2. АГУУЛГЫН БАГТААМЖ /КРЕДИТ/
ХӨРС ҮҮСЭХ ПРОЦЕСС, ХӨРСӨНД АГУУЛАГДАХ МАКРО, МИКРО ЭЛЕМЕНТИЙН
АЧ ХОЛБОГДОЛ, ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРЭГ, АЧ ХОЛБОГДЛЫГ ОЙЛГУУЛАХ.
ГАЗАР ТАРИАЛАН, НОГООНЫ АЖ АХУЙН БОЛОН МОД ҮРЖҮҮЛЭГ, ОЙЖУУЛАЛТ
ХИЧЭЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ СУУРЬ ХИЧЭЭЛ БОЛНО.

3. СУДЛАХ МЭРГЭЖЛИЙН
АНГИ, УЛИРАЛ
• МЭРГЭЖИЛ: МАА-Н ФЕРМЕР, ОЦИ, ХЧД
• УЛИРАЛ: НАМАР

4. ЛЕКЦИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
СЭДЭВ-1. ОРШИЛ
• ХИЧЭЭЛИЙН ХЭЛБЭР: ЛЕКЦ, СЕМИНАР
• СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:
ХӨРС СУДЛАЛЫН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ГОЛ ТУЛГУУР ОЙЛГОЛТ, ХӨГЖЛИЙН ҮЕ
ШАТ, ТОМООХОН ХУВЬ НЭМЭР ОРУУЛСАН ЗАРИМ ЭРДЭМТДИЙН СУДАЛГААНЫ
АГУУЛГА, ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛД ХӨРС СУДЛАЛТАЙ ХОЛБООГҮЙ ШУ БОЛОН
ҮЙЛДВЭРЛЭЛ БАЙХГҮЙ БОЛСОНТОЙ ХОЛБООТОЙГООР ХӨРС СУДЛАЛЫГ ОЛОН
ТАЛААС НЬ СУДЛАХ ШААРДАГАТАЙ. ХӨРСНИЙ ТУХАЙ НИЙТИЙН МЭДЛЭГ
ХӨРСӨНД ХҮН ҮЙЛЧИЛЖ БАЙГАА ХҮЧ БА ЭКОЛОГИТ ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРЭГ, ХӨРС
УНАГАН ШИНЖ ЧАНАРАА АЛДАЖ, ГАЗАР НУТГИЙН ГАРЦ ДОРОЙТОЖ, ЦӨЛЖИХ
АЮУЛД НЭРВЭГДЭЖ НИЙГМИЙН ЯДУУРАЛ БУУРАХГҮЙ БАЙНА.

7. Й
СЭДЭВ-2: ХӨРСНЫ МОРФОЛОГИ
• СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:
ХӨРСНИЙ ГЕОЛОГИЙН, БИОЛОГИЙН ИХ ЭРГЭЛТИЙН ТАЛААР

8. ХӨРСНИЙ МОРФОЛОГИЙН ШИНЖҮҮД
• ХӨРС-ГАЗРЫН ӨНГӨН ГАДАРГА ТҮҮНИЙ БҮРХҮҮЛ ҮЕД ОРШИНО.
• ХӨРС- БАЙГАЛИЙН ОНЦГОЙ БИЕТ МӨН.
• ХӨРС- УУР АМЬСГАЛ, ЭХ ЧУЛУУЛАГ, АМЬД БА СӨНӨМӨЛ ОРГАНИЗМ, ГАЗРЫН ХОТГОР ГҮДГЭР, ОРОН НУТГИЙН
НАС, ХҮНИЙ ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЗЭРЭГ ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН НӨЛӨӨН ДОР ҮҮСДЭГ.
• ХӨРС- ҮРЖИЛ ШИМТЭЙ БАЙНА. В.Р.ВИЛЬЯМСЫН ТОДОРХОЙЛСНООР ҮРЖИЛ ШИМ БОДИС, УС, АГААР,
ДУЛААНААР НЭГЭН ЗЭРЭГ ТАСРАЛТГҮЙ ХАНГАХ ХӨРСНИЙ ЧАДВАР ЮМ.
• ХӨРС- ХАТУУ, ХИЙ, ШИНГЭН, АМЬД ОРГАНИЗМ ГЭСЭН 4 БИЕ БҮРЭЛДЭХҮҮНТЭЙ.
• ХӨРС- ХАРИЛЦАН АДИЛГҮЙ ХЭМЖЭЭТЭЙ ОЛОН ШИРХЭГТЭЙ ДИСПЕРСИЙН СИСТЕМ МӨН.
• ХӨРС- ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИНТОЙГОО ТУХАЙЛБАЛ, АГААР МАНДАЛ, ШИМ МАНДАЛ, УСАН МАНДАЛ, ЧУЛУУН
МАНДАЛТАЙ БОДИСЫН ҮРГЭЛЖИЙН СОЛИЛЦООТОЙ БАЙДАГ НЭЭЛТТЭЙ СИСТЕМ МӨН.
• ХӨРС- ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ҮНДСЭН ХЭРЭГСЭЛ БӨГӨӨД БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ ЗЭРЭГ БУСАД
ОБЬЕКТЫН ТҮШИЦ, СУУРЬ ДЭВСГЭР БОЛНО.

9. СЭДЭВ- 3. ХӨРС ҮҮСВЭРИЙН ХҮЧИН ЗҮЙЛС
• ХИЧЭЭЛИЙН ХЭЛБЭР: ЛЕКЦ, СЕМИНАР
• НООГДОХ ЦАГ: : ЛЕКЦ 2 ЦАГ, СЕМИНАР 2 ЦАГ
• СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:
ХӨРС ҮҮСВЭРИЙН ИХ ЧУЛУУЛАГ, ИХ ЧУЛУУЛАГИЙН ӨГӨРШИЛТ БУСАД ЗҮЙЛИЙН
ТАЛААР
• ЭЗЭМШВЭЛ ЗОХИХ,
- МЭДЛЭГ: ХӨРС ҮҮСВЭРИЙН ИХ ЧУЛУУЛАГ, ИХ ЧУЛУУЛАГИЙН ӨГӨРШИЛТ
БУСАД ЗҮЙЛИЙН ТАЛААР
- ЧАДВАР: ХӨРС ҮҮСВЭР, ХЭРХЭН ЯВАГДДЛАГ, ӨГӨРШИЛТИЙН ХЭДЭН ХЭЛБЭР
БАЙДАГ ТАЛААР
- ДАДАЛ: ХӨРС ҮҮСВЭРТ НӨЛӨӨЛДӨГ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, ӨГӨРШИЛТИЙН ЯЛГААГ

10. ХӨРС НЬ ДАРААХ НЭГДЛҮҮДЭЭС ҮҮССЭН БАЙДАГ.
• ХАД ЧУЛУУ
• ТӨРӨЛ БҮРИЙН ЭРДЭС БОДИСУУД
• ОРГАНИК БОДИСУУД
ХӨРС ҮҮСВЭРИЙН 5 ХҮЧИН ЗҮЙЛ БАЙДАГ ГЭЖ ДОКУЧАЕВ АНХ ТОДОРХОЙЛСОН БАЙДАГ. ҮҮНД:
1. ҮНДСЭН МАТЕРИАЛ- PARENT MATERIAL- ХӨРС ҮҮСВЭРИЙН ЭХ ЧУЛУУЛАГ
2. ЦАГ АГААР- CLIMATE-УУР АМЬСГАЛ
3. ГАЗРЫН ТОГТОЦ- TOPOGRAPHY- ГАЗРЫН ХОТГОР ГҮДГЭР БУЮУ РЕЛЬЕФ
4. БИОЛОГИЙН ХҮЧИН ЗҮЙЛС – BIOLOGICAL FACTORS – УРГАМАЛЖИЛТ БУЮУ ОРГАНИК ЕРТӨНЦ
5. ЦАГ ХУГАЦАА-TIME- ОРОН НУТГИЙН НАС БУЮУ ХУГАЦАА

11. СЭДЭВ-4: МОНГОЛ ОРНЫ ХӨРСНИЙ АНГИЛАЛ
• СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:

13. СЭДЭВ-5. ХӨРСНИЙ МЕХАНИК БА ФИЗИК ШИНЖ
СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:
ХӨРСНИЙ ТОМООХОН ХЭВ ШИНЖИЙГ ДЭД ХЭВ ШИНЖИД ОРУУЛАН
ХУВААЖ, ТЭДГЭЭРИЙН ТУС БҮРИЙН ОНЦЛОГИЙН ТАЛААР

14. ХӨРСНИЙ МЕХАНИК БҮРЭЛДЭХҮҮН
ХӨРСНИЙ МЕХАНИК БҮРЭЛДЭХҮҮНИЙГ (ОРОСООР – МЕХАНИЧЕСКИЙ СОСТАВ, АНГЛИАР – TEXTURE ) ГЭНЭ.
МОНГОЛ НЭР НЭРШЛИЙН ТАЛААР ОДОО ХҮРТЭЛ ТЭР БҮР НЭГДСЭН ОЙЛГОЛТГҮЙ БАГАА.
ХӨРСНИЙ ХАТУУ ХЭСЭГ ХАРИЛЦАН АДИЛГҮЙ ХЭМЖЭЭТЭЙ ЭРДЭС, ОРГАНИК- ЭРДЭС БА ОРГАНИК БОДИСООС
БҮРДЭНЭ. ХӨРС ӨӨРӨӨ ЖИГД БУС ОЛОН БОДИСЫН НЭГДСЭЛ ЦОГЦ МӨН. ХӨРСИЙГ БҮРДҮҮЛЖ БУЙ БОДИС ГАРАЛ
ҮҮСЭЛ,ЧАНАРААРАА ТӨДИЙГҮЙ ХЭМЖЭЭГЭЭРЭЭ ХАРИЛЦАН АДИЛГҮЙ.
МОНГОЛ ОРНЫ ХӨРС ИХЭНХДЭЭ ХӨНГӨН МЕХАНИК БҮРЭЛДЭХҮҮНТЭЙ МӨН ЖИЖИГ ҮЙРМЭГ ЧУЛУУТАЙГААРАА
НЭЛЭЭД ОНЦЛОГ ЮМ.
ЭДГЭЭР ШИРХЭГИЙН ХЭМЖЭЭ ХӨРСНИЙ БҮХИЙ Л ШИНЖ ЧАНАРТ ЯЛАНГУЯА ФИЗИК, ФИЗИК МЕХАНИКИЙНХАНД
ОНЦГОЙ НӨЛӨӨТЭЙ ЮМ. ХӨРС СУДЛАЛЫН ШИНЖЛЭХ УХААНД ХӨРСНИЙ ШИРХЭГҮҮДИЙГ ФИЗИК ШИНЖ
ЧАНАРЫН ТӨСӨӨГӨӨР НЬ БҮЛЭГЛЭЖ ҮЗДЭГ. ХӨРСНИЙ ШИРХЭГИЙН БҮЛГИЙН ЭЗЛЭХ ХУВИАР МЕХАНИК
БҮРЭЛДЭХҮҮН ИЛЭРХИЙЛЭГДЭНЭ.
ХӨРСНИЙ МЕХАНИК БҮРЭЛДЭХҮҮНИЙГ ОЛОН УЛСЫН ХЭЛЛЭГЭЭР ГРАНУЛОМЕТРИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН ГЭЖ НЭРЛЭХ
НЬ ОЛОНТОЙ. ИЙМЭЭС НЭРИЙН ХУВЬД ХОЛЬЖ ХУТГАХ ЯВДАЛ ИХ ГАРДАГ ЮМ.

15. СЭДЭВ-6 ЭРДЭС ТҮҮНИЙ АНГИЛАЛ

16. СЭДЭВ-6 ИХ ЧУЛУУЛГИЙН ХУРДСУУД

17. СЭДЭВ-7. АНХДАГЧ БА ХОЁРДОГЧ ЭРДЭСҮҮД
• ХИЧЭЭЛИЙН ХЭЛБЭР: ЛЕКЦ, СЕМИНАР
• НООГДОХ ЦАГ: : ЛЕКЦ 2 ЦАГ, СЕМИНАР 2 ЦАГ
• СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:
АНХДАГЧ ЭРДЭСЭЭС ХОЁРДОГЧ ЭРДЭС ҮҮСЭХ ПРОЦЕСС, ХИМИЙН ШИНЖ ЧАНАР,
ТЭДГЭЭРИЙН БҮТЦИЙН ТАЛААР
• ЭЗЭМШВЭД ЗОХИХ
- МЭДЛЭГ: АНХДАГЧ ЭРДЭСЭЭС ХОЁРДОГЧ ЭРДЭС ҮҮСЭХ ПРОЦЕСС, ХИМИЙН
ШИНЖ ЧАНАР, ТЭДГЭЭРИЙН БҮТЦИЙН ТАЛААР
- ЧАДВАР: АНХДАГЧ ЭРДЭС БА ХОЁРДОГЧ ЭРДЭСИЙН ЯЛГАА ТЭДЭЭРИЙН
ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРЭГ, АЧ ХОЛБОГДОЛ
- ДАДАЛ: АНХДАГЧ ЭРДЭСИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛ АМЬДРАЛД ХЭРХЭН НӨЛӨӨЛӨХ
ТАЛААР

18. СЭДЭВ-8. ХӨРСНИЙ ОРГАНИК БОДИС БА ТҮҮНИЙ ЭХ ҮҮСВЭР
• ХИЧЭЭЛИЙН ХЭЛБЭР: ЛЕКЦ, СЕМИНАР
• НООГДОХ ЦАГ: : ЛЕКЦ 2 ЦАГ, СЕМИНАР 2 ЦАГ
• СЭДВИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА:
ХӨРСӨНД ОРГАНИК БОДИСЫН НӨЛӨӨ, ЯЛЗМАГ, ЯЛЗМАГИЙН ХҮЧИЛ, ЯЛЗМАГЖИХ
БА ЭРДЭМЖИХ ҮЙЛ ЯВЦ ОРГАНИК БОДИСЫН ХӨРСӨНД ҮҮСЭХ ҮҮРГИЙН ТАЛААР
• ЭЗЭМШВЭД ЗОХИХ,
- МЭДЛЭГ: ХӨРСӨНД ОРГАНИК БОДИСЫН НӨЛӨӨ, ЯЛЗМАГ, ЯЛЗМАГИЙН ХҮЧИЛ,
ЯЛЗМАГЖИХ БА ЭРДЭМЖИХ ҮЙЛ ЯВЦ ОРГАНИК БОДИСЫН ХӨРСӨНД ҮҮСЭХ
ҮҮРГИЙН ТАЛААР
- ЧАДВАР: ХӨРСНИЙ ҮРЖИЛ ШИМИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛ, ХАМГААЛАХ ШААРДЛАГА,
ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРГИЙГ
- ДАДАЛ: ЯЛЗМАГ ҮҮСГЭХ, ЯЛЗМАГИЙН ҮЕ ДАВХАРГЫГ ХАМГААЛАХ

19. АШИГЛАХ НОМ, СУРАХ БИЧИГ БА БУСАД ЭХ СУРВАЛЖУУД
А. НОМ, СУРАХ БИЧИГ
БЭХТӨР.Ө “ ХӨРС СУДЛАЛ” УБ 1974
• ДОРЖГОТОВ.Д БАТБАЯР.Б “ МОНГОЛ ОРНЫ ХӨРСНИЙ АНГИЛАЛ” УБ 2000 ОН
• ДОРЖГОТОВ.Д “ МОНГОЛ ОРНЫ ХӨРС” УБ 2003 ОН
• ГОНЧИГСУМЛАЙ “ ХӨРС СУДЛАЛ, ҮҮСЭЛ, ТАРХАЛТ, АНГИЛАЛ” УБ 2000
• АВААДОРЖ.Д БАТТУЛГА.О “ХӨРС СУДЛАЛ ХӨТЛӨХҮЙ” УБ 1997
Б. БУСАД
WWW.OIMOD.MN