1. ΡΩΜΑΝΙΑ
Ημέρες δόξας … πόνου και οδύνης
Σημαντικότερα γεγονότα
324. Ο Μ. Κωνσταντίνος νικά τον Λικίνιο στην Αδριανούπολη και γίνεται
Μονοκράτορας. Μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Βυζάντιο,
ονομάζεται Νέα Ρώμη και αργότερα Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με μια
παράδοση καθώς χάραζε τα σύνορα της Πόλης, εμφανίστηκε στον ουρανό ένα
παράξενο σημάδι. Ένας αετός κρατώντας ένα φίδι πέταξε πολύ ψηλά. Το φίδι
κουλουριάστηκε στο σώμα του αετού και μετά από λίγο ο αετός έπεσε νεκρός.
Οι σοφοί του είπαν ότι η αυτοκρατορία σου θα ανέβει πολύ ψηλά αλλά στο
τέλος θα την πάρουν απίστου εχθροί.
330. Στις 11 Μαΐου του 330 πραγματοποιούνται τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης.
Χτίζονται θαλάσσια τείχη κατασκευάζονται λιμάνια, η Πόλη γεμίζει με έργα τέχνης
από όλη την Αυτοκρατορία.
363. Ο Θεοδόσιος κηρύτει το Χριστιανισμό επίσημη Θρησκεία.
Οι 3 Ιεράρχες με τη ζωή, το έργο και τη διδασκαλία τους συμβάλλουν στην
εξάπλωση του Χριστιανισμού.
395. Ο Θεοδόσιος μοιράζει την αυτοκρατορία στους 2 γιους του, στον Αρκάδιο δίνει
το ανατολικό και στον Ονώριο το δυτικό τμήμα όπου το 476 διαλύεται οριστικά
καθώς εισβάλουν γερμανικά φύλα. Το ανατολικό τμήμα αρχίζει και εξελληνίζεται
από την Ευδοκία (σύζυγο του Θεοδοσίου Β΄) ιδρύοντας το Πανδιδακτήριο όπου
διδάσκονται τα μαθήματα στην Ελληνική γλώσσα.
527. Ο Ιουστινιανός κάνει πολλές μεταρυθμίσεις και αλλαγές.
537. Χτίζεται η Αγία Σοφία (ολοκληρώνεται) από τους Ανθέμιο και Ισίδωρο με ρυθμό
Βασιλικής με τρούλο.
6ο
αι. Η Αυτοκρατορία με ενέργειες του Ιουστινιανού (διπλωματικές στην Ανατολή και
στρατηγικές στη Δύση) φτάνει στα παλιά της σύνορα.
610. Ηράκλειος
626. Κατά τη δεύτερη εκστρατεία του κατά των Περσών η Πόλη πολιορκείται από
τους Πέρσες και τους Αβάρους και σώζεται κατά θαυμαστό τρόπο από την
Παναγία και προς τιμήν της οι κάτοικοι όλη τη νύχτα όρθιοι έψαλλαν τον
Ακάθιστο Ύμνο
7ο
–10ο
αι. Τα σύνορα (τις άκρες) της Αυτοκρατορίας φύλαγαν οι Ακρίτες όπου είχαν

2. δωρεάν γη να την καλλιεργούν και δεν πλήρωναν φόρους. Ο λαός τους ένοιωθε
προστάτες, τους θαύμαζε, τους αγαπούσε και τους εξύμνησε στα ακριτικά
τραγούδια (αρχή των δημοτικών τραγούδιων). Ο πιο ξακουστός ακρίτας ήταν ο
Βασίλειος Διγενής.
843. Η Σύνοδος που συγκάλεσε η Θεοδώρα τερματίζει την περίοδο της Εικονομαχίας
και επιφέρει ειρήνη στη χώρα με την αναστήλωση των εικόνων πουεορτάζεται
κάθε χρόνο την Α΄ Κυριακή των Νηστειών του Πάσχα και ονομάζεταιΚυριακή της
Ορθοδοξίας.
862. Ο Μιχαήλ ο Γ΄ και ο Πατριάρχης Φώτιος έστειλαν τους Θεσσαλονικείς αδελφούς
Κύριλλο και Μεθόδιο να διδάξουν στους Σλάβους τη χριστιανική πίστη, οι οποίοι
και επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο.
9ο
-11ο
αι. Περίοδος Μακεδονικής Δυναστείας. Το Βυζάντιο φτάνει στο απόγειο της
ακμής του και η εποχή ονομάζεται Χρυσή Εποχή του Βυζαντίου ή Μακεδονική
αναγέννηση με τη μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών και την
ίδρυση του πανεπιστημίου της Μαγναύρας. Ο Μέγας Φώτιος θεωρείται ο
σημαντικώτερος λόγιος του Βυζαντίου. Χάρη στο έργο του «Μυριόβιβλος»
διασώθηκαν πολλά αποσπάσματα αρχαίων έργων τα οποία σήμερα θεωρούνται
χαμένα. Μια άλλη μεγάλη μορφή είναι ο Λέων ο Μαθηματικός που ο Άραβας
χαλίφης της Βαγδάτης ήθελε να τον πάρει στην αυλή του προσφέροντας στον
αυτοκράτορα Θεόφιλο μεγάλη ποσότητα χρυσού και διαρκή ειρήνη. Ο Θεόφιλος
όμως αρνήθηκε λέγοντας ότι η σοφία και η παιδεία δεν εξαγοράζονται.
Τέλη 11ου
αι. Κρίση στην Αυτοκρατορία. Οι αυτοκράτορες κατάργησαν το νόμο του
Αλληλέγγυου που προστάτευε τους μικρούς καλλιεργητές, σταμάτησαν να δίνουν
κλήρο γης στους ακρίτες, τους φορολόγησαν και στη θέση τους έβαλαν ξένους
μισθοφόρους με αποτέλεσμα η αυτοκρατορία να οδηγείται σε παρακμή.
Ταυτόχρονα εμφανίζονται νέοι εχθροί οι Σελτζούκοι Τούρκοι που κατακτούν τις
επαρχίες της Αρμενίας, της Καππαδοκίας και τους Αγίους Τόπους.
Τότε οι Βυζαντινοί ζήτησαν βοήθεια από τον Πάπα της Ρώμης.
Ο Πάπας αντί να στείλει βοήθεια οργάνωσε 4 εκστρατείες και τις ονόμασε
σταυροφορίες με σκοπό να κρατήσουν δικά τους όσα εδάφη ελευθερώσουν.
1204 Στην 4η
σταυροφορία οι Βενετοί με παρότρυνση του εκθρονισμένου αυτοκράτορα
Αλέξιου Άγγελου κατευθύνθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, την κατέλαβαν και επί 3
μέρες λεηλατούσαν, κατέστρεφαν και έκαιγαν ότι έβρισκαν. Δε σεβάστηκαν ούτε τα
ιερά μνημεία, ούτε τις εκκλησίες, ούτε τα μοναστήρια. Το πιο φρικτό έγκλημάτους
όμως ήταν η λεηλασία και η απογύμνωσητης Αγίας Σοφίας από τα ιερά της σκεύη.
1261 Η αυτοκρατορία της Νίκαιας απελευθερώνει την Πόλη από τους Φράγκους.

3. 14ος
αι. Στα μέσα του 14ου
αιώνα ένας νέος εχθρός, οι Οθωμανοί Τούρκοι εμφανίζονται
στα ανατολικά σύνορα. Επεκτείνονται γρήγορα και δημιουργούν δικό τους κράτος
στη Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια.
1448 Μετά το θάνατο του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου, άρχοντες και λαός της Πόλης
διάλεξαν για νέο αυτοκράτορα τον αδελφό του Κωνσταντίνο Δεσπότη του Μιστρά,
ο οποίος προσπάθησε να συμφιλιώσει τους ενωτικούς με τους ανθενωτικούς για
να συνεργαστούν για την ενότητα της χριστιανοσύνης καλώντας τον Πάπα να
στείλει καθολικούς ιερωμένους στην Πόλη για να συλλειτουργήσουν στην Αγία
Σοφία με ορθόδοξους κληρικούς.
Επίσης οργάνωσε και εξόπλισε τη μικρή φρουρά της Πόλης, συντήρησε τα
καράβια του στόλου κι ασφάλισε την είσοδο του Κεράτιου κόλπου με διπλή
χοντρή αλυσίδα.
1451 Πεθαίνει ο Μουράτ Β΄ και αναλαμβάνει νέος σουλτάνος ο γιος του Μωάμεθ Β΄ σε
ηλικία 21 ετών λέγοντας ότι : Τελευταία επιθυμία του πατέρα του ήταν να
κυριέψει αυτός την Πόλη.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος διαβλέποντας το μεγάλο κίνδυνο που διατρέχει η
Πόλη και μαζί της ολόκληρο το Βυζάντιο, στέλνει πρέσβεις και καλεί σε βοήθεια. Τα
ευρωπαϊκά κράτη μένουν ασυγκίνητα και αρκούνται μόνο σε υποσχέσεις. Η μόνη
εξαίρεση σ’ αυτήν την τραγική κατάσταση υπήρξε εκείνη του γενναίου Γενουάτη
Ιωάννη Ιουστινιάνη (μάλλον ελληνικής καταγωγής) ο οποίος χωρίς να προσκληθεί
έσπευσε να βοηθήσει με 2 μεγάλα καράβια και 700 πολεμιστές.
Στις 6 Απριλίου οι Τούρκοι άρχισαν την πολιορκία, αναπτύσσοντας τις δυνάμεις
τους γύρω από τα τείχη της Πόλης. Οι δυνάμεις των Ελλήνων έναντι των Τούρκων είναι
ελάχιστες. 5.000 στρατιώτες, μαζί με 2.000 Γενουάτες και Βενετούς, έχοντας 28 πλοία, με
μισοκατεστραμένα τείχη απέναντι στους 150.000 στρατιώτες με 400 πλοία που διέθεταν
άριστη οργάνωση και σύγχρονο εξοπλισμό.
Στις 12 Απριλίου ξεκινούν σφοδρό βομβαρδισμό, ο οποίος κράτησε πολλές ημέρες
και προκάλεσε σημαντικές ζημιές. Για το βομβαρδισμό των τειχών χρησιμοποιήθηκαν
ορειχάλκινα κανόνια με τεράστια πέτρινα βλήματα, κατασκευάσματα του γνωστού
Ούγγρου μηχανικού Ουρβανού.
Τη νύχτα της 22ας προς 23ης
Απριλίου οι Τούρκοι μετέφεραν 70 πλοία από το
Βόσπορο στον Κεράτιο κόλπο, μέσω του λόφου του Πέραν, αφού κατασκεύασαν ένα
είδος ξύλινης εξέδρας και τα έσυραν πάνω σ’ αυτήν. Έτσι ο αποκλεισμός έγινε
στενώτερος.
Στις 23 Μαΐου ο Μωάμεθ στέλνει πρεσβεία με επικεφαλής τον Ισμαήλ Χάμζα,
ζητώντας την παράδοση της Πόλης με την υπόσχεση να σωθούν όλοι οι κάτοικοι και ο
Κωνσταντίνος να γίνει άρχοντας στο Μυστρά. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε και κάλεσε
αμέσως πολεμικό συμβούλιο όπου όλοι συμφώνησαν με την απόφασή του να μη

4. παραδώση την Πόλη και να αντισταθούν μέχρις εσχάτων. Τη γραπτή απάντηση
μετέφερε στον Μωάμεθ ο εκατόνταρχος Βατάτζης, ο οποίος γνώριζε την τουρκική
γλώσσα και ως στρατιωτικός θα μπορούσε να εκτιμήσει την κατάσταση του
στρατοπέδου των Τούρκων.
Η ηρωική απάντηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου προς τον Μωάμεθ αποτελεί
ένα από τα λαμπρότερα κείμενα της ελληνικής ιστορίας.
« Το δε την Πόλιν σοι δούναι, ούτε εμόν εστίν, ουδ’ άλλου των κατοικούντων εν
αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της
ζωής ημών».
Με αυτή την απάντηση ο Κωνσταντίνος προσέφερε δίδαγμα τιμής, ανδρείας και
πατριωτισμού όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά και στην παγκόσμια ιστορία.
Στις 24 Μαΐου γίνεται λιτανεία στους δρόμους της Κωσταντινούπολης με την
Εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, ενώ στο οθωμανικό στρατόπεδο ετοιμάζονται για
τη μεγάλη επίθεση. Καθώς η πομπή προχωρούσε αργά και με επισημότητα, η εικόνα
ξαφνικά γλίστρησε από το βάθρο πάνω στο οποίο μεταφερόταν. Όταν οι πιστοί
προσπάθησαν να τη σηκώσουν, τους φάνηκε βαριά σαν μολύβι. Αμέσως μετά,
ξέσπασε μια δυνατή νεροποντή με χαλάζι. Την επομένη μέρα όλη η Πόλη, αν και ήταν
Μάης, καλυπτόταν από ένα πυκνό στρώμα ομίχλης. Η απόκοσμη ατμόσφαιρα ενέτεινε
την άσχημη διάθεση όλων.
Στις 25 Μαΐου προς το βράδυ έγινε κάτι ακόμα πιο περίεργο. Στην αρχή φάνηκε
σαν ένα φως να λούζει την Πόλη, σαν ο εχθρός να έκαιγε τη Βασιλεύουσα. Το φως
επικεντρώθηκε πάνω από τον τρούλο της Αγιά-Σοφιάς. Ο Νέστωρ Ισκαντέρ περιέγραψε
τι είδε: «στην κορυφή του παραθύρου μια μεγάλη φλόγα έβγαινε προς τα έξω, που
περικύκλωσε τον τρούλο της εκκλησίας για αρκετή ώρα. Αμέσως πέταξε στον ουρανό.
Αυτοί που το είδαν, μούδιασαν και άρχισαν να θρηνούν και να κραυγάζουν: «Kύριε
ελέησον!».
Για τους πιστούς ήταν ξεκάθαρο ότι ο Θεός εγκαταλείπει την Πόλη… Θα
υπάρξουν νέες πιέσεις στον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει την Πόλη και να οργανώσει
την άμυνα και την αντεπίθεση από ένα ασφαλέστερο σημείο. Η στάση του θα
παραμείνει ίδια ως το τέλος: «Δε θα εγκαταλείψω το λαό μου. Αν είναι να χαθεί η
Πόλη, τότε ας χαθώ κι εγώ μαζί της».
Ο Μάης τελείωνε, οι δυνάμεις εξαντλούνταν, τα θεϊκά σημάδια που πάντα
συγκλόνιζαν τους βυζαντινούς το έδειχναν, η Πόλη πορευόταν το πεπρωμένο της…
Ύστερα από αυτά ο Σουλτάνος έλαβε απόφαση για την τελική επίθεση και έφοδο
κατά της Πόλης.
Έτσι τη Δευτέρα 28 Μαΐου κάλεσε όλους τους σατράπες, τους πασάδες, τους
στρατηγούς του και γενικά όλους τους αξιωματούχους του και σύμφωνα με τον
ιστορικό Κριτόβουλο, γραμματικό στην αυλή του Μωάμεθ, είπε τα ακόλουθα:

5. « Δε σας κάλεσα για να ζητήσω να πολεμήσετε αύριο με θάρρος, γιατί ξέρω πως
το θάρρος σας περισσεύει. Θέλω μόνο να σας πω τις άπειρες αμοιβές που θα έχετε
άμα νικήσετε. Πρώτα σ’ αυτή τη μεγάλη Πόλη κρύβεται αμέτρητος πλούτος, τόσο στις
εκκλησιές και τα μοναστήρια, όσο και στα παλάτια των αρχόντων, χρυσάφι, ασήμι,
πολύτιμα πετράδια, σε ποσότητες που δεν τις βάζει ο νους του ανθρώπου. Ύστερα θα
βρείτε τις ομορφότερες γυναίκες του κόσμου, παρθένες σε ώρα γάμου, που θα τις
πάντρευαν με πρίγκιπες και που θα γίνουν σκλάβες σας. Ακόμα θα βρείτε αγόρια,
τρυφερά αρχοντόπουλα από ευγενικές φαμίλιες. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι θα
κυριεύσετε την Ισταμπούλ, την ονομαστή πρωτεύουσα της οικουμένης, που απόμεινε
καρφί στο πλευρό μας. Άμα την υποδουλώσετε αυτή, ανοίγει ο δρόμος να
κατακτήσουμε, για τη δόξα του Αλλάχ, όλο τον κόσμο. Και μη νομίσετε πως είναι
απόρθητη η πόλη. Να, σε τρεις μεριές το τείχος έπεσε, η τάφρος γέμισε, ώστε όχι
μόνο πεζός να μπορεί να περάσει εύκολα, αλλά και καβαλάρης βαριά οπλισμένος. Τι
να σας πω και για τους άντρες που θα πολεμήσετε;Είναι ξεθεωμένοι και λιγοστοί. Πως
θα μπορέσουν να κρατήσουν την έφοδό μας, ενόσω μένουν πάντα οι ίδιοι, ενώ εμείς
θα ριχνόμαστε καταπάνω τους διαρκώς με νέα ξεκούραστα τάγματα; Μην ξεχνάτε πως
τη μεγάλη μας αυριανή νίκη διαλαλούν όλες οι προφητείες. Και να ξέρετε ότι εγώ ο
ίδιος θα μπω στον αγώνα και θα δω καθέναν από σας τι θα κάνει. Τώρα πηγαίνετε να
δειπνήσετε χωρίς κανένα θόρυβο και μόλις ακούσετε τις σάλπιγγες τα μεσάνυχτα,
παρατάξτε γρήγορα τα τάγματά σας και περιμένετε σιωπηλοί, όσο να δώσω τις
διαταγές της εφόδου. Τότε προχωρήστε εμπρός, μόνον εμπρός, σαν τυφλοί, όσο να
πέσουν τα οχυρά. Αλλοίμονο όμως σε κείνον από σας, που δεν θα βρεθεί έτοιμος την
ώρα του ξεκινήματος. Ας είναι και στρατηγός, θα του πάρω το κεφάλι».
Την ίδια ώρα γίνονται μεγάλες προσπάθειες από τους Έλληνες επανορθώσεως
των τειχών που είχαν υποστεί τεράστιες ζημιές και αφετέρου λιτανείες και δεήσεις δια
την εξ ύψους βοήθεια, αλλά και ενδυνάμωση του φρονήματος του λαού και των
υπερασπιστών της πόλης.
Μετά από μεγάλη λιτανεία που είχε διατάξει ο ίδιος ο Κωνσταντίνος, κάλεσε και
κείνος τους αξιωματούχους του για να τους μιλήσει. Όλοι γνώριζαν ότι βαδίζουν προς
το θάνατο. Δύο ιστορικοί που παρακολουθούσαν το πολεμικό εκείνο συμβούλιο, ο
Σφραντζής και ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης Λεονάρδος, μας διέσωσαν το λόγο
του Κωνσταντίνου, ο οποίος είπε:
«Όπως κάνατε ως τώρα, πρέπει να προτιμήσετε το θάνατο παρά τη σκλαβιά, για
χάρη της πίστης της αγίας, της γλυκιάς πατρίδας και των παιδιών σας. Εάν όλο τον
κόσμο κερδίσετε και ζημιωθεί η ψυχή σας χάσατε τα πάντα. Τον Μωάμεθ με τα
μπουλούκια του εξήντα τώρα μέρες, τον νικήσατε, τον ντροπιάσατε. Απόψε πάλι, που
θα τον αντιμετωπίσετε, αδέλφια μου, μη δειλιάσετε, επειδή έπεσε μέρος από τα τείχη.
Εμείς όλοι πρέπει να χουμε τις ελπίδες μας στην ακαταμάχητη δύναμη του Θεού. Ο
αλιτήριος σουλτάνος στηρίζεται στα κανόνια του, το πλήθος του υλικού που μάζεψε

6. και τις μυριάδες των απίστων που τον ακολουθούν. Εμείς ας βασιστούμε σε άλλα
κίνητρα, την ευσέβεια, τη φιλοπατρία, την αγάπη της λευτεριάς, ας βασιστούμε στη
βοήθεια του Σωτήρος Χριστού, της Δέσποινας Παναγίας, που της είναι αφιερωμένη η
Βασιλεύουσα και στο θάρρος που δίνει ο δίκαιος αγώνας μας. Ο Μωάμεθ θέλει να
μεταβάλει τις εκκλησίες μας, όπου δοξολογούμε την Αγία Τριάδα, σε στάβλους για
μουλάρια και καμήλες. Μην ξεχνάτε το λαμπρό παρελθόν αυτής της πόλη, το μεγαλείο
που γνώρισε με τον Ιουστινιανό και τον Ηράκλειο, τον Βουλγαροκτόνο και τον Αλέξιο
Κομνηνό, τότε που το Βυζάντιο ήταν η ελπίδα και η χαρά της οικουμένης. Ούτε πρέπει
να ξεχνάμε πως είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Η γέρικη πρωτεύουσα της
Ανατολής δεν παλεύει τώρα για τη δόξα, παλεύει για τη ζωή της κι όμως η δόξα θα
είναι το βραβείο της. Όσο για μένα, είμαι αποφασισμένος να πεθάνω για την
ελευθερία του Γένους μας».
Κατόπιν ο Κωνσταντίνος εστράφη και στους ξένους υπερασπιστές της πόλης
απευθύνοντάς τους θερμά λόγια, λόγια αγάπης. Μετά από τα ανωτέρω, όπως γράφει ο
Σφραντζής, « οι τε επιφανείς και άσημοι, καρδίαν ως λέοντες εποίησαν, μήτε φιλτάτων
τέκνων μνημονεύοντες, ούτε γυναικών ή πλούτου φροντίζοντες, ει μη μόνον αποθανείν,
ίνα την πατρίδα φυλάξωσιν».
Όπως παρατηρεί κανείς, οι λόγοι οι εκφωνηθέντες υπό του Μωάμεθ και του
Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στα στρατόπεδά τους αντίστοιχα, αναλογούν προς την
ιστορία, τη ζωή και το ήθος των δύο λαών, προς την ηθική και πνευματική κατάσταση
των δύο στρατών και των αρχηγών τους και επιβεβαιώνουν τον αρχαιοελληνικό
χαρακτηρισμό των απολίτιστων ξένων ως βαρβάρων, ο οποίος συνεχώς
επαναλαμβάνεται στην επίκληση προς τον Κύριο στο Απολυτίκιο του Τιμίου Σταυρού
«νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος».
Μετά από την ομιλία του ο Κωνσταντίνος μετέβη με την ακολουθία του στην
Αγιά Σοφιά για να παρακολουθήσει τη θεία Λειτουργία, που έμελλε να είναι και η
τελευταία στην Μεγάλη Εκκλησιά, την Μητρόπολη της Ορθοδοξίας. Μετά το πέρας,
αφού ανέβηκε στον σολέα μαζί με τους επισήμους, μετάλαβε των Αχράντων
Μυστηρίων. Οι χιλιάδες πιστοί που παρακολουθούσαν ξέσπασαν σε λυγμούς και
αλληλοασπαζόμενοι και αλληλοσυγχωρούμενοι μεταλάμβαναν και πέραν του
μεσονυκτίου.
Ο Γάλλος ιστορικός Σουμπερζέ γράφει για την τελευταία χριστιανική Λειτουργία
στην Αγιά Σοφιά : «Η αγωνία εκείνη της δοξασμένης και παλιάς αυτοκρατορίας στη
μεγαλοπρεπή εκκλησιά, ίσως την ωραιότερη του κόσμου, φανέρωνε τέτοιο άφθαστο
μεγαλείο, ώστε το ελληνικό έθνος να μπορεί να περηφανεύεται γι αυτήν».
Ο Στήβεν Ράνσιμαν τη χαρακτηρίζει ως « τη νεκρώσιμη ακολουθία της ανατολικής
αυτοκρατορίας». Αυτή είναι η τελευταία Λειτουργία, που η παράδοση την θέλει

7. ατελείωτη, διακοπείσα με την εισβολή των Τούρκων και ίσως να είναι έτσι, αφού η
Θεία Κοινωνία κράτησε και πέραν του μεσονυκτίου.
Κατόπιν ο Κωνσταντίνος με τον Σφραντζή πήγε στο παλάτι των Βλαχερνών για να
αποχαιτερίσει το προσωπικό και ιδιαίτερα κάποιους πιστούς γέροντες, που τον ήξεραν
από παιδί. Τους συγκέντρωσε και τους ζήτησε άφεση, αν ποτέ τους κακοφέρθηκε και
εκείνοι γονάτισαν να του φιλήσουν το χέρι. Ο Σφραντζής γράφει πως, από πέτρα αν
ήταν, όποιος είδε αυτή τη σκηνή, δε θα μπορούσε να μη κλάψει. Κατόπιν ο
Κωνσταντίνος μαζί με τον Σφραντζή έφυγαν για τα τείχη. Εκεί κάπου χώρισαν και δεν
ξαναϊδώθηκαν.
Η γενική επίθεση άρχισε ξημερώματα της 29ης
Μαΐου και έγινε σε τρία στάδια.
Στην αρχή επιτέθηκαν τα άτακτα τμήματα του Μωάμεθ εναντίον του τείχους που
περιλαμβανόταν μεταξύ των ανακτόρων του Πορφυρογέννητου και της πύλης του
Αγίου Ρωμανού, αλλά στη σθεναρή αντίσταση των Ελλήνων υποχώρησαν. Η δεύτερη
επίθεση έγινε στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, αλλά και αυτή απέτυχε. Η Τρίτη επίθεση
έγινε με επίλεκτα τμήματα του στρατού που τα αποτελούσαν χιλιάδες άριστα
εξοπλισμένοι γενίτσαροι. Ορμούν εναντίον των αποκαμωμένων Ελλήνων και προς
στιγμήν φαίνεται ότι απομακρύνονται. Στην κρίσιμη αυτή στιγμή τραυματίζεται ο
γενναίος Ιουστινιάνης. Ένα απρόοπτο όμως γεγονός είναι αυτό που τελικά θα κρίνη τη
μοίρα της Αυτοκρατορίας.
Μερικοί Τούρκοι μπήκαν από κάποιο ρήγμα του τείχους στην πρώτη ζώνη και
ξαφνικά, χωρίς να το περιμένουν, ανακαλύπτουν ότι μία από τις πύλες του κάστρου
είναι ανοιχτή. Είναι η Κερκόπορτα, και από εκεί εισέρχονται στην Πόλη. Εκεί παίζεται
και η τελευταία πράξη του δράματος. Κάποιοι στρατιώτες βλέπουν τους Τούρκους
εντός των τειχών και φωνάζουν : « Εάλω η Πόλις, εάλω η πόλις», ενώ οι Τούρκοι
εισέρχονται συνεχώς.
Εν τω μεταξύ, τάγμα από νεοφερμένους γενίτσαρους σκαρφαλώνει στο τείχος και
χυμάει στους τελευταίους υπερασπιστές. Ο ένας μετά τον άλλον θανατώνονται, οι
αξιωματούχοι ομοίως και ο Κωνσταντίνος που τα βλέπει φωνάζει: « Η Πόλη κυριεύεται
κι εγώ ζω ακόμη;». Ευρίσκεται στην πύλη του Αγίου Ρωμανού. Βλέπει να φονεύονται ο
Θεόφιλος Παλαιολόγος, ο Ιωάννης Δαλμάτης, ο Ιωάννης Καντακουζηνός, χάνεται στη δίνη
της μάχης και ο Κωνσταντίνος σαν σε όνειρο μισοαντιλαμβάνεται τι γίνεται γύρω του
και φωνάζει:« Δεν υπάρχει κανένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;». Και
χριστιανός μεν δεν υπήρξε, αλλά κάποιος γενίτσαρος του καταφέρνει θανατηφόρο
χτύπημα και πέφτει νεκρός, αγωνισθείς σαν κοινός στρατιώτης, άγνωστος μέσα σε
αγνώστους.
Ο τελευταίος αυτοκράτορας πέφτει ηρωικά μπροστά στην πύλη του Ρωμανού.
« Ην δε πάσα η ζωή του αοιδίμου εν βασιλεύσι και γαληνοτάτου και μάρτυρος τούτου,
χρόνοι τεσσαράκοντα εννέα και μήνες τρεις και ημέραι είκοσι». Τα όνειρά του δεν τα

8. πήρε μαζί του στον τάφο, αλλά έγιναν όνειρα του Γένους των Ελλήνων, χρέος για τους
αυριανούς σκλάβους, μα και παρηγοριά στη σκοτεινή πορεία της δουλείας.
Ο θάνατος του Κωνσταντίνου μετατράπηκε σε δυνατό φως και το έθνος με
ευλάβεια το κράτησε άσβεστο επί αιώνες. Ο σπόρος που έσπειρε, ύστερα από πολλά
χρόνια μαύρης σκλαβιάς, άνθισε και ξαναβρήκε το δρόμο της η φυλή.
Όπως οι αληθινοί ήρωες, έτσι και ο Κωνσταντίνος, μετά το θάνατό του,
αναστήθηκε στο μυστικό κόσμο της καρδιάς των ανθρώπων. Η λαϊκή ευαισθησία
ένιωσε το μεγαλείο του και τον απαθανάτισε. Πεντακόσια χρόνια τώρα ο Κωνσταντίνος
θρηνείται και μοιρολογιέται, όσο κανένας άλλος, γιατί ο λαός ποτέ δεν παύει να
ξαναζεί τα παραμύθια του. Το έργο του Κωνσταντίνου … εκτός των άλλων μετριέται με
το συγκλονιστικό θρύλο που δεν έχει τον όμοιό του στην Ιστορία. Σε ποιον άλλο τόπο
υπάρχει παράδοση ενός «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», που άγγελος Κυρίου τον άρπαξε
και τον φυλάγει, για να τον αναστήσει, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου;
Όταν έπεσε και το τελευταίο βυζαντινό όπλο στην πύλη του Ρωμανού, οι
γενίτσαροι άνοιξαν ύστερα διάπλατα και τις άλλες πύλες και όλος ο συρφετός
στρατιωτών και μη, όλα τα ποικιλόμορφα και πολυάριθμα στίφη των βαρβάρων
εισέβαλαν στην Πόλη και άρχισαν το καταστροφικό τους έργο, τους φόνους και τις
λεηλασίες κι έσπειραν τη φρίκη και τον όλεθρο. Πολλές ιστορικές σελίδες έχουν
γραφτεί κι έχουν περιγράψει την ολέθρια καταστροφή της Πόλης και των κατοίκων
της. Πολλοί θρήνησαν την Βασιλίδα των πόλεων και την Αγιά Σοφιά, που υπήρξε επί
χίλια και πλέον έτη το κέντρο της οικουμένης, το κέντρο του Χριστιανισμού, η
πρωτεύουσα των Ελλήνων. Ήταν η 29η
Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη. Ο ήλιος είχε
βασιλέψει και η Πόλη δεν ήταν πια βασιλεύουσα.
Από τα συγκινητικώτερα κείμενα, που συγχρόνως είναι και ένας θρήνος για την
Άλωση, είναι του ιστορικού Δούκα:
« Ω πόλις, πόλις, πόλεων πασών καφαλή! Ω πόλις, πόλις, κέντρον των τεσσάρων
του κόσμου μερών!Ω πόλις, πόλις, Χριστιανών καύχημα και βαρβάρων αφανισμός! Ω
ναέ! Ω επίγειε ουρανέ! Ω κάλλος εκκλησιών! Ποία τοίνυν γλώσσα εξισχύσει του ειπείν
και λαλήσαι την γενομένην εν τη πόλει συμφοράν; Φρίξον ήλιε και συ γη στέναξον εις
την παντελή εγκατάλειψιν την γενομένην εν τη ημετέρα γενεά παρά του δικαιοκρίτου
Θεού δια τας αμαρτίας ημών. Ουκ εσμέν άξιοι ατενίσαι το όμμα εις ουρανόν, ει μη
μόνον κάτω νενευκότες και εις γην τα πρόσωπα θέντες κράξομεν δίκαιος ει Κύριε, και
δικαία η κρίσις σου. Ημάρτομεν, ηνομήσαμεν, ηδικήσαμεν παρά πάντα τα έθνη και
πάντα α επήγαγες ημίν, εν αληθινή και δικαία κρίσει επήγαγες. Πλην φείσαι ημών,
Κύριε, δεόμεθα.
Η Πόλη , η Αγιά Σοφιά, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, η τελευταία Λειτουργία και
το τραγικό τους τέλος, που συγκλόνισαν βαθύτατα τις καρδιές όλων των Ελλήνων,

9. έγιναν θρύλοι και παραδόσεις, ύμνοι και τραγούδια που γλύκαιναν τον πόνο τους,
θέρμαιναν και δυνάμωναν την ελπίδα για την εθνική αποκατάσταση.
Ο λαοφιλέστερος θρύλος έχει να κάνει με το τελευταίο αυτοκράτορα που
μαρμάρωσε μέσα στο ναό της Αγίας Σοφίας. Η παράδοση πέρασε από στόμα σε στόμα
αμέσως μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Όταν η Πόλη πέρασε στα χέρια
των Τούρκων, ο λαός δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ένα τέτοιο κτίσμα έχει περιέλθει
σε μουσουλμανικά χέρια. Διέδωσαν λοιπόν ότι ο βασιλιάς κρύφτηκε πίσω από μία
κολόνα του ναού της Αγίας Σοφίας, χάθηκε μέσα στους διαδρόμους και παρέμεινε
κρυμμένος εκεί. Οι ώρες αναμονής τον “μαρμάρωσαν”. Είναι γεγονός ότι κανείς δεν
βρήκε το πτώμα του τελευταίου υπερασπιστή, του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του
Παλαιολόγου. Χάθηκε και πίστεψαν ότι Άγγελος Κυρίου το έκρυψε και το μαρμάρωσε.
Κάποτε θα έρθει η ώρα που πνοή Θεού θα του δώσει δύναμη και ζωή ξανά και όλα
θα ξαναγίνουν από την αρχή. Η Πόλη θα είναι και πάλι ελεύθερη.
H Λαϊκή μούσα θρηνεί για την άλωση της Πόλης: “Πάψετε το Χερουβικό, κι ας
χαμηλώσουν τ’ Άγια γιατί είναι θέλημα Θεού, η Πόλη να τουρκέψη”. “Η Δέσποινα
ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες”. Αλλά το γενναίο φρόνημα του έθνους με
αισιοδοξία δηλώνει: “Σώπασε, κυρά Δέσποινα, μην κλαις και μη δακρύζης, πάλι με
χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα’ ναι”.
Θρήνος κλαυθμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη, Θλίψις απαραμύθητος
έπεσεν τοις Ρωμαίοις. Εχάσασιν το σπίτιν τους, την Πόλιν την αγία, το θάρρος και το
καύχημα και την απαντοχήν τους. Τις το ‘πεν; Τις το μήνυσε; Πότε ‘λθεν το μαντάτο;
Καράβιν εκατέβαινε στα μέρη της Τενέδου και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και
αναρωτά το:
-”Καράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;”
-”Ερκομαι ακ τα’ ανάθεμακι εκ το βαρύν το σκότος απέ την Πόλην έρχομαιτην
αστραποκαμένην. Φέρνω μαντάτα κακά δια τους χριστιανούς, πικρά και δολωμένα.”
Όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη στους Τούρκους, ένα πουλί ανέλαβε να πάει
ένα γραπτό μήνυμα στην Τραπεζούντα στην Χριστιανική Αυτοκρατορία του Ποντου για
την Άλωση της Πόλης. Μόλις έφτασε εκεί πήγε κατευθείαν στη Μητρόπολη που
λειτουργούσε ο Πατριάρχης και άφησε το χαρτί με το μήνυμα πάνω στην Άγια
Τράπεζα. Κανείς δεν τολμούσε να πάει να διαβάσει το μήνυμα. Τότε πήγε ένα
παλλικάρι, γιός μιας χήρας, και διάβασε το άσχημο μαντάτο “Πάρθεν η Πόλη, Πάρθεν
η Ρωμανία”.
Το εκκλησίασμα και ο Πατριάρχης άρχισαν τον θρήνο, αλλά ο νέος τους απάντησε.
“Κι αν η Πόλη έπεσε, κι αν πάρθεν η Ρωμανία, πάλι με χρόνους και καιρούς, πάλι
δικά μας θα’ ναι”.
Πάρθεν η Ρωμανία
Ένα πουλί, καλό πουλί έβγαιν' από την Πόλη,
ουδέ σ' αμπέλια κόνεψε, ουδέ σε περιβόλια,
μόνο πήγε κι εκόνεψεν εις του Ηλιού το κάστρο.
Έσειξε το 'να του φτερό, στο αίμα βουτηγμένο,
Έσειξε τ' άλλο του φτερό, χαρτίν είχε γραμμένο.
Να το διαβάσει δε μπορεί, ούδ' ο Μητροπολίτης!

10. Κι ένα παιδί, καλό παιδί έρχεται κι αναγνώθει,
το αναγνώθει κι όλο κλαίει κι όλο στηθοκοπιέται.
«Αλί σε μας και βάι σε μας, πάρθηκε η Ρωμανία».
Μοιρολογούν οι εκκλησιές και κλαίν' τα μοναστήρια
κι ο Άη-Γιάννης ο Χρυσόστομος κλαίει και δερνοκοπιέται.
-Μην κλαις, μην κλαις, Άη-Γιάννη μου και με δερνοκοπιέσαι.
-Η Ρωμανία επέρασεν, η Ρωμανία επάρθη!
-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρνει κι άλλη.
(Δημοτικό τραγούδι του Πόντου).