1. Συναισθηματική Νοημοσύνη
Θεωρητικές Προσεγγίσεις
Ντιβέρη Παναγιώτα
Σχολική Σύμβουλος 4ης Περιφέρειας Καρδίτσας

2. Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ – EQ)
 Τι είναι η Συναισθηματική Νοημοσύνη (EQ);
 Σε τι διαφέρει από τη Διανοητική Νοημοσύνη (IQ);
 Συμβάλει στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου;
Με ποιο τρόπο;
 Μπορεί να αναπτυχθεί; Σε ποιο βαθμό; Με ποιους τρόπους;

4. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
Αλλαγή παραδείγματος στην επιστήμη της ψυχολογίας (Kuhn, 1962) κατά την
τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα .
 Ξανα-ανακαλύπτεται η σημασία που έχουν τα συναισθήματα για τη ζωή του
ατόμου, μετά από μια μακρά περίοδο κατά την οποία το θέμα
αντιμετωπίζονταν ως «μη επιστημονικό» και δεν απασχολούσε τους
επιστήμονες (Καφέτσιος (2003).

5.  Δίδεται έμφαση στη Συναισθηματική Νοημοσύνη, ως μιας νοημοσύνης ανάλογης με την
Διανοητική/Γενική Νοημοσύνη (Δείκτης Νοημοσύνης).
 Ορόσημο γι` αυτή την αλλαγή ήταν η δημοσίευση του πρώτου βιβλίου του Daniel Goleman
(1995) με τίτλο «Συναισθηματική Νοημοσύνη» (Emotional Intelligence. Why it can
matter more than IQ”.

6. Επικοινωνώ με τα συναισθήματα…

7. Τι είναι η Σ.Ν;
Το περιεχόμενο και οι διαστάσεις της έννοιας
Απουσία εννοιολογικής συναίνεσης
 Δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των επιστημόνων ως προς το περιεχόμενο της έννοιας και
ως προς τις διαστάσεις που αυτή λαμβάνει.
 Έχουν αναπτυχθεί θεωρίες και μοντέλα που δίνουν διαφορετικό περιεχόμενο στην έννοια
και ως εκ τούτου προτείνουν και διαφορετικό τρόπο διερεύνησης και αποτίμησης της ΣΝ.
 Σύμφωνα με τους Κουτσελίνη & Νεοφύτου, η έννοια της ΣΝ δεν έχει ακόμη επαρκώς
διευκρινιστεί και δεν είναι ξεκάθαρη η σχέση της μεταξύ άλλων θεωριών γύρω από την
ανθρώπινη νοημοσύνη. Μπορούμε να πούμε ότι είναι «μια επιστημονική έννοια που βρίσκεται
ακόμη στη διαδικασία της δημιουργίας της (Νεοφύτου Α. & Κουτσελίνη, Μ. 2006).

8. ̶ Πώς προήλθε η έννοια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης;
̶ Σε ποια ερωτήματα έδινε απαντήσεις;
̶ Επιστημονικότητα της έννοιας

9.  Ο όρος «Συναισθηματική Νοημοσύνη» εισήχθη το 1990 από τους Salovey &
Mayer. Μέχρι τότε κυριαρχούσε στο χώρο της ψυχολογίας η Γενική
Νοημοσύνη (Γ.Ν.) -Δείκτης Νοημοσύνης (I.Q), η οποία θεωρούνταν αξιόπιστο
κριτήριο για την πρόβλεψη της επίδοσης του μαθητή.
 Ο όρος «Συναισθηματική Νοημοσύνη» έγινε ευρύτατα γνωστός με τη
δημοσίευση του γνωστού βιβλίου του Daniel Goleman (1995), όπως ήδη
προαναφέρθηκε.
Ιστορική αναδρομή (1)
Δείκτης Νοημοσύνης (I.Q.) – Συναισθηματική Νοημοσύνη (E.Q.)

10. Ιστορική αναδρομή (2)
Δείκτης Νοημοσύνης: Αναπάντητα ερωτήματα
 Τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύχθηκαν θεωρίες που υποστήριζαν ότι η ΓΝ
δεν επαρκεί για την πρόβλεψη κάποιων παραμέτρων της ανθρώπινης ζωής και
δραστηριότητας, όπως:
 Της επιτυχίας στην εργασία
 Του ελέγχου των συναισθημάτων
 Των κοινωνικών ικανοτήτων (Hunter & Hunter, 1984; Sternberg, 1996: στο
(Νεοφύτου Α. & Κουτσελίνη, Μ. 2006).
 Ο όρος Σ.Ν. εισήχθη ως ένας τύπος νοημοσύνης που εμπεριείχε δεξιότητες
επεξεργασίας πληροφοριών συναισθηματικής φύσης (Νεοφύτου Α. &
Κουτσελίνη, Μ. 2006).

11. Ιστορική αναδρομή (3)
Μετατόπιση του ενδιαφέροντος των ερευνητών
 Με την καθιέρωση του όρου, εκδηλώθηκε μεγάλο ενδιαφέρον απ` την επιστημονική κοινότητα
να διερευνηθούν και άλλοι παράγοντες, πέραν των νοητικών ικανοτήτων, που συμβάλλουν στη
Γενική Νοημοσύνη, στην ακαδημαϊκή επίδοση και γενικότερα στην επιτυχία στη ζωή.
 Ο γενικότερος προβληματισμός οδήγησε στην ανάπτυξη θεωριών και επιστημονικών σχολών που
προσπαθούσαν να συλλάβουν αυτούς τους «μη - λογικούς παράγοντες» και τη συμβολή τους στη
Γενική Νοημοσύνη (Γιαννοπούλου, 2011)
 Το ενδιαφέρον των ερευνητών μετατοπίστηκε και στις ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού
που έχουν σχέση με κοινωνικούς, συναισθηματικούς, διαπροσωπικούς, ενδοπροσωπικούς
κ.α. παράγοντες (Φλουρής, 2001).

12.  Κάποιοι επιστήμονες, όμως, αμφισβήτησαν την εγκυρότητα της έννοιας της Συναισθηματικής
Νοημοσύνης, λόγω:
̶ της έλλειψης επιστημονικής έρευνας
̶ της δημοσίευσης σημαντικών σχετικών άρθρων σε όχι και τόσο γνωστά περιοδικά (π.χ. η
δημοσίευση των Salovey & Mayer το 1990), αλλά και
̶ της ασάφειας του όρου
 Υποστήριξαν ότι «η συναισθηματική ευφυΐα είναι αδύνατον να αποτελέσει αντικείμενο της
επιστημονικής ψυχολογίας και θα πρέπει να παραμείνει στη σφαίρα της “ψυχολογίας για το
πλατύ κοινό”» (pop psychology) (Καφέτσιος, 2003).
Ιστορική αναδρομή (4)
Αμφισβήτηση της εγκυρότητας

13.  Η διαμόρφωση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης ως επιστημονικής έννοιας
ξεκίνησε πολύ πριν πάρει μεγάλη δημοσιότητα με τη δημοσίευση του βιβλίου
του Goleman.
 Σύμφωνα με την Πλατσίδου (2004), η πρώτη ακαδημαϊκή αναφορά στον όρο
ΣΝ έγινε το 1985 από τον αμερικανό Leon Payne, ο οποίος συμπεριέλαβε τον
όρο αυτό στον τίτλο της διδακτορικής του διατριβής (Payne, 1985)
Ιστορική αναδρομή (5)
Διαμόρφωση της έννοιας της Σ.Ν.

14.  Η έννοια της ΣΝ έχει τις ρίζες της στην έννοια της «κοινωνικής νοημοσύνης» που εισήγαγε
ο Thorndike (1920).
 Κατά τον Thorndike κοινωνική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνει κανείς τους
άλλους ανθρώπους και να χτίζει με σοφία τις ανθρώπινες σχέσεις» (Πλατσίδου, 2004).
Ιστορική αναδρομή της έννοιας (5)
Συναισθηματική Νοημοσύνη – Κοινωνική Νοημοσύνη

15. Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης (Gardner, 1983)
 Αργότερα ο Gardner στη θεωρία του υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλαπλοί
τύποι νοημοσύνης και συμπεριέλαβε σ` αυτούς:
 τη διαπροσωπική
και
 την ενδοπροσωπική νοημοσύνη.
 Βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κοινωνικής, αλλά και της
διαπροσωπικής και της ενδοπροσωπικής νοημοσύνης είναι «η ικανότητα
να βρίσκεται κανείς σε άμεση και καλή επαφή με τον εσωτερικό κόσμο
των συναισθημάτων του» (Πλατσίδου, 2004).

16. Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης

17. Sternberg, 1985
Νοημοσύνη της επιτυχίας
 Ο Sternberg αναφέρεται στη «Νοημοσύνη της επιτυχίας» που αφορά στην
ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται στο περιβάλλον και να ολοκληρώνει
τους προσωπικούς του στόχους.
 Αναφέρεται σε τρεις τύπους νοημοσύνης: την αναλυτική, την πρακτική και την
δημιουργική νοημοσύνη.

19. Ορισμοί της ΣΝ – εννοιολογικές διασαφηνίσεις
 Αναφερθήκαμε ήδη στην απουσία εννοιολογικής συναίνεσης και στην ανάπτυξη διαφόρων
θεωριών/θεωρητικών μοντέλων σχετικά με το περιεχόμενο και τις διαστάσεις της Συναισθηματικής
Νοημοσύνης.
 Σ` έναν από τους πρώτους εννοιολογικούς ορισμούς που δόθηκαν… συναισθηματική νοημοσύνη είναι
«μια μορφή κοινωνικής ευφυΐας η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα:
 να κατανοεί κανείς τα συναισθήματα τα δικά του και των άλλων ανθρώπων
 να κάνει λεπτές διακρίσεις ανάμεσα στα διάφορα συναισθήματα, και
 να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες ώστε να καθοδηγεί αναλόγως τις σκέψεις και τις πράξεις
του» (mayer & Salovey, 1993: στο Πλατσίδου, 2004).

20.  Άλλοι ερευνητές ορίζουν ευρύτερα τη ΣΝ και υποστηρίζουν ότι περιλαμβάνει και μεταβλητές
της προσωπικότητας.
 Ο Daniel Goleman (1995) ορίζει τη ΣΝ ως μια δεξιότητα-ικανότητα (competence) η οποία
παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να αναγνωρίζει, κατανοεί και χρησιμοποιεί πληροφορίες
συναισθηματικής φύσεως (που αναφέρονται στον εαυτό του ή στους άλλους) με τρόπο ώστε
να οδηγείται σε αποτελεσματική ή και εξαιρετική επίδοση (Νεοφύτου & Κουτσελίνη, 2006)
Ορισμοί της ΣΝ – εννοιολογικές διασαφηνίσεις

21.  Ο Goleman αναφέρεται στη Συναισθηματική Νοημοσύνη ως Νοημοσύνη της καρδιάς
 Πρόκειται για ικανότητες όπως:
̶ να μπορείς να βρίσκεις κίνητρα για τον εαυτό σου και να αντέχεις τις απογοητεύσεις
̶ να ελέγχεις την παρόρμηση και να χαλιναγωγείς την ανυπομονησία σου
̶ να ρυθμίζεις σωστά τη διάθεσή σου και να εμποδίζεις την απογοήτευση να καταπνίξει
την ικανότητά σου για σκέψη
̶ να έχεις ενσυναίσθηση και ελπίδα. (Goleman, 1995, σελ. 67)
Ορισμοί της ΣΝ – εννοιολογικές διασαφηνίσεις

22.  Υπάρχουν πολλοί ορισμοί της Σ.Ν (ανάλογα με τη θεωρητική
προσέγγιση/μοντέλα).
 Ο κάθε ορισμός δίνει έμφαση σε διαφορετικές ικανότητες και δεξιότητες
του ατόμου.
Κοινός Τόπος των ερευνητών για τη Σ.Ν
 Είναι η εστίαση «στις ικανότητες που έχει το άτομο να επικοινωνεί, να
αλληλεπιδρά με τους άλλους και το περιβάλλον του» (Περιβολαράκη,
2012)
Ορισμοί της ΣΝ – εννοιολογικές διασαφηνίσεις

23. Θεωρητικές Προσεγγίσεις της ΣΝ ͯ
Συναισθηματική Νοημοσύνη: Σύνθετη έννοια με πολλές διαστάσεις
 Οι θεωρίες που διατυπώθηκαν αντιμετωπίζουν τη Συναισθηματική Νοημοσύνη ως μια
σύνθετη έννοια με πολλές διαστάσεις (ικανότητες, χαρακτηριστικά, δεξιότητες) και
αναφέρεται σε διάφορα πεδία της ανθρώπινης φύσης (γνωστικό δυναμικό, προσωπικότητα,
συμπεριφορά).
 Με βάση το πού εστιάζουν οι διάφορες θεωρίες μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω
κατηγορίες:
̶ Θεωρίες ικανότητας (π.χ. η θεωρία των Mayer, Salovey & Caruso)
̶ Θεωρίες με πλαίσιο την προσωπικότητα (π.χ η θεωρία του Bar-On)
̶ Θεωρίες επίδοσης (π.χ. η θεωρία του Goleman)

25. 1. Το μοντέλο των Mayer, Salovey & Carouso
Η Συναισθηματική Νοημοσύνη ως μια νοητική ικανότητα
 Σύμφωνα με τη θεωρία, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα είδος νοημοσύνης, όπως
εκείνη που αφορά στις γνωστικές ικανότητες.
 Περιλαμβάνει ικανότητες που αναφέρονται στο γνωστικό και στο συναισθηματικό τομέα
του ανθρώπινου νου, καθώς και την ενδοπροσωπική και διαπροσωπική νοημοσύνη οι
οποίες αναφέρθηκαν από τον Gardner.

26. Διαστάσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνης
 Η συναισθηματική νοημοσύνη λειτουργεί με ενιαίο τρόπο, αλλά περιλαμβάνει διάφορες
ικανότητες που οργανώνονται σε τέσσερις διαστάσεις (Mayer, Salovey & Caruso, 1999,
2000: στο Πλατσίδου, 2004):
 Αντίληψη και αναγνώριση των συναισθημάτων
 Αφομοίωση των συναισθημάτων στον τρόπο σκέψης
 Κατανόηση των συναισθημάτων
 Διαχείριση των συναισθημάτων

27. Το μοντέλο του Reuven Bar-On:
Ο Δείκτης Συναισθηματικής Νοημοσύνης
 Η Συναισθηματική Νοημοσύνη ορίζεται ως «μια σειρά από μη γνωστικές δυνατότητες,
ικανότητες και δεξιότητες που επηρεάζουν την ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίζει με
επιτυχία τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις και πιέσεις» (Bar-On, 1997: στο Πλατσίδου,
2004).
 Αποτελείται από πέντε κατηγορίες ικανοτήτων που η καθεμιά περιλαμβάνει έναν αριθμό
ειδικών δεξιοτήτων.

28. Ικανότητες και δεξιότητες που περιλαμβάνονται στη
Συναισθηματική Νοημοσύνη
 ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ
1. Οι ενδοπροσωπικές ικανότητες
2. Οι διαπροσωπικές ικανότητες
 ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
 Συναισθηματική αυτό-ενημερότητα
 Θετική διεκδίκηση
 Αυτοσεβασμός
 Διαπίστωση του ατομικού δυναμικού
 Ανεξαρτησία
 Ενσυναίσθηση
 Διαπροσωπικές σχέσεις
 Κοινωνική υπευθυνότητα

29. Ικανότητες και δεξιότητες που περιλαμβάνονται στη
Συναισθηματική Νοημοσύνη
 ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ
3. Η ικανότητα προσαρμογής
4. Η διαχείριση του άγχους
5. Η γενική διάθεση
 ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
 ανοχή στο άγχος και στον
Έλεγχο παρορμήσεων
 Δεξιότητες για την επίλυση
προβλημάτων
 Έλεγχος της πραγματικότητας
 Ευελιξία
 Ευτυχία
 αισιοδοξία

30. Το μοντέλο του Daniel Goleman
Η Συναισθηματική Επάρκεια
 Η Συναισθηματική Νοημοσύνη ορίζεται ως μια δομή που «περιλαμβάνει ικανότητες
όπως:
̶ το να κινητοποιεί κανείς τον εαυτό του προς την επίτευξη στόχων και να επιμένει παρά
τις ματαιώσεις που δέχεται.
̶ το να ελέγχει τις παρορμήσεις του και να μπορεί να καθυστερεί την ικανοποίησή του,
όταν πρέπει.
̶ το να μπορεί να ρυθμίζει τη διάθεσή του και να μην επιτρέπει στο άγχος και την
ανησυχία να παρεμποδίζουν την ικανότητά του για ορθή σκέψη.
̶ να διαθέτει ενσυναίσθηση και αισιοδοξία» (Goleman, 1995).)

31. Συνέχεια…
 Η Συναισθηματική Νοημοσύνη αποτελείται από τις παρακάτω ικανότητες:
 Τη γνώση των συναισθημάτων
 Τη διαχείριση των συναισθημάτων
 Την κινητοποίηση του εαυτού
 Την αναγνώριση συναισθημάτων στους άλλους
 Τη διαχείριση των σχέσεων

32. Οι πέντε διαστάσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνης
 Αυτοεπίγνωση
 Αυτορρύθμιση
 Τα κίνητρα συμπεριφοράς
 Η ικανότητα στις σχέσεις με τους άλλους
 Η ενσυναίσθηση

33. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη
 Η ΣΝ αποτελείται από δύο κατηγορίες ικανοτήτων, την ατομική ικανότητα (ενδοψυχική)
και την κοινωνική ικανότητα (διαπροσωπική).
 Η ενδοψυχική έχει σχέση με την αυτοεπίγνωση και την ατομική διαχείριση
 Η Διαπροσωπική έχει σχέση με την κοινωνική επίγνωση και τη διαχείριση σχέσεων
(Goleman, Boyatzis & Mackee, 2002)

34. ̶ Μπορεί να αναπτυχθεί η Συναισθηματική Νοημοσύνη; Με ποιους τρόπους;
̶ Γιατί θα πρέπει να απασχολεί το σχολείο και τους εκπ/κούς;
Τη σημασία των συναισθημάτων έχουν επισημάνει μεγάλοι παιδαγωγοί και την
καταδεικνύουν τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα.

35. Πολλαπλή νοημοσύνη -Συναισθηματική νοημοσύνη
 Οι θεωρίες των Πολλαπλών Τύπων νοημοσύνης και της Συναισθηματικής Νοημοσύνης:
– Διαμόρφωσαν νέες προοπτικές στην εκπαίδευση
– Ανέδειξαν και άλλες διαστάσεις της προσωπικότητας του ατόμου, όπως η συναισθηματική,
που μέχρι τότε υποβαθμίζονταν στο σχολείο (Gardner, 1993. Goleman, 2011. Gottman,
2011). (Νέο Σχολείο - Π.Σ. της ΣΚΖ, 2011)
Συναισθηματική Ανάπτυξη

36. Συναισθηματική Ανάπτυξη – εκπ/κές παρεμβάσεις
 Ο Goleman μίλησε για «ένα είδος αγραμματοσύνης», του συναισθηματικού αναλφαβητισμού,
ο οποίος επηρεάζει τη μάθηση και γενικότερα την επιτυχία του κάθε ατόμου στη ζωή.
 Η Συναισθηματική νοημοσύνη αναπτύσσεται… μπορεί να διδαχθεί και να καλλιεργηθεί από
την πολύ μικρή ηλικία, αλλά και αργότερα!
 Σύμφωνα με τον Goleman, «Οι καίριες συναισθηματικές ικανότητες μπορούν να διδαχτούν
και να βελτιωθούν στα παιδιά, αν μπούμε στον κόπο να τις διδάξουμε» (Goleman, 1997,
σελ. 67)

37. Συναισθηματική Ανάπτυξη και Σχολείο
 Το ελληνικό σχολείο μπορούμε να πούμε ότι δεν έχει ξεφύγει ακόμη απ` το νοησιαρχικό
μοντέλο.
 Μας ενδιαφέρει, κυρίως, τι μαθαίνει το παιδί και όχι τι νιώθει…
 Προβάλλουμε την ιδιότητα- του μαθητή -σε βάρος της φύσης – του παιδιού (Κουρετζής, 1991.
Κουρετζής, 2008) και επιπλέον, δεν θέτουμε σε προτεραιότητα τη συναισθηματική και
κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και στην απόκτηση υψηλού δείκτη Συναισθηματικής
Νοημοσύνης.
 Για προβληματισμό αναφέρω την παρακάτω φράση του Goleman… «Η έμφαση δίνεται στα
σχολεία σήμερα στο πόσο καλά μπορούν οι μαθητές μας να διαβάσουν και να γράψουν, και όχι
στο αν θα είναι ζωντανοί την επόμενη εβδομάδα» (σελ. 320).
̶ Σε ποιο βαθμό σήμερα μπορεί να έχει σχέση η παραπάνω φράση με τα σχολεία και τα Αναλυτικά
προγράμματα που εφαρμόζονται στη χώρα μας;
̶ Σε ποιο βαθμό μας απασχολεί στις εκπ/κές μας παρεμβάσεις η συναισθηματική αγραμματοσύνη, η
κοινωνική αγραμματοσύνη κλπ; Με ποιο τρόπο γίνονται οι όποιες παρεμβάσεις;

38. Συναισθηματική Επάρκεια
Συναισθηματική Νοημοσύνη Συναισθηματική Επάρκεια
Υψηλή Απόδοση
 Η «υψηλή απόδοση» προϋποθέτει να διαθέτει κανείς Συναισθηματική Επάρκεια, η οποία
πηγάζει από τη Συναισθηματική Νοημοσύνη (Goleman, 1997).

39. Επίδραση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης
 «Οι άνθρωποι με πολύ επιτυχημένες συναισθηματικέ δεξιότητες είναι πιθανότατα πιο
ευχαριστημένοι και πιο αποτελεσματικοί στη ζωή τους, και είναι ικανοί να ελέγξουν τις νοητικές
εκείνες συνήθειες που δίνουν ώθηση στην παραγωγικότητά τους».
 «Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν σε τάξη και να ελέγξουν τη συναισθηματική
τους ζωή, δίνουν εσωτερικές μάχες που υπονομεύουν την ικανότητά τους για σωστά
προσανατολισμένη εργασία και καθαρή σκέψη» (Goleman, 1997, σελ. 69).

40. Συναισθηματική Ανάπτυξη και Σύγχρονο Σχολείο
Ψυχική Ανθεκτικότητα (1)
 Περισσότερο, ίσως, από κάθε άλλη εποχή σήμερα είναι ανάγκη να αποκτήσουν τα
παιδιά συναισθηματική λογική και τις λεγόμενες δεξιότητες ζωής
(κοινωνικοσυναισθηματικές δεξιότητες) προκειμένου να αντεπεξέρχονται στις
διάφορες αντιξοότητες, να επικοινωνούν, να διαχειρίζονται διάφορες δύσκολες
καταστάσεις και μεταβολές και γενικότερα να ζουν αρμονικά τη ζωή τους.
 Σήμερα οι ειδικοί μιλάνε για «Ψυχική Ανθεκτικότητα»:
 Η διαδικασία της θετικής προσαρμογής, παρά τις δύσκολες και αντίξοες συνθήκες και παρά
την έκθεση σε παράγοντες επικινδυνότητας (Masten, 2007. Wright & Masten, 2005).

41.  Το περιβάλλον του σχολείου μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της
ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών.
 Προκειμένου να καλλιεργηθεί η ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών θα πρέπει να
αναπτυχθούν δεξιότητες, όπως:
– Η αποτελεσματική διαχείριση του άγχους
– Η ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας
– Η προσωπική αίσθηση ευεξίας
– Η ενίσχυση της ενσυναίσθησης
Συναισθηματική Ανάπτυξη και Σύγχρονο Σχολείο
Ψυχική Ανθεκτικότητα (1)

42. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

43. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ
Δύο Κατευθύνσεις
 Δημιουργία κατάλληλων συνθηκών μάθησης στο σχολικό περιβάλλον: περιβάλλον
ασφάλειας και συναισθηματικής κάλυψης, ευχάριστο παιδαγωγικό κλίμα, ποιοτική
επικοινωνία και αλληλεπίδραση, σεβασμός στα διαφορετικά στυλ μάθησης και στους
πολλαπλούς τύπους νοημοσύνης, σεβασμός της διαφορετικότητας κλπ.
 Συστηματική Διδασκαλία πτυχών που αφορούν στην καλλιέργεια της Συναισθηματικής
Νοημοσύνης και στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη.
 Κατά τον Goleman «η μάθηση δε λαμβάνει χώρα ανεξάρτητα από τα συναισθήματα του
παιδιού. Η συναισθηματική αγωγή είναι εξίσου σημαντική με την εκμάθηση ενός κανόνα στα
μαθηματικά ή την ανάγνωση» (Goleman, 1997, σελ.361).
 Οι μαθητές μαθαίνουν περισσότερο στις τάξεις που ανταποκρίνονται στις προσωπικές και
ψυχολογικές τους ανάγκες. Θετικές σχέσεις με τους δασκάλους χτίζουν την αυτοεκτίμηση
του μαθητή και προωθούν ένα υγιή αυτοσεβασμό (Ματσαγγούρας, Η. 1998).

44. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ
Κοινωνική και συναισθηματική διάσταση της μάθησης
 Η σχολική επιτυχία συνδέεται με:
– κοινωνικούς
– Συναισθηματικούς και ψυχολογικούς παράγοντες
 Μεγάλος αριθμός ερευνών και η διεθνής εμπειρία δείχνουν ότι η ενίσχυση των κοινωνικών
και συναισθηματικών δεξιοτήτων και της αυτογνωσίας των παιδιών στο σχολείο αυξάνει σε
σημαντικό βαθμό τις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.
 Η δημιουργία καλού, θετικού και συνεργατικού κλίματος και η απόκτηση κοινωνικών
δεξιοτήτων έχει αποδειχθεί ότι διευκολύνει τη μάθηση και στα υπόλοιπα γνωστικά
αντικείμενα (Νέο Σχολείο - Π.Σ. της ΣΚΖ, 2011)

45.  «Όταν μιλάμε για «ολόπλευρη ανάπτυξη» της προσωπικότητας των παιδιών δεν
μπορούμε να αγνοούμε και την ψυχική, τη συναισθηματική καλλιέργεια και ωρίμανση»
(Κουρετζής, 1991).
 Ανακαλύπτοντας το μαθητή που υπάρχει μέσα σε κάθε παιδί, μπορούμε να βοηθήσουμε
καλύτερα και το μαθητή (Κουρετζής, 1991).
 Συναισθηματική Ανάπτυξη των παιδιών: Βασικό συστατικό μιας δημοκρατικής κοινωνίας
και εκπαίδευσης (Dewey)
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: βασικό συστατικό της δημοκρατικής
κοινωνίας

46. ̶ Πώς θα διδάξω τη συναισθηματική νοημοσύνη;
̶ Πώς θα βοηθήσω τα παιδιά να αναπτύξουν τις συναισθηματικές και κοινωνικές τους
ικανότητες και να αποκτήσουν δεξιότητες ζωής;

47. Προγράμματα Συναισθηματικής Ανάπτυξης
 Τα προγράμματα θα πρέπει να έχουν σκοπό την ΠΡΟΛΗΨΗ και να στοχεύουν στην προαγωγή
της ψυχικής υγείας, τη βελτίωση της συναισθηματικής νοημοσύνης (Αυτογνωσία, Αυτοεκτίμηση,
αναγνώριση συναισθημάτων, διαχείριση συναισθημάτων, κοινωνικές δεξιότητες επικοινωνίας,
συνεργασίας κλπ, διαχείριση συγκρούσεων, δημιουργική λύση διαφωνιών κλπ).
 Έχει διαπιστωθεί ότι τα προγράμματα με στόχο την άσκηση των συναισθηματικών ικανοτήτων σε
παιδιά (με ή χωρίς δυσκολίες) συμβάλλουν θετικά στη βελτίωση της επίδοσης, στην αλλαγή των
στάσεών τους απέναντι στο σχολείο, στην αύξηση των κινήτρων μάθησης κλπ (Πλατσίδου, 2004)

48. Προγράμματα Συναισθηματικής Ανάπτυξης
 Σχεδιασμός με βάση τις διαστάσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνης/ με βάση τις
επιμέρους πτυχές του ευρύτερου θέματος της συναισθηματικής ανάπτυξης.
 Το θεωρητικό μοντέλο του Goleman αναφέρεται στις παρακάτω ικανότητες:
 Τη γνώση των συναισθημάτων
 Τη διαχείριση των συναισθημάτων
 Την κινητοποίηση του εαυτού
 Την αναγνώριση συναισθημάτων στους άλλους
 Τη διαχείριση των σχέσεων

49. Βήματα Σχεδιασμού και Υλοποίησης
 Σκοπός – Στόχοι
 Επί μέρους Θεματικές/Υποθέματα
 Καθορισμός Μεθοδολογίας
 Επιλογή/σχεδιασμός Δραστηριοτήτων για την επίτευξη του γενικού σκοπού και των
επιμέρους στόχων
 Καθορισμός Χρονοδιαγράμματος Υλοποίησης
 Ολοκλήρωση - Αξιολόγηση
 Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις θα πρέπει να έχουν κατά βάση βιωματικό χαρακτήρα.
Προγράμματα Συναισθηματικής Ανάπτυξης

50. Βιβλιογραφία
 Γιαννοπούλου, Γ. (2011). Συναισθηματική Νοημοσύνη και Σχολική Επίδοση στη Δ/θμια
Εκπ/ση. Αθήνα, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία).
 Goleman, D. (1997). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα
 Gottman, J. (2000). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη των παιδιών. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα
 Καφέτσιος, Κ. (2003). Ικανότητες Συναισθηματικής Νοημοσύνης: Θεωρία και εφαρμογή στο
εργαστηριακό περιβάλλον. Ελληνική Ακαδημία Διοίκησης Επιχειρήσεων, 2, 16-25
 Κουρετζής, Λ. (2008). Το Θεατρικό Παιχνίδι και οι Διαστάσεις του. Αθήνα. Ταξιδευτής
 Κουρετζής, Λ. (1991). Το Θεατρικό Παιχνίδι. Αθήνα. Εκδόσεις Καστανιώτη
 Ματσαγγούρας, Η. (1998). Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας, Στρατηγικές Διδασκαλίας – Η
Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη, τ. Β’, Αθήνα, Gutenberg.
 Νεοφύτου, Α. & Κουτσελίνη, Μ. (2006). Συναισθηματική Νοημοσύνη: Επιστημολογικές
Αμφισβητήσεις και Περιορισμοί. 9ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρίας Κύπρου.

51.  Περιβολαράκη, Ι. (2012). Η βελτίωση της Σ.Ν των φοιτητών μέσα από την
παρακολούθηση σχετικών μαθημάτων: Αλήθεια ή Μύθος; Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήμιο
Μακεδονίας (Διπλωματική Εργασία – Επόπτες: Πλατσίδου, Μ. & Παπαβασιλείου, Ι.)
 Πλατσίδου, Μ. (2004). Συναισθηματική Νοημοσύνη: Σύγχρονες Προσεγγίσεις μιας
παλιάς έννοιας. Επιστήμες της Αγωγής, τεύχος 1/2004(27-39)
 Sternberg, R. (1999). Η Νοημοσύνη της Επιτυχίας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα
 ΥΠΑΙΘ (2011). ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Πρόγραμμα Σπουδών «Σχολική και Κοινωνική Ζωή».
Αθήνα. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
 Φλουρής, Γ. (2001). Από το δείκτη νοημοσύνης στη νοημοσύνη της επιτυχίας στο χώρο
της εργασίας. Στο Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου του Ε.Κ.Ε.Π., σελ. 292-304.
Αθήνα: Ε.Κ.Ε.Π.

52. «Με την καρδιά βλέπει κανείς σωστά. Το ουσιώδες είναι στο μάτι
αόρατο»
Antoine De Saint - Exupery