2. Հարկադրական տատանումներ, ստիպողական
տատանումներ արտաքին փոփոխական ուժի ազդեցությամբ որևէ
համակարգում առաջացող տատանումներն են
(օրինակ՝ լարման և հոսանքի ուժի տատանումներն էլեկտրական
շղթայում՝ փոփոխական ԷլՇՈւ-ի ազդեցությամբ, մեխանիկական
համակարգի տատանումները՝ փոփոխական բեռնվածքի
ազդեցությամբ են)։ Հարկադրական տատանումների բնույթը
պայմանավորված է ինչպես արտաքին ուժի բնույթով, այնպես էլ իր՝
համակարգի հատկություններով:
3. Որքան մեծ է տատանողական համակարգի մարման գործակիցը,
այնքան հարկադրական տատանումները ավելի արագ են
հաստատվում։ Հարկադրական
տատանումների ամպլիտուդը որոշվում է ազդող ուժի
ամպլիտուդով և համակարգի տատանումների մարումով։ Եթե
մարումը թույլ է, ապա հարկադրական տատանումների
ամպլիտուդն էապես կախված է ազդող ուժի հաճախականության և
համակարգի սեփական տատանումների հաճախականության
հարաբերակցությունից։ Երբ արտաքին ուժի հաճախականությունը
մոտենում է համակարգի սեփական հաճախականությանը,
հարկադրական տատանումների ամպլիտուդը կտրուկ աճում է՝
առաջանում է ռեզոնանս։
4. Մարող տատանումներ
Մաթեմատիկական ճոճանակը փակ համակարգ է, որի մեջ
ընդգրկված են թելը, թելի երկարությունից մի քանի անգամ
փոքր տրամագծով և ծանր գունդը։ Ճոճանակը պինդ մարմին
է, որը կիրառված ուժերի ազդեցությամբ տատանվում է
անշարժ կետի կամ առանցքի նկատմամբ։
Պարզագույն ճոճանակը բաղկացած է ծանր ոչ մեծ բեռից,
որը կախված է L երկարության թելից կամ թեթև ձողից։ Եթե
թելը համարենք չձգվող և արհամարհենք բեռի չափսերը թելի
երկարության, իսկ թելի զանգվածը՝ բեռի զանգվածի
համեմատությամբ, ապա թելից կախված բեռը կարելի է
դիտել որպես Օ կետից L անփոփոխ հեռավորության վրա
գտնվող նյութական կետ։ Այդպիսի ճոճանակը կոչվում
է մաթեմատիկական ճոճանակ։
5. Եթե СՕ հավասարակշռության դիրքից շեղված ճոճանակը բաց
թողնենք առանց սկզբնական արագության կամ С կետին
հաղորդենք OC-ին ուղղահայաց և սկզբնական շեղման
հարթության մեջ գտնվող արագություն, ապա ճոճանակ
կտատանվի ուղղաձիգ հարթության մեջ՝ շրջանագծի աղեղով
(հարթ կամ շրջանային մաթեմատիկական ճոճանակ)։
Ընդհանուր դեպքում ճոճանակի տատանումները ներդաշնակ
չեն․ Т պարբերությունը կախված է ամպլիտուդից։ Ճոճանակի
փոքր φ շեղման անկյունների դեպքում տատանումները կարելի
է համարել ներդաշնակ՝պարբերությամբ, որտեղ g-ն ազատ
անկման արագացումն է։ Հաղորդվող արագության ուղղությունից
կախված ճոճանակները կարող են լինել.
գնդային,
կոնային,
ցիկլոիդային։
6. Չմարող տատանումներ
Հետևելով գնդիկի տատանողական շարժմանը՝ կարող
ենք նկատել, որ տատանումների լայնույթը հետզհետե
փոքրանում է և, ի վերջո, ճոճանակը կանգ է առնում:
Պատճառն օդի առկայությունն է: Տատանումների
ժամանակ օդն ազդում է գնդիկի վրա:
Բնական է ենթադրել, որ օդի և շփման բացակայության
դեպքում ճոճանակը կտատանվեր անվերջ, այսինքն՝
ճոճանակի տատանումները կլինեին չմարող:
