2. ΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΤΗΣ ΔΟΥΚΙΣΣΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ
ΚΥΡΙΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΔΟ
ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
2
3. DUCHESSE SOPHIE DE
PLAISANCE LEBRUN (Φιλαδέλφεια
Η.Π.Α. 1785 – Αθήνα 1854)
Η Δούκισσα Σοφία της
Πλακεντίας γεννήθηκε το
1785 στη Φιλαδέλφεια των
Η.Π.Α. και ήταν η κόρη του
Γάλλου διπλωμάτη
μαρκησίου Φρανσουά
Μπαρμπέ ντε Μπαρμπουά.
Όταν μεγάλωσε η Γαλλίδα
ευγενής, παντρεύτηκε τον
υπασπιστή του Ναπολέοντα
του Α΄ δούκα Σαρλ Λεμπρέν
και απέκτησε μαζί του μια
κόρη την Ελίζα που την
υπεραγαπούσε.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ
Πηγή εικόνας:
https://upload.wikimedia.org
3
4. Ο γάμος τους δεν πέτυχε και η
δούκισσα έφυγε για την Ελλάδα,
την οποία έμαθε να θαυμάζει:
• από τα διαβάσματα της για την
αρχαιότητα
• από την επίδραση που είχε στη
σκέψη της η επαφή της με τον
ποιητή Καζιμίρ Ντελαβίν που της
ενέπνευσε έντονα φιλελληνικά
συναισθήματα και, φυσικά,
• λόγω του αγώνα των Ελλήνων
για την απελευθέρωση τους από
τον οθωμανικό ζυγό.
4
Πηγή εικόνας: http://news247.gr
5. Αρχικά στα 1830 εγκαταστάθηκε στο
Ναύπλιο απ’ όπου βοήθησε στην
οργάνωση της στοιχειώδους εκπαίδευσης
του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Στην Αίγινα ίδρυσε μέσα στο
Ορφανοτροφείο (Φυλακές) αλλά και στήριξε
οικονομικά το πρώτο Σχολείο Θηλέων της
χώρας με 32 μαθήτριες και μια δασκάλα.
Επίσης ασχολήθηκε με φιλανθρωπικό
έργο.
Αναμείχθηκε στην πολιτική,
υποστηρίζοντας το γαλλόφιλο Ιω. Κωλέττη,
και διαφώνησε με την πολιτική του
Καποδίστρια, ενώ τάχτηκε, ακόμη και μετά
τη δολοφονία του, στο πλευρό των
Μαυρομιχαλαίων με τους οποίους
διατηρούσε πολύ φιλικές σχέσεις.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ,
πίνακας του Διονυσίου
Τσόκου, Εθνικό Ιστορικό
Μουσείο
5
Πηγή εικόνας:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/c
ommons/0/00/Kapodistrias2.jpg
6. Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε οριστικά
το 1837, μετά τον πρόωρο θάνατο της
κόρης της από φυματίωση.
Στην Αττική γη αγόρασε μεγάλες
εκτάσεις γης και ανέθεσε στο μεγάλο
Έλληνα αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη,
που είχε σπουδάσει στην Ακαδημία
Αρχιτεκτονικής του Βερολίνου κοντά σε
σπουδαίους δασκάλους, την
οικοδόμηση έξι κτιρίων, μεταξύ των
οποίων το Καστέλο της Ροδοδάφνης
(στην Πεντέλη) και η Βίλα Ιλίσια (δίπλα
στον Ιλισό ποταμό που σήμερα η κοίτη
του έχει καλυφθεί με μπετόν και δε
φαίνεται), το χειμερινό της ανάκτορο.
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ (Βελβεντός
Μακεδονίας 1802 – Αθήνα 1862)
6
Πηγή εικόνας: https://el.wikipedia.org/wiki
7. Η οικοδόμηση του τελευταίου κτιρίου, που συνδυάζει στοιχεία
ρομαντισμού και κλασικισμού, άρχισε το 1840 και ολοκληρώθηκε το
1848. Η δούκισσα έζησε σ’ αυτό μέχρι το θάνατό της, το 1854. Μετά
από λίγο το κτιριακό συγκρότημα (μιας και δεν είναι ενιαίο κτίριο)
περιήλθε στο ελληνικό κράτος και στέγασε για αρκετά χρόνια
στρατιωτικές υπηρεσίες, καθώς και για λίγο (3 χρόνια) τη Σχολή
Ευελπίδων. Από το 1930 λειτουργεί ως Βυζαντινό και Χριστιανικό
Μουσείο.
Το παλαιό ιστορικό κτίριο έχει δύο ορόφους και υπόγειο και
σήμερα η μουσειακή του χρήση έχει διαφοροποιηθεί, αφού μπορεί
φιλοξενεί και περιοδικές εκθέσεις.
Εκτός από το κυρίως οικοδόμημα της δούκισσας έχουν χτιστεί
νέες πτέρυγες, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη, μερικές
αίθουσες των οποίων από τις οποίες και κάτω από το ανάκτορο. Ο
αρχιτέκτονας εκμεταλλεύτηκε την κλίση του εδάφους και
δημιούργησε ένα σύγχρονο μουσείο.
7
8. Με δυο λόγια το κτίριο του μουσείου έχει γύρω στα 160
χρόνια συνεχούς χρήσης και ιστορίας.
8
9. ΑΛΛΑ ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΕΙ Ο ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΣ Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ;
ΝΑ ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ, ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΜΙΑ ΓΕΥΣΗ.
9
10. • Τι σας θυμίζει αυτή η μορφή
και πώς μπορεί να «δένει» με
ένα τέτοιο μουσείο;
Ας αρχίσουμε όμως πρώτα με
κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για μας
τους Αιγινήτες και ας θέσουμε
ορισμένα ερωτήματα:
Φωτ.: Άννα Ρόδη, 2009
1. ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΓΛΥΠΤΑ
10
11. Είναι φυσικά ο Ορφέας, αυτή η αγαπητή και σεβαστή μορφή
της ελληνικής μυθολογίας που γοήτευε με τη μουσική του τα
άγρια θηρία αλλά και τους ανθρώπους. Εδώ παριστάνεται
καθιστός με τη λύρα στα χέρια του, ανάμεσα σε πραγματικά
και μυθικά ζώα που δείχνουν να τον ακούνε μαγεμένα.
Ο Ορφέας χρησιμοποιήθηκε από τους Χριστιανούς ως
σύμβολο του Χριστού που γοήτευε τους ανθρώπους με το
λόγο του.
Μωσαϊκό με παράσταση του Ορφέα υπάρχει στο San
Anselmo της Ιταλίας και φυλάσσεται στο Museo Nazionale
Romano της Ρώμης.
11
12. • Από τι υλικό είναι φτιαγμένο το γλυπτό αυτό;
Μα φυσικά είναι από λευκό μάρμαρο.
• Μήπως μπορείτε να φανταστείτε τώρα από ποια περιοχή της
Ελλάδας προέρχεται και σε ποιον περίπου αιώνα χρονολογείται;
Ε, λοιπόν προέρχεται από την Αίγινα και χρονολογείται μεταξύ
των 4ου
– 5ου
αι. μ.Χ..
• Αλλά πότε, από ποιον και σε ποια τοποθεσία του νησιού
βρέθηκε; ακριβώς, δεν είναι γνωστό.
Το μόνο που γνωρίζουμε ότι βρέθηκε το 1885. Στα υπόλοιπα
δεν έχουμε απάντηση, αφού, κατά πάσα πιθανότητα, είναι
προϊόν λαθρανασκαφής.
12
13. Παλαιότερα θεωρείτο ως ταφική στήλη αλλά νεότερα
ευρήματα και επιστημονικές έρευνες το κατατάσσουν στα
τραπεζοφόρα.
Ο όρος τραπεζοφόρο χρησιμοποιείται στην αρχαιολογία για
κάθε τύπο στηρίγματος τραπεζιού που φέρει πλαστική ή
άλλου είδους διακόσμηση.
• Σε τι όμως μπορεί να χρησίμευε ένα τέτοιο καλλιτεχνικό δημιούργημα;
• Τέλος, πιστεύετε, ότι κατασκευάστηκε στην Αίγινα ή κάπου
αλλού;
Οι αρχαιολόγοι έχουν αποφανθεί ότι το γλυπτό δεν έχει
κατασκευαστεί στην Αίγινα, αφού δεν έχει βρεθεί τίποτα άλλο
παρόμοιο στο νησί.
13
14. 14
Έχουν όμως ανακαλυφθεί τέτοιου είδους γλυπτά σε άλλα μέρη
της ανατολικής και νότιας Μεσογείου και πιστεύεται για πολλούς
λόγους ότι κατασκευάστηκε σε μικρασιάτικο εργαστήριο και από
αυτό μεταφέρθηκε στην Αίγινα.
Τέτοια είναι ο Ορφέας του Μουσείου της Σαβράθα (Λιβύη) από
τις Θέρμες της Leptis Magna (α΄ μισό του 3ου
αι. μ.Χ.) και ο
Ορφέας του Εθνικού Μουσείου της Βηρυτού (Λίβανος) από το
Νυμφαίο της Βύβλου (β΄ μισό του 3ου
αι. μ.Χ.).
15. ΑΛΛΑ ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ ΝΑ
ΔΟΥΜΕ ΠΙΟ
ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΤΟ
«ΔΙΚΟ ΜΑΣ» ΓΛΥΠΤΟ
ΚΑΙ
ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΜΕ
ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΜΕ ΜΑΖΙ
ΤΙΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΙΣ
ΑΝΑΤΟΛΙΤΙΚΕΣ
ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΟΥ
15
16. Ο Ορφέας της Αίγινας εκτίθεται σε
κεντρικό σημείο του μουσείου και είναι ένα
από τα πιο αξιόλογα εκθέματά του
16
17. Διακρίνετε κάποιες επιδράσεις που δεν είναι αρχαιοελληνικές;
Το κάλυμμα της κεφαλής του Ορφέα είναι ένας φρυγικός σκούφος.
Δεξιά από το κεφάλι του υπάρχει μια μαϊμού, ενώ χαμηλότερα στο
αριστερό μέρος του γλυπτού ένας ελέφαντας. Όλα αυτά θυμίζουν έντονα
Ανατολή. Επίσης το γλυπτό είναι διάτρητο, όπως στα ινδουιστικά
ξυλόγλυπτα.
17
18. Το λιοντάρι, ο ταύρος και το ελάφι χρησιμοποιούνταν συχνά από τους
αρχαίους Έλληνες στην τέχνη, τη μυθολογία αλλά και ως σύμβολα θεών.
18
19. Ο αετός ήταν σύμβολο του Δία και, αφού έγινε δικέφαλος
από την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, μετατράπηκε σε
σύμβολο Βυζαντινής αυτοκρατορίας
19
22. Τέλος στη βάση του γλυπτού εικονίζεται ανάγλυφα
ένας λέοντας να κατασπαράσσει αντιλόπη: η
ανελέητη πάλη μεταξύ ζωής και θανάτου
22
23. Για να συγκρίνουμε τώρα κι αυτά. Ένα από τα δυο δεν είναι
έκθεμα του μουσείου. Μπορείτε να καταλάβετε ποιο;
Γνωρίζετε τι παριστάνουν και σε ποια περίοδο περίπου της
ιστορίας ανήκει το καθένα; Τι συμπέρασμα βγάζετε, αν
λάβετε υπ’ όψιν σας και τον Ορφέα της Αίγινας;
23
24. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ
Το γλυπτό αριστερά είναι Ο Μοσχοφόρος.
Βρέθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών είναι από μάρμαρο του
Υμηττού και χρονολογείται μεταξύ 570 – 560 π.Χ..
Εκτίθεται στο Μουσείο Ακροπόλεως στην Αθήνα.
Το δεύτερο γλυπτό δεξιά είναι ο Καλός Ποιμένας από την Κόρινθο
που έχει φτιαχτεί σύμφωνα με τον τύπο του «κριοφόρου Ερμή»,
χρονολογείται στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους) και κατατάσσεται
κι αυτός στα τραπεζοφόρα.
Εκτίθεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Συμπέρασμα: Οι Χριστιανοί καλλιτέχνες, τουλάχιστον μέχρι την
εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ήταν φανερά επηρεασμένοι
από την τέχνη της κλασικής αρχαιότητας από την οποία αντλούσαν
στοιχεία και μ’ αυτά «έντυναν» τη χριστιανική τους θεματολογία.
24
32. Τα αντικείμενα της
καθημερινής ζωής μας
φέρνουν κοντά στις
οικιακές και δημόσιες
συνήθειες των
Βυζαντινών.
Έτσι από μπροστά
μας περνούν εικόνες
από το οικογενειακό
τραπέζι και την κουζίνα
του σπιτιού ή από τα
δωμάτια των γυναικών,
από την αγορά και το
λιμάνι, κ.τ.λ..
Αντικείμενα και σκεύη
32
Πηγή εικόνας: έντυπο εκπ/κού προγράμματος του
Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.
51. Ίσως το λαμπρότερο δείγμα χρυσοκέντητης τέχνης είναι ο «αήρ» από
την εκκλησία της Παναγίας στη Θεσσαλονίκη. Πού τον χρησιμοποιούσαν
άραγε, πριν να γίνει έκθεμα του Βυζαντινού Μουσείου;
51
56. 8. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ
56
Ο Ανδρόνικος ο Β΄, ένας πολύ
ευλαβής αυτοκράτορας,
παριστάνεται σε μικρογραφία
χρυσόβουλλου ευλογούμενος
από το Χριστό (1301)
63. • Αυτό πάλι τι
είναι;
• Σας θυμίζει κάτι
από άλλη εποχή;
• Γιατί το
χρησιμοποίησαν
οι Χριστιανοί και
τι ήθελαν να
δείξουν;
Ψηφιδωτό τμήμα δαπέδου από την
παλαιοχριστιανική βασιλική του Ιλισού (5)
63
Πηγή εικόνας: Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με
αφιέρωμα στη Βυζαντινή Αθήνα, Κυριακή 24 Δεκεμβρίου 1995, σ. 7.
64. «Πελαργός σκοτώνει
φίδι μέσα σε λόχμη».
Πρόκειται για ένα
συνηθισμένο θέμα
τουλάχιστο στα πρώτα
χριστιανικά χρόνια.
Μπορείτε να εξηγήσετε
γιατί το
χρησιμοποιούσαν
τόσο οι Χριστιανοί και
τι ήθελαν να δείξουν μ’
αυτό;
Ψηφιδωτό τμήμα δαπέδου από την
παλαιοχριστιανική βασιλική του Ιλισού (6)
64
Πηγή εικόνας: Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με
αφιέρωμα στη Βυζαντινή Αθήνα, Κυριακή 24 Δεκεμβρίου 1995, σ. 7.
67. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
1. Δημητρακόπουλος Γ. Σοφοκλής, Χριστιανική Αίγινα, γενική και
εκκλησιαστική ιστορία, άγιοι, επίσκοποι, πρεσβύτεροι,
εκκλησίες, μοναστήρια, εκδ. Παρρησία, 2009.
2. Δημητρακοπούλου – Σκυλογιάννη Νικολέττα: Η συλλογή
γλυπτών, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά μέλη
εξαίρετης τέχνης από τον 4ο
– 18ο
αι., περιοδικό Επτά Ημέρες
της εφημερίδας Η Καθημερινή (συγκεντρωτική έκδοση
αφιερωμάτων), Μουσεία, τόμος ΝΕ΄, Βυζαντινό Μουσείο, Αθήνα
2003, σ. 23 – 27.
3. Διάφορα πληροφοριακά έντυπα και έντυπα εκπ/κών
προγραμμάτων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.
4. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήναι 1972.
5. Ιστορία του νέου ελληνισμού 1770 – 2000, εκδ. εφημ. Τα Νέα και
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
6. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με
αφιέρωμα στη Βυζαντινή Αθήνα, Κυριακή 24 Δεκεμβρίου 1995.
7. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή
(συγκεντρωτική έκδοση αφιερωμάτων): Μουσεία, τόμος ΝΕ΄,
Βυζαντινό Μουσείο, Αθήνα 2003, σ. 3 – 54.
67
68. 8. Ρόδη Άννα : «Αφιέρωμα στην Πρωτοχριστιανική Αίγινα – τρία
ανεξάρτητα κείμενα», περιοδικό ‘‘Η Αιγιναία’’, Αίγινα, τ. 17,
Αύγουστος – Δεκέμβριος, 2009, σ. 129 – 141.
9. Σφυρόερα Σοφία: Αίγινα, πρώτη πρωτεύουσα της νεότερης Ελλάδας,
εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002.
10. Σκλάβου - Μαυροειδή Μ., Γλυπτά του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών,
εκδ. ΤΑΠΑ, Αθήνα 1999.
11. Σκουμπουρδή Άρτεμις: Αθήνα, μια πόλη μαγική, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αυγ.
2004.
12. Στεφανίδου – Τιβερίου Θεοδοσία: Τραπεζοφόρα με πλαστική
διακόσμηση: η αττική ομάδα (δημοσιεύματα του αρχαιολογικού
δελτίου αρ. 50), έκδοση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και
Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1993.
13. Σωτηρίου Α. Γεώργιος, Νεώτερος Καλός Ποιμήν του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, Αρχαιολογική Εφημερίς 1915.
14. Φωτογραφικό αρχείο Ρόδη Άννας
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC), VII1a, (1994),
σ. 81 – 105.
2. Ward Philip: Sabratha, a guide for visitors, The Oleander Press,
1970. 68
69. 69
Οι φωτογραφίες του Ορφέα – Χριστού προέρχονται από το κείμενο: Άννα
Ρόδη: «Αφιέρωμα στην Πρωτοχριστιανική Αίγινα – τρία ανεξάρτητα κείμενα»,
περιοδικό ‘‘Η Αιγιναία’’, Αίγινα, τ. 17, Αύγουστος – Δεκέμβριος, 2009, σ. 129 –
141 και όλες γενικά οι εικόνες προέρχονται από το φωτογραφικό μου αρχείο.
Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΠΡΟΣ
ΟΦΕΛΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/-ΤΡΙΩΝ ΤΟΥ
ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ
