лекц

1. Õîîë áîëîâñðóóëàí øèíãýõ¿é

2.  Дотор эрхтэнүүд нь толгой, хүзүү
болон биеийн хөндийнүүдэд байрлаж,
бодисын солилцоо болон нөхөн
үржилд оролцодог.
 Эдгээр эрхтэнүүд нь хоол
боловсруулах, амьсгал, шээс бэлгийн
тогтолцоог үүсгэдэг байна.

3.  Хоол боловсруулах тогтолцоонд амны
хөндий, залгиур, улаан хоолой,ходоод ,
нарийн бүдүүн гэдэс,элэг, нойр
булчирхай орно.Эдгээр эрхтэнүүд толгой
хүзүү цээж хэвлийн болон аарцгийн
хөндийд байрладаг. Хоол боловсруулах
тогтолцооны үнсэн үүрэг нь хоолыг
хүлээн авч,механик болон химийн аргаар
боловсруулаад боловсроогүй үлдэгдлийг
ялгаруулахад оршино.

4.  Х/б-лалт нь бодисын солилцооны эхний
шат. Хоолоор энерги болон амьдралын
чухал зүйлийг авдаг.
 Амны хөндий х/ б тогтолцооны эхний
хэсэг.Шүд хоолыг жижиглээд хэл
зөөлрүүлж, шүлстэй холиод залгиур руу
шилжүүлдэг.Амны хөндий үүдэвч, амны
жинхэнэ хөндий гэсэн 2 хэсэгтэй. Үүдэвч
нь дотор талаасаа шүд гаднаасаа завьж
уруулаар хязгаарлагдана.

5.  Амны жинхэнэ хөндий нь дээрээсээ
тагнай, доороосоо хэл хүзүүний зарим
булчин урд хажуугаараа шүдээр
хүрээлэгдэнэ.
 Хэл нь гадуураа салст бүрхүүлээр
хучаастай булчинлаг эрхтэн. Хоол
тэжээлийг механикаар
боловсруулахаас гадна дуу авиаг
үүсгэхэд оролцоно.

6.  Шүд нь амны салстын ясжсан
сэртэн.Гадна талаараа дөш нь
паалангаар ёзоор нь цементээр
бүрхэгдсэн энэ 2-ын дотуур дентин
байх ба түүний голд зөөлөн эд судас
мэдрэл байна. Бие гүйцсэн хүн 32,
хүүхэд 20 шүдтэй.

7.  Тагнай нь амны хөндийг хамарнаас,
залгиуурын чахалзуурыг бусдаас нь
тусгаарласан яс булчингаас тогтсон таславч.
 Амьсгалах,хоол идэх, залгих явцыг
тусгаарлаж дуу авиа хэлний өнгө аясыг
тодорхойлно.Амны хөндийн салстад шүлсний
булчирхай байна: чих орчмын, хэлэн доорхи,
эрүүн доорхи гэсэн 3 хос байна.Чих орчмынх
уураглаг шүүрэл гаргаж, эрүү хэлэн доорхи нь
уураглаг болон салсархаг холимог шүүрэл
гаргадаг.

8.  Энэ 2 булчирхайн шүүрэл чихэрлэг
зүйл идэхэд, чих орчмынх мах,эсгэлэн
зүйл идэхэд ялгардаг. Хүний шүлсэнд
нийлмэл нүүрс усыг задлах амилаза
фермент ихтэй. Шүлсний 99,5%
ус,0,5% нь хуурай бодис, орчин нь сул
шүлтлэг юм.

9.  Залгиур хоолой аманд боловсорсон
хоолыг залгих үүрэгтэй. 3
хэсэгтэй:амны,хамрын, төвөнхийн:
салст, булчинлаг, холбогч эдэн
бүрхүүлүүдтэй.
 Улаан хоолой нь залгисан хоолон
бөөнийг ходоодонд дамжуулдаг, 25-30
см урттай хөндийт гуурсан эрхтэн.

10.  Ходоод 25 см урт 12 см голчтой.
Ходоодонд уургийн ба өөх тосны бодис
задардаг.Ходоодны салстад шүүс
ялгаруулах энгийн болон салбарласан
булчирхай их байдаг. Эдгээрийн эсүүд нь
ходоодны пепсиногеныг нийлэгжүүлдэг
гол эс,давсны хүчил ялгаруулах ханын
эс,салс ялгаруулах нэмэлт эс, завсрын эс,
сератонин,мелатонин,гастрин,соматоста
тин,глюкагон зэрэг гормон ялгаруулах
дотоод шүүрлийн эс гэсэн 6 төрөл болж
хуваагдана.

11.  Нарийн гэдэсний ханаар хоол
тэжээлийн бодис шимэгдэнэ.Нарийн
гэдэс 2,2-4,5 м урт: 3 хэсэгтэй:12 хуруу
гэдэс,өлөн, цутгалан гэдэс гэж
хуваагдана. Сүүлийн 2 нь
чацархайтай.Нарийн гэдсэнд хоол нь
нойр булчирхай,гэдэсний болон
цөсний найрлаганд байдаг
ферментийн тусламжаар химийн
боловсруулалтанд ордог.

12.  Бүдүүн гэдэс
 Нарийн гэдсэнд боловсроогүй хоол
бүдүүн гэдэс рүү орно. Бүдүүн гэдэс 1-
1,5 м урттай 7 см хүртэл өргөн, дотроо:
мухар,өгсөх, хөндлөн, уруудах,шулуун
хэсгүүдтэй.Бүдүүн гэдэсний
булчирхайнууд салслаг шүүрлийг
ялгаруулна.Энд усны шимэгдэлт
явагдаж,салсаар наалдсан хоолны
үлдэгдэл нягтран баас болдог.

13.  Бүдүүн гэдсэнд олон бичил биетэн
байдаг. Ялзруулагч бичил биетэн
уургийг, исэлдүүлэгч нь ислэгийг
задлаж энгийн нүүрс ус, хортой
зүйл:индол,скатол, фенолыг үүсгэж
цусанд оруулдаг. Эдгээрийн зарим нь
элгэнд саармагжиж зарим нь гадагш
ялгардаг.

14.  Нойр булчирхай
 Идсэн хоол тэжээлийг боловсруулах
шүүс ялгаруулж хоолыг боловсруулдаг
гадаад дотоод шүүрлийн
булчирхай.Гадаад шүүрэл нь өнгөгүй
шингэн, хоногт1,5-2,0 л ялгардаг.
 Хоол идсэнээс 2-3 мин хойно ялгарч
эхлэдэг.

15.  Элэг нь хоол боловсруулах хамгийн
том булчирхай 1500г жинтэй. Элэг
цөсийг байнга боловсруулах боловч 12
хуруу гэдсэнд зөвхөн хоол
боловсруулах үед ордог. Бусад үед
цөсний хүүдийд хуримтлагдана.
Хоногт 500-1000 мл цөс ялгардаг.
Цөсний 90% нь ус бусад нь органик ба
органик биш нэгдлүүдээс тогтодог.

16.  Органик зүйлд нь цөсний хүчил,
нөсөө,өөх тос, холестерин, органик
бишд нь минералын давс орно. Ph нь
7,3-8,0. Нөсөө: билирубин,биливердин
нь цусны гемоглобины задралаас
үүсдэг.Цөс ялгаруулалтыг
хоол,секретин зэрэг сэдээнэ.Хоол
идэснээс 7-10 мин дараа цөсний
хүүдийнээс цөс ялгарч эхлээд 3-6 цаг
үргэлжилдэг.

17.  Хоол боловсруулах ү/аТМТ ба УМТ
дотоод шүүрлийн эсүүд зэргээр
зохицуулагддаг.Хоол боловсруулах төв
нь нугас ба тархины багана хэсэгт
байрлана.Түүний удирдлагаар хоол
хайх, бэлтгэх ү/а явагдахаас гадна хоол
боловсруулах замын
хөдөлгөөн,шүүрэл,шимэгдэлт зэргийг
зохицуулж, өлсөх, цадах зэрэг
мэдрэмжийг үүсгэнэ.