2. Τί είναι ο
Ρασταφαριανισμός; Ο Ρασταφαριανισμός είναi θρησκευτικό και
πολιτικό κίνημα που συνδυάζει στοιχεία του
προτεσταντισμού με το μυστικισμό και μία
παναφρικανική πολιτική συνείδηση. Τα
μέλη του αποδέχονται τον πρώην
αυτοκράτορα της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ
Α' (1892-1975) ως μεσσίας και ενσάρκωση
του Θεού, o οποίος αποκαλείται Γιαχ (Jah).
Οι οπαδοί του ονομάζονται Ρασταφάρι
(Rastafari ή Ras Tafari), σύμφωνα με το
όνομα που κατείχε ο Χαϊλέ Σελασιέ Α', Ras
Tafari Makonnen (Ρας Ταφάρι Μακόνεν),
πριν την ενθρόνισή του. Συχνά
αποκαλούνται και «Ρασταφαριανοί»
(rastafarians) ή απλούστερα «Ράστας»
(Rastas). Το κίνημα αναπτύχθηκε στη
Τζαμάικα στις αρχές της δεκαετίας του 1930
και εξελίχθηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο,
ιδιαίτερα χάρη στη διάδοσή του μέσα από
το μουσικό είδος της ρέγγε κατά τις
δεκαετίες του 1960 και 1970 και τον
ασπασμό του από καλλιτέχνες διεθνούς
εμβέλειας, όπως ο Μπομπ Μάρλεϊ και ο
Πήτερ Τος.
3. Ρίζες του
Ρασταφαριανισμού
Οι ρίζες του εντοπίζονται στη διδασκαλία του
πολιτικού ακτιβιστή Μάρκους Γκάρβεϊ (1887-
1940), ο οποίος προώθησε μία
αφροκεντρική ιδεολογία, πιστεύοντας στην
επιστροφή των μαύρων στην Αφρική. Εκτός
από την πίστη στον αυτοκράτορα Χαϊλέ
Σελασιέ Α', κεντρικά σημεία των δοξασιών
και των αντιλήψεων των Ρασταφάρι,
τουλάχιστον όπως εκφράστηκαν κατά την
πρώιμη περίοδο του κινήματός τους, ήταν η
πεποίθηση πως οι μαύροι λαοί είναι οι
γνήσιοι απόγονοι των Ισραηλιτών, που
εξαιτίας της καταπίεσης λευκών δυνάμεων
έχουν εξοριστεί από την Αφρική, όπου στο
μέλλον θα επιστρέψουν για να
κυριαρχήσουν επί των λευκών. Από τα μέσα
της δεκαετίας του 1970 και ειδικότερα μετά
το θάνατο του Χαϊλέ Σελασιέ το 1975,
πολλές από τις πεποιθήσεις των Ρασταφάρι
υπέστησαν τροποποιήσεις ή αποδόθηκαν
με περισσότερο συμβολικό τρόπο,
απορρίπτοντας εν μέρει τον αφροκεντρισμό
και την αυστηρή τοποθέτηση σε ζητήματα
φυλετικής ταυτότητας.
4. Πεποιθήσεις των
Ρασταφάρι Κοινή πεποίθηση των περισσότερων παλαιών Ρασταφάρι
είναι πως ο πρώην αυτοκράτορας της Αιθιοπίας, «Βασιλεύς
των Βασιλέων» Χαϊλέ Σελασιέ Α', είναι η ενσάρκωση του
Θεού (Γιαχ) και ο μαύρος μεσσίας που θα οδηγήσει στο
μέλλον τη μαύρη φυλή στη γη της επαγγελίας, η οποία
ταυτίζεται με την Αφρική ή ειδικότερα με την Αιθιοπία. H
ονομασία τους, «Ρασταφάρι», αποτελεί άμεση αναφορά στο
πραγματικό όνομα του Χαϊλέ Σελασιέ, γεγονός που
αντανακλά την πεποίθηση τους πως ο Θεός ενυπάρχει σε
όλους τους ανθρώπους. Σύμφωνα με την κεντρική
πεποίθηση των Ρασταφάρι, ο Χαϊλέ Σελασιέ θα
απελευθέρωνε τους μαύρους από το σύστημα καταπίεσής
τους από τους λευκούς, το οποίο συχνά αποκαλείται από
τους ίδιους και «Βαβυλώνα».Σύμβολο του μεσσία Σελασιέ
αποτελεί ο λέοντας, που συναντάται επίσης σε σημαίες του
κινήματος, αλλά και σε μορφές τέχνης, στην ποίηση και στη
μουσική. Ο ίδιος αρνήθηκε πολλές φορές δημοσίως πως
φέρει ρόλο μεσσία, μάλιστα συνιστούσε στους οπαδούς του
να αποδεχτούν το χριστιανό ορθόδοξο δόγμα αφού ήταν
μέλος και ο ίδιος της Χριστιανής Ορθόδοξης Εκκλησίας της
Αιθιοπίας.Η «Βίβλος των Μαύρων» ολοκληρώθηκε κατά την
περίοδο 1913-17 και εκδόθηκε το 1924 για να ακολουθήσει
σύντομα η απαγόρευσή της στη Τζαμάικα και άλλα νησιά της
Καραϊβικής. Αποτελεί κατεξοχήν θρησκευτικό βιβλίο που δίνει
έμφαση στην επιστροφή των μαύρων στην Αφρική και
αναγνωρίζει μεταξύ άλλων τον Μάρκους Γκάρβεϊ ως
απόστολο του Θεού.Οι Ρασταφάρι πρεσβεύουν πως κάθε
άνθρωπος αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο την αλήθεια,
γεγονός που εξηγεί εν μέρει το ευρύ φάσμα πεποιθήσεων
που παρατηρείται στις τάξεις τους. Τα ηθικά πρότυπα που
ακολουθούν διαφέρουν, αν και έχουν παράλληλα ορισμένα
κοινά χαρακτηριστικά. Οι περισσότεροι υιοθετούν το ιδανικό
της «μιας αγάπης», δηλαδή της ανιδιοτελούς αγάπης προς
τον πλησίον, και πιστεύουν πως κάθε άνθρωπος οφείλει να
συμπεριφέρεται με ανεκτικότητα, ειλικρίνεια και ακεραιότητα
και να αντιστέκεται ειρηνικά σε κάθε μορφή καταπίεσης
Σημαία που χρησιμοποιείται συμβολικά από
τους Ρασταφάρι, παραλλαγή της σημαίας
της Αιθιοπίας. Το κόκκινο συμβολίζει το
αίμα των μαρτύρων του κινήματος, όσων
δηλαδή πέθαναν αντιστεκόμενοι στη
Βαβυλώνα. Το πράσινο αντιπροσωπεύει τη
βλάστηση της Αιθιοπίας, ενώ το κίτρινο
(χρυσαφί) συμβολίζει τον πλούτο της γης
της επαγγελίας. Ο λέοντας αποτελεί
σύμβολο του μεσσία Χαϊλέ Σελασιέ Α'.
5. Κόμμωση
Ένα από τα κύρια εξωτερικά χαρακτηριστικά
των Ρασταφάρι είναι η κόμμωση που υιοθετούν,
συνηθίζοντας να αφήνουν μακριά μαλλιά, με τα
οποία αργότερα δημιουργούν πλεξίδες
(dreadlocks). Η εμφάνιση αυτή πιστεύεται από
τους ίδιους πως εναρμονίζεται με το εδάφιο 21:5
από το Λευιτικόν της Παλαιάς Διαθήκης («καὶ
φαλάκρωμα ο ξυρηθήσεσθε τ ν κεφαλ ν πὐ ὴ ὴ ἐ ὶ
νεκρ κα τ ν ψιν το πώγωνος ο ξυρήσονταιῷ ὶ ὴ ὄ ῦ ὐ
κα π τ ς σάρκας α τ ν ο κατατεμο σινὶ ἐ ὶ ὰ ὐ ῶ ὐ ῦ
ντομίδας») και το εδάφιο 6:5 του Βιβλίου τουἐ
Αριθμών («πάσας τ ς μέρας το γνισμοὰ ἡ ῦ ἁ ῦ
ξυρ ν ο κ πελεύσεται π τ ν κεφαλ ν α το ,ὸ ὐ ἐ ἐ ὶ ὴ ὴ ὐ ῦ
ως ν πληρωθ σιν α μέραι, σας η ξατοἕ ἂ ῶ ἱ ἡ ὅ ὔ
Κυρί · γιος σται τρέφων κόμην τρίχαῳ ἅ ἔ
κεφαλ ς»), ενώ συχνά συνδέεται και με τηῆ
βιβλική αναφορά στις επτά «σειρές» της
κεφαλής του Σαμψών (Κριταί, Κεφ. ΙΣΤ'.13). Η
κόμμωση των Ρασταφάρι έχει συνδεθεί επίσης
με ευρύτερους συμβολισμούς, έχοντας
χαρακτηριστεί ως πράξη επιθετικής κοινωνικής
αντίδρασης και κοινωνικής απομόνωσης. Οι
Ρασταφαριανοί έχουν αντιδράσει σε
οποιαδήποτε απόπειρα για αλλαγή της
εμφάνισης αυτής, ακόμα και όταν
υποχρεώνονταν διά νόμου να κόψουν τις
πλεξίδες, όπως σε περιπτώσεις κρατουμένων
στις ΗΠΑ.
6. Κάνναβη
Η χρήση της κάνναβης (ganja) για θρησκευτικούς σκοπούς
υιοθετείται από τους Ρασταφάρι και αποτελεί μέρος των
θρησκευτικών μυστηρίων τους. Η κάνναβη θεωρείται φυτό
εξαιρετικής θρησκευτικής σημασίας και χρησιμοποιήθηκε
από τα πρώιμα στάδια της εξέλιξης του ρασταφαριανισμού,
αρχικά ως μέσο κοινωνικής αντίδρασης και σύμβολο
αυθεντικής ελευθερίας, με δεδομένο το γεγονός πως ήταν
απαγορευμένη ουσία, αποκτώντας σταδιακά ιδιαίτερο ρόλο
στις τελετουργίες τους. Η χρήση της στηρίζεται στη βάση
συγκεκριμένων εδαφίων της Παλαιάς Διαθήκης, όπως αυτά
ερμηνεύονται από τους ίδιους:Γένεσις, Κεφ. 1.11: «κα ε πενὶ ἶ
Θεός· βλαστησάτω γ βοτάνην χόρτου σπε ρον σπέρμαὁ ἡ ῆ ῖ
κατ γένος κα καθ μοιότητα, κα ξύλον κάρπιμον ποιο νὰ ὶ ᾿ ὁ ὶ ῦ
καρπόν, ο τ σπέρμα α το ν α τ κατ γένος π τ ςὗ ὸ ὐ ῦ ἐ ὐ ῷ ὰ ἐ ὶ ῆ
γ ς. κα γένετο ο τως»Γένεσις, Κεφ. 3.18: « κάνθας καῆ ὶ ἐ ὕ ἀ ὶ
τριβόλους νατελε σοι, κα φαγ τ ν χόρτον τοἀ ῖ ὶ ῇ ὸ ῦ
γρο »Έξοδος, Ι'.12: «ε πε δ Κύριος πρ ς Μωυσ ν·ἀ ῦ ἶ ὲ ὸ ῆ
κτεινον τ ν χε ρα π γ ν Α γύπτου, κα ναβήτω κρ ς πἔ ὴ ῖ ἐ ὶ ῆ ἰ ὶ ἀ ἀ ὶ ἐ ὶ
τ ν γ ν κα κατέδεται π σαν βοτάνην τ ς γ ς κα πάντα τ νὴ ῆ ὶ ᾶ ῆ ῆ ὶ ὸ
καρπ ν τ ν ξύλων, ν πελίπετο χάλαζα»Ψαλμοί,ὸ ῶ ὃ ὑ ἡ
ΡΓ'(ΡΔ').14: « ξανατέλλων χόρτον το ς κτήνεσι κα χλόην τὁ ἐ ῖ ὶ ῇ
δουλεί τ ν νθρώπων το ξαγαγε ν ρτον κ τ ς γ ς»Οιᾳ ῶ ἀ ῦ ἐ ῖ ἄ ἐ ῆ ῆ
Ρασταφάρι αναγνωρίζουν στην κάνναβη τόσο μία
αναζωογονητική δράση όσο και ευρύτερες θεραπευτικές
ιδιότητες, θεωρώντας παράλληλα πως ενισχύει τη σοφία και
τη δυνατότητα κατανόησης τού ανθρώπου. Χρησιμοποιείται
κατά κύριο λόγο στη διάρκεια των θρησκευτικών
συγκεντρώσεών τους. Σε αντιδιαστολή, είναι αντίθετοι στη
χρήση αλκοόλ ή καπνού, θεωρώντας πως η χρήση των
ουσιών αυτών είναι περισσότερο επιβλαβής, ενώ συγχρόνως
συνδέεται με την ενίσχυση μεγάλων οικονομικών
βιομηχανιών.
7. Διατροφή (I-tal)
Οι Ρασταφάρι ακολουθούν συγκεκριμένες
διατροφικές συνήθειες στα πλαίσια των
καθημερινών πρακτικών τους. Δίνουν έμφαση στην
κατανάλωση αποκλειστικά φυσικών προϊόντων
(ital food ή απλά ital, από τον όρο vital) και είναι
κατά κύριο λόγο χορτοφάγοι, αποκλείοντας μεταξύ
άλλων τη χρήση αλκοόλ, αλατιού ή εν γένει
τροφών που έχουν υποστεί χημική επεξεργασία. Η
πρακτική αυτή εναρμονίζεται με μία ευρύτερη τάση
των Ρασταφάρι για τη διατήρηση της «πίστης στη
Γη και στη φύση», υποδηλώνοντας παράλληλα μία
αποποίηση άλλων Αφρικανικών παραδόσεων, ενώ
στηρίζεται στα βιβλία Λευιτικόν και Δευτερονόμιον
της Παλαιάς Διαθήκης.
8. Μουσική
Η μουσική διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο
κίνημα των Ρασταφάρι και υπήρξε άρηκτα
συνδεδεμένη με αυτό, αποτελώντας αναπόσπαστο
τμήμα των θρησκευτικών τελετουργιών του όσο και
μέσο διάδοσής του. Το πιο αυθεντικό είδος που
ταυτίζεται με το Ρασταφαριανισμό είναι η
θρησκευτική μουσική νιαμπίνγκι (Nyabingi ή
nyabinghi) που χαρακτηρίζεται από το έντονα
ρυθμικό της στοιχείο, αφρικανικής καταγωγής.
Αποτελεί τη βάση του μεγαλύτερου μέρους της
σύγχρονης τζαμαϊκανής μουσικής και περιλαμβάνει
κυρίως ύμνους υπό τον επιβλητικό ήχο τυμπάνων
και άλλων κρουστών, που συνοδεύουν τις
θρησκευτικές συγκεντρώσεις των πιστών, οι οποίες
περιλαμβάνουν συχνά συνοδευτικό χορό και τη
χρήση κάνναβης.Σημαντική συμβολή στη
διαμόρφωση και εξάπλωση της μουσικής των
Ρασταφάρι είχε ο Όσβαλντ Γουίλιαμς, γνωστός ως
Count Ossie, εισάγοντας τον τελετουργικό
τυμπανισμό που τη χαρακτηρίζει.Από τα τέλη της
δεκαετίας του 1960, ο ρασταφαριανισμός
συνδέθηκε στενά και με τη ρέγγε, η οποία με τη
σειρά της ενίσχυσε σε μεγάλο βαθμό τη δημοφιλία
του και συνέβαλε στη διάδοσή του, ειδικότερα στις
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στον Καναδά και
σε χώρες της Ευρώπης. Διακεκριμένοι μουσικοί και
οπαδοί του Ρασταφαριανισμού, όπως ο Μπομπ
Μάρλεϊ, χρησιμοποίησαν σύμβολα των Ρασταφάρι,
ενσωμάτωσαν στοιχεία της θρησκευτικής μουσικής
τους στη ρέγγε, ενώ μέσα από τους στίχους τους
εξέφρασαν τις κοινωνικοπολιτικές πεποιθήσεις τους
και υιοθέτησαν το λεξιλόγιο τους.
