Ομαδική εργασία της Δ τάξης του 3ου Δ.Σ. Παλλήνης

1. ΠΟΝΤΙΑΚΆ ΈΘΙΜΑ
Δ’ τάξη
Ομαδική εργασία
3ο Δ.Σ. Παλλήνης
2020 - 2021

2. Τα έθιμα των Χριστουγέννων και
της
Πρωτοχρονιάς

3. Χριστοκούρ’: Το κούτσουρο των Χριστουγέννων

4. Πώς γιόρταζαν τα Χριστούγεννα στην Τραπεζούντα οι Έλληνες του Πόντου
Τα Χριστούγεννα, τα τιμούσαν με ευλάβεια και λαμπρότητα. Έτρωγαν και γλεντούσαν γύρω από το γιορτινό
τραπέζι. Τα παιδιά, το βράδυ της παραμονής έβγαιναν να που τα κάλαντα κρατώντας φαναράκια. Επιπλέον την
παραμονή οι νοικοκυρές έφτιαχναν κουλούρια τόσο για το σπίτι τους, όσο και για τα ζώα τους, όπως επίσης
και τα χριστόψωμα. Τα χριστόψωμα τα οποία κατέχουν σημαντική θέση στο γιορτινό τραπέζι.
Τα ξημερώματα των Χριστουγέννων όλοι οι κάτοικοι, μικροί και μεγάλοι, φορούσαν τα γιορτινά τους ρούχα και
πήγαιναν στην εκκλησία, προκειμένου να παρακολουθούν την χριστουγεννιάτικη λειτουργία. Όλα τα στασίδια
ήταν γεμάτα κόσμο, ο οποίος παρακολουθούσε με ευλαβεια τη θεία λειτουργία. Οι εκκλησίες όπως ο άγιος
Βασίλειος, ο μητροπολιτικός ναός του αγίου Γρηγορίου και η αγία μαρίνα, την ημέρα εκείνη <<φορούσαν>> κι
εκείνες τα γιορτινα τους.
Άκης & Γιώργος Δ1

5. Οι Καλικάντζαροι του Πόντου (πίζηλα)
Όπως σε όλα τα μέρη της Ελλάδας έτσι και στον Πόντο πίστευαν, ότι το Δωδεκαήμερο βγαίνουν τα
πίζηλα (οι καλικάντζαροι) και ενοχλούν τους ανθρώπους.
Ιδιαίτερα ενοχλούσαν τα παιδιά και ιδίως τα αβάπτιστα, τις λεχώνες, τις νεόνυμφες και γενικά
αδύναμα άτομα. Προκαλούσαν ζημιές στα πράγματα του σπιτιού, στα ζώα και στους αγρούς. Για να
προστατευθούν απέφευγαν να κάνουν νυχτερινές δουλειές έξω από το σπίτι και να πετάξουν νερά
έξω το βράδυ. Επίσης για να μην πλησιάζουν έλεγαν ψιθυριστά διάφορες προσευχές. Τα πίζηλα
εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα Χριστούγεννα
Ελβίρα & Γιάννης, Δ1

6. Οι Μωμόγεροι
Ο θεός Μώμος κατά την Αρχαιότητα αποτελούσε
την προσωποποίηση της σάτιρας και του
σαρκασμού και συνδέονταν με τις γιορτές που
ήταν αφιερωμένες στον Διόνυσο, με κοινό
χαρακτηριστικό τις μάσκες και τις μεταμφιέσεις.Η
συγκεκριμένη εκδήλωση γίνεται στην περίοδο
των Χριστουγέννων από τις 15 Δεκεμβρίου ως τα
μέσα Ιανουαρίου.
Φαίδρα & Νεφέλη Δ1

7. Το καλαντόνερον
Σύμφωνα με το συγκεκριμένο έθιμο, λίγο πριν τα μεσάνυχτα
της Πρωτοχρονιάς οι γυναίκες πήγαιναν στο πηγάδι του
χωριού τους κρατώντας δώρα όπου τα άφηναν και έλεγαν
την ευχή “κάλαντα καλός καιρός και πάντα και του
χρόνου”. Μετά όταν γύριζαν στο σπίτι τους το ράντιζαν
παντού.Αυτό που έπρεπε να προσέχει το άτομο που θα το
έπαιρνε , ήταν να μην κοιτάξει πίσω, γιατί υπήρχε κίνδυνος
να αρρωστήσει ψυχικά και να μην μιλήσει σε κανέναν ,διότι
οι μάγισσες θα του έκλεβαν τη φωνή.
Νικολέττα και Μελίνα Δ1

8. Τα έθιμα των Θεοφανείων
Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ήταν και είναι μία από τις πιο λαμπρές
γιορτές της Χριστιανοσύνης. Όπως και κάθε μεγάλη γιορτή
στον Πόντο, έτσι και με τα Θεοφάνεια είχαν ιδιαίτερο
πανηγυρικό τόνο και χρώμα. Τη γιορτή αυτή την ονόμαζαν
“Φώτισμα”.
Παραμονή των Θεοφανείων γινόταν ο Αγιασμός των υδάτων,
μόνο μέσα στην εκκλησία. Επάνω σε μια εξέδρα στολισμένη με
κλαδιά. Κατόπιν ο παπάς γυρνούσε στα σπίτια και «τ’ Αγνίαζε»
ψάλλοντας το τροπάριο «Εν Ιορδάνη». Ενώ οι πιστοί έριχναν
κέρματα «απές σο παρχάτσ’» που κρατούσε ένας μικρός ο
οποίος συνόδευε τον παπά.
Επίσης τα Φώτα ήταν επίσημη αργία και οι πιστοί πήγαιναν στην
εκκλησία και έπαιρναν τον αγιασμό.
Ο αγιασμός ήταν φαρμακόλυτρο, δηλαδή χρησιμοποιούνταν σε
περίπτωση ανάγκης ως φάρμακο.
Χρήστος και Παναγιώτης, Δ1

9. Αποκριάτικα έθιμα

10. Μνημοκέρε … το έθιμο των Θεοφανείων
Το μνημοκέρε είναι ένα έθιμο των Θεοφανείων.Την παραμονή των
φώτων όλοι πήγαιναν στην εκκλησία και άναβαν ένα κεράκι για
τους πεθαμένους,αλλά και για εκείνους.Στη μέση του ταψιού
έβαζαν μια μεγάλη καντήλα και γύρω της άλλα τέσσερα κεριά.Στο
τέλος όλοι οι χριστιανοί άφηναν φαγητά πάνω στο τραπέζι για να
τα ευλογήσει ο παππάς.
Ελβίρα & Γιάννης Δ1

11. Καθαρά Δευτέρα: Η σαχτοδευτέρα των Ποντίων
Η Καθαρά Δευτέρα η “Σχατοδευτέρα” του Πόντου δεν
θύμιζε σε τίποτα την ημέρα χαράς και χαλάρωσης με το
πέταγμα του χαρταετού που βιώνουμε σήμερα.
Ήταν μια μέρα γενικής και αυστηρής καθαριότητας, και
εντατικής προετοιμασίας για την περίοδο της
Σαρακοστής. Σήμαινε συμβολικά και την αρχή της
νηστείας.
Κοραλία & Ελεάνα - Δ1

12. Ο κουκάρας
Ο κουκάρας ήταν ένα έθιμο, που σκέφτηκαν οι Πόντιες, έξυπνες, μανάδες ώστε να αποτρέψουν τα παιδιά
τους από τρόφιμα που θα τους κάνουν κακό. Ο κουκάρας αποτελούνταν από ένα κρεμμύδι (ή πατάτα),
πάνω στο οποίο βάζανε επτά πούπουλα κότας ή κόκορα. Επτά πούπουλα, όσες και οι εβδομάδες της
νηστείας. Αυτό το ιδιαίτερο “σκιάχτρο” το κρεμούσαν στο ταβάνι τα ξημερώματα της Καθαράς Δευτέρας,
και το πρωί, όταν τα παιδιά ξυπνούσαν και το αντίκριζαν με δέος και φόβο να κρέμεται και να κουνιέται στο
ταβάνι! Η απειλή ήταν ότι αν τα παιδιά δεν συμμορφώνονταν με την τήρηση της νηστείας, θα τους έτρωγε ο
κουκάρας.
Λυδία και Σταύρος Δ1
https://www.youtube.com/watch?v=o3ch78Oe-n0

14. Το Σάββατο του Λαζάρου στον Πόντο και τα κερκέλια
Το Σάββατο του λαζάρου η κουζίνα της Πόντιας νοικοκυράς
μοσχοβολάει όσο στο φούρνο ψήνονται τα κερκέλια, τα απλά
νηστίσιμα κουλουράκια, ένας προάγγελος της Κυριακής των
Βαΐων, έθιμο που ήρθε στην Ελλάδα από τον Πόντο. Το όνομα
“κερκέλ” προέρχεται από το κρικέλλιον, υποκοριστικό του
κρίκου, δηλαδή στρογγυλό κουλούρι. Αυτα τα κουλούρια
στην Κερασούντα και στην Αμισό λέγονταν και “βαΐων” από
την γιορτή της Κυριακής των Βαΐων, επειδή την ημέρα αυτή
τα παιδιά ξεχύνονταν στις γειτονιές ψέλνοντας “Θεία των
Βαγιών, δώσ ‘ κερκέλ ‘ εμεν ‘ ωβόν”.
Άννα-Μαρία καιΤριανταφυλλιά Δ1.

15. Η Κυριακή των Βαΐων στον Πόντο
Ψάρια - και κυρίως χαψιά-περιλάμβανε το
παραδοσιακό κυριακάτικο τραπέζι των ποντιακών
οικογενειών την Κυριακή των Βαΐων, μια μέρα με
ιδιαίτερη σημασία. Πριν από την έναρξη της
Μεγάλης Εβδομάδας (Το απόγευμα του Σαββάτου
του Λαζάρου ή την Κυριακη των Βαιων, μετά τη
θεία Λειτουργία) τα παιδιά έβγαιναν στους
μαχαλάδες για να πουν τα κάλαντα,ή διαφορετικά
για να ψάλλουν τον Λάζαρο- αυτό είναι το βάεμαν.
Στέφανος Δ1

16. Κυριακή του Θωμά: το Πάσχα των νεκρών
Την Κυριακή του Θωμά, οι Πόντιοι, πήγαιναν στα νεκροταφεία
και γέμιζαν κόσμο. Καθάριζαν πολύ προσεκτικά τα μνήματα και
άπλωναν τραπεζομάντηλα πάνω σε αυτά. Εκεί έφερναν
ποντιακά εδέσματα και έτρωγαν όλοι μαζί. Πολλές φορές
τραγουδούσαν και χόρευαν με τη συνοδεία της ποντιακής
λύρας.
Αυτό το έκαναν για να τιμήσουν τους ανθρώπους που είχαν
πεθάνει και για να τους θυμούνται. Πολλές φορές συζητούσαν
για τις αναμνήσεις τους με αυτά τα πρόσωπα.
Παύλος-Χάρης Δ’1

17. Τα έθιμα του Ποντιακού γάμου

18. Το ποντιακό έθιμο του γάμου ξεκινάει από το
“Αράεμαν”. Δηλαδή την αναζήτηση ενός
κοριτσιού για έναν άντρα. Στον Πόντο ήταν
σπάνιοι οι γάμοι από έρωτα. Η προξενήτρα
αναλάμβανε τους υποψηφίους για τον γάμο. Οι
συνηθισμένες ηλικίες γάμου ήταν 18 για τα
αγόρια και 15 για τα κορίτσια. Κατά το “
Αράεμαν” δεν γίνονταν υποσχέσεις γάμου,
αλλά παρ’ όλα αυτά οι γονείς του κοριτσιού
έδιναν την ευχή τους.
Έλενα & Κωνσταντίνα Δ2

19. Ψαλάφεμαν – Λογόπαρμαν
Μετά το «Αράεμαν» ακολουθούσε το «Ψαλάφεμαν» ή «Λογόπαρμαν», δηλαδή η ζήτηση σε γάμο.
Κατάλληλη ημέρα για το γεγονός αυτό όριζαν κάποιο Σαββατόβραδο. Τα κεράσματα και οι ευχές,
την ημέρα αυτή, δήλωναν τη συγκατάθεση των γονιών της κοπέλας.
Την ημέρα αυτή όριζαν και το «Σουμάδεμαν», δηλαδή τον αρραβώνα. Ο αρραβώνας συνήθως
γινόταν την πρώτη Κυριακή μετά το «Λογόπαρμαν».
Σε ορισμένα μέρη οι συγγενείς του γαμπρού πήγαιναν τρεις φορές στο σπίτι της νύφης, ώστε να
δοθεί η συγκατάθεση – «ο λόγος» των γονιών της!
Κωνσταντίνος και Μάριος - Δ2

20. Σουμάδεμαν
Οι γονείς ενός αγοριού, οι οποίοι ήταν αποκλειστικά υπεύθυνοι για την εξεύρεση νύφης,αφού έδιναν το
λόγο, όριζαν την ημέρα των αρραβώνων που συνήθως ήταν Σάββατο. Η οικογένεια του γαμπρου με λύρα ,
ταούλ, ζουρνάν,αγγείον, πήγαινε σπίτι του κοριτσιού όπου γινόταν ο αρραβώνας.
Πρώτα μιλούσαν σχετικά με το “ σουμάδεμαν και το σουμαδεμέντι “ , ύστερα πρόσφεραν τη σουμάδα και
τα πρώτα δώρα, δηλαδή δαχτυλίδι , τσίτι , φωτοδέμια και κατόπιν χόρευαν.Απαραίτητη ήταν η παρουσία
του παπά για την αλλαγή των δαχτυλιδιών “χωρίς παπαν σουμαδ κι ετον “ .Τα δαχτυλίδια ήταν πάντα
χρυσά . Αυτός που τα άλλαζε ήταν υποχρεωμένος και να τους στεφανώσει .Το ίδιο βράδυ όριζαν και τον
χρόνο τελετής του γάμου που συνήθως ήταν πολύ σύντομα.
Από την ημέρα του αρραβώνα τον γάμο δεν επιτρεπόταν να πάει ο ένας στο σπίτι του άλλου.
Οι αρραβώνες σπάνια διαλύονταν. Σε περίπτωση διάλυσης έλεγαν “Έκλωσαν τη σουμάδα και επέστρεφαν
τα δώρα

21. Το Λάλεμαν
Το λάλεμαν ή κάλεσμαν ή προσκάλεσμαν, ήταν η πρόσκληση για τον
Ποντιακό γάμο.
Την πρόσκληση έστελναν οι γονείς του γαμπρού και της νύφης σε
συγγενείς και φίλους για ένα επικείμενο γάμο και γινόταν με κεριά ή
λαμπάδες.Με λαμπάδες καλούσαν το δεσπότη ή τον παπά του χωριού
και τους προκρίτους, ενώ με ένα ζευγάρι κεριά όλους τους άλλους
κατοίκους του χωριού, καθώς και εκείνους που έμεναν σε άλλα
χωριά. Σε άλλες περιοχές το κάλεσμα γινόταν με ένα ποτήρι ρακί που
προσέφερε ο καλεστής στον οικοδεσπότη λέγοντας «Λαλούμε σε ση
χαράν». Μέχρι σήμερα πολλοί Πόντιοι τηρούν το έθιμο και καλούν
τους στενούς συγγενείς αλλά τους κουμπάρους με κερί.
Μαριαλένα , Μαρίνα Δ’2

22. Παραμονή του Γάμου
Το Σάββατο το πρωί οι συγγενείς και οι στενοί φίλοι του γαμπρού ή της νύφης
έκαναν τις τελευταίες προετοιμασίες, ώστε όλα να είναι έτοιμα για τους
καλεσμένους. Οι άντρες έφερναν τραπέζια, καρέκλες, πιάτα και ότι ήταν
απαραίτητο για να φάνε, να πιουν και γενικά να γλεντήσουν οι καλεσμένοι. Οι
γυναίκες έκαναν γενική καθαριότητα του σπιτιού, εσωτερικών και εξωτερικών
χώρων και ετοίμαζαν τα φαγητά.
Από το απόγευμα ξεκινούσε το γλέντι, με τα μουσικά όργανα (λύρα, νταούλι,
κλαρίνο, αγγείο) να ακούγονται στις γειτονιές του χωριού.
Οι συγγενείς του γαμπρού, συνοδεία λυράρη (κεμεντζετζή), πήγαιναν να πάρουν
τον κουμπάρο. Του χορού προπορευόταν ένας στενός φίλος του γαμπρού,
κρατώντας στα υψωμένα χέρια του έναν κόκορα ζωντανό. Ως δείγμα
ξεχωριστού και τιμητικού προσκαλέσματος.
Οι συγγενείς του κουμπάρου προσέφεραν στους προσκεκλημένους ούζο και
διάφορους μεζέδες. Ύστερα από σύντομο γλέντι έξω από το σπίτι του
κουμπάρου, επέστρεφαν όλοι μαζί στο σπίτι του γαμπρού, για να συνεχιστεί εκεί
το γλέντι μέχρι το πρωί.
Γιώργος και Γιάννος - Δ2

23. Ο γαμοστόλος
Ένα από τα έθιμα που γίνονταν την ημέρα του γάμου στον Πόντο ήταν ο γαμοστόλος. Πρόκειται για την πομπή που
ξεκινούσε από το σπίτι του γαμπρού, με προορισμό το σπίτι της νύφης. Την πομπή αποτελούσε μια ομάδα από 20-
30 οπλισμένους άνδρες, οι οποίοι πυροβολούσαν.Τα ομαδικά αυτά πυρά ονομάζονταν «τονανμάδες». Με αυτό τον
τρόπο τόνιζαν τη σημαντικότητα και τη μεγαλοπρέπεια της ημέρας.
Πίσω από τους οπλισμένους άνδρες βρίσκονταν οι γέροι, οι οποίοι ήταν πάνω στ’ άλογα, καθώς και ο γαμπρός
πάνω σε άσπρο άλογο, έχοντας ως οδηγό τον κουμπάρο του. Επίσης, το γαμπρό συνόδευαν συγγενείς, φίλοι και οι
παρανυφάδες, οι νιόπαντρες, δηλαδή, γυναίκες, φορώντας τη νυφική τους φορεσιά. Η πομπή που ακολουθούσε το
γαμπρό ονομαζόταν «οψίκ’».
Ο γαμοστόλος σταματούσε σε διάφορα σημεία, με το γαμπρό να βγάζει από το ζωνάρι του και να πετάει «τριγών’»,
προκειμένου να εξουδετερώσει, σύμφωνα με την παράδοση, τα κακά πνεύματα.

24. Άλλα Ποντιακά έθιμα

25. Η περπερούνα - Κουσκουτούνα
https://www.youtube.com/watch?v=uU0K-UOtgwA
Στην ελλάδα λέγεται περπερούνα ενώ στον πόντο Κουσκουτούνα αυτό το έθιμο είναι για να προκαλέσουν βροχή όταν έχει
ξηρασία.Τα παιδιά 7-14 ετών πηγαίνουν με μία σκούπα μέσα από ένα μεγάλο ξύλο και την ντύνουν με παλιά γυναικεία
ρούχα ώστε να μοιάζει με κορίτσι.Με την συνοδεία άλλον παιδιών πηγαίνουν σε σπίτια και τραγουδάνε Κουσκούκούρα
μαντακούρα
Ασ’ ‘ς Θεόν βροχήν θέλομεν
‘ ς σου τσιφτσή το χωράφ ‘
‘ ς σο στενόν ‘ ς σο σοκάκι ‘
Και ‘ς σ ‘ έμόρφον τ ‘ ομάλ ‘
Τα παιδιά επισκέπτονταν τα σπίτια και οι νοικοκυρές κατάβρεχαν το ομοίωμα, καμιά φορά και τα παιδιά χάριν αστεϊσμού.
Μετά φιλοδωρούσαν τα παιδιά με στραγάλια, αβγά, βούτυρο και άλλα καλούδια ότι είχε η καθεμιά τους.
Αλέξανδρος Δ2

26. Το Παρχαρεμάν
Την Πρωτομαγιά οι Πόντιοι πήγαιναν να τη γιορτάσουν στα
παρχάρια (τόποι θερινών διακοπών).Έπαιρναν μαζί τους και τα
ζώα.Την Παραμονή της Πρωτομαγιάς η οικοδέσποινα έδενε στην
αλυσίδα του κουδουνιού σταυρούς από κλαδιά αγριομηλιάς και
πρόσθετε ένα ματοζύνιχο (ματόχαντρο), ένα κόκκινο πανί και ένα
κεφάλι σκόρδο.Έλεγε και ευχές, όπως: «<στείρα να πας και
γαστομέντσα να έρθεσαι»(αγόνη να πας και έγκυος να έρθεις),
«όσα έδεκα σε άλλα ατόσα να φέρτσ με»(Όσα σου έδωσα, άλλα
τόσα να μου φέρεις).
Θεοδώρα & Ναταλία Δ’2

27. Ο Κλήδονας
Είναι το έθιμο της φωτιάς με πανάρχαιες ρίζες,γνωστό από τα βυζαντινά χρόνια οπότε και απαγορεύτηκε (το
681 μ.Χ.) ως ειδωλολατρικό. Στις 23 και 24 Ιουνίου, παραμονή και ανήμερα της γέννησης του Αγίου Ιωάννη
του Προδρόμου, σε αυλές και σε πλατείες ανάβουν φωτιές και νέοι και νέες πηδούν τρεις φορές
σταυρωτά.Έτσι ο Αϊ- Γιάννης γίνεται ο Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπαδοφόρος. Είναι ακόμη Κλήδονας
ή Φανιστής ή Λιοτρόπος ή Ριζικάρης ή Ριγανάς.
Αντώνης & Αλέξανδρος Δ2