2. Η Σελήνη είναι ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος της Γης και ο πέμπτος
μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος του ηλιακού συστήματος. Πήρε το όνομά του από
την Σελήνη, αρχαιοελληνική θεά του δορυφόρου αυτού. Λέγεται επίσης «Φεγγάρι»
στη δημοτική γλώσσα, λιγότερο επίσημα ή ποιητικά. Αποτελείται από στερεά υλικά
με σύσταση παρόμοια με αυτή της Γης. Είναι το φωτεινότερο σώμα στην ουράνια
σφαίρα μετά τον Ήλιο, επειδή είναι και το κοντινότερο στη Γη ουράνιο σώμα.
Εξαιτίας αυτής της εγγύτητας, η Σελήνη έχει ισχυρή βαρυτική επίδραση
στη Γη (παλιρροϊκή αλληλεπίδραση), προκαλώντας φαινόμενα όπως οι παλίρροιες,
αλλά και επηρεάζοντας τον άξονα περιστροφής της.
3. Ο πιο πιθανός μηχανισμός είναι η σύγκρουση ενός πλανήτη με τη νεαρή Γη. Μετά τη
σύγκρουση τα σωματίδια που εκτινάχθηκαν στο διάστημα τέθηκαν σε τροχιά γύρω από
τη Γη και στο τέλος σχημάτισαν τη Σελήνη. Οι γιγάντιες συγκρούσεις πιστεύεται ότι ήταν
κοινές στις αρχές του Ηλιακού Συστήματος. Δείχνουν επίσης ότι η περισσότερη από τη
Σελήνη προήλθε από σύγκρουση, όχι από την πρώτο -Γη. Ωστόσο, οι μετεωρίτες δείχνουν
ότι και άλλα εσωτερικά σώματα του ηλιακού συστήματος, όπως ο Άρης και η Εστία έχουν
πολύ διαφορετικές συγκεντρώσεις όσον αφορά τα ισότοπα του οξυγόνου και
του βολφραμίου απ ότι με τη Γη, ενώ η Γη και η Σελήνη έχουν σχεδόν ταυτόσημες
ισοτοπικές συνθέσεις.
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
4. Μετά την ανάμειξη του εξατμιθέντος υλικού
κατά τη διαμόρφωσης της Γης και της Σελήνης
θα μπορούσε να εξισωθούν οι ισοτοπικές
συνθέσεις τους, αν και αυτό συζητείται. Ενώ
υπάρχει η θεωρία ότι η νεαρή Σελήνη μεγάλωσε
γρήγορα προσροφόντας τα κομμάτια που
τέθηκαν σε τροχιά, μια δεύτερη θεωρία
υποστηρίζει ότι αρχικά δημιουργήθηκαν δύο
φεγγάρια τα οποία στη συνέχεια
συγχωνεύτηκαν σε μια αργή σύγκρουση,
σχηματίζοντας την σημερινή Σελήνη. Η θεωρία
αυτή εξηγεί γιατί ο φλοιός της Σελήνης είναι
περίπου 50 χιλιόμετρα πιο παχύς στην αθέατη
πλευρά της από ότι αυτή που φαίνεται από τη
Γη. Υπολογιστικά μοντέλα δείχνουν ότι το
μικρότερο φεγγάρι είχε περίπου το ένα
τριακοστό της μάζας της Σελήνης και διάμετρο
περίπου 1.000 χιλιόμετρα. Καθώς οι
παλιρροϊκές δυνάμεις της Γης θα αύξαναν την
ακτίνα της τροχιάς των δύο φεγγαριών, οι
ισορροπίες μεταξύ τους άλλαξαν, με
αποτέλεσμα να συγκρουστούν με μικρή
ταχύτητα και ουσιαστικά το μικρό φεγγάρι να
απλωθεί γύρω από το μεγαλύτερο.
5. Είναι γεγονός ότι μας απομένουν πολλά ακόμα να μάθουμε για την Σελήνη, ξεκινώντας
πρώτα απ’ όλα από την προέλευσή της. Οι έρευνες συνεχίζονται για την απόσπαση
πληροφοριών από το κοντινότερο προς εμάς σύντροφο στο αδιάκοπο ταξίδι μας μέσα στο
Διάστημα, με την ανάλυση των δειγμάτων που έφεραν πίσω στην πατρίδα οι αστροναύτες
του προγράμματος Απόλλων και την συλλογή επιστημονικών δεδομένων από τις
ρομποτικές διαστημοσυσκευές που συχνά επισκέπτονται τη Σελήνη. Ήδη έχουν ξεκινήσει
οι συζητήσεις για το πώς και πότε η Σελήνη θα μπορούσε να είναι έτοιμη για να
φιλοξενήσει τους πρώτους ανθρώπους, οι οποίοι θα ανοίξουν τον δρόμο για την
εξερεύνηση του διαστήματος.
6. Η μέση απόσταση Γης - Σελήνης είναι 384.403
χιλιόμετρα (παρατηρείται ότι αυτή η
απόσταση αυξάνεται κατά περίπου
0.32 εκατοστά το μήνα και αυτό συμβαίνει
λόγω των παλιρροϊκών δυνάμεων). Η
διάμετρος της σελήνης είναι 3.476 χιλιόμετρα
(περίπου το 1/4 της γήινης). Η βαρύτητα στην
επιφάνεια της Σελήνης είναι σε ένταση το 1/6
περίπου αυτής της Γης. Περιστρέφεται στον
ελαφρώς κεκλιμένο άξονά της σε 27 ημέρες 7
ώρες και 43 λεπτά, ακριβώς στον ίδιο χρόνο
που διαρκεί η τροχιακή περιφορά της γύρω
από τη Γη. Αυτός ο συντονισμός είναι και ο
λόγος που από τη γη βλέπουμε πάντα την ίδια
όψη της, κάτι που οφείλεται στην βαρυτική
έλξη από τη Γη. Η Γη και η σελήνη βαρυτικά
είναι ένα ενιαίο σώμα με κοινό βαρυτικό
κέντρο. Οι εκλείψεις Ηλίου προκαλούνται από
τη Σελήνη, όταν αυτή περνά φαινομενικά
μπροστά από το ήλιο, σκιάζοντας μέρος της
Γης, αντίθετα με τις εκλείψεις Σελήνης που
προκαλούνται ομοίως από τον πλανήτη Γη.
ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
7. ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ
Το 1969, οι Νηλ Άρμστρονγκ (Neil Armstrong) και Μπαζ Όλντριν(Buzz Aldrin) κατά την
αποστολή Απόλλων 11 του διαστημικού προγράμματος «Απόλλων» (Apollo) έγιναν οι πρώτοι
άνθρωποι που πάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης. Ακολούθησαν άλλοι δέκα αστροναύτες
κατά τις αποστολές Απόλλων 12, Απόλλων 14,Απόλλων 15, Απόλλων 16 και τελευταία
την Απόλλων 17 το 1972. Η επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη προβλέπεται περίπου το
2020, με το Πρόγραμμα Ωρίων της NASA, ενώ υπάρχουν σχέδια για επανδρωμένη αποστολή
και από τους Κινέζους. Στις 13 Νοεμβρίου 2009 η NASA ανακοίνωσε ότι η αποστολή LCROSS,
με μια ελεγχόμενη συντριβή συσκευής στον νότιο πόλο της σελήνης κατάφερε να
ανακαλύψει σημαντικές ποσότητες νερού.
8. Οι βασικές κινήσεις της Σελήνης είναι δύο. Κινείται γύρω από τη Γη σε
ελλειπτική τροχιά και συμπληρώνει μια περιστροφή γύρω από το κέντρο της σε 29
ημέρες. Ο χρόνος αυτός ονομάζεται συνοδικός μήνας. Επίσης περιστρέφεται γύρω από
τον άξονά της και συμπληρώνει μια περιστροφή σε 27 ημέρες. Ο χρόνος αυτός
ονομάζεται αστρικός μήνας. Το αποτέλεσμα των δύο αυτών κινήσεων είναι η Σελήνη να
δείχνει σε μας πάντοτε την ίδια πλευρά. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται σύγχρονη
περιστροφή της Σελήνης και οφείλεται στην εξίσωση των χρόνων της περιφοράς της
γύρω από τη Γη και της περιστροφής γύρω από τον άξονά της.
ΚΙΝΗΣΕΙΣ
9. Εκτός από τις δύο αυτές κινήσεις, παρατηρούνται τα
φαινόμενα των Λικνίσεων της Σελήνης (Lunar
libration) όπου εμφανίζουν τη Σελήνη σαν να
πραγματοποιεί μια παλινδρομική κίνηση. Οι λικνίσεις
της Σελήνης χωρίζονται στις γεωμετρικές λικνίσεις και
στη φυσική λίκνιση. Οι γεωμετρικές λικνίσεις
χωρίζονται σε τρεις επιμέρους λικνίσεις: Την κατά
μήκος λίκνιση που οφείλεται στην ελαφρώς
ελλειπτική τροχιά της Σελήνης, την κατά πλάτος
λίκνιση που οφείλεται σε μια μικρή κλίση μεταξύ του
άξονα περιστροφής της και του επιπέδου της τροχιάς
της Γης και την ημερήσια λίκνιση που οφείλεται στην
μετακίνηση της θέσης του παρατηρητή πάνω στην
επιφάνεια της Γης, λόγω της περιστροφής της Γης. Η
φυσική λίκνιση, που δεν είναι εύκολα παρατηρήσιμη,
αφορά μικρού μεγέθους ταλαντώσεις της Σελήνης.
Αποτέλεσμα του συνόλου των επιμέρους λικνίσεων
της Σελήνης είναι ότι ενώ μόνο το ένα ημισφαίριο της
αντικρίζει τη Γη, το ποσοστό της συνολικής
επιφάνειας της Σελήνης που μπορούμε να
παρατηρήσουμε, σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα
παρατηρήσεων, φτάνει μέχρι το 59% (αλλά στιγμιαία,
το ανώτερο όριο παραμένει στο 50%).
10. ΦΑΣΕΙΣ ΣΕΛΗΝΗΣ
Έχουμε 8 διαφορετικές φάσεις σελήνης:
1)Νέα Σελήνη ή Νουμηνία (new moon), όπου το φεγγάρι δεν φαίνεται καθόλου
2)Αύξων Μηνίσκος(waxing crescent), όπου το φεγγάρι αρχίζει να φαίνεται και να
μεγαλώνει σε μέγεθος
3)Πρώτο τέταρτο. (first quarter)
4)Αύξων Αμφίκυρτος (waxing gibbous)
5)Πανσέληνος (full moon) όπου ο ήλιος , η γη και η σελήνη βρίσκονται σε ευθεία , με τη
σειρά που αναφέρονται
6)Φθίνων Αμφίκυρτος (waning gibbous) όπου η σελήνη αρχίζει να ελαττώνεται
7)Τελευταίο τέταρτο (last quarter)
8)Φθίνων Μηνίσκος (waning crescent) όπου μικραίνει πάλι
11. ΕΚΛΕΙΨΗ ΣΕΛΗΝΗΣ
Έκλειψη στην αστρονομία είναι το φαινόμενο κατά το οποίο επηρεάζεται η
φωτεινότητα ενός ουράνιου σώματος, είτε διότι εισέρχεται στη σκιά ενός άλλου
ουράνιου σώματος, είτε διότι ένα άλλο ουράνιο σώμα εισέρχεται ανάμεσα σε
εκείνο και τον παρατηρητή. Η έκλειψη είναι μία μορφή συζυγίας. Έκλειψη γίνεται
όταν η Σελήνη σταματάει να δέχεται το φως του Ήλιου καθώς ανάμεσα στα δύο
αυτά ουράνια σώματα παρεμβάλλεται η Γη. Έκλειψη Σελήνης μπορεί να
παρατηρηθεί κατά τη νύχτα και όταν η Σελήνη βρίσκεται στη φάση της
Πανσελήνου.
Σχηματική παράσταση της Έκλειψης Σελήνης
12. Πανσέληνος ονομάζεται η σεληνιακή
φάση κατά την οποία ο δορυφόρος της Γης
η Σελήνη φαίνεται «πασιφαής», δηλαδή όλο
το ημισφαίριό της, στραμμένο προς τη Γη
φαίνεται ως ένας πλήρης φωτεινός κυκλικός
δίσκος. Στη φάση της Πανσελήνου η Σελήνη
διέρχεται κατά το μεσονύκτιο από
τον μεσημβρινό του τόπου που
παρατηρείται, δηλαδή 12 ώρες ακριβώς
μετά τη διάβαση του Ήλιου από τον ίδιο
μεσημβρινό. Συνεπώς την ώρα που
ανατέλλει η Πανσέληνος δύει ο Ήλιος. Αυτό
αποδεικνύει πως η Σελήνη στη φάση αυτή
βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά της Γης από
ότι ο Ήλιος, και όταν τα τρία αυτά σώματα
βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία γραμμή,
ή μάλλον όσο πλησιέστερα στη γραμμή
αυτή είναι δυνατό. Στην αστρονομική
«γλώσσα» λέμε ότι ο Ήλιος και η Σελήνη
βρίσκονται σε συζυγία και πιο συγκεκριμένα
σε αντίθεση..
ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ
13. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, όπως φαίνεται
από τους παρατηρητές πάνω στη Γη, το
ημισφαίριο του φεγγαριού που βλέπει τη
Γη φωτίζεται πλήρως από τον Ήλιο και
εμφανίζεται στρογγυλό. Κατά τη φάση της
πανσελήνου, η αόρατη πλευρά της Σελήνης,
που δεν είναι ποτέ ορατή από τη Γη, είναι
τελείως σκοτεινή (έχει νύχτα). Η
πανσέληνος αποκαλείται στην κοινή
γλώσσα ή στη λογοτεχνία και ολόγιομο
φεγγάρι
14. Μπλε φεγγάρι αποκαλείται μια πανσέληνος, που συμβαίνει σε ασυνήθιστη
χρονική στιγμή, ή μια επιπλέον πανσέληνος εντός του έτους. Τα περισσότερα
έτη έχουν δώδεκα πανσελήνους, τις περισσότερες φορές μια κάθε μήνα.
Ωστόσο κάθε ημερολογιακό έτος περιλαμβάνει δώδεκα σεληνιακούς
κύκλους και έντεκα ημέρες ακόμη. Αυτές αθροίζονται και ως αποτέλεσμα
κάθε δύο ή τρία χρόνια έχουμε ένα επιπλέον φεγγάρι, φαινόμενο που
συμβαίνει κάθε 2,72 χρόνια. Διαφορετικές ερμηνείες τοποθετούν το έξτρα
φεγγάρι σε διάφορες περιόδους, ωστόσο αυτή η πρόσθετη πανσέληνος
αποκαλείται σε κάθε περίπτωση «μπλε φεγγάρι».
ΜΠΛΕ ΦΕΓΓΑΡΙ
Το «μπλε φεγγάρι» στις 31
Αυγούστου 2012, όπως φάνηκε
από το
Γουαγιακίλ του Ισημερινού
15. Η πανσέληνος του Αυγούστου
έχει ένα χαρακτηριστικό που
την κάνει να ξεχωρίζει. Το
διαφορετικό της χρώμα. Ειδικά
λίγο μετά την ανατολή της,
αλλά και προς τη δύση της.
Επίσης η Σελήνη τον Αύγουστο
όταν μεσουρανεί, δηλαδή όταν
βρίσκεται στο μέγιστο ύψος,
δεν φθάνει πολύ ψηλά πάνω
από τον ορίζοντα, το φως της
φθάνει σε εμάς διατρέχοντας
μεγαλύτερο πάχος
ατμόσφαιρας με αποτέλεσμα
να διαχέεται και να
απορροφάται το κυανό χρώμα
του χρώματος της και να φθάνει
στα μάτια μας πιο έντονο
κόκκινο.
ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ
