կենսաբանություն

1. Ժառանգական
փոփոխականության
մուտացիաներ
Վլադիկ Մուսայելյան
9-3

2. Մուտացիա
 Մուտացիա-գենոտիպի կայուն փոփոխություն, որը իրականանում է
արտաքին կամ ներքին միջավայրի ազդեցության տակ։ Մուտացիաների
առաջացման պրոցեսը ստացել է մուտագենեզ անվանումը։Հատկապես շատ
վտանգավոր են թմրանյութերը՝ արհեստական և բնական:Այդ նյութերի
օգտագործումը նույնպես բերում է մուտացիաների
առաջացմանը:Ալկոհոլիզմը նույնպես կարող է առաջացնել տարբեր
մուտացիաներ, որի հետևանքով ծնվում է երկրի ,ազգի
համար անառողջ,անպիտանի սերունդ:Քիչ վտանգավոր չի նաև ծխախոտը,
որը առաջացնում է տարբեր սրտ-անոթային, ուռուցքային
հիվանդություններ:

3. Մուտացիայի պատճառները
 Մուտացիաները լինում են՝
 Ինքնաբուխ-առաջանում են ինքնաբերաբար օրգանիզմի ողջ կյանքի
ընթացքում իր համար նորմալ շրջակա միջավայրի պայմանների դեպքում
մոտավոր հաճախականությամբ յուրաքանչյուր նուկլեոտիդի բջջային
գեներացիայի ընթացքում:
 Աջակցված-գենոմի ժառանգվող փոփոխությունները, որոնք առաջանում
են շրջակա միջավայրի ոչ բարենպաստ ազդեցության կամ արհեստական
պայմաններում այս կամ այն մուտագեն ազդեցությունների արդյունում։

4. Մուտացիայի դասակարգում
 Գոյություն ունեն մուտացիաների մի քանի դասակարգումներ՝ ըստ տարբեր
չափանիշների։Մյոլլեռը առաջարկել է մուտացիաները բաժանել ըստ գենի
գործառնության փոփոխության բնույթի.
 հիպոմորֆ (փոփոխված ալլելները գոծում են նույն ուղղությամբ, ինչ որ
վայրի տեսակի ալլելները՝ սինթեզելով միայն ավելի քիչ քանակի
սպիտակուցային նյութ), ամորֆ (մուտացիան նման է գենի գործառնության
լրիվ կորստին),
 հակաամորֆ (մուտացիոն հատկանիշը փոխվում է, օրինակ եգիպտացորենի
սերմերի կարմիր գույնը փոխվում է մոխրագույնի),
 նեոամորֆ։
 Ժամանակակից գիտական գրականությունում օգտագործվում է առավել
ֆորմալ դասակարգում, որը հիմնված է առանձին գեների, քրոմոսոմների և
ամբողջական գենոմի կառուցվածքի փոփոխության բնույթի վրա։ Այդ
դասակարգման շրջանակներում տարբրում են հետևյալ մուտացիաները.
 գենոմային,
 քրոմոսոմային,
 գենային։

5. Գենոմային պոլիպլոիդիզացում
 Օրգանիզմների կամ բջիջների առաջացում, որոնց գենոմը ներկայացված է
քրոմոսոմների երկուսից ավել հավաքածուով և անեուպլոիդիացում`
գապլոիդ հավաքածուին ոչ բազմապատիկ քրոմոսոմների թվի
փոփոխություն։ Կախված քրոմոսոմային հավաքածուների ծագումից՝
պոլիպլոիդների մեջ տարբերում են՝
 ալլոպոլիպլոիդներ, որոնք ունեն տարբեր տեսակի՝ հիբրիդացումից
ստացված քրոմոսոմների ավաքածուներ,
 աուտոպոլիպլոիդներ, որոնց մոտ տեղի է ունենում սեփական գենոմի
քրոմոսոմների թվի ավելացում n անգամ։

6. Քրոմոսոմային մուտացիա
 Սրա ժամանակ տեղի են ունենում առանձին քրոմոսոմների կառուցվածքի
խոշոր փոփոխություներ։ Այդ դեպքում դիտվում է մեկ կամ մի քանի
քրոմոսոմների գենետիկական նյութի կորուստ (դելեցիա) կամ
կրկնապատկում (դուպլիկացիա), ինչպես նաև առանձին քրոմոսոմների
հատվածների կողմնորոշման փոփոխություն (ինվերսիա), և գենետիկական
նյութի տեղափոխություն մեկ քրոմոսոմից մյուսի վրա (տրանսլոկացիա)
(ծայրահեղ դեպք է հանդիսանում ամբողջական քրոմոսոմների
միավորումը, դրա օրինակ է Ռոբերտսոնյան տրանսլոկացիան, որը
հանդիսանում է քրոմոսոմային մուտացիայից գենոմայինի անցումային
տարբերակ): Գենային մակարդակով ԴՆԹ-ի սկզբնական կառուցվածքի
փոփոխությունները մուտացիայի ազդեցության տակ նվազ նշանակալից են,
քան քրոմոսոմային մուտացիաների դեքում, սակայն գենային մուտացիաերը
առավել հաճախ են հանդիպում։

7. Գենային մուտացիա
 Սրա արդյունքում տեղի են ունենում մեկ կամ մի քանի նուկլեոտիդների
փոփոխություններ, դելեցիաներ, ներդրումներ և տրանսլոկացիաներ,
դուպլիկացիաներ և ինվերսիաներ՝ գեների տարբեր հատվածներում, այն
դեպքում, երբ մուտացիայի ազդեցության տակ փոփոխվում է միայն մեկ
նուկլեոտիդ, ապա խոսքը գնում է կետային մուտացիաների մասին։ Քանի
որ ԴՆԹ-ի կազմի մեջ մտնում են միայն երկու տիպի ազոտային
միացություններ` պուրիններ և պիրիմիդիններ, ապա հիմքերի
փոփոխությամբ բոլոր կետային մուտացիաները բաժանվում են երկու դասի՝
տրանզիցիա (պուրինի փոփոխությունը պուրինով և պիրիմիդինի
փոփոխությունը պիրմիդինով) և տրանսվերսիա (պուրինի փոփոխությունը
պիրիմիդինով և հակառակը)։


8. Վերջ