Կարապետյան Մերի

1. Վիտամիններ
Մերի Կարապետյան
8-2 դասարան
Միջին դպրոց

2. Վիտամիններ
 Վիտամինները կենսաբանորեն ակտիվ օրգանական
միացություններ են, որոնք անհրաժեշտ են օրգանիզմի
բնականոն նյութափոխանակության ու
կենսագործունեության համար և անփոխարինելի են:
Վիտամինների մեծ մասը մարդն ստանում է սննդի հետ, և
սոսկ մի քանիսն են սինթեզվում օրգանիզմում: Կան
կազմությամբ վիտամիններին մոտ նյութեր, այսպես
կոչված, նախավիտամիններ, որոնք, մտնելով մարդու
օրգանիզմ, փոխարկվում են վիտամինների: Վիտամինները
մասնակցում են նյութափոխանակության կարգավորմանը,
ֆերմենտների առաջացմանը, խթանում են օրգանիզմում
ընթացող քիմիական ռեակցիաները: Ազդում են նաև
սննդանյութերի յուրացման վրա, նպաստում բջիջների
բնականոն աճմանը և ամբողջ օրգանիզմի զարգացմանը:

3.  Վիտամինների պահանջը բարձրանում է օրգանիզմի աճման
շրջանում, հիվանդության ժամանակ և դրանից հետո,
ֆիզիկական ու մտավոր ծանրաբեռնվածության ընթացքում
(օրինակ՝ սպորտով պարապելիս, նյարդահուզական մեծ
լարվածություն պահանջող աշխատանքներ կատարելիս),
ինչպես նաև ցրտի երկարատև ազդեցության դեպքում:
Տարեցների օրգանիզմում վիտամինների յուրացումը
դժվարանում Է:
 Սկզբում վիտամինները պայմանականորեն նշանակում էին
լատիներեն տառերով՝ A, B, C, D, E, K, P և այլն, այնուհետև
տրվեցին միջազգային անվանումներ, որոնք արտացոլում են
այդ նյութերի քիմիական կառուցվածքը: Վիտամինները
բաժանվում են 3 խմբի՝ ջրալույծ, ճարպալույծ և
վիտամինանման նյութեր:

4. Վիտամին (C)
 Վիտամին C-ն կարևոր դեր է խաղում օրգանիզմում ընթացող օքսիդավերականգնման
շարժընթացներում: C վիտամինի անհրաժեշտ քանակությունը օրգանիզմը պետք է ստանա
սննդի հետ: C վիտամինի անբավարարության սկզբնական շրջանում նկատվում են
ընդհանուր թուլություն, թորշոմածություն, արագ հոգնելիություն, քնկոտություն,
գլխապտույտ: Շրթունքները, ականջները, քիթը կապտում են, լնդերը՝ ուռչում, խոցոտվում և
արյունահոսում, շարժվում և ընկնում են ատամները: C անվիտամինության ծայրագույն
աստիճանը՝ լնդախտը (ցինգա), հազվադեպ է հանդիպում. ուղեկցվում է ցանով ,
արյունազեղումներով, ստամոքսաղիքային համակարգի խանգարումներով: Ավելցուկային
չափաքանակները նույնպես վնասակար են օրգանիզմի համար և կարող են առաջացնել ծանր
բարդություններ (օրինակ՝ երիկամաքարային հիվանդություն): Ասկորբինաթթվի հիմնական
աղբյուր են հատապտուղները, բանջարեղենը և մրգերը: Օրական պահանջը լրացվում է
կաղամբի, կարտոֆիլի, կանաչ սոխի, լոլիկի հաշվին: C վիտամինի առավելագույն
քանակությունը (մինչև 1200 մգ) պարունակվում է մասուրում, սև հաղարջում (մինչև 200 մգ),
կարմիր տաքդեղում (մինչև 250 մգ), ինչպես նաև չիչխանի հատապտուղներում, նարինջում,
կիտրոնում, շատ քիչ՝ կենդանական մթերքներում: C վիտամինը լավ է լուծվում ջրում. այն
ամենաանկայունն է, հեշտությամբ օքսիդանում է հատկապես բարձր ջերմաստիճանում և
մետաղի առկայությամբ: Բանջարեղենը եփելիս C վիտամինի մոտ 1/3-ը կորչում է: Սնունդը
տաքացնելիս և երկարատև պահելիս կորուստը մեծանում է: Տապակելիս աննշան է
քայքայվում, իսկ թթու դնելիս պահպանվում է: C վիտամինն անկայուն է դառնում թարմ
սառեցրած մրգի ու բանջարեղենի հալվելու ժամանակ, ուստի դրանք պետք է արագ
օգտագործել: Խորհուրդ է տրվում գարնանը օգտագործել թարմ կանաչ սոխ և որոշ
պահածոյած մթերքներ, որոնցում C վիտամինը լավ է պահպանվում:

6. Վիտամին (A)
 Անհրաժեշտ է լիարժեք տեսողության և օրգանիզմի բնականոն աճի
համար: A վիտամինի անբավարարության հիմնական հատկանիշը
լուսավախությունն է, գիշերային կուրությունը (հավկուրություն): A
վիտամինը պարունակվում է կենդանական ծագման մթերքներում՝
կենդանիների և ձկների լյարդում, խավիարում, ձկան յուղում,
կարագում և յուղում, պանրում, ձվի դեղնուցում: Բուսական
մթերքներում պարունակվում է նախավիտամինների՝ գունանյութերի
(պիգմենտներ), կարոտինոիդների ձևով, որոնցով հարուստ են
գազարը, լոլիկը, կարմիր տաքդեղը, կանաչ սոխը, թրթնջուկը,
հազարը, մասուրը, ծիրանը, չիչխանը, արոսենու պտուղները և
այլն:

7. Վիտամին (B1)
 Անհրաժեշտ է հատկապես օրգանիզմում ածխաջրերի
նյութափոխանակության համար: Թիամինի բացակայության կամ
զգալի պակասի հետևանքով առաջանում է նյարդային
համակարգի ծանր հիվանդություն՝ բերի-բերի: B1 վիտամինով
առավել հարուստ են գարեջրի, հացի չոր և խտացված
խմորիչները, ինչպես նաև լոբազգի և հացազգի բույսերից
պատրաստված սննդամթերքը: Այն պարունակվում է
առավելապես հատիկների թաղանթում և սաղմում, ուստի սննդի
մեջ պետք է ընդգրկել ձավարեղեն (հատկապես՝ հնդկացորեն,
վարսակաձավար), կոպիտ աղացած ալ յուրից թխված հաց:

8. Վիտամին (B2)
 Մասնակցում է օրգանիզմում կենսաբանական օքսիդացման
շարժընթացներին: Նպաստում է վերքերի ապաքինմանը,
ապահովում է լուսային և գունային տեսողությունը:
Անբավարարության դեպքում նկատվում են շրթունքների
չորություն և ճաքեր, անկյուններում՝ խոցեր, մատների վրա՝ խոր
ճաքեր, դանդաղում է վերքերի ապաքինումը: Մեծ քանակությամբ
B2 վիտամին պարունակվում է խմորիչներում, լյարդում, ինչպես
նաև կաթում և կաթնամթերքում: B2 վիտամինը տաքացնելիս
կայուն է, բայց հեշտությամբ քայքայվում է լույսի ազդեցությունից:

9. Վիտամին (B3)
 Մասնակցում է օրգանիզմում ընթացող կենսաբանական
օքսիդացմանը: Բավական քանակությամբ պարունակվում է
լյարդում, երիկամներում, խմորիչներում, մսում, կաթում, ինչպես
նաև ոլոռում, բակլայում, ցորենի ալյուրում, հնդկաձավարում,
սնկերում: Ավելի լավ է յուրացվում կենդանական ծագման
մթերքներից:Վիտամինային, հիպոլիպիդեմիկ
սպեցիֆիկ հակաալերգիկ միջոց է։ Օրգանիզմում նիկոտինաթթուն
փոխարկվում է նիկոտինամիդի , որը կապակցվում է ածխաջուրը
տեղափոխող կոդեհիդրոգենազ I և II կոֆերմենտների հետ,
մասնակցում է ճարպերի,
սպիտակուցների,ամինաթթուների, պուրինների, հյուսվածքային
շնչառության, գլիկոգենոլիզի, բիոսինթեզի պրոցեսների
մետաբոլիզմում։

10. Վիտամին (B5)
 Կարևոր նշանակություն ունի նյութափոխանակության
համար: Կանոնավորում է նյարդային համակարգի
գործունեությունը, մակերիկամների և վահանագեղձի
գործառույթները: Տարածված է բնության մեջ, բուսական և
կենդանական հյուսվածքներում (պանտոտենային`
հունարեն նշանակում է ամենատարածված): Օրգանիզմում
B5վիտամինի անբավարարության կլինիկական
ախտանշաններ չեն հաստատվել:

11. Վիտամին (D)
 Օրգանիզմում փոխարկվում է հորմոնանման նյութի, որը մասնակցում է կալցիումի և
ֆոսֆորի աղերի յուրացմանը, ոսկրային հյուսվածքում դրանց կուտակմանը: D
վիտամինի մեծ պահանջ ունեն հատկապես 3–4 տարեկան երեխաները
(անբավարարությունից մանկական օրգանիզմում զարգանում է ռախիտ
հիվանդությունը): Սովորաբար D վիտամինը առաջանում է մարդու մաշկում՝
անդրամանուշակագույն ճառագայթների ներգործությամբ: D վիտամինի աղբյուր է
թյունոսի, ձողաձկան և այլ ձկների լյարդի ճարպը: Ոչ մեծ քանակությամբ
պարունակվում է կարագում, ձվի դեղնուցում, ձկան յուղում: Մյուս կենդանական
մթերքներն աղքատ են այս վիտամինից, իսկ բուսական մթերքները, որպես կանոն,
բոլորովին չեն պարունակում:
 Մեծահասակ մարդկանց պահանջը D վիտամինի նկատմամբ մեծ չէ, սակայն այն
մեծանում է ցերեկային լույսի պակասի դեպքում: Ձմռանն օրգանիզմում D վիտամինի
առաջացումը կարելի է խթանել` քվարցային լամպով ճառագայթահարելով:
Կանխարգելիչ նպատակով վաղ մանկական տարիքի երեխաներին հաճախ նշանակում
են D վիտամինի պատրաստուկներ, որոնք կարելի է օգտագործել միայն բժշկի
հսկողությամբ, քանի որ չափաքանակը գերազանցելիս կարող են բարդություններ
առաջանալ:

12. Վիտամին (E) E վիտամինը լավ հակաօքսիդանտ է, որը պաշտպանում է օրգանիզմը
թթվայնացման գործընթացի արդյունքում բջիջների վնասումից, ինչպես
նաև ազատ ռադիկալ բջիջների վրա վատ ազդեցությունից:E վիտամինը
ակտիվ հակամակարդիչների հետ միասին խաթարում է տրոմբերի
կազմավորմանը՝ թույլ տալով բջջային մեմբրանաներին ավելի շատ
օգտակար նյութեր կլանել: E վիտամինը նաև մասնակցում է
էրիտրոցիտների պաշտպանության, գեների արտահայտման և ամբողջ
մարմնով նյարդային ազդակների փոխանցման գործընթացներին: Մարդու
տեսողական համակարգի բնականոն գործունեությունը նույնպես
մեծապես կախված է օրգանիզմում անհրաժեշտ քանակությամբ E
վիտամինի պարունակությունից:
 E վիտամինի պակասությունը օրգանիզմում բավականին հազվադեպ
հանդիպող երևույթ է, այնուամենայնիվ, այն հանդիպում է ֆիբրոզ-
կիստոզային և գլյուտենային հիվանդություններով տառապող մարդկանց
մոտ: E վիտամինի պակասի ամենահայտնի ախտանիշներն են
հոգնածությունը, էներգիայի պակասը, նյարդային համակարգի
խանգարումները, մկանային դիստրոֆիան և ինֆեկցիաների նկատմամբ
իմունիտետի անկումը: Բնության մեջ E վիտամին արտադրում են միայն
բույսերը: Այդ վիտամինի ամենահայտնի բնական աղբյուրներ են յուղերը,
մասնավորապես՝ ցորենի հասկի յուղը: E վիտամին պարունակում են նաև
ընկույզը, ձավարեղենը և կանաչատերև բանջարեղենը՝ կաղամբը,
սպանախը, հազարը:

13. Վիտամին (K)
 Վիտամին K-ն մասնակցում է արյան մակարդմանը:
Անբավարարությունն առաջացնում է
արյունահոսություն՝ քթից, լնդերից,
ստամոքսաղիքային համակարգի օրգաններից:
Պարունակվում է սպանախի, կաղամբի, եղինջի և այլ
բույսերի կանաչ մասերում, գազարում, լոլիկում:
Կենդանական ծագման մթերքները (բացի լյարդից) K
վիտամին գրեթե չեն պարունակում: Հիմնականում
կիրառվում են սինթետիկ պատրաստուկները՝
վիկասոլը և սինկավիտը: