εισαγωγή εις τα φαινόμενα

1. Από το έργο του Γεμίνου του Ρόδιου “Εισαγωγή στα φαινόμενα”, 1ος αι. π.Χ., σε
μετάφραση από τις εκδόσεις Αίθρα, επιμέλεια Ευάγγελου Σπανδάγου.
1) Από πού προέρχεται το φως της Σελήνης και πώς το καταλαβαίνουμε;
Η Σελήνη φωτίζεται από τον Ήλιο, διότι πάντοτε το λαμπρό μέρος της είναι στραμμένο προς τον
Ήλιο. Και όταν ανατέλλει πριν τον Ήλιο, το λαμπρό της μέρος είναι στραμμένο προς την ανατολή,
αλλά και όταν ανατέλλει μετά την ανατολή του Ήλιου, το λαμπρό της μέρος βλέπει προς τη δύση.
Και όταν δύει πριν από τον Ήλιο και όταν δύει μετά από αυτόν και πάλι το λαμπρό της μέρος είναι
στραμμένο προς τον Ήλιο.
2) Ποια 4 σχήματα παίρνει η Σελήνη μέσα σε ένα μήνα; Ποιες είναι οι σχετικές θέσεις Ηλίου
και Σελήνης σε κάθε σχήμα;
Το φωτισμένο μέρος (της Σελήνης από τον Ήλιο) είναι πάντοτε ίσο με ημισφαίριο. Όμως, εμείς δεν
το βλέπουμε πάντοτε ως ημισφαίριο, λόγω των διαφορετικών αποστάσεών της από τον Ήλιο.
Καθώς η απόσταση Ηλίου – Σελήνης αυξάνει, βλέπουμε όλο και περισσότερο από το φωτισμένο
μέρος της. Όταν η απόσταση Σελήνης – Ηλίου γίνει το 1/4 του ζωδιακού κύκλου, τότε βλέπουμε το
μισό από το φωτισμένο μέρος της. Διότι τότε από το φωτισμένο ημισφαίριο, το μισό είναι
στραμμένο προς εμάς. Όσο μεγαλώνει κι άλλο η απόσταση Σελήνης – Ηλίου, βλέπουμε όλο και
περισσότερο από το φωτισμένο μέρος. Όταν η Σελήνη βρεθεί σε αντιδιαμετρική θέση ως προς τον
Ήλιο, τότε όλο το φωτισμένο ημισφαίριο βρίσκεται απέναντι από τα μάτια μας. Τέλος, όταν η
Σελήνη βρεθεί κάτω (μπροστά) από τον Ήλιο, τότε δεν φαίνεται. Διότι το φωτισμένο ημισφαίριό
της είναι στραμμένο προς τα πάνω, δηλαδή προς τον Ήλιο. Εύλογα λοιπόν τότε το φωτισμένο
μέρος της Σελήνης δεν είναι ορατό σε μας.
Έτσι, η Σελήνη παίρνει μέσα στο μήνα 4 σχήματα, και μάλιστα 2 φορές. Οι σχηματισμοί αυτοί
είναι οι εξής: Μηνοειδής, διχοτόμος, αμφίκυρτος, πανσέληνος. Μηνοειδής γίνεται στις αρχές των
μηνών, διχοτόμος περί την 8η του μήνα, αμφίκυρτη περί την 12η του μήνα, πανσέληνος κατά το
μέσο του μήνα. Και πάλι γίνεται αμφίκυρτη μετά τη διχομηνία, διχοτόμος περί την 23η και
μηνοειδής προς τα τέλη των μηνών.
3) Τι λέμε σύνοδο και τι συνοδικό μήνα της Σελήνης; Πόσο διαρκεί;
Ο συνολικός μηνιαίος χρόνος είναι 29 1/2 + 1/33 ημέρες. Σεληνιακός μήνας είναι το χρονικό
διάστημα από σύνοδο σε σύνοδο ή από πανσέληνο σε πανσέληνο. Σύνοδος λέγεται το φαινόμενο
κατά το οποίο ο Ήλιος και η Σελήνη βρίσκονται στην ίδια ευθεία, γεγονός που συμβαίνει κατά την
30η ημέρα.

2. Η Σελήνη είναι μηνοειδής το νωρίτερο μετά τη νουμηνία, και το αργότερο κατά την 3η
του μήνα.
Και παραμένει μηνοειδής μέχρι και την 5η, το αργότερο μέχρι την 7η. Διχοτόμος γίνεται το
νωρίτερο κατά την 6η, το αργότερο κατά την 8η. Αμφίκυρτη γίνεται το νωρίτερο περί την 10η, το
αργότερο περί την 13η. Πανσέληνος γίνεται το νωρίτερο περί την 13η, το αργότερο περί την 17η.
Αμφίκυρτη, για δεύτερη φορά, γίνεται το νωρίτερο την 18η, το αργότερο κατά την 22η. Διχοτόμος
για δεύτερη φορά γίνεται το νωρίτερο μεν κατά την 21η, το αργότερο κατά την 23η. Μηνοειδής,
για δεύτερη φορά, γίνεται το νωρίτερο κατά την 25η, το αργότερο κατά την 26η.
4) Με ποιες προϋποθέσεις συμβαίνει έκλειψη Ηλίου; Ποιες μέρες στη διάρκεια του συνοδικού
μήνα; Γιατί είναι καλύτερα να λέγεται επικάληψη;
Οι εκλείψεις του Ήλιου γίνονται μέσω της επιπροσθήσεως της Σελήνης. Δεδομένου δηλαδή ότι ο
Ήλιος κινείται υψηλότερα, η δε Σελήνη χαμηλότερα, όταν φτάσουν στην ίδια ευθεία Ήλιος και
Σελήνη, η Σελήνη, επειδή βρίσκεται κάτω από τον Ήλιο, εμποδίζει το φως του Ήλιου που έρχεται
προς εμάς. Γι' αυτό τις εκλείψεις του Ήλιου δεν πρέπει να τις ονομάσουμε στην κυριολεξία
εκλείψεις, αλλά μάλλον επικαλήψεις. Διότι κανένα μέρος του Ήλιου δεν γίνεται στην
πραγματικότητα σκοτεινό. Γίνεται όμως μη ορατό σε μας, λόγω της παρεμβολής της Σελήνης.
Το ότι ο Ήλιος εκλείπει λόγω της παρεμβολής της Σελήνης, αποτελεί μεγάλη απόδειξη του ότι οι
εκλείψεις δεν συμβαίνουν άλλη μέρα, παρά μόνο κατά την 30η, οπότε ο Ήλιος και η Σελήνη
βρίσκονται σε σύνοδο.
Τα μεγέθη των εκλείψεων ποικίλουν ανάλογα με τον τόπο. Διότι την ίδια στιγμή, σε άλλους τόπους
ο Ήλιος χάνεται ολόκληρος, σ' άλλους μόνο το μισό του μέρος, σε άλλους λιγότερο από το μισό και
σ' άλλους από την αρχή ακόμα της εκλείψεως, δεν φαίνεται να έχει χαθεί κανένα μέρος του Ήλιου.
Όσοι λοιπόν κατοικούν κατά την κάθετο της επιπροσθήσεως, σ' αυτούς ο Ήλιος γίνεται εντελώς
αθέατος. Σ' όσους κατοικούν λίγο πιο έξω από την επιπρόσθηση, χάνεται μόνο ένα μέρος του
Ήλιου, ενώ σε όσους κατοικούν εντελώς έξω από αυτήν κανένα μέρος του Ήλιου δεν φαίνεται να
χάνεται.
5) Με ποιες προϋποθέσεις συμβαίνει έκλειψη Σελήνης; Ποιες μέρες στη διάρκεια του
συνοδικού μήνα;
Οι εκλείψεις της Σελήνης γίνονται όταν η Σελήνη πέφτει μέσα στη σκιά της Γης. Όπως δηλαδή και
τα άλλα σώματα ρίχνουν σκιές όταν φωτίζονται από τον Ήλιο, έτσι και η Γη, όταν φωτίζεται από
τον Ήλιο, σχηματίζει σκιά. Και φυσικά λόγω του μεγέθους της Γης η σκιά είναι σαφής και βαθιά.
Όταν λοιπόν η Σελήνη βρεθεί σε κατά διάμετρο θέση ως προς τον Ήλιο, τότε η Σελήνη είναι
εύλογο να πέσει μέσα στη σκιά της Γης και δεν φωτίζεται από τον Ήλιο, διότι παρεμβάλλεται η Γη.

3. Διότι τότε, πάνω στην ίδια ευθεία βρίσκονται και ο Ήλιος και η Γη και η σκιά της Γης και η
Σελήνη. Αυτός είναι και ο λόγος που οι εκλείψεις της Σελήνης δεν γίνονται άλλη μέρα παρά μόνο
κατά τη διχομηνία. Διότι, τότε η Σελήνη βρίσκεται σε κατά διάμετρο θέση ως προς τον Ήλιο.
Οι εκλείψεις της Σελήνης όμως συμβαίνει να είναι πάντα ίσες κατά μέγεθος, σε αντίθεση με τις
εκλείψεις του Ήλιου, που φαίνονται διαφορετικές ανάλογα με τον τόπο. Διότι όταν η Σελήνη
περνάει όλη μέσα από τη σκιά της Γης, κατ' ανάγκη εκλείπει ολόκληρη. Σε άλλες μέρες δεν
γίνονται εκλείψεις Σελήνης παρά μόνο κατά το μέσο του μήνα.
6) Πώς φαίνεται να κινούνται ο Ήλιος και η Σελήνη ως προς την ουράνια σφαίρα; Πώς το
αντιλαμβανόμαστε;
Η ουράνια σφαίρα κινείται κατά κυκλική φορά από την ανατολή προς τη δύση. Διότι όσοι από τους
αστέρες μετά τη δύση του Ήλιου φανούν στην ανατολή, όσο προχωράει η νύχτα φαίνεται να
ανυψώνονται όλο και περισσότερο. Ύστερα φαίνονται να μεσουρανούν. Όσο προχωράει η νύχτα,
οι ίδιοι αστέρες φαίνονται να κλίνουν προς τη δύση και στο τέλος φαίνεται να δύουν κι αυτό
γίνεται κάθε μέρα για τους αστέρες. Είναι φανερό λοιπόν ότι όλα τα μέρη της ουράνιας σφαίρας
κινούνται και μάλιστα από την ανατολή προς τη δύση.
Ο Ήλιος όμως από μέρα σε μέρα φαίνεται να κινείται από τη δύση προς την ανατολή, αντίθετα
δηλαδή στην ουράνια σφαίρα. Αυτό γίνεται φανερό από την παρατήρηση των αστέρων που
ανατέλλουν πριν τον Ήλιο. Όσους δηλαδή αστέρες δούμε κάποιο πρωί πριν ανατείλει ο Ήλιος, να
ανατέλλουν πριν από αυτόν, αν τους παρατηρήσουμε τις επόμενες νύχτες, θα δούμε ότι ανατέλλουν
ακόμα πιο νωρίς από τον Ήλιο. Και αυτό γίνεται συνέχεια όλες τις νύχτες. Το γεγονός αυτό
φανερώνει ότι ο Ήλιος μεταβαίνει στα επόμενα ζώδια, κινούμενος από τη δύση προς την ανατολή
και αντίθετα προς την ουράνια σφαίρα.
Πιο καθαρά φαίνεται η κίνηση αυτή στην περίπτωση της Σελήνης. Και αυτή φαίνεται να κινείται
αντίθετα προς την ουράνια σφαίρα, από τη δύση προς την ανατολή. Αυτό γίνεται αντιληπτό και
μέσα σε μια νύχτα μόνο. Όταν δηλαδή παρατηρηθεί η κίνηση της Σελήνης, ως προς κάποιον
απλανή αστέρα, τότε βλέπουμε ότι, όσο η νύχτα προχωράει, η Σελήνη απομακρύνεται από τον
αστέρα προς ανατολάς, ενώ ο αστέρας απομακρύνεται από τη Σελήνη προς δυσμάς. Και πολλές
φορές συμβαίνει να απομακρύνεται η Σελήνη και 8 μοίρες ακόμη προς τα ανατολικά μέσα σε μια
ολόκληρη νύχτα.
Επιπλέον ο Ήλιος εκτός της κίνησής του μέσω του ζωδιακού, εκτελεί και μια κατά πλάτος κίνηση
από τη μια τροπή στην άλλη, σαν να έχει δική του κίνηση. Η Σελήνη επίσης διέρχεται τον ζωδιακό
κύκλο σε όλο το πλάτος του. Η κατά πλάτος κίνηση του Ήλιου και της Σελήνης είναι ειδική και
αυτόνομη και δεδομένη από τη φύση.