Μία παρουσίαση για την Εισαγωγή στη Δραματική Ποίηση

1. Ελένη, Ευριπίδη
Εισαγωγή

2. Είδη αρχαίου ποιητικού λόγου
1. Επική ποίηση
2. Λυρική ποίηση
3. Δραματική ποίηση * (6ος-5ος αιώνας π.Χ.)
* Προορίζεται για παράσταση, ζωντανεύει ένα γεγονός που
εξελίσσεται μπροστά στους θεατές. Συνθέτει στοιχεία και από
το έπος και από τη λυρική ποίηση που προηγούνται χρονικά
(δράμα <δράω –δρω = πράττω)

4. Δημιουργία
Το δράμα προήλθε από τις θρησκευτικές τελετές, τα
δρώμενα (= ιερές συμβολικές πράξεις ) προς τιμήν του
δημοφιλούς θεού Διόνυσου.
Χαρακτηριστικά της λατρείας του:
•ιερή μανία που προκαλεί την έκσταση, την
επικοινωνία με το θεό
•θεοληψία, δηλαδή κατοχή από το πνεύμα του θεού,
θεία έμπνευση
•έξαλλος ενθουσιασμός των πιστών
•μίμηση που εκφράζει συναισθηματικές καταστάσεις
•μεταμφίεση των πιστών σε Σάτυρους

5. Διθύραμβος
Θρησκευτικό - λατρευτικό άσμα (τραγούδι) από τον
ιερό θίασο των πιστών του Διονύσου (50 χορευτές,
μεταμφιεσμένοι σε τράγους, εκτελούσαν κυκλικά το
διθύραμβο) με συνοδεία αυλού. Ο πρώτος των χορευτών,
ο εξάρχων, ίσως απέδιδε και κάποια αφήγηση σχετική
με τη ζωή του θεού. Αρχικά ήταν αυτοσχέδιος και
άτεχνος.

6. Είδη δραματικής ποίησης
Τραγωδία: ο ηρωικός άνθρωπος που συγκρούεται με ανώτερες
δυνάμεις, αντλεί θέματα κυρίως από μύθους.
Κωμωδία: προκαλεί το γέλιο μέσα από την κριτική της
σύγχρονης πραγματικότητας.
Σατυρικό Δράμα: διακωμώδηση της τραγωδίας και των μύθων.

7. Τραγωδία - Εξέλιξη
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η τραγωδία γεννήθηκε από το
διθύραμβο και τους αυτοσχεδιασμούς των πρωτοτραγουδιστών.
Αρίων (6ος αι. π.Χ.): πρώτος συνθέτης διθυράμβου, με λυρική
μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο, παρουσιάσε τους χορευτές
μεταμφιεσμένους σε σατύρους
(χαρακτηριστικά τράγων: τραγωδοί < τράγων+ωδή).
Γι’αυτό θεωρείται ευρετής του τραγικού τρόπου.

8. Θέσπις (6ος αι. π.Χ.): στάθηκε απέναντι από το χορό και
συνδιαλέχθηκε με στίχους, δηλ.αντί να τραγουδήσει άρχισε να
αφηγείται. Έτσι πρόσθεσε ένα άλλο πρόσωπο, εκτός Χορού, τον
υποκριτή -ηθοποιό (υποκρίνομαι = αποκρίνομαι) που έκανε διάλογο
με το Χορό, συνδυάζοντας το επικό στοιχείο (λόγος) με το λυρικό
(μουσική). Αποτέλεσμα αυτής της καινοτομίας ήταν η γέννηση της
τραγωδίας.

9. Η ακμή της τραγωδίας (5ος αι. π.Χ.)
Εποχή και συνθήκες
Η τραγωδία ανθεί την περίοδο της δημοκρατικής οργάνωσης της πόλης-
κράτους της Αθήνας , κατά τη διάρκεια του χρυσού αιώνα, όταν , μετά τη
νίκη στους Περσικούς πολέμους, η πόλη είναι πολύ ισχυρή και
παράλληλα αποτελεί μεγάλο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο.
Θεματολογία
Οι τραγωδίες είναι θεατρικές παραστάσεις όπου ο κεντρικός ήρωας
συγκρούεται με τη Μοίρα, την Ανἀγκη, τη Θεία Δικαιοσύνη. Το τριαδικό
σχήμα ύβρις-άτη-δίκη αποτελεί το ηθικό υπόβαθρο της τραγωδίας. Οι
συγγραφείς αντλούν τα θέματά τους από τη μυθολογία, στα ἐργα τους
όμως δεν λείπει η σύνδεση με την επικαιρότητα.►

10. Παραστάσεις-Δραματικοί αγώνες
Παραστάσεις τραγωδιών στην αρχαία Αθήνα γίνονταν στις γιορτές του θεού
Διονύσου (Μεγάλα Διονύσια, Μικρά Διονύσια, κλπ).
Δραματικοί αγώνες
Κάθε ποιητής διαγωνιζόταν με μια τετραλογία (3 τραγωδίες και 1 σατυρικό
δράμα). Επώνυμος άρχων: επέλεγε 3 ποιητές από τον κατάλογο εκείνων
που είχαν υποβάλει αίτηση. Χορηγός: πλούσιος πολίτης που αναλάμβανε τα
έξοδα της παράστασης. Κριτές: ήταν 10 (ένας από κάθε φυλή)) και
επιλέγονταν με κλήρωση.
Η τελετή βράβευσης γινόταν στην Εκκλησία του Δήμου. Στεφάνι κισσού
στους ποιητές και χάλκινος τρίποδας στους χορηγούς. Τα ονόματα των 3
πρώτων νικητών αναγράφονταν σε πλάκες και φυλάσσονταν στο δημόσιο
αρχείο.

12. Οι συντελεστές της παράστασης
Οι υποκριτές (ηθοποιοί): Ήταν μόνο άντρες. Αρχικά υπήρχε μόνο 1
υποκριτής. Ο Αισχύλος πρόσθεσε τον δεύτερο και ο Σοφοκλής τον τρίτο.
Ήταν επαγγελματίες οργανωμένοι σε συντεχνία.
Ο Χορός: Ήταν μόνο άντρες. Αρχικά 50, αργότερα 12 και από το Σοφοκλή
έγιναν 15. Ο Χορός έμπαινε στην ορχήστρα από τη δεξιά πάροδο με
σχηματισμό, με επικεφαλής τον αυλητή. Είχε την πλάτη στραμμένη προς
τους θεατές και ο διαλεγόταν με τους υποκριτές μέσω του Κορυφαίου.
Εξέφραζε την κοινή γνώμη και συναισθήματα.
Ο αυλητής: Συνόδευε με τον αυλό την εκτέλεση των λυρικών μερών του
δράματος (σελ. 29, σχ.β.)
Το κοινό;

13. Τα μέρη του αρχαίου θεάτρου
1. Το κοίλον ή θέατρον: ήταν ο χώρος όπου κάθονταν οι θεατές ημικυκλικά
ημικυκλικά απέναντι από τη σκηνή. Τα καθίσματα λεγόταν εδώλια. Το κοίλον
χωριζόταν από 2 μεγάλους οριζόντιους διαδρόμους σε 3 ζώνες που
ονομάζονταν διαζώματα. Τα καθίσματα (εδώλια), που ήταν κτισμένα
αμφιθεατρικά, διέκοπταν κλίμακες (σκάλες )από τις οποίες οι θεατές ανέβαιναν
στις υψηλότερες θέσεις. Τα τμήματα των εδωλίων ανάμεσα στις κλίμακες
λεγόταν κερκίδες.
2. Η ορχήστρα: Ήταν ο χώρος του χορού. Είχε κυκλικό ή ημικυκλικό σχήμα και
στο κέντρο του υπήρχε ο βωμός του Διονύσου, η θυμέλη.
3.Η σκηνή: Ήταν ξύλινη μακρόστενη κατασκευή στη ελεύθερη πλευρά της
ορχήστρας και προς τους θεατές, συνήθως εικόνιζε την πρόσοψη ναού ή
ανακτόρου και είχε ειδικό χώρο βοηθητικό των υποκριτών. Λογείο:
υπερυψωνένος ξύλινος χώρος μπροστά από τη σκηνή, για να δρουν οι
ηθοποιοί.

14. Πάροδοι -Μηχανήματα
Πάροδοι: οι 2 διάδρομοι, δεξιά και αριστερά της σκηνής , από τις
οποίες έμπαιναν ο Χορός και κάποιες φορές οι υποκριτές . Από τη δεξιά ως
προς τον θεατή πάροδο έμπαιναν αυτοί που έρχονταν από την πόλη ή το
λιμάνι, ενώ από την αριστερή αυτοί που έρχονταν από τους αγρούς ή μια ξένη
χώρα.
Μηχανήματα: Το εκκύκλημα: Ήταν τροχοφόρο δάπεδο, πάνω στο οποίο
παρουσίαζαν ομοιώματα νεκρών. Ο γερανός ή αιώρημα: Είδος γερανού με τη
βοήθεια του οποίου εμφανίζονταν οι θεοί. Το βροντείο για τη μηχανική
αναπαραγωγή της βροντής ή της αστραπής. Οι περίακτοι: ξύλινοι στύλοι για
την εναλλαγή του σκηνικού.

18. Ορισμός
O Aριστοτέλης, στο έργο του Περὶ Ποιητικῆς (VI, 1449 β), δίνει τον εξής
ορισμό για την τραγωδία:
«Ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας,
μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς
μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι' ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου
περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».
H τραγωδία, δηλαδή, είναι μίμηση πράξης εξαιρετικής και τέλειας (με αρχή,
μέση και τέλος), η οποία είναι σύντομη, με λόγο που τέρπει, διαφορετική για
τα δύο μέρη της (διαλογικό και χορικό), με πρόσωπα που δρουν και δεν
απαγγέλλουν απλώς, και η οποία με τη συμπάθεια του θεατή (προς τον
πάσχοντα ήρωα) και το φόβο (μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση) επιφέρει
στο τέλος τη λύτρωση από παρόμοια πάθη (κάθαρση, < καθαίρω).

19. Μύθος: σενάριο
Ήθος: χαρακτήρες
λέξις:γλώσσα
διάνοια: αντιλήψεις
μέλος : μουσική
Όψις: σκηνικά - ενδυμασία
Κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας

20. Κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας
Επικά - Διαλογικά
• Πρόλογος
• Επεισόδια
• Έξοδος
Λυρικά - χορικά
• Πάροδος
• Στάσιμα
• Μονωδίες – Διωδίες
• Κομμοί

21. Αισχύλος – Σοφοκλής -Ευριπίδης
Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί ποιητές
•Εισήγαγε τον αφηγηματικό πρόλογο και επίλογο
•Χρησιμοποίηση τον «από μηχανής» θεό
•Μείωσε την έκταση των χορικών και τα αποσύνδεσε από τα επεισόδια
•Διασκεύασε ελεύθερα τους μύθους και τους συνέδεσε με την καθημερινή ζωή
•Έπλασε τους ήρωές του πιο ανθρώπινους, πιο κοντά στο θεατή
• Μέσα από αυτούς συζητάει, διαμαρτύρεται, ασκεί κριτική ακόμα και στους θεούς.

22. Μήδεια
Ελένη
Ιφιγένεια εν Αυλίδι
Ιφιγένεια η εν Ταύροις
Τρωάδες
Ορέστης Βάκχαι

23. Πηγή
Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας , Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου,
Στέφος, Στεργιούλης, Χαριτίδου, ΟΕΔΒ