍÅOÖ’ [iy# Kåi„`«Hõ =∂~°∞ÊÅ QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»"Õ∞.
qѨ¡"À^Œº=∂Å∞ J"≥∞iHÍ ™ÈqÜ«∞ò ~°ëêºÅ =∞^茺 Ü«Ú^•úÅ∞
Hõ=¸ºx[O, HͺÑ≤@e[O =∞^Œº ã¨OѶ¨∞~°¬}Å∞, ~°ëêºÖ’
Hõ=¸ºx[O Ѩ`«#O Kå"≥*ò rq`«OÖ’ ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.
g@xflO˜x JkèQÆq∞Oz ™È+¨e*Ïxfl xÅɡ˜ì# qѨ¡= g~°∞_»∞
Kå"≥*ò J"≥∞iHÍ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ `«Å=OK«x ^Õâ◊OQÍ
"≥xAÖÏ#∞ xÅɡÏì_»∞. „ѨѨOK«Ñ¨@OÃÑ· PÜ«∞# K«i„`«
ã¨∞=~å‚Hõ∆~åÅ`À eaèOK«|_ç#k. =O^Œ âß`«O „Ѩ[Å
<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ¿Ñ~°∞ `≥K«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. J`«ºkèHõ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ^èŒxHõ
Éèí∂™êfi=∞º ÃÑ@∞ì|_ç ^•i =~°æO "≥·Ñ¨Ù K«∂ã¨∞ÎO>Ë Kå"≥*ò =∂„`«O
Hõ+¨ìr=ÙŠѨH∆Í# xeáê_»∞. qѨ¡= ™È+¨e[O#∞ ^èպܫ∞OQÍ
„ѨHõ˜OKå_»∞. ™ê„=∂*º"å^Œ∞Å∞ Jaè=$kÌ x~À^茉õΩÅ∞ „Ѩ*Ï
ǨÏO`«‰õΩÅ∞ "≥xAÖÏÖ’ =Ú~îåq"å^•Å∞ JÅ¡HõÖ’¡ÖÏÅ∞

8. 8#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
ã¨$+≤ìOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. Kå"≥*ò ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ
uÑ≤ÊH˘@ìQÆeQÍ_»∞. #∂`«# „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ „ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ
=∂~°æ^Œi≈QÍ xÅÉ_®¤_»∞. ‰õĺÉÏ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ Ѷ≤_≥Öò HÍ„™Èì
ã¨ÅǨ Å∞, ã¨∂K«#Å`À 21= â◊`å|úOÖ’ ™È+¨e[O "≥·Ñ¨Ù
#_çKå~°∞. „ѨѨOK«ÉϺO‰õΩ, SZOZѶπ Hõ|O^èŒ Ç¨Ï™êÎÅ #∞Oz
"≥xAÖÏ#∞ ˆH∆=∞OQÍ ~°H˜∆OKå_»∞. XHõѨC_»∞ J"≥∞iHÍ "≥#Hõ<Õ
LO_çáÈ~Ú# ^ÕâßÅ∞ WѨC_»∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ѨÙ~ÀQÍq∞
â◊‰õΩÎÅ∞QÍ L<åfl~Ú. Ѷ≤_≥Öò HÍ„™Èì ÖÏQÍ<Õ Kå"≥*ò [<åHõ~°¬
<Õ`«Ü«∂º~°∞. „Ѩ*Ï™êfi=∞º ™È+¨e[O HÀã¨O x~°O`«~°O
áê@∞Ѩ_ç# =∞ǨÏhÜ«Ú_»∞ Ǩ˙ºQÀ Kå"≥*ò ÖϘ<£ J"≥∞iHÍÖ’
"å=∞ѨHõ∆ áêÅ##∞ ã¨∞ã≤÷~°Ñ¨iÛ „Ѩ*Ï áêÅ#‰õΩ xÅ∞=Ù@^ŒÌOQÍ
xeKå~°∞. Kå"≥*ò =∞~°}O`À "≥xAÖÏ K«i„`«<Õ qëê^ŒOÖ’
=ÚxyáÈ~ÚOk. Kå"≥*ò Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ Hͺ#û~ü
"åºkè`À áÈ~å_»∞`«∂ ~å[^è•x HÍ~°HõÑπÖ’ g~°=∞~°}O
á⁄O^•_»∞. ^Õâ◊OÖ’ âßOux Ѩi~°H˜∆OKåÅx „Ѩ[Å#∞ HÀ~å_»∞.
~å*H©Ü«∞ =~åæʼnõΩ „Ѩ[ʼnõΩ Hõeã≤"≥ÚÅã≤ LO_®Å<åfl_»∞.
''ZÖÏO˜ Ç≤ÏO㨠^èÕfiëêxH˜ `«q=fi‰õÄ_»^Œ∞. „¿Ñ=∞, âßOu,
SHõº`«`À „Hõ=∞tHõ∆}`À LO_®Å——<åfl~°∞. "≥xAÖÏÖ’
Jxfl=~åæÅ „Ѩ[ŠǨÏ$^ŒÜ«∂Ö’¡ z~°ã¨‡~°}©Ü«Ú_»∞. „Ѩ[ÅÖ’
Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å#∞ `˘ÅyOz J<ÕHõ ™ê=∂lHõ
HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz# P^Œ~°≈=¸iÎ Kå"≥*ò. ã≤Ü≥∂<£
ÉÁe"å~ü =∂kiQÍ ^Õâ◊O HÀã¨O áÈ~å_ç# qѨ¡= Ü≥∂^èŒ∞_»∞
Ѷ≤_≥Öò HÍ„™Èì =∂kiQÍ Kå"≥*ò „Ѩ[ŠѨH∆Í# xÅ|_ç#
x[=∞~Ú# <åÜ«∞‰õΩ_»∞. Kå"Õ*ò ZѨC_»∂ "≥xAÖÏ ^Õâ◊OHÍHõ
„ѨѨOK« K«i„`« ã¨r=OQÍ LOÏ~°∞. <Õ_»∞ "≥xAÖÏ „Ѩ[Å∞
J#∞Éèíqã¨∞Î#fl r=# „Ѩ=∂}ÏÅ∞ Z<Àfl „ѨѨOK« ^ÕâßʼnõΩ
`«Å=∂xHõOQÍ L<åfl~Ú. „ѨѨOK« <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ ‰õĺÉÏ`À
áê@∞ "≥xAÖÏ ZkyOk. J"≥∞iH͉õΩ „ѨѨOK«OÖ’ „Ѩ^äŒ=∞
â◊„`«∞^ÕâßÅ∞ ‰õĺÉÏ, "≥xAÖÏ. Kå"≥*ò P<å~ÀQƺO ÉèÏi#
Ѩ_»@O PHõã≤‡Hõ =∞$u „ѨѨOK«=∞O`«Ï qëê^ŒKèåÜ«∞Å∞
JÅ∞=Ú‰õΩ<åfl~Ú. f„= k„Q̓ùOux QÆ∞i KÕã≤Ok. K«=Ú~°∞
Ѩi„â◊=∞#∞ *ÏfÜ«∞O KÕÜ«∞_»O`À J"≥∞iHÍ |Ǩïà◊*Ïu
ã¨Oã¨÷Å∞ Kå"≥*ò‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ãã·xHõ ‰õΩ„@ [iáê~Ú.
„ѨuѨH∆ÍxH˜ J"≥∞iHÍ _»|∞ƒÅ#∞ ã¨OK«∞Å H˘Åk
QÆ∞=∞‡iOzOk. Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ qzÛù#flO KÕÜ«∞ÏxH˜
„Ѩܫ∞uflzOk. J~Ú<å "≥xAÖÏ „Ѩ[Å∞ Kå"≥*ò‰õΩ ѨìO
HõÏì~°∞. Ǩ˙ºQÀ Kå"≥*ò XHõ =ºH˜Î HÍ^Œ∞. J"≥∞iHÍ
™ê„=∂[º"å^Œ =fiuˆ~Hõâ◊H˜ÎQÍ, "ÕQÆ∞K«∞Hõ¯QÍ Ñ‘_ç`« `å_ç`«
„Ѩ[ʼnõΩ ã¨∂ÊùiÎ#OkOKå_»∞.
(5= ¿Ñr `«~°∞"å~Ú)
ÉÏO|∞#∞ áê~°¡"≥∞OòÖ’ qã≤i<å~°∞. áê~°¡"≥∞Oò
Éèí=#=∞O`å á⁄QÆ`À xO_ç áÈ~ÚOk. áê~°¡"≥∞Oò Éèí=#O
x~å‡#∞+¨ºOQÍ =∂iáÈ~ÚOk. Éèí=#OÖ’ =ÚQÆ∞æ~°∞ =∂„`«"Õ∞
q∞yÖÏ~°∞. q∞y`å ã¨Éèí∞ºÅO`å #Å∞"≥·Ñ¨ÙŠѨ~°∞QÆ∞Å∞ fâß~°∞.
ã¨ÉèÏ^茺‰õ∆Ω_»∞ Ѩ>ËÖò, "≥∂uÖÏÖò <ՄǨ˙, „ѨuѨHõ∆ <åÜ«∞‰õΩ_»∞
ã¨~ü *Ë"£∞û „HõÜ«∞~ü `«=∞ ™ê÷#OÖ’ q„QÆǨ Å =ÖË xÅ|_ç
L<åfl~°∞.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, |@∞ˆHâ◊fi~ü^Œ`üÅ∞ ™ê„=∂[º"å^ŒO #tOKåe.
qѨ¡=O =i÷ÖÏ¡e JO@∂ x#kOKå~°∞. W~°∞=Ù~°∞ PÔ~ãπì
J~Ú<å~°∞. giÃÑ· ǨÏ`åº <Õ~åxH˜QÍ#∞ qKå~°} [iÑ≤Oz
D ˆHã¨∞`À áê@∞ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑#∞ =∞~À 24 ˆHã¨∞Ö’¡
WiH˜Oz<å~°∞. D ˆHã¨∞ 1930 "Õ∞Ö’ qKå~°}‰õΩ =zÛOk.
<åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ J#O`«~°O 1930 JHÀì|~ü 6# „˜|∞º#Öò
UHõѨHõ∆OQÍ `«# 50 ¿ÑrÅ ã¨∞n~°… f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iã¨∂Î
~å[„^ÀǨ xH˜ áêÅÊ_»¤ "åix LifÜ«∂Åx <åºÜ«∞™ê÷#O
P^ÕtOzOk.
1931 =∂iÛ 23# „ѨѨOK«OÖ’ ZHõ¯_®ÖËx q^èŒOQÍ
„a©+π áêʼnõΩÅ∞ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑#∞, ~å*òQÆ∞~°∞#∞, ã¨∞Y^Õ"£#∞
L^ŒÜ«∂xH˜ |^Œ∞Å∞ ™êÜ«∞O„`«O 7.30 QÆO@ʼnõΩ Lifâß~°∞.
„Ѩ[Å∞ u~°∞QÆ|_»∞`å~°#fl ÉèÏ=O`À Lifã≤# `«~°∞"å`« *ˇ·Å∞
"≥#∞Hõ QÀ_»Å∞ |^ŒÌÅ∞ H˘˜ìOz â◊"åÅ#∞ ÖÏs g∞^ŒÔHH˜¯Oz
POQÆ¡ Ãã·x‰õΩÅ`À Ѷ≤~À*òѨÓ~ü ^ŒQÆæ~° Ǩï¿ãûx"åÅ „QÍ=∞O
=^ŒÌQÆÅ ã¨>Ë¡l #kH˜ Ѩ_»=∞˜ X_»∞¤# â◊"åefl =ÚHõ¯Å∞QÍ
#iH˜Oz "å˜ g∞^Œ H˜~°ã¨<å~ÚÅ∞ áÈã≤ JO˜OKå~°∞. „Ѩ[Å∞
ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# ~å=_»O K«∂ã≤ ÉèíÜ«∞O`À ã¨QÆO HÍe# â◊"åÅ#∞
#kÖ’ `Àã≤ „@‰õΩ¯ ZH˜¯ POQÆ¡ Ãã·x‰õΩÅ∞ áêiáÈÜ«∂~°∞.
=ÚyOѨÙ: ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ rq`« K«i„`«#∞ ѨijeOz#@¡~Ú`Õ
`«# =ºH˜ÎQÆ`« rq`«OÖ’#∞, L^Œº=∞ rq`«OÖ’#∞ ~årÖËx
áÈ~å@ Ü≥∂^èŒ∞_»∞QÍ<Õ L<åfl_»∞. `å#∞ #q∞‡# ã≤^•úO`åÅ∞
Pâ◊Ü«∂Å HÀã¨O Z<Àfl P@∞áÈ@∞¡, J_»¤O‰õΩÅ∞ Z^Œ∞Ô~·<å z=i
=~°‰õΩ xez áÈ~å_ç<å_»∞. „a©+π ™ê„=∂[º"å^•xH˜ =∂„`«"Õ∞
H͉õΩO_® "åiH˜ `åÉË^•~°∞Å∞QÍ LO_ç ~år=∂~åæxfl
J#∞ã¨iOz# ã¨fi^Õj <åÜ«∞Hõ`«fiOÃÑ· ‰õÄ_® u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
KÕâß~°∞. =∞`«`«`åfixfl, ‰õΩÅ`«`åfixfl =ºuˆ~H˜Oz<å_»∞.
|∂~°∞˚"å Éèí∂™êfi=∞º áêÅ##∞ =ºuˆ~H˜Oz, ™ê=∞º"å^ŒO,
™È+¨e[O J<Õ ^èŒ$_»"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ qâßfi™êÅ#∞ Hõey LO_Õ
P^Œ~å≈Å#∞ ã‘fiHõiOz, D ~ÀA ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ „ѨѨOpHõ~°}
q^è•<åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»∞`«∞#fl „Ѩ[Å`À Hõeã≤
#_»=_»O –áÈ~å_»_»"Õ∞ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑‰õΩ x["≥∞ÿ# x"åo.
HÍ„"Õ∞_£ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑‰õΩ *’Ǩ ~°∞¡!T T

9. 9 U„Ñ≤Öò, 2013
|_≥˚ò JO>Ë „ѨÉèí∞`«fi P^•Ü«∞ – =ºÜ«∞ Ѩ˜ìHõ =∂„`«"Õ∞
HÍ^Œ∞. <Õ_»∞ ^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Z^Œ∞~˘¯O@∞fl ã¨"åà◊¡#∞ ¿Ñ~˘¯x,
~åÉ’ÜÕ∞ ã¨O=`«û~°OÖ’ "å˜ Ñ¨iëê¯~åxH˜ KÕѨ@ìÉ’`«∞#fl
q^è•<åÅ#∂, "å˜ Ñ¨~°º=™ê<åÅ#∂ q=i™êÎ~°x Z=Ô~·<å
Pt™êÎ~°∞. J~Ú`Õ Pi÷Hõ =∞O„u =∂„`«O ã¨∂÷Å Pi÷Hõ~°OQÆOÖ’
fã¨∞‰õΩO@∞#fl K«~°ºÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞ `«Ñ¨Ê, "å˜
Ѩ~°º=™ê<åÅ#∞ QÆ∂iÛ, Jq ™ê=∂#∞ºÅ rq`åÅÃÑ· Ѩ_»"Õ¿ã
„ѨÉèÏ=O QÆ∞iOp =∂„`«O =∞ø#O =Ç≤ÏOKå~°∞. nxx
HõÑ≤ÊѨÙK«∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ z^ŒO|~°O S^Œ∞HÀ@¡ =O˜ z#fl
"≥Ú`åÎÅ#∞ =ºÜ«∞ѨiKÕ ÖË^• „^Œ=º ˆHÏ~ÚOѨ٠KÕÜ«∞x ã¨∂Hõ∆ ‡
Ѩ^äŒHÍÅ`À LѨ<庙êxfl xOÑ≤"Õâß~°∞. PÜ«∞# LѨ<åºã¨OÖ’
PÜ«∞# K≥Ñ≤Ê# JOâßÅHõO>Ë, PÜ«∞# K≥ѨʉõΩO_® ^•z#
JOâßÖË Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`« Hõey =Ù<åfl~Ú.
ZxflHõÅ =ÚO^Œ∞ W^Õ z=i |_≥˚ò QÆ#Hõ U"À ã¨OˆH∆=∞
Ѩ^äŒHÍÅ∞ „ѨHõ˜Oz F@~°¡#∞ PHõ@∞ì‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`«flO
KÕ™êÎ~°O@∂ q#=zÛ# JOK«<åÅ#∞ z^ŒO|~°O ѨÏѨOK«Å∞
KÕâß~°∞. HÍ~˘Êˆ~ò „ѨÉèí∞=ÙÅ#∂, "åi ˆ~˜OQÆ∞ ã¨Oã¨÷Å#∂
"≥∞Ñ≤ÊOKåÅ#fl `åѨ„`«Ü«∞"Õ∞ |_≥˚ò#∞ „ѨÉèÏq`«O KÕã≤Ok.
PǨ ~° JÉèí„^Œ`« QÆ∞iOz Pi÷Hõ 㨈~fiÖ’ J^ÕѨxQÍ PO^Àà◊#
"≥e|∞zÛ<å J<åfl~°∞ÎÅ#∞ P^Œ∞‰õΩ<Õ T¿ã |_≥˚òÖ’ ÖˉõΩO_®
áÈ~ÚOk. L^ÀºQÍÅ∞ `«yæáÈ=_»OÖ’ LѨ„^Œ"åxfl UHõ~°∞ѨÙ
Ãјì<å P kâ◊Ö’#∂ xiÌ+¨ì Ѩ^äŒHõO XHõ¯O>Ë XHõ¯>ˇÿ<å
„ѨHõ˜OK«ÖË^Œ∞. LáêkèH˜ „Ѩ^è•<å^è•~åÖˇ·# =º=™êÜ«∞O, z#fl
Ѩi„â◊=∞Å∞, „QÍg∞}Ïaè=$kú =O˜=hfl QÍeH˘kÖËâß~°∞.
=º=™êÜ«∞O, Láêkè Ǩ g∞, Z~°∞=ÙÅ ã¨aû_ô, =∞^蕺ǨÏfl
Éè’[#O =O˜ "å˜H˜ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞ ÃÑOz K«∂Ñ≤Oz<å
^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ`À#∂, J=ã¨~åÅ`À#∂ áÈe¿ãÎ Jq `«yæ#@∞ì
ÉèÏqOKåeû =ã¨∞ÎOk. q^Œº, "≥·^Œº ~°OQÍÅ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞
‰õÄ_® QÆ`« |_≥˚òÖ’ âß`«O`À áÈe¿ãÎ kQÆ*Ï~å~Ú.
ÃÑ„’eÜ«∞O ã¨aû_ô ‰õÄ_® QÆ`« |_≥˚ò JOK«<å`À áÈe¿ãÎ
^•^•Ñ¨Ù ~°∂. 30 "ÕÅ HÀ@∞¡ `«yæOk. WHõ Zãπã≤, Zãπ˜,
"≥∞ÿ<åsìÅ =O˜ JÅH˜∆`« =~åæÅ J=ã¨~åÅÃÑ· Jã¨ÖË ^•ºã¨
ÖË^Œ∞.
„Ѩ[ÅÃÑ· ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂¿Ñ Ü«Ú.Ñ‘.U „ѨÉèí∞`«fi PÖ’K«#
ã¨~°ox z^ŒO|~°O ^•Ñ¨iHõO ÖˉõΩO_® |_≥˚òÖ’ "≥Å¡_çOKå_»∞.
2012–2013 PiúHõ ã¨O=`«û~°OÖ’ 5 âß`åxH˜ =∞OkyOz#
=$kúˆ~@∞ =KÕÛ PiúHõ ã¨O=`«û~°O 6.1–6.7 âß`«O =∞^茺
LO_»=K«Ûx PiúHõ 㨈~fi ¿Ñ~˘¯Ok. D ã¨"åÅ∞#∞ JO^Œ∞
HÀ=_®xH˜ *ÏfÜ«∞ =ºÜ«∂xfl qx=∞Ü«∞O #∞O_ç =∞^Œ∞ѨىõΩ,
=∞^Œ∞ѨÙ, =$kú ÉÏ@Ö’x J=~À^•Å `ÀÅyOѨÙ, Láêkè HõÅÊ#,
x^èŒ∞ÅHõÜÕ∞º =ºÜ«∞O `«yæOѨ٠"≥·Ñ¨Ù =∞~°ÖÏÛÅx 㨈~fi ¿Ñ~˘¯Ok.
J~Ú`Õ P^•Ü«∞O ÃÑOѨÙ^ŒÅ‰õΩ =∂~°æÖËq∞@#fl ã¨Ê+¨ì`« ÖË^Œ∞.
=∞Ǩ ã¨OѨ#∞flÅÃÑ·#, "å~°ã¨`«fi Pã≤ÎÃÑ·# Ѩ#∞fl ˆ~@∞
ÃÑOKåÅ#fl "å^Œ##∞ 㨈~fi „`Àã≤ѨÙzÛOk. =ºÜ«∞O `«yæ¿ãÎ
Jaè=$kúH˜ qѶ¨∂`«O U~°Ê_»∞`«∞Ok. HÍ|˜ì ã¨OѨ#∞flÅÃÑ· Ѩ#∞fl
ÃÑOK«_»O |^Œ∞Å∞ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨÙ^•~°∞ŠѨikèx qã¨ÎiOKåÅx
¿Ñ~˘¯Ok. Ѩ#∞fl – l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ 2007 –08 Ö’ 11.9
âß`«O HÍQÍ 2011–12Ö’ 9.9 âß`åxH˜ `«yæOk. =∞m§ 11
âß`åxH˜ KÕ~åÛÅ#flk ÅHõ∆ ºO. Ѩ#∞fl =ã¨∂à◊√§ 69 âß`«O
q∞OK«_»O ÖË^Œ∞. HÍx „Ѩ}ÏoˆH`«~° =ºÜ«∞O =∂„`«O
ÃÑiyáÈ`ÀOk. ^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ „Ѩ[Å∞ ÉèíiOK«Hõ`«Ñ¨Ê^Œx
㨈~fi K≥Ñ≤ÊOk. ^èŒ~°Å∞ `«yæOKÕ =∂~åæÖËq 㨈~fi ã¨∂zOK«ÖË^Œ∞.
„ѨÉèí∞`«fiO „ÃÑ·"Õ@∞ ~°OQÆOÃÑ· P^è•~° Ѩ_ç#O^Œ∞# ^èŒ~°Å∞ `«ˆQæ
J=HÍâ◊O LO_»^Œ∞. ™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ J^Œ#Ѩ٠ÉèÏ~åÅ∞, ÃÑ@∞ì|_ç
^•~°∞ʼnõΩ „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞ HÀ~°∞`«∞#fl PiúHõ 㨈~fi Jaè„áêÜ«∂Å∞
|_≥˚ò „Ѩuáê^Œ#ʼnõΩ „áêuѨkHõQÍ L<åfl~Ú.
LѨ<åºã¨ „áê~°OÉèíOÖ’<Õ ''ã¨q∞‡o`«, ã¨g∞Hõ$`« Jaè=$kúH˜
^•if¿ã JkèHõ=$kú `«# ÅHõ∆ ºO—— Jh, W^Õ ''=¸Å=∞O„`«——
=∞x PiúHõ =∞O„u Q˘Ñ¨ÊQÍ „ѨHõ˜OKå~°∞. HÍh `å#∞
„ѨuáêkOz# K«~°ºÅ∞ =$kúˆ~@∞#∞ Hõ$OQÆn™êÎÜ«∞#fl "åã¨Î"åxfl
^•zÃÑÏì~°∞. 8 âß`«O =$kúˆ~@∞#∞ ™êkèOKåÅO>Ë U_®kH˜
<åÅ∞QÆ∞ ÅHõ∆Å HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å ÃÑ@∞ì|_ç J=ã¨~°=∞ø`«∞O^Œh,
D ÃÑ@∞ì|_ç =∞^Œ∞ѨىõΩ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, "å}˜[º ~°∞}ÏÖË
â◊~°}º=∞h ^Õâ◊ Pi÷Hõ q^è•#~°∂ѨHõ~°ÎÅ ÉèÏ=#. q^Õj
ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ PHõi¬OKåÅO>Ë „^Œ=ºÖ’@∞#∞ `«yæOK«Hõ
`«Ñ¨Ê^Œ#flk "å^Œ#. „^Œ=ºÖ’@∞ ÃÑiy`Õ ÉèÏ~°`« ~°∞}™ê=∞~°÷ºˆ~@∞
`«QÆ∞æ`«∞O^Œh JѨC_»∞ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ~å=h Ü«¸Ñ‘U
„ѨÉèí∞`«fiO ÉèÏ=#. „^Œ=ºÖ’@∞#∞ 5.2 âß`åxH˜ `«yæOKåÅx
PiúHõ=∞O„u K≥áêÊ~°∞. J~Ú`Õ PÜ«∞# „^Œ=ºÖ’@∞ ZÖÏ
`«yæOKå~°∞? JO>Ë ã¨OѨ#∞flÅÃÑ· Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOz P^•Ü«∂xfl
ˆHO„^Œ |_≥˚ò 2013–2014
–Z.#iûOǨ ‡Ô~_ç¤
#_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO

10. 10#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
ÃÑOK«∞HÀ‰õΩO_®, Y~°∞ÛÅ#∞ `«yæOK«∞HÀ=@O^•fi~å
„^Œ=ºÖ’@∞#∞ `«yæOK«‰õΩO_®. Pi÷Hõ=∞O„u ™ê=∂#∞ºÅÃÑ·
ÉèÏ~åxfl ÃÑOK«_»O, ã¨OˆH∆=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ `«yæOK«@O J#fl
Ѩ^Œ÷ux áê˜OKå~°∞.
WHõ Y~°∞Û `«yæOѨÙÖ’ ‰õÄ_® Pi÷Hõ=∞O„u W^Õ Ñ¨^Œúu
áê˜OKå~°∞. PÜ«∞# HõuÎ"Õ@∞ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞OÃÑ·<Õ Ñ¨_çOk.
2012–13. |_≥˚òÖ’ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∂xH˜ KÕã≤#
ˆHÏ~ÚOѨÙÖ’ HÀ`« qkèOKå~°∞. P q^èŒOQÍ KÕã≤#
ˆHÏ~ÚOѨÙÖ’¡ "åã¨Î=OQÍ Y~°∞ÛKÕã≤Ok 20 âß`«O `«‰õΩ¯=QÍ
=ÙOk. QÆ`« |_£˚òÖ’ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∂xH˜ ~°∂II 5.21 ÅHõ∆Å
HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOK«QÍ, Y~°∞Û KÕã≤Ok ~°∂II 4.30 ÅHõ∆Å HÀ@∞¡.
HÍQÍ D U_®k |_≥˚@∞Ö’ ~°∂II 5.5 ÅHõ∆Å HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOz
30 âß`«O ÃÑOz#@∞¡ K≥ѨC‰õΩ<åfl~°∞. ^•^•Ñ¨Ù QÆ`« U_®k
™ê÷~ÚÖ’<Õ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞ KÕâß~°∞. Y~°∞Û =∂„`«O QÆ`«OÖψQ
HÀ`«Ãјì `«yæ™êÎ~°∞.
¿Ñ^Œ, =∞^茺 `«~°QÆu =~åæÅ∞, "Õ`«# r=ÙÅÃÑ· =~åÅ [Å∞¡Å∞
‰õΩiÑ≤™êÎ~°#∞‰õΩ<åfl~°∞. ~å~ÚfÅ∞ HõeÊOK«_»O ^•fi~å "åix
PHõ@∞ì‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`«flO KÕ™êÎ~°x ÉèÏqOKå~°∞. J~Ú`Õ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „^Œ"ÀºÅƒ}ÏxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ P^•Ü«∞Ѩ#∞fl
#∞Oz ÉèÏs LѨâ◊=∞<åÅ∞ LOÏÜ«∞#fl JOK«<åÅ#∞ Pi÷Hõ
=∞O„u Ñ≤.z^ŒO|~°O `«ÅH˜O^Œ∞Å∞ KÕâß~°∞. Jxfl ~°OQÍʼnõΩ
ZO`À H˘O`« "Õ∞Å∞ KÕ‰õÄ~°∞Û`å~°x PtOKå~°∞. J~Ú`Õ D
Pâ◊Åhfl h~°∞QÍ~å~Ú. HÍh WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ MË^ŒO
– ã¨OѨ#∞flʼnõΩ "≥∂^ŒO HõeˆQ suÖ’ ˆHO„^Œ PiúHõ =∞O„u
z^ŒO|~°O 2013–14 PiúHõ ã¨O=`«û~åxH˜ ™ê^è•~°} |_≥˚ò#∞
Pq+¨¯iOKå~°∞. „ѨѨOpHõ~°} <ÕѨ^䌺OÖ’ |_≥˚ò‰õΩ L#fl
„áê^è•#ºO, Pi÷Hõ =∞O„uH˜ L#fl Ѩiq∞`«∞Å∞, `«~°K«∞QÍ
™ê=∂#∞ºÅÃÑ· Ѩ_»∞`«∞#fl ÉèÏ~°O, „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ áÈHõ_»,
`å*Ï Pi÷Hõ 㨈~fi, |_≥˚ò ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Pi÷Hõ =∞O„u K≥Ñ≤Ê#
=∂@Å∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩO>Ë – |_≥˚ò#∞ <å=∞
=∂„`«OQÍ =∂iÛ, P `«~åfiu HÍÅOÖ’ [#HõO@Hõ q^è•<åÅ∞
J=∞Å=Ù`«∞<åflÜ«∞x `≥eã≤áÈ`«∞Ok. "≥Ú`«ÎO 16 ÅHõ∆Å 65
"ÕÅ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å ÃÑ@∞ì|_ç`À ~°∂á⁄OkOz# z`«∞ΠѨ^Œ∞ÌÖ’
„Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞O H˜O^Œ 5 ÅHõ∆Å 55 "ÕÅ 322 HÀ@¡
~°∂áêÜ«∞Å∞ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. Wk =~°Î=∂# PiúHõ ã¨O=`«û~°O
(2012–13) ã¨=iOz# JOK«<åÅ „ѨHÍ~°O Ãјì# „Ѩ}ÏoHõ
=ºÜ«∞O HõO>ˇ 29.4 âß`«O Z‰õΩ¯= HÍ=_»O QÆ=∞<å~°›O.
„Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞O "≥Ú`«ÎO |_≥˚òÖ’ =¸_À =O`«∞ HÍQÍ q∞QÆ`å
11, 09, 975 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ „Ѩ}ÏoˆH`«~° =ºÜ«∞O
H˜O^Œ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. JO^Œ∞=Å¡ ZxflHõÅ ã¨O=`«û~°"≥∞ÿ<å 㨈~,
™ê=∂#∞º_çH˜ Åaú KÕ‰õÄ~°∞`«∞O^Œx #=∞‡ÖËx Ѩiã≤÷u,
„ѨѨOpHõ~°}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ HÍ~˘Êˆ~ò ã¨Oã¨÷ʼnõΩ Z„~° u"åp
ѨiKÕ q^è•<åÅ H˘#™êyO¿Ñ `å*Ï |_≥˚ò J#_»OÖ’ ã¨O^ÕǨÏO
ÖË^Œ∞.
2013 – 14 |_≥˚ò ã¨=∞„QÆ ã¨fi~°∂ѨO (HÀ@¡Ö’)
2011–12 2012–13 2012–13 2013–2014
ã¨=iOz# |_≥˚ò ã¨=iOz# |_≥˚ò
JOK«<åÅ∞ JOK«<åÅ∞ JOK«<åÅ∞ JOK«<åÅ∞
Ô~q#∂º =ã¨∂à◊√§
751437 935685 871828 1056331
=¸Å^èŒ# =ã¨∂à◊√§
552928 555241 558998 608967
"≥Ú`«ÎO =ã¨∂à◊√§
1304365 1490925 1430825 1665297
„Ѩ}ÏoˆH`«~° =ºÜ«∞O
891990 969900 1001638 1109975
„Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞O
412375 521025 429187 555322
"≥Ú`«ÎO =ºÜ«∞O
1304365 1490925 1430825 1665297
Ô~"≥#∂º Ö’@∞
394348 350424 391245 379838
„^Œ=º Ö’@∞
515990 513590 520925 542499
„áê^äŒq∞Hõ Ö’@∞
242840 193831 204251 171814
D |_≥˚òÖ’ „^Œ=ºÖ’@∞‰õΩ Hõà‹¡O "Õ¿ã ¿Ñi@ PǨ ~°O,
WO^èŒ#O, Z~°∞=ÙʼnõΩ ˆHÏ~ÚOKÕ ã¨aû_ôÅ#∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ
`«yæOz ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, kQÆ∞= =∞^茺`«~°QÆuH˜, Ô~·`«∞ʼnõΩ J<åºÜ«∞O
KÕâß~°∞. QÆ`« U_®k |_≥˚òÖ’ D ã¨aû_ôÅ "≥Ú`«ÎO ~°∂.
2,47,854 HÀ@∞¡O>Ë Jk WѨC_»∞ ~°∂. 2,20,971 HÀ@¡‰õΩ
‰õΩkOKå~°∞. =ÚQÆ∞ã¨∞Î#fl PiúHõ ã¨O=`«û~°OÖ’x „^Œ=ºÖ’@∞
5.2 âß`åxfl D™êi 4.8 âß`åxH˜ Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞_»O HÀã¨O
¿Ñ^Œ=~åæʼnõΩ H©_»∞KÕ¿ã x~°‚Ü«∂xfl fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JÖψQ „Ѩã¨∞Î`«
ã¨O=`«û~°O Ô~"≥#∂º Ö’@∞ 3.9 âß`«O HÍQÍ 2013–2014
ã¨O=`«û~åxH˜ nxfl 3.3 âß`«OQÍ xˆ~ÌtOKå~°∞. 2016–17

11. 11 U„Ñ≤Öò, 2013
<å˜H˜ „^Œ=ºÖ’@∞#∞ 3 âß`åxH˜, Ô~"≥#∂º Ö’@∞ 1.5 âß`åxH˜
`«yæOKåÅx „ѨuáêkOKå~°∞.
QÆ`« =¸_Õà◊√¡QÍ Ñ¨i„â◊=∂kèѨ`«∞ʼnõΩ ^•^•Ñ¨ÙQÍ U_®kH˜
S^Œ∞ ÅHõ∆Å HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞ŠѨ#∞fl ~å~Úfx Wã¨∂Î =KåÛ~°∞.
D ~å~ÚfÅ#∞ D |_≥˚òÖ’#∂ H˘#™êyOKå~°∞. JO>Ë
U_®kH˜ 5 ÅHõ∆Å HÀ@¡ Ѩ#∞fl P^•Ü«∂xfl „ѨÉèí∞`«fiO
HÀÖ’Ê`ÀOk. D ~å~Úf ~Ú=fiHõáÈ`Õ, =$kúH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ#
x^èŒ∞Å∞ „ѨÉèí∞`«fiO =^ŒÌ =ÙO_Õq. q^ÕâßÅ#∞ ^ÕaiOKåeû#
J=ã¨~°O =ÙO_»^Œ∞. "åi¬HÍ^•Ü«∞O HÀ˜ ~°∂IIÅ∞ ^•˜#
ã¨OѨ#∞flÅ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞flÃÑ· 10 âß`«O ã¨~üKèås˚ qkèOKå#x
K≥áêÊ~°∞. WO`« P^•Ü«∞O =Ù<åfl"å~°∞ 48 "ÕÅ =∞Ok =∂„`«"Õ∞.
g~°∞ ‰õÄ_® D ã¨~üKèås˚ K≥e¡OK«‰õΩO_® `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<Õ =∂~åæÖˇÖÏ
P^•Ü«∞Ѩ#∞fl K«@ìOÖ’ =Ù<åflÜ≥∂ XHõ "å}˜[º Ѩ„uHõ =∞~°∞<å_Õ
q=iOzOk. ã¨OѨ#∞flÅÃÑ· Ѩ#∞flÅ#∞ ÃÑOK«x Pi÷Hõ=∞O„u
™ê=∂#∞ºÅÃÑ· Ѩ~ÀHõ∆ Ѩ#∞flÉèÏ~åxfl =∂„`«O ÃÑOKå~°∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Láêkè J=HÍâßÅ∞ xѨÙ}`«ÖËx JÖ’Ê`«ÊuÎ
~°OQÆOÖ’<Õ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú `«Ñ¨Ê ÉèÏi L`«ÊuΠѨi„â◊=∞Ö’¡
HÍ^Œx 㨈~fiÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok. JO>Ë Éèí„^Œ`« ÖËx Jã¨OѶ¨∞˜`«
~°OQÆOÖ’##fl=∂@. =º=™êÜ«∞ ~°OQÆO "åÏ l._ç.Ñ≤Ö’
`«yæáÈ=_»O ‰õÄ_® Láêkè J=HÍâßÅ#∞ ‰õΩkOK«∞`«∞<åfl~Ú.
ã¨Ç¨Ï[OQÍ WÖÏO˜ Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ „ѨÉèí∞`«fi =ºÜ«∂xfl ÃÑOz
„Ѩ[ʼnõΩ Láêkè HõeÊOKåe. `«^•fi~å L`«ÊuÎx ÃÑOKåe. HÍx
JÖÏO˜ K«~°ºÅ‰õΩ „Ѩuáê^Œ#Å∞ ÖË=Ù. ÃÑ·QÍ zÅ¡~° "åºáê~°OÖ’
ZѶπ_çSÅ ~åHõ#∞ ™êfiQÆuOK«_»O`À PQÆHõ bQÆÖò, JH“O˜OQ∑
~°OQÍÅÖ’#∂ q^Õj „Ѩ"ÕâßxH˜ `«Å∞ѨÙÅ∞ ÉÏ~å¡ `≥~°"åÅx
¿Ñ~˘¯Ok. PǨ ~°O, ã¨~°∞‰õΩÅ ~°"å}Ï Ü«∞^äÕK«ÛùQÍ KÕã¨∞HÀ
x"åfiÅ#flk. ~°"å}Ï, QÆ$Ç¨Ï x~å‡}O, =º=™êÜ«∞O =O˜
~°OQÍÅÖ’#∂ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ J#∞=∞uOKåÅ#fl
J`«∞º`åûǨÏO "≥e|∞zÛOk. ã¨=∂[O Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl
ã¨=∞㨺ʼnõΩ, |_≥˚ò K«∂Ñ≤# „Ѩuáê^Œ#ʼnõΩ U=∂„`«O á⁄O`«#
ÖË^Œ∞. U ã¨O㨯~°}Å =Å¡<≥·`Õ Wxfl J#~å÷Å∞ ã¨O„áêÑ≤ÎOKåÜ≥∂
"å˜<Õ #=Ú‡H˘x "ÕQÆ=O`«O, f„=`«~°O KÕÜ«∂Åx
Ü≥∂zOK«_»=∞O>Ë „Ѩ[efl ÃÑ#O g∞^Œ #∞Oz á⁄~ÚºÖ’H˜
`ÀÜ«∞_»"Õ∞ J=Ù`«∞Ok.
„Ѩ*ÏѨOÑ≤}© =º=ã¨÷ ^•fi~å ã¨~°Ñ¶¨~åKÕ¿ã PǨ ~° Ѩ^•~å÷Å
ã¨aû_ô ~°∂.90,000 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOz<å QÆ`«O`À áÈe¿ãÎ
Pk ~°∂.5,000 HÀ@∞¡ =∂„`«"Õ∞ JkèHõO. =∞~ÀѨHõ¯
Éèí∂=∂ºHÍâßÅ∞ UHõOKÕ¿ãÖÏ „ѨKå~°O KÕã¨∞‰õΩ#fl *ÏfÜ«∞
PǨ ~° Éèí„^Œ`« Ѩ^äŒHõO HÀã¨O ˆHÏ~ÚOzOk ˆH=ÅO ~°∂.
10,000 HÀ@∞¡ =∂„`«"Õ∞. P Ѩ^äŒHÍxH˜ HÍ=Åã≤# ^•^•Ñ¨Ù
~°∂. 3 ÅHõ∆Å HÀ@¡`À áÈe¿ãÎ Wk KåÖÏ `«‰õΩ¯=. |Ǩïâß
`«=∞ Ѩ^ŒgHÍÅO =Úy¿ãÖ’QÍ ^•xfl J=∞Å∞Ѩ~°K«QÆÅ=∞#fl
#=∞‡HõO áêʼnõΩʼnõΩ ÖË#@∞ìOk. PiúHõ 㨈~fiÖ’ =º=™êÜ«∞
~°OQÆO f~°∞ÃÑ· PO^Àà◊# =ºHõÎOKÕã≤<å ^•xH˜ KÕÜ«¸`«xKÕÛ
K«~°ºÖËg |_≥˚òÖ’ ÖË=Ù. QÆ`«OHõO>Ë 22 âß`«O ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞
ÃÑiy#@∞ì HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl „^Œ"ÀºÅƒ}O <ÕѨ^䌺OÖ’ Jq
U=¸Å‰õÄ ~å=Ù. QÆ`« U_®k ѨO@ ~°∞}ÏÅH˜O^Œ
W=fi^ŒÅ∞Û‰õΩ#fl "≥Ú`«ÎOÖ’ ã¨QÆ"≥∞ÿ<å ѨOÑ≤}© HÍÖË^ŒO>Ë Ô~·`«#flÃÑ·
ã¨~å¯~°∞‰õΩ Uáê˜ „â◊^Œú LO^À J~°ú=∞=Ù`«∞Ok. XHõѨHõ¯ WÖÏ
KÕã¨∂Î<Õ `å_»∂ ÉÁOQÆ~°OÖËx P^è•~ü HÍ~°∞¤`À #QÆ^Œ∞ |kb
Ѩ^äŒHÍxfl J#∞ã¨O^è•xOKåÅ#∞HÀ=_»O, ^•O`À |_»∞QÆ∞
[#OÖ’ áêQÍ "ÕÜ«∂Å#∞HÀ=_»O QÍÖ’¡ "Õ∞_»Å∞ Hõ@ì_»"Õ∞.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, =∞^茺 `«~°QÆuH˜, Ô~·`«∞ʼnõΩ, W`«~° PѨ#fl
=~åæʼnõΩ K≥ѨÙÊHÀ^Œy# =~åÅ=O˜"Õg∞ ÖËHõ áÈ=_»O D |_≥˚ò
„Ѩ`ÕºHõ`«. ZxflHõÅ ã¨O=`«û~°O HÍ|˜ì qq^èŒ ™ê^è•~°} „Ѩ*Ï
=~åæÅ#∞ qâı+¨OQÍ PHõ@∞ì‰õΩ<Õ HõxHõ@∞ìʼnõΩ KÀ@∞ HõeÊOK«Hõ
áÈ=_»OÖ’<Õ PiúHõ =∞O„u ã¨O㨯~°}ÏaèÖÏ+¨, „ѨÉèí∞`«fi =ºÜ«∂xfl
`«yæOz Ö’@∞#∞ Ѩiq∞`«O KÕã¨∞‰õΩ<Õ ^Œ$+≤ì ^ŒO_çQÍ
HõxÑ≤ã¨∞Î#flk. H˘OK≥"≥∞ÿ<å ÃÑiy f~°∞`«∞O^Œ#∞‰õΩ#fl ~å|_ç
Ѩ#∞fl qkèOѨ٠P^•Ü«∞ Ѩiq∞u q+¨Ü«∞OÖ’ "Õ`«<å^•Ü«∞
=~åæxH˜ x~åâı q∞yÖÏÛ~°∞. Ѩ#∞fl âß¡|∞ÅÖ’ Z@∞=O˜ =∂~°∞Ê
KÕÜ«∞‰õΩO_® S^Œ∞ ÅHõ∆Š֒Ѩ٠P^•Ü«∞=Ú#fl "åiH˜ Ô~O_»∞
"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å UHõ "≥Ú`«ÎѨ٠Ѩ#∞fl ~å~Úf`À ã¨iÃÑÏì~°∞.
JO^Œ∞ˆH Wk xifiâı+¨ |_≥˚ò J#=Åã≤ =ã¨∞Î#flk.
„Ѩã¨∞Î`«O J=∞Å∞Ö’ L#fl Ѩ#∞fl âß¡|∞Å∞ QÆ`« |_≥˚òÖ’<Õ
„Ѩ"Õâ◊Ãјì#q HÍ=_»O`À D™êi g˜Ö’¡ Z@∞=O˜ =∂~°∞ÊÅ∞
KÕÜ«∞_»O ÖË^Œx z^ŒO|~°O `«# |_≥˚ò „Ѩã¨OQÆOÖ’ ¿Ñ~˘¯#_»O
qâı+¨O. „Ѩã¨∞Î`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ì‰õΩO>Ë
J@∞Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOKÕ Ñ¨iã≤÷u ÖË^Œx, JÖÏQÆx `«yæOKÕ Ñ¨iã≤÷u
‰õÄ_® HõxÑ≤OK«_»O ÖË^Œ<åfl~°∞. ÉËã≤H± eq∞ò#∞ ÃÑOz`Õ KåÖÏ
=∞Ok Ѩ#∞fl Ѩikè #∞Oz `«Ñ¨C‰õΩOÏ~°x, „Ѩã¨∞Î`« Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡
Jk ™ê^茺O HÍHõáÈ=_»O`À ÃÑiy# ^èŒ~°Å#∞ ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x
=∞^茺 `«~°QÆu P^•Ü«∞=~åæÅ "åiH˜ ~°∂. 2,000 Ѩ#∞fl
~å~Úfx „ѨHõ˜Oz#@∞¡ `≥eáê~°∞. „Ѩã¨∞Î`«O J=∞Å∞Ö’ L#fl
J~Ú^Œ∞ ÅHõ∆Å #∞Oz Ѩk ÅHõ∆Š֒Ѩ٠P^•Ü«∞O L#fl "åiH˜
10 âß`«O, Ѩk ÅHõ∆Å P^•Ü«∞O ^•˜# "åiÃÑ· 20 âß`«O
Ѩ#∞fl ˆ~@¡ÃÑ· Z@∞=O˜ =∂~°∞ÊÅ∞ ÖË=Ù. HÀ˜ ^•˜#
"å~°O^ŒiÃÑ· 10 âß`«O ã¨~üKåi˚x qkèã¨∂Î z^ŒO|~°O x~°‚Ü«∞O

12. 12#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. HÀ˜ ~°∂áêÜ«∞Å P^•Ü«∞O ^•˜# 42,800
=∞OkÃÑ· D ÉèÏ~°O Ѩ_»∞`«∞Ok. D ã¨~üKåi˚ ˆH=ÅO
2013–14 Pi÷Hõ ã¨O=`«û~åxH˜ =∂„`«"Õ∞#x, XHõ =ºH˜Î ÖË^•
ã¨Oã¨÷, ÃÃÇÏKüÜ«¸ZѶπŠѨ#∞fl‰õΩ QÆ∞~°ÜÕ∞º P^•Ü«∞O HÀ˜
~°∂áêÜ«∞Å∞ ^•˜`Õ D 10 âß`«O ã¨~üKåi˚ K≥e¡OKåeû
LO@∞Ok.
PiúHõ Ö’@∞#∞ `«yæOKåÅ#fl ™ê‰õΩ`À JkèHõ P^•Ü«∞O
ã¨=Úáêi˚OKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fi Pã¨∞ÎÅ#∞ q„Hõ~ÚOK«_»OÃÑ·
Z‰õΩ¯=QÍ P^è•~°Ñ¨_®Åx PiúHõ =∞O„u ÉèÏqã¨∞Î<åfl~°∞. "åÏÅ
LѨã¨OǨÏ~°}, ÃãÊ„Hõì"£∞ J=∞‡HÍÅ ^•fi~å x^èŒ∞Å ~å|ÏìÅx
PtOKå~°∞. Wk, 2012–13Ö’ ã¨=iOz# "åÏÅ
LѨã¨OǨÏ~°} ~°∂. 24 "ÕÅ HÀ@∞¡ LO>Ë 2013–14 Ö’
UHõOQÍ ~°∂. 55,814 HÀ@∞¡QÍ K«∂Ñ≤OKå~°∞. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«ÎOÖ’
ÖÏÉèÏÖÏi˚OKÕ „ѨÉèí∞`«fi ~°OQÆ ã¨Oã¨÷Å Pã¨∞ÎÅ#∞ ˆH=ÅO
ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ PHõi¬OKÕO^Œ∞‰õΩ J~Ú#HÍ_çH˜ J"Õ∞‡¿ãO^Œ∞‰õΩ
ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ nx"≥·Ñ¨Ù ^Œ$+≤ì ™êiOK«=K«∞Û.
HÍh, WO^Œ∞Ö’ ZÖÏO˜ PiúHõѨ~°"≥∞ÿ# „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ ÖËHõáÈQÍ
n~°…HÍÅOÖ’ „ѨÉèí∞`«fi „^Œ=º ã¨OH∆ÀÉèíO =∞iO`« =Ú^Œ~°_®xH˜
^•ifã¨∞ÎOk.
ÉèíiOK«QÆey# =∞^茺`«~°QÆu =~åæÅÃÑ· Ѩ#∞fl qkèã¨∂Î
áÈ~Ú# z^ŒO|~°O =∞øeHõ ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å HõÅÊ# ~°OQÍxH˜
x^èŒ∞Å H˘~°`« fˆ~Û „Ѩuáê^Œ#Å∞ H˘xflO˜x „ѨHõ˜OKå~°∞.
WO^Œ∞Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ#k 50 "ÕÅ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å "Õ∞~°‰õΩ
Ѩ#∞fl ÖËx ÉÏO_»¡ ~°∂ѨOÖ’ x^èŒ∞Å ¿ãHõ~°}‰õΩ =∞øeHõ
ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å „áê*ˇ‰õΩìʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊOK«_»O. D
~°OQÆOÖ’ 12= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ HÍÅOÖ’ 5500000 HÀ@¡
~°∂áêÜ«∞Å "Õ∞~°‰õΩ ÃÑ@∞ì|_ç ÅH∆ͺxfl xˆ~ÌtOKå~°∞. WO^Œ∞Ö’
47 âß`«O „ÃÑ·"Õ@∞ ÃÑ@∞ì|_çH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOK«_»O
QÆ=∞<å~°›O. JÖψQ 100 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å "Õ∞~°‰õΩ áê¡O@∞
ѨiHõ~åÅH˜ ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ>Ëì "åiH˜ H˘`«ÎQÍ H˘#∞QÀÅ∞ KÕã≤#
™ê=∞„yÃÑ· 75 âß`«O Ѩ#∞fl ~å~Úf HõeÊOK«_»O =O˜ K«~°ºÅ
^•fi~å `«Ü«∂s ~°OQÍxH˜ „áÈ`åûǨÏO HõeÊOKå~°∞. ѨÅ∞
~å„ëêìÅ JÃãOc¡Å‰õΩ, Ö’H± ã¨Éèí‰õΩ ZxflHõÅ∞ Ju ^ŒQÆæ~°Ö’
L#fl `«~°∞}OÖ’ „Ѩ"Õâ◊Ãјì# Ü«ÚÑ≤Z „ѨÉèí∞`«fi PYi |_≥˚òÖ’
z^ŒO|~°O ã¨OˆH∆=∞ =ºÜ«∂xfl ÃÑOK«_®xH˜ QÍx ¿Ñ^Œ =~åæʼnõΩ
qq^èŒ ~å~ÚfÅ∞ „ѨHõ˜Oz PHõ@∞ìHÀ=_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOK«
‰õΩO_® „ѨѨOK« ÉϺO‰õΩ, JO`«~å˚fÜ«∞ ˆ~˜OQ∑ ã¨Oã¨÷Å#∞Oz
z"å@∞¡ u<Õ Ñ¨iã≤÷u `«Öˇ`«Î‰õΩO_® *Ï„QÆ`«Î fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍx
^Õâ◊ PiúHõ ~°OQÍxH˜ "≥<≥fl=ÚHõ J~Ú# =º=™êÜ«∞ ~°OQÍxH˜
ÉèÏs LnÌѨ# =O˜k ÖËHõáÈ=_»O, JkèHõ ^èŒ~°Å ^•"å#ÅOÖ’
=∂_»∞`«∞#fl „Ѩ[ʼnõΩ LѨâ◊=∞#O HõeyOKÕ K«~°ºÅ∞
KÕѨ@ìHõáÈ=_»O ÉÏ^è•Hõ~°O.
r=<ÀáêkèH˜ ^≥|ƒ : „Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞OÖ’ HÀ`« „Ѩ[Å
r=<Àáêkèh, ã¨OˆH∆=∂hfl ^≥|ƒf¿ãkQÍ =ÙOk. <Õ˜H© ^Õâ◊
[<åÉèÏÖ’ 70 âß`«O =∞OkH˜ r=<ÀáêkèQÍ =Ù#flk
=º=™êÜ«∞~°OQÆ"Õ∞. ™êQÆ∞h~°∞, =~°^ŒÅ x"å~°}‰õΩ QÆ`« |_£˚òÖ’
ˆHÏ~ÚOz# "≥Ú`«ÎOÖ’ =¸_»==O`«∞ =∂„`«"Õ∞ Y~°∞ÛKÕâß~°∞.
D |_≥˚òÖ’ D ~°OQÍxH˜ ˆHÏ~ÚOѨÙÖˇO`À K≥ѨʉõΩO_®
Pi÷Hõ=∞O„u ^•@"Õâß~°∞. HÍQÍ =º=™êÜ«∂xH˜ D |_≥˚òÖ’
~°∂II 27 "ÕÅHÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOz, 22 âß`«O ÃÑOKå#x
PiúHõ=∞O„u Ѷ¨∞#OQÍ K≥ѨC‰õΩ<åfl~°∞. QÆ`« U_®k ˆHÏ~ÚO¿Ñ
Wk. ˆHÏ~ÚOѨÙHõO>Ë `«‰õΩ¯= KÕã≤# Y~°∞Û`À áÈeÛ 22 âß`«O
ÃÑOz#@∞¡QÍ K≥áêÊ~°∞. JÖψQ =º=™êÜ«∞ ~°∞}ÏÅ ÅH∆ͺxfl
(~°∂II 75,000 HÀ@∞¡) QÆ`« U_®k ™êkèOKå=∞h, D U_®k
ÅH∆ͺxfl ~°∂II 7 ÅHõ∆Å HÀ@¡‰õΩ ÃÑOK«∞`«∞<åfl#h K≥áêÊ~°∞.
Ô~·`åOQÆѨ٠~°∞} J=ã¨~åÅÖ’ Wk 20 âß`«O ‰õÄ_® ÖË^Œ∞.
"åã¨Î"åxH˜ =º=™êÜ«∞ ~°∞}ÏÅÖ’ Ô~·`åOQÍxHõO^Œ∞`«∞#fl ~°∞}O
`«yæáÈ`«∞#flk. Ô~·`åOQÆO ¿Ñi@ |_®"å}˜[º =~åæÅ∞ `«=∞
=º=™êÜ«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ qã¨ÎiOKÕO^Œ∞‰õΩ „^Œ=º ã¨Ç¨ Ü«∞
=∞OkOKÕqQÍ =º=™êÜ«∞ ~°∞}ÏÅ#∞ "å_»∞`«∞<åfl~°∞. „ѨÉèí∞`«fi
QÆ}ÏOHÍÅ „ѨHÍ~°"Õ∞ 80 âß`«O z#fl, ã¨#flHÍ~°∞ Ô~·`«∞Å∞.
=º=™êÜ«∞ ~°∞}ÏÅÖ’ ã¨QÆO giH˜ ѨO@ ~°∞}ÏÅ∞QÍ
JOkOKåe. ™êQÆ∞Ü«∞O„`åʼnõÄ, j`«Å y_»¤OQÆ∞ʼnõΩ
`«k`«~åʼnõΩ WzÛ# ~°∞}ÏÅÖ’ H˘O`« ÉèÏQÍxfl ѨO@ ~°∞}OQÍ
K«∂Ѩ=K«∞Û#x „ѨÉèí∞`«fiO ÉϺO‰õΩʼnõΩ J#∞=∞ux=fi@O`À
ѨO@ ~°∞}ÏÅ∞ Ô~·`åOQÍxH˜ JO^Œ‰õΩO_® áÈ`«∞<åfl~Ú. D™êi
Pi÷Hõ =∞O„u „ÃÑ·"Õ@∞ ÉϺO‰õΩÅ^•fi~å =º=™êÜ«∞ ~°∞}ÏÅ
q`«~°}#∞ ÃÑOK«∞`å#x K≥ѨÊ@O ^•fi~å |_®"å}˜[º =~åæňH
Wk KÕ~°∞`«∞O^Œx K≥ѨÊHõ<Õ K≥áêÊ~°∞.
Ô~·`«∞ʼnõΩ x~åâ◊ :PǨ ~À`«ÊuÎx ÃÑOá⁄OkOK«@OÖ’
=º=™êÜ«∞~°OQÆO Hõ$+≤x "≥∞K«∞Û‰õΩ#fl Pi÷Hõ=∞O„u z^ŒO|~°O
`«# 2013–14 |_≥˚òÖ’ Ô~·`«∞Å Hõ_»QÆO_»¡#∞ U=∂„`«O
Ѩ˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞. =º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’ J^Œ#Ѩ٠qÅ∞= ã¨$+≤ìOKÕ
xq∞`«ÎO ã¨~°Ñ¶¨~åÅ Q˘Å∞ã¨∞Ö’x J=~À^è•Å#∞ `˘ÅyOK«ÏxH˜
i>ˇÿÖò ~°OQÆOÖ’H˜ q^Õj „Ѩ`«ºHõ∆ ÃÑ@∞ì|_»∞Å (ZѶπ._ç.S)
PQÆ=∞#OÃÑ·<Õ PÜ«∞# Pâ◊ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. Z~°∞=ÙÅ ã¨aû_ôÅ
qÅ∞= P^è•~°OQÍ QÍHõ xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# "≥Ú`«ÎOQÍ ã¨aû_ôx
x~°‚~ÚOKÕ q^è•<åxfl PÖ’zã¨∞Î<åfl=∞x PÜ«∞# K≥áêÊ~°∞.

13. 13 U„Ñ≤Öò, 2013
JO>Ë Z~°∞=ÙÅ H˘~°‰õΩ Ô~·`«∞Å∞ J^Œ#OQÍ =ºÜ«∞O
KÕÜ«∞=Åã≤=ã¨∞ÎOk. =º=™êÜ«∞O ~å„ëêìŠѨikèÖ’x
JOâ◊"≥∞ÿ#ѨʘH© ^•xH˜ kâßxˆ~Ìâ◊O, „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞ ˆHO„^ŒO
#∞O_Õ ~å"åe. HÍx Jq `«y#O`«QÍ HõxÑ≤OK«@O ÖË^Œ∞.
ÃÑiy# =º=™êÜ«∞ Y~°∞ÛʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ÖËx Hõh㨠=∞^ŒÌ`«∞
^èŒ~°Å∞, Jq ‰õÄ_® Ô~·`«∞ʼnõΩ JO^Œx ã≤÷u, ZѶπ.ã≤.S., ã≤.ã≤.S.,
=O˜ „ѨÉèí∞`«fi ã¨Oã¨÷Å∞ =∂Ô~¯˜OQ∑Ö’ Ô~·`«∞ʼnõΩ JO_»QÍ
xÅ=HõáÈ=@O, `«y#O`«QÍ =º=™ê÷QÆ`« Ѩ~°Ñ¨u ÅÉèíºO
HÍHõáÈ=@O, ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ – „ÃÑ·"Õ@∞ =_ô¤ ÉèÏ~°O`À
P~°∞QÍÅO ‰õΩ@∞O|=∞O`å „â◊q∞Oz<å JѨCÖË q∞QÆÅ@O
=O˜ã¨=∞㨺Å`À Ô~·`«∞Å∞ ã¨`«=∞`«=∞=Ù`«∞<åfl~°∞. WiˆQ+¨<£
=ã¨`«∞Å qã¨Î~°} #`«Î#_»Hõ# ™êQÆ∞`ÀOk. q^Œ∞ºK«ÛùH˜ÎH˜ H˘~°`«,
_ôlÖò ^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, „ѨHõ$u "≥·Ñ¨s`åºÅ∞ W`åºk
ã¨=∞㨺Å∞ =∂QÍ}˜, "≥∞@ì Ô~·`«∞e~°∞=Ù~°∞h "Õkèã¨∞Î<åfl~Ú.
U |_≥˚òÖ’ K«∂ã≤<å ã¨=Ú^•~ÚOѨ٠=∂@Å∞ `«Ñ¨Ê
Ô~·`«∞Å#∞ P^Œ∞‰õΩ<Õ JÉèíÜ«∞ǨÏã¨ÎO JO^Œ@O ÖË^Œ∞. =º=™êÜ«∞O
y@∞ìÉÏ@∞ HÍ"åÅO>Ë P ~°OQÆOÃÑ· 60 âß`«O „Ѩ[Å∞
P^è•~°Ñ¨_ç=Ù#fl Ѩiã≤÷ux =∂~åÛÅ<Õ =∂@ÖË`«Ñ¨Ê, q∞QÆ∞Å∞
[<åÉèÏ#∞ W`«~° =$`«∞ÎÖ’¡H˜, "åºÑ¨HÍÖ’¡H˜ `«~°eOKÕ
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ HõxÑ≤OK«=Ù. =º=™êÜ«∞O "≥Ú`«ÎOQÍ ã¨OH∆ÀÉèíOÖ’
=ÙOk. ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ 11 HÀ@¡ Ô~·`«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ =¸_˘O`«∞Å
=∞Ok „ÃÑ·"Õ@∞ ~°∞}^•`«Å QÆ∞Ñ≤Ê’¡ zH˜¯ qÅqÖÏ¡_»∞`«∞<åfl
Ѩ˜ìOK«∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞. H˘`«ÎQÍ „ÃÑ·"Õ@∞ ÉϺO‰õΩÖ’¡ <åÅ∞QÆ∞âß`«O
=_ô¤ÃÑ· ѨO@~°∞}ÏÅ∞ JOk™êÎ=∞O@∂<Õ áê`« ÉÏH©Å#∞ =_ô¤`À
ã¨Ç¨ 㨄Hõ=∞OQÍ K≥e¡Oz#"åiˆH P "≥ã¨∞Å∞ÉÏ@∞ Jx "≥∞eÔH
ÃÑ@ì_»O, J=ã¨~å~°∞÷ʼnõΩ =º=™ê÷QÆ`« Ѩ~°Ñ¨u ZO_»=∂"Õ#x
Kå@_»"Õ∞! J=Ù`«∞Ok. „Ѩ}ÏoHõÖ’ „ѨHõ˜OK«∞‰õΩ#fl 4 âß`«O
=º=™êÜ«∞aè=$kú q∞^䌺HÍQÍ ^ÕâßxH˜ PǨ ~° PÉèí„^Œ`« U~°Ê_Õ
„Ѩ=∂^Œ=ÚOk. =∂Ô~¯@¡‰õΩ, „ÃÑ·"Õò ÃÑ@∞ì|_»∞ʼnõΩ W`ÀkèHõ
J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKÕ q^è•<åÅ`À PǨ ~À`«ÊuÎ, ѨOÑ≤}˜, xÅfi
=O˜q x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õ ã¨∂K«# H˘iq`À `«Å QÀHÀ¯=∞#fl@∞¡
LOk. '|_≥˚ò XHõ ~ÀA`À J~ÚáÈÜÕ∞ ѨxHÍ^Œ∞. x~°O`«~°
„Hõ=∞O. |_≥˚ò, ÃѶ·<å<£û aÅ∞¡ P"≥∂^ŒO ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ =∞iH˘xfl
„ѨHõ@#Å∞ KÕ™êÎ#∞— Jx z^ŒO|~°O K≥áêÊ~°∞. nxÃÑ· Ô~·`«∞Å∞
Pâ◊ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O ÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë P ~åÉ’ÜÕ∞
„ѨHõ@#Å∞ ZQÆ∞=∞u, kQÆ∞=∞u "åºáê~åxH˜ ã¨O|OkèOKÕ
=ÙOÏ~Ú.
ã¨OˆH∆=∂xH˜ HÀ`« : „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞OÖ’ HÀ`« ã¨OˆH∆=∞
~°OQÍxfl `åH˜Ok. q^Œº, "≥·^Œº ~°OQÍÅÖ’ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∂xfl
ÉèÏsQÍ `«yæOKå~°∞. q^•º~°OQÍxH˜ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞ ~°∂II
65,867 HÀ@∞¡. QÆ`« |_≥˚@∞ìÖ’ `«yæOz# "åã¨Î= Y~°∞Û`À
áÈeÛ 17 âß`«O ÃÑOѨÙ^ŒÅQÍ K≥ѨC‰õΩ<åfl~°∞ `«Ñ¨Ê
ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞ ÃÑiyOk ÖË^Œ∞. U_®k =Úy¿ãã¨iH˜ "åã¨Î=
Y~°∞Û `«QÆ∞æ`«∞Ok. ã¨~°fitH∆ÍJaèÜ«∂<£‰õΩ ~°∂II 27,258 HÀ@∞¡
ˆHÏ~ÚOz#@∞¡ K≥ѨÊ@"Õ∞ "≥∂ã¨Ñ¨Ói`«O. ¿ã"å Ѩ#∞flÃÑ·
ã¨~üKèås˚QÍ ã¨~°fitH∆ÍJaèÜ«∂<£‰õΩ _»|∞ƒÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
JÖÏ =ã¨∂Å∞ KÕã≤#"å˜#∞O_ç H˘O`« =∂„`«"Õ∞ nxH˜
ˆHÏ~Úã¨∞Î<åfl~°h, =ã¨∂Öˇ·# "≥Ú`åÎxfl nx HÀã¨"Õ∞
qxÜ≥∂yOK«@OÖË^Œx ÃÑ· ˆHÏ~ÚOѨ٠`≥Å∞ѨÙ`ÀOk.
q^Œº‰õΩ 65867 HÀ@∞¡ : q^•º~°OQÍxH˜ 2013–14
|_≥˚òÖ’ ~°∂. 65,867 HÀ@¡#∞ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. Wk QÆ`«
U_®k |_≥˚òÖ’ Hõ<åfl 17 âß`«O JkèHõO. D |_≥˚òÖ’ ã¨~°fitH∆Í
JaèÜ«∂<£ (ZãπZãπU), q^•ºÇ¨Ï‰õΩ¯ K«@ìO (P~ü©D)
J=∞Å∞‰õΩ JkèHõ „áê^è•#º`« WKåÛ=∞<åfl~°∞. ZãπZãπU‰õΩ ~°∂.
27,25 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. „Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞O H˜O^Œ
áê~î°âßÅ q^•ºâßY‰õΩ ~°∂. 49,659 HÀ@∞¡, L#fl`«
q^•ºâßY‰õΩ ~°∂. 16,198 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. =∂^茺q∞Hõ
q^Œº#∞ JO^ŒiH© JOkOKåÖ<Õ L^ÕÌâ◊O`À „áê~°OaèOz#
~å„+‘ìÜ«∞ =∂^茺q∞Hõ tH∆Í JaèÜ«∂<£ (P~üZOZãπU)
HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ ~°∂. 3,983 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. QÆ`«
|_≥˚ò`À áÈe¿ãÎ D ^Œá¶ê ~°∂. 25.6 âß`«O ÃÑiyOk. JÖψQ
=∞^蕺ǨÏfl Éè’[#O Ѩ^äŒHÍxH˜ ~°∂. 13,215 HÀ@∞¡
ˆHÏ~ÚOKå~°∞. J~Ú`Õ 2012–13 |_≥˚òÖ’ q^•º~°OQÍxH˜
~°∂. 45,969 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOz#ѨʘH© JOK«<åŠѨÙ#ó
ѨijÅ# `«~åfi`« ~°∂. 42,729 HÀ@¡‰õΩ `«yæOKå~°∞. JÖψQ
L#fl`« q^•ºâßY‰õΩ ~°∂. 15,438 HÀ@¡ #∞Oz ~°∂. 13,479
HÀ@¡‰õΩ HÀ`« "Õâß~°∞. Z_»∞ºˆH+¨<£ Ãããπ D |_≥˚òÖ’#∂ 3
âß`«O H˘#™êyOK«#∞#fl@∞¡ z^ŒO|~°O "≥Å¡_çOKå~°∞. JÖψQ
Zã‘û, Zã‘ì, Fcã‘, "≥∞ÿ<åsì q^•º~°∞÷Å`À áê@∞ q^•ºi÷#∞ʼnõΩ
LѨHÍ~° "Õ`«<åÅ∞ W"åfiÅx Ü≥∂zã¨∞Î#fl@∞¡ K≥áêÊ~°∞.
WO^Œ∞HÀã¨O qq^èŒ =∞O„u`«fi âßYʼnõΩ ~°∂. 5,284 HÀ@∞¡
ˆHÏ~ÚOK«_®xH˜ „ѨuáêkOKå~°∞. nxH˜ QÆ`« |_≥˚òÖ’
ˆHÏ~ÚOz#k ~°∂. 4,575 HÀ>Ë¡. JÖψQ qâ◊fi qMϺ`« „áêp#
qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O '#ÅO^Œ— ѨÙ#ifl~å‡}ÏxH˜, L#fl`« q^•º
ˆHO„^ŒOQÍ fiÛk^ŒÌ_®xH˜ „ѨÉèí∞`«fiO #_»∞O ayOzO^Œx
"≥Å¡_çOKå~°∞.
*ÏÉò FiÜ«∞O>ˇ_£ ã≤¯Öòû‰õΩ ~°∂.1000 HÀ@∞¡
ˆHÏ~Úã¨∞Î#fl@∞¡ `≥eáê~°∞. x~°∞^ÀºQÆ∞ʼnõΩ Wk =∞Oz

14. 14#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
J=HÍâ◊=∞x PÜ«∞# J<åfl~°∞. „Ѩuëêì`«‡Hõ"≥∞ÿ# S^Œ∞
Ü«¸x=iû©Å‰õΩ |_≥˚òÖ’ „Ѩ`ÕºHõ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞ [iQÍ~Ú.
JbQÆ_è£ =Úã≤¡O =iû©, ɡ<å~°ãπ Ç≤ÏO^Œ∂ =iû©, ÏÏ
W<£ã≤ì@∂ºò PѶπ ™È+¨Öò Ãã·<≥ûãπ, WO_çÜ«∞<£ <Õ+¨#Öò „@ãπì
PѶπ P~üì JO_£ HõÅÛ~°Öò ÃÇÏi>Ë*ò =iû©Å‰õΩ XHÀ¯ ^•xH˜
~°∂. 100 HÀ@∞¡ ˆHÏ~Úã¨∞Î#fl@∞¡ z^ŒO|~°O „ѨHõ˜OKå~°∞.
QÆ`«O`À áÈe¿ãÎ D™êi ~°∂. 300 HÀ@∞¡ J^Œ#OQÍ
ˆHÏ~ÚOKå~°∞. 2012– 13 |_≥˚òÖ’ âß„ã¨Î™êOˆHuHõ ~°OQÍxH˜
~°∂. 5975 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOK«QÍ.. D™êi ^•xfl ~°∂. 6275
HÀ@¡‰õΩ ÃÑOKå~°∞ HÍQÍ #∂`«# Pq+¨¯~°}ʼnõΩ 2000 HÀ@∞¡
W=fi#∞fl@∞¡ ѨHõ˜OKå~°∞.
ÃÑOѨ٠KåÖÏ ã¨fiÅÊO : q^•º~°OQÍxH˜ 2013–14
|_≥˚òÖ’ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ ÃÑOѨ٠KåÖÏ ã¨fiÅÊ"Õ∞#x ˆHO„^Œ =∂#=
=#~°∞Å =∞O„u ZO.ZO.Ѩà◊¡O~åA "åºMϺxOKå~°∞.
áê~°¡"≥∞Oò |Ü«∞@ QÆ∞~°∞"å~°O PÜ«∞# qÖËHõ~°∞Å`À
=∂Ï¡_»∞`«∂ |_≥˚òÃÑ· ã¨ÊOkOKå~°∞. `«=∞ ÅH∆ͺÅ∞
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ `«Ñ¨Êxã¨iQÍ =∞ixfl x^èŒ∞Å∞ ˆHÏ~ÚOKåÅx
HÀ~°`å=∞<åfl~°∞. J~Ú`Õ =∞~À"≥·Ñ¨Ù q^•ºÇ¨Ï‰õΩ¯ K«@ìO
(P~ü©D) xˆ~ÌâßÅ#∞ ѨÓiÎ KÕÜ«∂eû# QÆ_»∞=Ù =∂iÛ 31=
`Õn`À =ÚQÆ∞™ÈÎO^Œ<åfl~°∞. WO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ˆHO„^Œ "åÏ
x^èŒ∞Å HÀã¨O ~å„ëêìÅ∞ _ç=∂O_£ KÕã¨∞Î<åflÜ«∞x, JO^Œ∞‰õΩ
`«y#@∞¡ U~åÊ@∞¡ KÕÜ«∂eû# J=ã¨~°O LO^Œx Jaè„áêÜ«∞
Ѩ_®¤~°∞. =∂^茺q∞Hõ, L#fl`« q^•ºâßYÅ#∞ |Ö’¿Ñ`«O
KÕÜ«∂eû# J=ã¨~°O ZO`≥·<å LO^Œ<åfl~°∞.
JÖψQ "≥·^Œº~°OQÍxH˜ ‰õÄ_® ˆHÏ~ÚOѨÙÅ∞ `«yæã¨∞Î<åfl~°∞.
"≥·^Œº~°OQÍxH˜ D U_®k ~°∂II 37,330 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOKå~°∞.
nxÖ’ ~°∂II 21,239 HÀ@∞¡ *ÏfÜ«∞ P~ÀQƺ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜
ˆHÏ~ÚOK«QÍ, „ѨÉèí∞`«fi Pã¨Ê„`«∞ʼnõΩ q∞yÖËk ~°∂II 16 "ÕÅ
HÀ@∞¡. q^•º~°OQÍxfl ѨÓiÎQÍ „ÃÑ·"Õ@∞Ѩ~°OKÕã≤ „Ѩ[Å Hõ#∞fl
QÆѨÊÏxH˜ JHõ∆~åÅ∞ <Õˆ~Ê HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ „áê~°OaèOz
#@∞¡QÍ<Õ, P ¿Ñ~°∞K≥Ñ≤Ê Ñ¨#∞flÅ∞ qkèOz#@∞¡QÍ<Õ, "≥·^Œº
~°OQÆOÖ’#∂ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. "≥·^Œº~°OQÆOÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞ =∂Ô~¯@∞ì
â◊‰õΩÎʼnõΩ Ѩ@ìOQƘì *ÏfÜ«∞ „QÍg∞} P~ÀQƺ HÍ~°º„Hõ=∂xfl
„Ѩ"Õâ◊ ÃÑÏì~°∞. PK«~°}Ö’ nxfl `å`å¯eHõ "≥·^Œº ta~åÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOKÕ HÍ~°º„Hõ=∞OQÍ kQÆ*Ï~åÛ~°∞. 50 âß`«O ÃÑ·QÍ
x^èŒ∞Å∞ J„Hõ=∂~°˚#Å áêÅÜ«∂ºÜ«∞x „Ѩ}ÏoHÍã¨OѶ¨∞ x"ÕkHõÖË
`≥eÑ≤<å, k^Œ∞ÌÉÏ@∞ K«~°ºÖËq∞’ `≥Å∞Ѩ‰õΩO_®, D q^èŒOQÍ<Õ
Ѩ@ì} P~ÀQƺ HÍ~°º„Hõ=∂xfl „áê~°OaèOz Ô~O˜h HõeÑ≤
*ÏfÜ«∞ P~ÀQƺ HÍ~°º„Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞ KÕ™êÎ=∞x Pi÷Hõ=∞O„u
K≥áêÊ~°∞. H˘<åflà◊¡ `«~åfi`« q^•º ã¨~üKèås˚ÖψQ, "≥·^Œº
ã¨~üKèås˚‰õÄ_® qkèOz, D HÍ~°º„Hõ=∂xfl #_»∞ѨÙ`å=∞<åfl
Pâ◊Û~°ºáÈ=Åã≤O^Õg∞ ÖË^Œ∞.
ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ã¨OˆH∆=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞QÍ x^èŒ∞Å∞ JOkOKÕ
Ѩ^äŒHÍÅ∞ 173 =Ù<åfl~Ú. =∞^蕺ǨÏfl Éè’[# Ѩ^äŒHõO,
q^•º~°∞÷ʼnõΩ ™ê¯Öò+≤ÑπÅ∞, Ѷ‘A iÜ«∞O|~°∞û"≥∞O@∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞
Ѩ^äŒHÍeq. g˜x 70H˜ `«yæ™êÎ=∞x Pi÷Hõ=∞O„u K≥áêÊ~°∞.
g˜Ö’ U Ѩ^äŒHÍÅ∞ ~°^ŒÌ=Ù`åÜ≥∂ K≥ѨÊÖË^Œ∞. W<åflà◊¥¡ D
Ѩ^äŒHÍÅ#∞ ˆHO„^ŒO ~°∂á⁄OkOz x^èŒ∞ÅOkOKÕk. ~å„ëêìÅ∞
H˘O`« =∂zOQ∑ „QÍO@∞`À J=∞Å∞KÕ¿ãq. WHõ D x^èŒ∞Å#∞
ã¨OˆH∆=∞ Ѩ^äŒHÍʼnõΩ WzÛ<å, ~å„ëêìÅ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∂xH˜
ˆHO„^Œq∞zÛ# ã¨Ç¨ Ü«∞O Ѩ^Œ∞ÌÖ’ K«∂ѨÙ`å~°∞. JO>Ë ~å„+¨ì
„Ѩ}ÏoHõʼnõΩ ˆHO„^Œq∞ã¨∞Î#fl x^èŒ∞Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡ HõxÊ™êÎ~Ú.
JÖψQ ˆHO„^Œ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞O ÃÑiy#@∞¡ HõxÊã¨∞ÎOk. HÍh
"åã¨Î"åxH˜ Jq LѨâ◊=∞# Ѩ^äŒHÍʼnõΩ Y~°∞Û J=Ù`å~Ú. Wk
„Ѩ}ÏoHõ J#fl J=QÍǨÏ#ˆH `«∂@∞¡ á⁄_»∞ã¨∞ÎOk.
^•i„^Œº x~°∂‡Å# x<å^Œ„áêÜ«∞O: QÆ`« S^Õà◊√¡QÍ Ü«¸Ñ‘U
„ѨÉèí∞`«fiO *ÏfÜ«∞ „QÍg∞} LáêkèǨ g∞ Ѩ^äŒHÍxfl ^•i„^Œº
x~°∂‡Å#‰õΩ `«Å=∂xHõOQÍ K≥ѨC‰õΩOk. 2009 ZxflHõʼnõΩ
40 "ÕÅ HÀ@¡`À „áê~°OaèOz# D Ѩ^äŒHÍxfl U<å_»∂
K≥ѨC‰õΩ#fl ™ê÷~ÚÖ’ J=∞Å∞ [~°Ñ¨ÖË^Œ∞. QÆ`« U_®k nxHÀã¨O
~°∂II 33 "ÕÅ HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOz, ~°∂II 29 "ÕÅ HÀ@∞¡ Y~°∞Û
KÕâß~°∞. D U_®k =∞m¡ J^Õ ~°∂II 33 "ÕÅ HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOz
^•x<Õ ˆHÏ~ÚOѨ٠ÃÑOѨHõOQÍ Pi÷Hõ =∞O„u K≥ѨC‰õΩ<åfl~°∞.
=∞m¡ ZxflHõÅ∞ ~å=_»O`À =∞~À H˘`«Î Ѩ^äŒHÍxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥KåÛ~°∞. J^Õ #QÆ^Œ∞ |kb Ѩ^äŒHõO. „ѨÜ≥∂QÍ`«‡HõOQÍ nxx
H˘xfl lÖÏ¡Ö’¡ J=∞Å∞ [iáê~°∞. nxHÀã¨O QÆ`« |_£˚òÖ’
~°∂II 5595 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. HÍQÍ Y~°∞Û KÕã≤Ok. ~°∂II
5 HÀ@¡ 38 ÅHõ∆Å∞ =∂„`«"Õ∞. ~å*Ï™ê÷<£Ö’ H˜~Àã≤<£‰õΩ
J=∞Å∞KÕã≤# #QÆ^Œ∞ |kb Ѩ^äŒHõO`À 87âß`«O H˜~Àã≤#∞
J=∞‡HÍÅ∞ `«yæáÈÜ«∂~Ú. ã¨aû_ô ÉèÏ~åxfl `«yæOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
D Ѩ^äŒHÍxfl KÕѨÏì~°∞.
D Ѩ^äŒHÍxfl „Ѩ*ÏHõ~°¬Hõ Ѩ^äŒHõOQÍ J=∞Å∞KÕ¿ã K«~°ºÅ∞
Pi÷Hõ =∞O„u D |_≥˚òÖ’ „áê~°OaèOKå~°∞. QÆiƒù}©Å‰õÄ,
`«Å∞¡Å‰õΩ #QÆ^Œ∞ |kb „H˜O^Œ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ#∞ QÆ`« |_≥˚ò
HõO>Ë S^Œ∞Ô~@∞¡ ÃÑOKå~°∞. JÖψQ Zãπ.©Zãπ.ã‘ cã‘ q^•º~°∞÷Å
™ê¯Å~ü+≤ÑπʼnõΩ ˆHÏ~ÚOѨÙÅ#∞ =¸_»∞ Ô~@∞¡ ÃÑOKå~°∞. JÖψQ
"≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ q^•º~°∞÷ʼnõΩ L#fl`« q^Œº ™ê¯Å~ü+≤ÑπÅ∞
44 âß`«O ÃÑOKå~°∞. W=hfl #QÆ^Œ∞ |kb„H˜O^Œ =™êÎ~Ú

15. 15 U„Ñ≤Öò, 2013
JÖψQ Zãπã‘, Zãπ© ã¨Éòáê¡<£‰õΩ ‰õÄ_® x^èŒ∞Å∞ ÃÑOz#@∞¡
K≥áêÊ~°∞. HÍh "åã¨Î=OÖ’ ÃÑOzOk ÖË^Œ∞.
'~°Hõ∆}—‰õΩ~°∂.2,03,672HÀ@∞¡: 2013–14 |_≥˚òÖ’
~°Hõ∆} =∞O„u`«fi âßY‰õΩ ~°∂.2,03,672 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOzOk.
QÆ`« U_®k Hõ<åfl 14 âß`«O JkèHõOQÍ x^èŒ∞Å∞ W=fi#∞#fl@∞ì
`≥eÑ≤Ok. 2012–13Ö’ ~°Hõ∆} ~°OQÍxH˜ ã¨=iOz#
JOK«<åÅ „ѨHÍ~°O ~°∂. 1,78,503 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOK«QÍ,
D™êi ~°∂. 25,169 HÀ@¡#∞ JkèHõOQÍ W=fi#∞#fl@∞ì
„ѨuáêkOzOk. WO^Œ∞Ö’ ''~°∂. 86,741 HÀ@¡#∞ ÃÑ@∞ì|_ç
=ºÜ«∞OQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ=K«∞Û—— Jx |_≥˚ò „Ѩã¨OQÆOÖ’
z^ŒO|~°O "≥Å¡_çOÏ~°∞. „Ѩã¨∞Î`«O ~°Hõ∆} =∞O„u`«fi âßY ÉèÏs
P^èŒ∞hHõ~°} „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ KÕѨ˜ìOk. ÃÑ^ŒÌ™ê÷~ÚÖ’ PÜ«Ú^èŒ,
™ê=∂„y ã¨OѨuÎx ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ=_®xH˜ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ ã≤^ŒúO
KÕã≤Ok. K≥·<å ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÖ’¡ ÉèÏsQÍ =∞øeHõ =ã¨`«∞Å HõÅÊ#‰õΩ
ã¨OHõeÊOzOk. 126 |Ǩïà◊ „ѨÜ≥∂[# Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ#∞,
22 Jáêp Ü«Ú^Œú ÃÇÏeHÍѨì~°¡#∞, 15 ÃÇÏg eѶπì KåѨ~üû#∞
¿ãHõiOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. ÃÑ@∞ì|_ç =ºÜ«∞O H˜O^Œ QÆ`«
U_®k ~°∂. 69,579 HÀ@∞¡ ˆHÏ~ÚOK«QÍ, ^•xx D U_®k
~°∂. 86,741 HÀ@¡‰õΩ ÃÑOKå~°∞.
ˆHO„^Œ „Ѩ}ÏoHõ ã¨fi~°∂ѨO : ˆHO„^Œ „Ѩ}ÏoHõ |_≥˚òÖ’
QÆ`Õ_®k ^•^•Ñ¨Ù ~°∂. 95 "ÕÅ HÀ@¡ "Õ∞~° HÀ`«Ñ¨_çOk.
=ÚYºOQÍ =º=™êÜ«∞O, „QÍg∞}Ïaè=$kú, ™êQÆ∞h~°∞, ™ê=∂lHõ
¿ã=ÖÏ¡O˜ „Ѩ^è•# ~°OQÍÅ „Ѩ}ÏoHõ ÉèÏsQÍ `«yæáÈ~ÚOk.
=º=™êÜ«∞ / J#∞|O^èŒ~°OQÍÅ „Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞O ^•^•Ñ¨Ù
~°∂. 2 "ÕÅ HÀ@∞¡, ™ê=∂lHõ ¿ã=Å ~°OQÆO |_≥˚ò ^•^•Ñ¨Ù
~°∂. 20 "ÕÅ HÀ@∞¡ HÀ`«‰õΩ QÆ∞Ô~·Ok. D PiúHõ ã¨O=`«û~°O
‰õÄ_» HÀ`« LO_»^Œ#fl Qͺ~°O© Uq∞ ÖË^Œ∞.
W`«~åÅ∞: W©=Å _èçb¡Ö’ Ü«Ú=uÃÑ· ™ê=¸Ç≤ÏHõ
J`åºKå~°O, ǨÏ`«º L^ŒO`«O ã¨$+≤ìOz# HõÖ’¡ÖÏxfl ^Œ$+≤ìÖ’
ÃÑ@∞ì‰õΩx =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ ~°∂. 1,000 HÀ@¡`À „Ѩ`ÕºHõ ÉϺO‰õΩ#∞
„ѨuáêkOKå~°∞. "åã¨Î"åxH˜ D PÖ’K«# H˘`«Îk HÍ^Œ∞.
^ŒâßÉÏÌÅ„H˜`«"Õ∞ QÆ∞[~å`üÖ’ WÖÏ Éèíò D `«~°Ç¨ ã¨Ç¨ÏHÍ~°
ÉϺO‰õΩ#∞ „áê~°OaèOz q[Ü«∞=O`«OQÍ #_»∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞.
qq^èŒ ~°OQÍÖ’¡ Ü«Ú=`«‰õΩ tHõ∆} WzÛ Láêkè HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ
~°∂. 1,000 HÀ@¡`À F Ѩ^äŒHÍxfl „ѨHõ˜OKå~°∞. #Å¡ _»|∞ƒ#∞
JiHõ@ì_»O ÃÑ·QÍh, ‰õΩOÉèíHÀ}ÏÅ#∞ xÜ«∞O„uOK«_»OÃÑ·QÍh
„â◊^Œú ÃÑ@ìx „ѨÉèí∞`«fiO Ѷ¨∞#"≥∞ÿ# JOÔHÅ`À, QÍ~°_ô Ѩ^äŒHÍÅ`À
=zÛ#O`«=∂„`å# ^ÕâßxH˜ XiˆQ^Õg∞ LO_»^Œ∞. WÖÏO˜
|_≥˚ò`À ZxflHõʼnõΩ "≥à◊¡QÆÅ=∞x, [<åxfl „Éèíq∞OѨ*ËÜ«∞QÆÅ=∞x
ÉèÏq¿ãÎ Jk áêʼnõΩÅ `≥eq`«‰õΩ¯=`«<åxH˜ x^Œ~°≈#=∞=Ù`«∞Ok.
`˘e™êiQÍ 25ÅHõ∆Å ~°∂. QÆ$ǨÏ~°∞}O fã¨∞‰õΩO@∞#fl
"åiH˜ =_ô¤ ~å~Úfx 1 ÅHõ∆ 50 "ÕÅ#∞Oz 2 ÅHõ∆Å 50 "ÕÅ
~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ ÃÑOK«_»O QÆ=∞<å~°›O. W@∞=O˜q q∞#Ǩ
=∞^茺`«~°QÆuH˜ J^Œ#Ѩ٠PHõ~°¬}Å∞ ÖË=Ù. ÃãÖòá¶È#¡ ^èŒ~°Å ÃÑOѨÙ
"åiH˜ ÉÏ^èŒ HõeyOKÕ^Õ. qÖÏ㨠r=#OÃÑ· Ѩ#∞flÅ∞ qkèOz#
f~°∞ H˘`«Î |_≥˚òÖ’ ã¨∞ã¨Ê+¨ìO. ã¨OѨ#fl =~åæʼnõΩ
^ÀzÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. "åi #∞Oz ~å|@ì=Åã≤#O`« Ѩ#∞fl
P^•Ü«∂xfl ~å|@ì_»O ÖË^Œ<Õ q=∞~°≈#∞ `«@∞ìHÀ=_®xHÍ
J#fl@∞ì ™êb<å HÀ˜ ~°∂áêÜ«∞Å ÃÑ·|_ç# P^•Ü«∞=Ú#fl
"åi#∞Oz 10 âß`«O ã¨~ü Kås˚ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞^ŒeKå~°∞.
J~Ú`Õ W@∞=O˜ "å~°∞ ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO g∞^Œ 43000 =∞O^Õ
LOÏ~°x JOK«<å. Ѩk HÀ@¡ Ѩ#∞fl =iÎOѨ٠P^•Ü«∞O
#"≥∂^≥·# HÍ~˘Êˆ~ò ã¨Oã¨÷Å #∞Oz =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã ã¨~üKåi˚x
5 #∞Oz 10 âß`åxH˜ ÃÑOKå~°∞. Uɡ· ÅHõ∆Å ~°∂áêÜ«∞Å
qÅ∞=‰õΩ q∞Oz# =º=™êÜÕ∞`«~° ã≤÷~åã¨∞ÎÅ H˘#∞QÀÅ∞ÃÑ·
=¸ÅO =^ŒÌ XHõ âß`«O Ѩ#∞fl qkèOKå~°∞. 2000
~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ q∞Oz Ys^Œ∞QÆÅ "≥Úɡ·Öò á¶È#∞¡ÃÑ· J^Œ#OQÍ
5 âß`«O ZÔH·û*ò ã¨∞OHõO qkèOKå~°∞.
=ÚyOѨÙ:ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO |_≥˚ò‰õΩ =ÚO^Õ J<ÕHõ ™ê~°∞¡
™ê=∂#∞º_çÃÑ· ÉèÏ~°O Ѩ_Õ x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞‰õΩ#flk. =O@ Qͺãπ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ xÜ«∞O„`«}Ï ã¨Oã¨÷‰õΩ JѨÊyOz#O^Œ∞# „ѨÉèí∞`«fi
„Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖˉõΩO_®<Õ ^èŒ~°Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú. _ôrÖòÃÑ· ‰õÄ_®
xÜ«∞O„`«} ^Œâ◊Å "åiQÍ ZuÎ"ÕÜ«∞É’`«∞<åfl~°∞. _ôlÖò,
=O@Qͺãπ, H˜~Àã≤<£#∞ `«‰õΩ¯= ^èŒ~°Å‰õΩ q„Hõ~ÚOKÕ
„ѨÉèí∞`«fi~°OQÆ K«=Ú~°∞ ã¨Oã¨÷Å∞ WO_çÜ«∞<£ P~ÚÖò HÍ~˘Êˆ~+¨<£,
cÑ‘ã‘ZÖò, ÃÇÏKüÑ‘ã‘ZÖòʼnõΩ 2013–14 ã¨O=`«û~åxH˜ ã¨aû_ô
"≥Ú`«ÎOQÍ ~°∂. 65 "ÕÅ HÀ@∞¡ =∂„`«"Õ∞ ˆHÏ~ÚOKå~°∞. „Ѩã¨∞Î`«
2012–13 PiúHõ ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ ã¨=iOz# JOK«<åÅ
„ѨHÍ~°O D ã¨aû_ô "≥Ú`«ÎO ~°∂. 96,880 HÀ@∞¡ HÍ=_»O
QÆ=∞<å~°›O. Ô~·Å∞ Kås˚Å∞ ‰õÄ_® WHõ „Hõ=∞|^ŒúOQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂<Õ
LOÏÜ«∞x Ô~·ÖËfi =∞O„u K≥áêÊ~°∞. D „ѨÉèÏ=O ^èŒ~°Å
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÃÑ· LO@∞Ok. WѨʘ =~°‰õΩ J<ÕHõ Ѩ^äŒHÍÅ H˜O^Œ
JOkã¨∞Î#fl ¿ã=Å∞ WѨC_»∞ PǨ ~° ã¨aû_ô H˜O^Œ‰õΩ =ã¨∞Î<åfl~Ú.
WѨC_»∞ „ѨÉèí∞`«fiO K≥|∞`«∞#fl"Õg x*ÏxH˜ ã¨OˆH∆=∞ Ѩ^äŒHÍÅ∞
HÍ=Ù. „ѨÉèí∞`«fi x^èŒ∞Å#∞ „Ѩ[Å ã¨OˆH∆=∞O HÀã¨O ˆHÏ~ÚOKÕ
q^è•<åxfl „ѨÉèí∞`«fiO ZѨC_À =∂#∞‰õΩ#flk.
T

16. 16#_»∞ã¨∞Î#fl `≥ÅOQÍ}
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷Ö’ LitHõ∆ÖÏ. Hõ#∞fl‰õΩ
–Hõ#∞fl, ^≥|ƒ‰õΩ–^≥|ƒ J<Õ ã≤^•úO`«O #∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ_®e.
„Ѩ[ÅǨωõΩ¯Å#∞, rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ~°H˜∆OKåe. HÍx =∞#
áêʼnõΩÖË "åi Wëêì#∞™ê~°OQÍ =º=ǨÏiOK«_»O K«ÏìÅ#∞ `«=∞
KÕ`«∞Ö’¡H˜ fã¨∞HÀ=_»O „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl J==∂#Ѩ~°K«_»O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. D áêÅHõ^ÀÑ≤_ç =~°æO ÃÑOz áÈ+≤Oz#
L„QÆ"å^ŒO =Ú~îåQÆ∞O_®Å∞ WOuO`≥· =@∞_çO`≥· J#fl@∞ì ÃÑiy
=Úki# `«~°∞"å`« "å~°∞ ã¨fiO`« x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞H˘x
Éèí∂™êfi=∞º ^ÀÑ≤_ç =~°æ áêʼnõΩÅ #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_»_»O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. g~°∞ |Ü«∞@‰õΩ =zÛ #~°~°∂Ѩ ~åHõ∆ã¨∞Öˇ· [#O
g∞^ŒÑ¨_ç qK«ÛÅq_çQÍ „áê} #+¨ìO, Pã≤÷ #+¨ìO, ǨÏ`åºKå~åÅ∞
=∂=¸Öˇ·áÈ`å~Ú. "å~°∞ JO`«~°æ`« L„QÆ"å^Œ∞Öˇ·áÈ`å~°∞. nxx
JO`«˜H˜ HÍ~°}O XHõ¯ Hõ∆}O PÖ’zOK«O_ç. =∞# áêʼnõΩÅ∞
ÃÑOz áÈ+≤OzOk HÍ^•! áêʼnõΩÅ∞ PK«iOz# q^è•#O
HÍ^•! =∞`« L„QÆ"å^ŒO, =∞`« Ñ≤zÛ, „Ѩ[Å=∞^茺 zK«∞Û, Ѷ¨∞~°¬}
Z=i ã¨$+≤ì! áêºHõ∆xã¨∞ìÅ∞, QÆ∂O_® ǨÏ`«ºÅ∞, J`åºKå~åÅ∞,
Pã≤÷#ëêìÅ∞ K«ÖÏ~Úã¨∂Î "Õ@ H˘_»=à◊§ z=~° H˘#~°HõÎѨ٠ÉÁ@∞¡,
=∂Oã¨Ñ¨Ù HõO_»Å∞, ~°HõÎѨ٠=Ú^ŒÌÅ∞, `«ÖÏ "≥ÚO_≥O `«k`«~°
â◊s~° ÉèÏQÍÅ∞, D Hõ$Ï~°`«fiO Z=i ã¨$+≤ì? Z=iH˜ ÖÏÉèíO? U
=~°æ „ѨÜ≥∂[#O H˘~°‰õΩ?
=∞`«∞Î=∞O^Œ∞ `åy# qO`« [O`«∞=ÙÖÏ¡QÍ „Ѩ=iÎã¨∞Î<åfl~°∞.
„Ѩ*Ï =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ#, K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ#, ~å*ϺOQÆ q~°∞^Œú"≥∞ÿ#
x¿+kèOz# =ã¨∞Î=ÙÅ∞, `«∞áê‰õΩÅ∞, ÉÏO|∞Å∞ =∞O^Œ∞™ê=∂„y,
áêʼnõΩÅ =∞O„`«∞Å, =∞`À<å‡^Œ∞Å, ^ÀÑ≤_ç ^˘OQÆÅ, =Ú~îå
<åÜ«∞‰õΩÅ KÕ`«∞ÅÖ’ x`«ºO <å@ºO P_»∞`«∞<åfl~Ú.
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl ~°H˜∆OKÕ Y^ŒÌ~°∞ |@ìÅ Kå@∞# Jq
qǨÏiã¨∞Î<åfl~Ú. gi ~°Hõ∆} Hõ=KåÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã¨∂Î ™ê=∂#º
„Ѩ[Å =∂#„áê}ÏÅÃÑ· "åi ã¨O`À+¨O HÀã¨O, K≥ÅQÍ@O
HÀã¨O ™ê=∂#∞ºÅ#∞ ÉèíÜ«∞O h_»Ö’ x`«ºO U^À XHõ
ã¨OѶ¨∞@#Ö’ „Ѩ[Å#∞ x„^Œ ÖˉõΩO_® KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
W^Õ =∞`«O =∞`«∞ÎÃÑ·, ‰õΩÅOÃÑ·, ^ÀÑ≤_çÃÑ· ™ê=∂#º „Ѩ[Å∞
SHõºOQÍ LO_ç áÈ~å_ç`Õ "åiÃÑ· x¿+^è•*˝Å∞. Hõã¨Éò Li
L`«Î~°∞fi#∞ *Ïi KÕã≤, ^˘iH˜<ÀÅ¡#∞ ^˘iH˜#@∞¡ „ѨÉèí∞`«fi
`«∞áêH˜`À HÍeÛ K«OÑ≤ =Ú^Œ∞Ì ¿Ñ~°¡`À Z<£H“O@~üû,
Z^Œ∞~°∞HÍÅ∞ÊÅ∞, P`«‡~°Hõ∆} HÀã¨O K«OѨ=Åã≤ =zÛO^Œx
`«∞_çÛ"ÕÜ«∞_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. nxH˜ JO`«O ÖË^•! ZO^Œ∞‰õΩ
|∂@HõѨ٠=∂@Å∞? „Ѩ[ŠѨH∆Í# âßã¨#ã¨ÉèíÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ
„Ѩ™êÎ=#~å^Œ∞! Wk x~°O`«~°O [~°∞QÆ∞K«∞#flk. áêʼnõΩʼnõΩ,
„Ѩ[ʼnõΩ =∞^Œº [~°∞QÆ∞K«∞#fl ã¨OѶ¨∞~°¬} HÍ^•!
Z=~°∞ Z‰õΩ¯=QÍ `«∞áêH˜`À „áê}ÏÅ∞ f¿ãÎ "åiH˜ J"å~°∞¤Å∞
„Ѩã¨Oâ◊Å∞, „Ѩ"≥∂+¨<£Å∞ =iÎOѨKÕã¨∞Î<åfl~°∞ =∞# =Úã¨∞QÆ∞
„Ѩ*Ï™êfi=∞º „ѨÉèí∞=ÙÅ∞.
PHõe áÈ~åÏÅ∞, Jã≤÷`«fi ǨωõΩ¯Å∞, ‰õÄ_»∞, QÆ∂_»∞, QÆ∞_»¤
H˘~°‰õΩ „Ѩ[Å∞ JÖÏ¡_»∞`«∞#fl „Hõ=∞OÖ’<Õ =∞# áêʼnõΩÅ∞,
^ÀÑ≤_ç^•~°∞Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ KÕu H˜Ok QÆ∂O_®Ö’¡#∞ =∞`«O,
‰õΩÅO, ~°OQÆ∞Å∞ ѨÙeq∞, #~°~°∂Ѩ ~åHõ∆ã¨∞Å#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤
[#OÃÑ· =^ŒÅ_»O. gi J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ`À, WHõ¯_» HÍHõáÈ`Õ
Ѩ~å~Ú ^Õâ◊OÖ’ "åi`À<≥·<å JÅ¡HõÖ’¡ÅO ã¨$+≤ìOK«_®xH˜
áêeOKåÅ<Õ HõѨ@ |∞kú`À KÕã¨∞Î#fl K«~°ºÖË L„QÆ"å^ŒO!
„ѨѨOK« ^ÕâßÅ#∞ `«# ÉèíÜ«∞O`À `«# QÆ∞ÃÑÊ’¡ ÃÑ@∞ì
HÀ"åÅ<Õ PÖ’K«#`À J"≥∞iHÍ ™ê„=∂[º"åk U^À XHõ =¸Å
JÅ[_ç ã¨$+≤ìã¨∂Î q#x "åiÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕã¨∂Î, ^˘iH˜# "åix
Lifã¨∂Î(W~å<£, W~åH±, ‰õΩ"≥·ò, J~°Éò ^ÕâßÅÃÑ·, ã¨^•ÌO
LÃãû<£Li) ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ *Ïi KÕã¨∞Î#fl ã¨OQÆ`«∞Å∞ =∞#
=ÚO^Œ~°<Õ [~°∞QÆ∞K«∞<åfl~Ú.
W^Õ ™ê„=∂[º"åk ^•iÖ’<Õ =∞# ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO =∞`«
ã¨Oã¨÷ʼnõΩ, J#∞=∞`«∞ezÛ, "åi ѨiáêÅ#Ö’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖˇ·
áêeã¨∞ÎO>Ë ZÖÏO˜ áêÅ# „Ѩ[ʼnõΩ PO^Œ∞`«∞O^À K≥ѨÊHõ<Õ
J~°÷O J=Ù`«∞#flk, áêʼnõΩÅ∞ ã¨$+≤ìOz# K«~°ºÅ∞, HÍ~°º„Hõ=∂ÖË
^Õâ◊ „ѨQÆuH˜ ™ê=∂#º „Ѩ[ʼnõΩ „áê} ã¨OHõÏÅ∞QÍ
=∂~°∞`å~Ú. "åix L„QÆ"å^Œ∞Åx *ˇ·à◊¡Ö’¡ |OkèOz ÃÑOz
áÈ+≤Oz z=~°QÍ LiHõOÉÏÅ∞ ZH˜¯¿ãÎ ZÖÏ LO@∞Ok.
=ºH˜Îx(L„QÆ"åk) x~°∂‡eOz# =∂„`å# ã¨=∞㨺 ѨÓiÎHÍ^Œ∞.
^•x =¸ÖÏxfl LifÜ«∂e. JO>Ë âßã¨<åÅÖ’¡ áÈÜÕ∞"åix
=ÚO^Œ∞QÍ QÆ∞iÎOKåe. Pi÷Hõ, ^èŒ#, HõO_» ÉÖÏÅ#∞, ‰õΩÅ,
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºL„QÆ"å^•xH˜JO`«OÖË^•!
-P„`«O Éèí∞[OQÆ~å=Ù
#_»∞ã¨∞Î#fl HÍÅO

17. 17 U„Ñ≤Öò, 2013
=∞`«, QÆ∂O_®Å∞, ^ÀÑ≤_ç^•~°∞Å#∞ ™ê„=∂[º"å^Œ `˘`«∞ÎʼnõΩ
`åq=fi‰õÄ_»^Œ∞. WÖÏO˜ "å~°∞ =∞# áêʼnõΩÅ∞QÍ L#flO`«
HÍÅO L„QÆ"å^ŒO LO@∞Ok.
Hõã¨Éò<À, J|˚Öò QÆ∞~°∞<À Lifã≤#O`« =∂„`å# L„QÆ"å^ŒO
JO`«OHÍ^Œ∞. nxÖ’ ‰õÄ_» =∞# áêʼnõΩÅ q^è•#O ã¨Ê+¨ìOQÍ
J~°÷=∞=Ù`«∞Ok. Lifã≤ KÕ`«∞Å∞ ^Œ∞Å∞ѨÙH˘x =∞Oz "å~°∞QÍ
J#∞Ñ≤OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. g~°∞ ZO^Œ∞‰õΩ L„QÆ"å^Œ∞Å∞, #~°
ǨÏO`«‰õΩÅ∞ J~Ú<å~°∞. giH˜ =¸ÅO Z=~°∞ gix ѨOÑ≤Ok
Z=~°∞. ZO^Œ∞‰õΩ =∂~å~°∞. gi Pâ◊Ü«∞O Z=i ѨikèÖ’xk.
nxH˜ Ѩiëê¯~°O ZHõ¯_» LO@∞Ok. gix K«OÑ≤`Õ Ñ¨ÓiÎ
J=Ù`«∞O^•! ã¨=∞㨺#∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º |^ŒúOQÍ K«iÛOz`Õ
Ѩiëê¯~°=∂~°æO ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^•! ZHõ¯_»? ZÖÏ! =∞m¡ WÖÏO˜
K«~°ºÅ∞ [~°QƉõΩO_® LO_»ÅO>Ë ZÖÏO˜ K«~°ºÅ∞ LO_®e!
J<Õ qK«Hõ∆}*Ï˝#O ÖˉõΩO_® XO>ˇ`«∞Î áÈHõ_»`À xÜ«∞O`«ÖÏ
=º=ǨÏiOK«_»O =Å# „Ѩ[Å „áê}ÏʼnõΩ #+¨ìO [~°∞QÆ∞K«∞#flk.
ѨiáêÅ#Ö’ LO>Ë XHõ <åºÜ«∞O „Ѩu ѨH∆ÍxH˜ XHõ
<åºÜ«∞O. ™ê=∂#º „Ѩ[ʼnõΩ XHõ <åºÜ«∞=∂! W^•
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO.
L^•:– `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O =¸_»∞ ^Œâ◊Å L^Œº=∞O
[iy#k.
1. 1944–48 ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ L^Œº=∞O
2. 1967–69 q^•ºi÷ âßOu L^Œº=∞O
3. 2004–#∞O_ç WѨC˜ =~°‰õΩ ÉÏºÖˇò L^Œº=∞O
P`«‡`åºQÍÅ L^Œº=∞O
D L^Œº=∂Å∞ P<å˜ #∞O_ç P`«‡`åºQÍÅ∞ „ѨÉèí∞`«fi
`«∞áê‰õΩʼnõΩ ~°HõÎѨ٠=∞_»∞QÆ∞Å #∞O_ç P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ =~°‰õΩ
=zÛOk, ^•^•Ñ¨Ù P<å˜ #∞O_ç <Õ˜=~°‰õΩ 3 #∞O_ç 4 "ÕÅ
=∞Ok =~°‰õΩ K«xáÈÜ«∂~°∞.
‰õΩÅ, =∞`«, HÍi‡Hõ, q^•ºi÷, L^ÀºQÆ, <åºÜ«∞"å^Œ∞Å, z#fl,
ÃÑ^ŒÌ `å~°`«=∞ºO ÖˉõΩO_® =∂ „áêO`«O =∂‰õΩ =∂ áêÅ#
"Õ∞O áêe™êÎO JO>Ë =∞# áêʼnõΩÅ ã¨ÊO^Œ# ZÖÏ LOk?
`≥eÜ«∞x^•! „ѨuѨHõ∆OÖ’ L#flѨC_»∞ XHõ =∂@! ѨiáêÅ#Ö’
L#flѨC_»∞ XHõ =∂@<å? `≥ÅOQÍ} H˘~°‰õΩ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞
KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°O>Ë Z=~°∞ ÉÏ^èŒ∞ºÅ∞? WOy`« *Ï˝#O ÖËx
áêʼnõΩʼnõΩ `≥eÜ«∞x^•! QÆe¡ #∞O_ç _èçb¡ ~å[^è•xÖ’ L`«Î~åÅ∞
~åã≤ Li`åà◊¡ÃÑ· â◊"åÅ#∞ K«∂ã¨∂Î ‰õÄ_» HÍÅÜ«∂Ѩ#
[~°∞QÆ∞`«∞O^ŒO>Ë ZO`« Hõ$Ï~°`«fi"≥∂ K≥ѨÊHõ<Õ J~°÷=∞ѨÙ`«∞Ok.
W^Õ ™ê„=∂[º"åk(J"≥∞iHõ) `≥ÅOQÍ} W=fiO_ç Jx XHõ¯
=∂@ K≥Ñ≤Ê`Õ KåÅ∞ ‰õΩH˜¯# ¿Ñ#∞ÖÏ WKÕÛ™êÎ~°∞. nxx áêÅHõ
L„QÆ"å^ŒO J#=K«∞Û#∞, Hõ^•! ZO^Œ∞‰õΩ J#‰õÄ_»^Œ∞! J<åe.
`≥ÅOQÍ} L^Œº=∞O "å=∞ѨHõ∆ L^Œº=∞O. #HõûÖˇ·ò L^Œº=∞O
JO@∂ z=~°H˜ W+¨ìO ÖËHõáÈ`Õ ~å[º„^ÀǨÏO, „ѨÉèí∞`åfixfl
‰õÄÖËÛ ‰õΩ„@ Jx Wk "å=∞ѨHõ∆ „áêOfÜ«∞ L„QÆ"å^ŒO Jx
K≥Ñ≤Ê „ѨKå~°O KÕã≤, `«∞áê‰õΩÅ`À HÍeÛK«OѨ_»O, „Ѩ[Å =∞^茺
Ç≤ÏOã¨#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤OK«_»O, „Ѩ[ʼnõΩ „áê}#ëêìÅ∞ HõeæOK«_»O
"åi ÅHõ∆ ºO. HÍx nxH˜ „Ѩ`ÕºHõ =¸ÅO "åi „áêO`åxfl
"åˆ~ ѨiáêÅ# KÕÜ«∂Åx Ptã¨∞Î<åfl~°x ZO^Œ∞‰õΩ J#∞HÀ~°∞.
nx „Ѩ^è•# ã¨=∞㨺 „Ѩ`ÕºHõ ~å„+¨ì"Õ∞ Hõ^•! =∞# „Ѩ[Å∞ =∞#
=∞^茺<Õ LOÏ~°x ZO^Œ∞‰õΩ J#∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞! W^Õ
L^•Ç¨Ï~°}QÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ [~°∞QÆ∞K«∞#fl L„QÆ"å^Œ ~°∂ѨO.
nxx QÆ∞iÎOK«#O`« HÍÅO KåÖÏ =∞Ok, =∞`À<å‡^Œ∞Å∞,
™ê„=∂[º"å^Œ L„QÆ"å^Œ∞Å∞, KåÖÏ =∞Ok Hõã¨ÉòÅ∞, JѶ¨˚Öò
QÆ∞~°∞Å∞, áêʼnõΩÅ =Úã¨∞QÆ∞Ö’ L#fl L„QÆ"å^Œ∞Å∞ ѨÙ@∞ìH˘ã¨∂Î<Õ
LOÏ~°∞. [# ã¨=¸Ç¨Ï „áêO`åÅ „Ѩ[Å#∞ K«OѨÙ`«∂<Õ
LOÏ~°∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™œ„ÉèÏ`«$`åfixfl, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºxfl ~°H˜∆OKåÅ#fl
^Õâ◊ „Ѩ[ŠѨH∆Í# qâßÅ ^Œ$HõÊ^äŒO`À PÖ’zOz áêʼnõΩʼnõΩ
„Ѩ[Å =∞^茺 ã¨`«ûO|^è•Å∞ ÃÑOKåe. „Ѩã¨∞Î`« =º=ã¨÷Ö’
<åÜ«∞‰õΩňH ~°Hõ∆}Hõ~°∞"≥· "åˆ~ P`«‡~°Hõ∆}Ö’ Ѩ_ç „Ñ¨[Å#∞
ZÖÏ ~°H˜∆™êÎ~°∞! ~°Hõ∆} ~°OQÆO JO`å <åÜ«∞‰õΩÅ |O^èŒ∞=ÙÅ
Pã¨∞ÎÅ ~°Hõ∆}ˆH ã¨iáÈ`«∞<åfl~°∞. „Ѩ[Å ~°Hõ∆} `«∂`«∂=∞O„`«O
QÍ<Õ LOk. D Ѩiã≤÷u =∂~åe.
Z#∞fl‰õΩ#fl „Ѩ[ÖË <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ ~°Hõ∆} HÍ"åe HÍx „Ѩ`ÕºHõ
~°Hõ∆} |ÅQÍÅ`À <åÜ«∞‰õΩ_»∞ LO_»‰õÄ_»^Œ∞. JÖÏO˜ =º=ã¨÷
~å"åe P<å_Õ L„QÆ"å^•xfl x~°∂‡eOK«QÆÅO. HÍx áêʼnõΩ_Õ
L„QÆ"åk J~Ú`Õ Z=~°∞ HÍáê_»ÖËO. JO^Œ∞ˆH =º=ã¨÷Ö’
=∂~°∞Ê~å"åe. ~å#O`«HÍÅO ~°HõÎáê`«O, =∂#ÉèíOQÍÅ∞,
ǨÏ`«ºÅ∞, ^ÀÑ≤_çÅ∞, Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ [~°∞QÆ∞`å~Ú. JO^Œ∞ˆH
™ê=∂#º „Ѩ[ÖË #∂`«# „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl HÀ~°∞‰õΩO@∂
=ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍe. D ~å|O^Œ∞ áêʼnõΩÅ =Úã¨∞QÆ∞Å∞ fÜ«∂e.
T