Αλεξανδρινοί Βασιλείς, Γ΄ Λυκείου, Καβάφης

1. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
Αλεξανδρινοί Βασιλείς
Μαζεύθηκαν οἱ Ἀλεξανδρινοι
νά δοῦν τῆς Κλεοπάτρας τά παιδιά,
τόν Καισαρίωνα, καί τά μικρά του ἀδέρφια,
Ἀλέξανδρο καί Πτολεμαῖο, πού πρώτη
φορά τά βγάζαν ἔξω στό Γυμνάσιο,
ἐκεῖ νά τά κηρύξουν βασιλεῖς,
μές στή λαμπρή παράταξι τῶν στρατιωτῶν.
Ὁ Ἀλέξανδρος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Ἀρμενίας, τῆς Μηδίας, καί τῶν Πάρθων.
Ὁ Πτολεμαῖος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Κιλικίας, τῆς Συρίας, καί τῆς Φοινίκης.
Ὁ Καισαρίων στέκονταν πιό ἐμπροστά,
ντυμένος σέ μετάξι τριανταφυλλί,
στό στήθος του ἀνθοδέσμη ἀπό ὑακίνθους,
ἡ ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι ἀμεθύστων,
δεμένα τά ποδήματά του μ’ ἄσπρες
κορδέλλες κεντημένες μέ ροδόχροα μαργαριτάρια.
Αὐτόν τόν εἶπαν πιότερο ἀπό τούς μικρούς,
αὐτόν τόν εἶπαν Βασιλέα των Βασιλέων.
Οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔνοιωθαν βέβαια
πού ἦσαν λόγια αὐτά καί θεατρικά.
Ἀλλά ἡ μέρα ἤτανε ζεστή καί ποιητική,
ὁ οὐρανός ἕνα γαλάζιο ἀνοιχτό,
τό Ἀλεξανδρινό Γυμνάσιο ἕνα
θριαμβικό κατόρθωμα τῆς τέχνης,
τῶν αὐλικῶν ἡ πολυτέλεια ἔκτακτη,
ὁ Καισαρίων ὅλο χάρις κ’ ἐμορφιά
(τῆς Κλεοπάτρας υἱός, αἷμα τῶν Λαγιδῶν)∙
κ’ οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔτρεχαν πιά στήν ἑορτή,
κ’ ἐνθουσιάζονταν, κ’ ἐπευφημοῦσαν
ἑλληνικά, κ’ αἰγυπτιακά, καί ποιοί ἑβραίικα,
γοητευμένοι μέ τ’ ὡραῖο θέαμα –
μ’ ὅλο πού βέβαια ἤξευραν τί ἄξιζαν αὐτά,
τί κούφια λόγια ἤσανε αὐτές ἡ βασιλεῖες.

2. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
1. ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
 Κλεοπάτρα
 Ήταν η τελευταία ενεργή βασίλισσα της
πτολεμαϊκής Αιγύπτου. Μετά τη βασιλεία της, η
Αίγυπτος έγινε επαρχία της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας.
 Παρόλο που ήταν ικανή μονάρχης, έμεινε
διάσημη κυρίως γιατί κατόρθωσε να γοητεύσει
δυο από τους ισχυρότερους άνδρες της εποχής
της, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο
 Η βασιλεία της Κλεοπάτρας σηματοδοτεί το
τέλος της ελληνιστικής και την αρχή της ρωμαϊκής περιόδου στην
ανατολική Μεσόγειο.
 Καισσαρίων (47 π.Χ. - 30 π.Χ.)
 Ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Αιγύπτου και το τελευταίο μέλος της δυναστείας
των Πτολεμαίων
 Εκτελέστηκε κατόπιν διαταγής του Οκταβιανού, ο οποίος
θα γινόταν αργότερα ο Ρωμαίος αυτοκράτορας
Αύγουστος.
 Ήταν ο μεγαλύτερος γιος της Κλεοπάτρας Ζ' και ίσως ο
μοναδικός βιολογικός γιος του Ιούλιου Καίσαρα, από τον
οποίο πήρε το όνομά του.
 Αλεξάνδρεια
 Ίδρυση 331 π.Χ. από Μ. Αλέξανδρο
 Υπήρξε ισχυρό οικονομικό και πνευματικό
πολυπολιτισμικό κέντρο των Ελληνιστικών χρόνων.
 Κάτοικοι: Έλληνες, Αιγύπτιοι και Εβραίοι
 Διέθετε Μουσείο, μέρος του οποίου ήταν και η
πασίγνωστη Βιβλιοθήκη της Αλεξάδνρειας

3. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
2. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ - ΠΗΓΕΣ
Στο ποίημα αυτό ο Καβάφης περιγράφει και σχολιάζει ένα ιστορικό συμβάν του 34
π.Χ., την τελετή των «δωρεών» που σκηνοθέτησαν ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα,
στο αποκορύφωμα της ισχύος τους, για να μοιράσουν ονομαστικά στην ίδια την
Κλεοπάτρα και στα παιδιά της όλες τις χώρες που κάποτε εξουσίαζε ο Μ.Αλέξανδρος.
Ιστορική πηγή του Καβάφη αποτέλεσε η ακόλουθη περικοπή του Πλουτάρχου από το
έργο «Βίος Αντωνίου»:
«Ἐμπλήσας [ο Αντώνιος] ὄχλου τὸ γυμνάσιον
καὶ θέμενος ἐπὶ βήματος ἀργυροῦ δύο
θρόνους χρυσοῦς, τὸν μὲν ἑαυτῷ, τὸν δὲ
Κλεοπάτρᾳ, καὶ τοῖς παισὶν ἑτέρους
ταπεινοτέρους, πρῶτον μὲν ἀπέφηνε
Κλεοπάτραν βασίλισσαν Αἰγύπτου καὶ Κύπρου
καὶ Λιβύης καὶ Κοίλης Συρίας,
συμβασιλεύοντος αὐτῇ Καισαρίωνος, ὃς ἐκ
Καίσαρος ἐδόκει τοῦ προτέρου γεγονέναι
Κλεοπάτραν ἔγκυον καταλιπόντος· δεύτερον
δὲ τοὺς ἐξ αὑτοῦ καὶ Κλεοπάτρας υἱοὺς
βασιλεῖς βασιλέων ἀναγορεύσας, Ἀλεξάνδρῳ
μὲν Ἀρμενίαν ἀπένειμε καὶ Μηδίαν καὶ τὰ
Πάρθων, ὅταν ὑπαγάγηται, Πτολεμαίῳ δὲ
Φοινίκην καὶ Συρίαν καὶ Κιλικίαν. Ἅμα δὲ καὶ
προήγαγε τῶν παίδων Ἀλέξανδρον μὲν ἐσθῆτι
Μηδικῇ τιάραν καὶ κίταριν ὀρθὴν ἐχούσῃ,
Πτολεμαῖον δὲ κρηπῖσι καὶ χλανίδι καὶ καυσίᾳ
διαδηματοφόρῳ κεκοσμημένον».
«Ο Αντώνιος γέμισε με κόσμο το γυμναστήριο και
τοποθέτησε επί το βήμα ένα αργυρό και ένα χρυσό
θρόνο, τον ένα για τον εαυτό του και τον άλλο για
την Κλεοπάτρα και για τα παιδιά τους άλλους
(θρόνους) ταπεινότερους. Αρχικά, ανέδειξε την
Κλεοπάτρα βασίλισσα Αἰγύπτου καὶ Κύπρου καὶ
Λιβύης καὶ Κοίλης Συρίας, με συμβασιλέα τον
Καίσαρα, ο οποίος ήταν γιος του Καίσαρα που είχε
αφήσει την Κλεοπάτρα έγκυο. Ακολούθως
αναγόρευσε τα παιδιά τα δικά του και της
Κλεοπάτρας, βασιλεῖς βασιλέων: στον Αλέξανδρο
απένειμε την Ἀρμενίαν καὶ Μηδίαν καὶ την Παρθία,
ὅταν θα την κατακτούσαν, στον Πτολεμαίο την
Φοινίκην καὶ Συρίαν καὶ Κιλικίαν. Κατά τη διάρκεια
της τελετής ο Ἀλέξανδρος φορούσε Μηδικῇ τιάραν
καὶ καπέλο, ο Πτολεμαῖος μπότα, χλαμύδα, καυσία
και έφερε διάδημα στολισμένο».

4. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
Πρόκειται για την τελετή των «δωρεών» που διοργάνωσε το 34 π.Χ. η Κλεοπάτρα με τον
Αντώνιο για να μοιράσουν στα παιδιά της Κλεοπάτρας, και στην ίδια, τα εδάφη που είχε
κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος, από τον Ελλήσποντο ως τον Ινδό και τα οποία σχεδίαζαν,
χωρίς να το έχουν ακόμη καταφέρει, να τα κατακτήσουν εκ νέου. Αυτή η επιθυμία του
Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, να ιδρύσουν μια Ελληνο-Ρωμαϊκή Ανατολική Αυτοκρατορία ―
επέφερε την μοιραία τους αναμέτρηση με τον Οκτάβιο ή Οκταβιανό. Είναι αξιοσημείωτο ότι
πολλές από τις χώρες αυτές ή δεν είχαν κατακτηθεί ακόμα από τον Αντώνιο (π.χ. η Παρθία)
ή κυβερνιόνταν από υποτελείς βασιλιάδες είτε υπασπιστές του Αντωνίου.
Επίσης αξιοσημείωτη είναι η ηλικία των παιδιών:
 Ο Πτολεμαίος ΙΕ´ Καίσαρ ή «Καισαρίων» (δηλ. «Καισαρόπουλο»), 14 ετών: η
Κλεοπάτρα ισχυριζόταν πως τον είχε συλλάβει από τον Ιούλιο Καίσαρα
 Ο Αλέξανδρος-Ήλιος, 7 ετών: δίδυμος με την Κλεοπάτρα-Σελήνη, που στην ίδια
τελετή την «είπαν» βασίλισσα της Κυρηναϊκής
 Ο Πτολεμαίος-Φιλάδελφος 2 ετών!
Τέσσερα χρόνια αργότερα (30 π.Χ) ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα θα αυτοκτονήσουν και ο
Καισαρίων θα εκτελεστεί μιας και ο Οκταβιανός δεν θέλει να αφήσει ζωντανό τον γιο του
Ιούλιο Καίσαρα. Τα «μικρά του αδέλφια» θα συρθούν αιχμάλωτα στη Ρώμη για να στολίσουν
την θριαμβευτική πομπή του Οκταβιανού.

5. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
3. ΕΙΔΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Ποίημα Ιστοριογενές
 «Τα ιστοριογενή ποιήματα είναι άμεσα συνδεδεμένα με το ιστορικό υλικό από το οποίο
γεννήθηκαν […], πρόκειται κατά βάση για ποιητικές βιώσεις συγκεκριμένων ιστορικών
επεισοδίων από τα οποία όμως είναι κατά έναν τρόπο δεσμευμένα» (Μ. Πιερής)
 Το ποίημα είναι φανερά ιστορικό δεδομένου ότι:
o αντλεί το θέμα του από τα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια
o είναι γραμμένο με αφορμή ένα απόσπασμα του Πλουτάρχου στο «Βίο του
Αντωνίου» όπου ο συγγραφέας περιγράφει την τελετή ανακήρυξης των
παιδιών της Κλεοπάτρας σε βασιλείς
 Ωστόσο, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι διαπνέεται και από μια φιλοσοφική
διάθεση:
o καλεί τον αναγνώστη να στοχαστεί πάνω στην ανθρώπινη ματαιοδοξία
o διακρίνεται ένα είδος πολιτικού στοχασμού, καθώς ο ποιητής αντιμετωπίζει το
θέμα της πολιτικής αλλοτρίωσης των μαζών που αστόχαστα χειροκροτούν και
συναινούν, χωρίς να προβληματίζονται σοβαρά για το νόημα των πολιτικών
επιλογών της εξουσίας
4. ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Την αίσθηση ότι δεν υπάρχει καμία αξία πίσω από τα μεγάλα και τα εντυπωσιακά μας τη
δημιουργεί ο Καβάφης στο ποίημα «Αλεξανδρινοί βασιλείς». Στο ποίημα αυτό παρουσιάζεται μια
αρκετά φιλόδοξη τελετή της Κλεοπάτρας, κατά τη διάρκεια της οποίας μοιράζει στα παιδιά της
όλα τα εδάφη που κάποτε είχαν κατακτηθεί από το Μέγα Αλέξανδρο. Παρόλο που η τελετή είναι
πραγματικά εντυπωσιακή και κάθε τι σε αυτήν είναι ιδιαίτερα προσεγμένο, από το χώρο όπου
πραγματοποιείται μέχρι τα ρούχα του Καισαρίωνα, στην ουσία πρόκειται για μια ανούσια
προσπάθεια εντυπωσιασμού. Κι ενώ η Κλεοπάτρα έχει στήσει όλη αυτή τη γιορτή για να κάνει
μια επίδειξη ισχύος στους Αλεξανδρινούς, εκείνοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι όλα αυτά δεν έχουν
καμία αξία και ότι όλοι αυτοί οι τίτλοι που προσφέρονται στα παιδιά της Κλεοπάτρας είναι χωρίς
αντίκρισμα.

6. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
5. ΔΟΜΗ
Η Δομή είναι διμερής:
Ενότητα 1 Ενότητα 2
α) στ. 1-7 β) στ. 8-19 α) στ. 20-21 β) στ. 22-34
Η συγκέντρωση
των Αλεξανδρινών
στο Γυμνάσιο για
την τελετή των
«δωρεών»
Η ανακήρυξη των
παιδιών ως βασιλέων-
Η περιγραφή της
αμφίεσης του
Καισαρίωνα
Η συναίσθηση της
εξαπάτησης
Η συμμετοχή του
πλήθους στον
εορτασμό, παρά τη
συναίσθηση της
κενότητας του
πολιτικού λόγου
6. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ
1
2
3
4
5
6
7
Μαζεύθηκαν οἱ Ἀλεξανδρινοι
νά δοῦν τῆς Κλεοπάτρας τά παιδιά,
τόν Καισαρίωνα, καί τά μικρά του ἀδέρφια,
Ἀλέξανδρο καί Πτολεμαῖο, πού πρώτη
φορά τά βγάζαν ἔξω στό Γυμνάσιο,
ἐκεῖ νά τά κηρύξουν βασιλεῖς,
μές στή λαμπρή παράταξι τῶν στρατιωτῶν.
*γυμνάσιο: το κυριότερο δημόσιο γυμναστήριο στο κέντρο
της Αλεξάνδρειας
O Ο
Η πρώτη στροφή του ποιήματος
χαρακτηρίζεται από μια έντονη πεζολογική
διάθεση καθώς ο στόχος αυτής της στροφής
είναι να τοποθετήσει το ποίημα στο:
 Χρόνο: ελληνιστική εποχή, 34π.Χ
τελετή των δωρεών
 Τόπο: Αλεξάνδρεια, γυμναστήριο
Πρόκειται για το μοίρασμα του βασιλείου στα
παιδιά της Κλεοπάτρας.
Στ. 2  Ο Καβάφης δεν παρουσιάζει το γεγονός
από την οπτική του Αντώνιου, τον οποίο δεν
αναφέρει καν. Επιλέγει να ελέγξει την τελετή των
δωρεών από τη πλευρά της Κλεοπάτρας,
θέλοντας να τονίσει τη δική της στάση και
συνεισφορά σε μια ψεύτικη τελετή που
πραγματοποιήθηκε μόνο και μόνο για τη
δημιουργία εντυπώσεων. Αποσιωπά ολότελα
τον ένα από τους πρωταγωνιστές – σκηνοθέτες
της τελετής, τον Αντώνιο, πιθανόν γιατί το ρόλο
του σκηνοθέτη αναλαμβάνει τώρα ο ίδιος ο
ποιητής.

7. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Ὁ Ἀλέξανδρος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Ἀρμενίας, τῆς Μηδίας,καί τῶν Πάρθων.
Ὁ Πτολεμαῖος – τόν εἶπαν βασιλέα
τῆς Κιλικίας, τῆς Συρίας, καί τῆς Φοινίκης.
Ὁ Καισαρίων στέκονταν πιό ἐμπροστά,
ντυμένος σέ μετάξι τριανταφυλλί,
στό στήθος του ἀνθοδέσμη ἀπό ὑακίνθους,
ἡ ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι
ἀμεθύστων,
δεμένα τά ποδήματά του μ’ ἄσπρες
κορδέλλες κεντημένες μέ ροδόχροα
μαργαριτάρια.
Αὐτόν τόν εἶπαν πιότερο ἀπό τούς μικρούς,
αὐτόν τόν εἶπαν Βασιλέα των Βασιλέων.
*υακίνθων: εδώ, μάλλον δεν πρόκειται για φυσικά
λολούδια, αλλά για κόσμημα με μορφή ανθοδέσμης
καμωμένης από τα ομώνυμα πολύτιμα πετράδια
Δομή:
-Στίχοι 8-11: συνεχίζεται η πεζολογική
διάθεση καθώς ο ποιητής μας πληροφορεί
για τα κύρια πρόσωπα του ποιήματος: τα
παιδιά της Κλεοπάτρας. Τα παιδιά της
Κλεοπάτρας είναι οι κεντρικοί ήρωες μιας
παράστασης που μέλλει να εξελιχθεί σε
τραγωδία. Τραγικά πρόσωπα, ανάξια
πάσχοντες, οι μικροί γιοι της Κλεοπάτρας
βρίσκονται στο κέντρο ενός θεάματος που σε
καμιά περίπτωση δε σχεδίασαν και δεν
επιδίωξαν οι ίδιοι.
-Στίχοι 12-19: γίνονται εξαντλητικά
περιγραφικοί μέχρι το τέλος της στροφής.
Οχτώ συνολικά στίχοι αφιερώνονται στον
Καισαρίωνα, την τραγικότερη ίσως μορφή
του ποιήματος αναδεικνύοντας με αυτό τον
τρόπο το παιδί σαν το κεντρικό πρόσωπο
του ποιήματος.
Δημιουργική και απολαυστική περιγραφή
του κοστουμιού που τονίζει την
τραγικότητα:
Ο ποιητής θα περιγράψει διεξοδικά την
ενδυμασία του Καισαρίωνα, τέτοια που
ταιριάζει σε ένα «βασιλιά των βασιλέων».
Αυτή η έντονη περιγραφή και η εμμονή στο
πρόσωπο του νεαρού:
 Θα κάνει πιο έντονη την τραγική
ειρωνεία ανάμεσα σε αυτό που βιώνει ο
ήρωας σε αυτή τη χρονική στιγμή και αυτό
που θα ακολουθήσει, όταν η Αλεξάνδρεια
αλωθεί από τους Ρωμαίους. Όταν ο
Καισαρίων αναγορεύτηκε Βασιλέας των
Βασιλέων ήταν 14 ετών και μόλις τέσσερα
χρόνια μετά θα δολοφονηθεί από τους
άνδρες του Οκταβιανού, ο οποίος δε θέλει
να αφήσει ζωντανό το γιο του Ιούλιου
Καίσαρα. Έτσι, τονίζοντας ιδιαίτερα την
πολυτέλεια στην ενδυμασία του μικρού
πρωταγωνιστή και τη χλιδή της θέσης στην
οποία βρίσκεται, καθίσταται πολύ
μεγαλύτερη η αντίθεση με τη μοίρα που τον
περιμένει.
 Τα συναισθήματα των αναγνωστών

8. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
είναι ιδιαίτερα έντονα.
Λανθάνουσα ερωτική θεματική
Παράλληλα, το ποίημα αυτό διατρέχεται κι
από μια λανθάνουσα ερωτική θεματική
καθώς ο Καβάφης βρίσκει την ευκαιρία να
εστιάσει την προσοχή του στον Καισαρίωνα,
ο οποίος κέντριζε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του
ποιητή, κυρίως εξαιτίας της τραγικής του
μοίρας. Ο Καβάφης ασχολείται και σ’ άλλα
ποιήματά του με τον Καισαρίων και ιδίως στο
ομώνυμο ποίημα όπου και αποκαλύπτει
περισσότερο την ερωτική έλξη που του ασκεί
ο Καισαρίωνας, για τον οποίο αν και δεν
υπάρχουν πολλές πληροφορίες, ο ποιητής
τον φαντάζεται ιδιαίτερα ωραίο.
Στίχος 19
Στο Καισαρίωνα αποδίδει τον τίτλο του
«Βασιλέα των Βασιλέων» βασιζόμενος:
 Στην περιγραφή του Δίωνος Κασσίου
πρβλ. Δίων Κάσσιος μθ΄, 41: Ο Αντώνιος τούς τε
Αλεξανδρέας ειστίασε, και την Κλεοπάτραν τούς τε
παίδας αυτής εν εκκλησία παρεκαθίσατο,
δημηγορήσας τέ τινα εκείνην τε βασιλίδα βασιλέων
και τον Πτολεμαίον, ον Καισαρίωνα επωνόμαζον,
βασιλέα βασιλέων καλείσθαι εκέλευσε.
 Για να κάνει ο αναγνώστης τον
συνειρμό με τον τίτλο που αποδόθηκε
στον Εσταυρωμένο
20
21
Οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔνοιωθαν βέβαια
πού ἦσαν λόγια αὐτά καί θεατρικά.
*θεατρικά:ψυχολογείται το αλεξανδρινό κοινό το οποίο
ενθουσιαζόταν και επευφημούσελες και βρισκόταν στο
θέατρο
Το πλήθος στο οποίο δίνει έμφαση ο Κ.Π.
Καβάφης: διαδραματίζει ρόλο θεατή αλλά
και αρχαίου χορού που κρίνει τα
τεκταινόμενα, γνωρίζοντας την αλήθεια που
κρύβεται πίσω από το ψεύτικο θέαμα. Ο
ποιητής «δίνει πρωτεύοντα ρόλο στον όχλο
των Αλεξανδρινών, οι οποίοι ουσιαστικά
αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του ποιήματος».

9. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
Ἀλλά ἡ μέρα ἤτανε ζεστή καί ποιητική,
ὁ οὐρανός ἕνα γαλάζιο ἀνοιχτό,
τό Ἀλεξανδρινό Γυμνάσιο ἕνα
θριαμβικό κατόρθωμα τῆς τέχνης,
τῶν αὐλικῶν ἡ πολυτέλεια ἔκτακτη,
ὁ Καισαρίων ὅλο χάρις κ’ ἐμορφιά
(τῆς Κλεοπάτρας υἱός, αἷμα τῶν Λαγιδῶν)∙
κ’ οἱ Ἀλεξανδρινοί ἔτρεχαν πιά στήν ἑορτή,
κ’ ἐνθουσιάζονταν, κ’ ἐπευφημοῦσαν
ἑλληνικά, κ’ αἰγυπτιακά, καί ποιοί ἑβραίικα,
γοητευμένοι μέ τ’ ὡραῖο θέαμα –
μ’ ὅλο πού βέβαια ἤξευραν τί ἄξιζαν αὐτά,
τί κούφια λόγια ἤσανε αὐτές ἡ βασιλεῖες.
Στην τρίτη στροφή συνυπάρχουν η λυρική
διάθεση και ο σαρκασμός, ιδιαίτερα στους
δύο τελευταίους στίχους. Η λυρική διάθεση
στοιχειοθετείται κυρίως από τη χρήση
πολλών επιθέτων:
 «η μέρα ζεστή και ποιητική»
 «ο ουρανός γαλάζιο ανοιχτό»
 «η πολυτέλεια έκτακτη»
Με αυτό τον τρόπο τονίζεται ιδιαίτερα η
συγκινησιακή ατμόσφαιρα μέσα στην οποία
λαμβάνει χώρα αυτή η «παράσταση».
Οι θεατές παρασυρμένοι από το κλίμα της
ημέρας γίνονται έτσι ένας θίασος που
χειροκροτεί, αν και υποψιάζεται τη φενάκη
(=ψέμα, εξαπάτηση, παραπλάνηση) που
υπάρχει πίσω από τα γεγονότα της σκηνής.
Αυτή τη φενάκη αναζητούν να αποκαλύψουν
οι δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος.

10. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
7. ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΩΝ
Οι Αλεξανδρινοί σχετικά:
α. με την εθνολογική τους σύνθεση
Η Αλεξάνδρεια εκείνη την εποχή αποτελούσε μια σημαντικότατη πολιτεία, που λόγω της
πολιτιστικής της ανάπτυξης αλλά και χάρη στο
μεγάλο λιμάνι της συγκέντρωνε πλήθος κόσμου
από διάφορες χώρες. Έλληνες, Αιγύπτιοι και
Εβραίοι αποτελούν τη βασική σύνθεση της
πολυπολιτισμικής αυτής κοινωνίας, η οποία όμως
στερείται της συνοχής εκείνης που θα
επέτρεπε στους πολίτες της να αποτελέσουν
μια ενιαία ομάδα με κοινές επιδιώξεις.
Επομένως, οι πολίτες δεν έχουν κοινή
συνείδηση εθνικής ταυτότητας και δεν
μπαίνουν στη διαδικασία μιας κοινής αντίδρασης, αντιθέτως παρατηρούν αδιάφορα όσα
γίνονται στην πόλη τους αφήνοντας ελεύθερη την Κλεοπάτρα να κάνει ό,τι θέλει.
β. με τη στάση τους απέναντι στην τελετή
Οι Αλεξανδρινοί παρακολουθούν την τελετή των
δωρεών, αδιάφοροι για το γεγονός ότι πρόκειται για μια
καλοστημένη παράσταση και παρόλο που γνωρίζουν ότι
η Κλεοπάτρα προσπαθεί να τους εξαπατήσει,
ενθουσιάζονται με το θέαμα. Ενώ θα έπρεπε να
αντιδράσουν στη μάταιη προσπάθεια της Κλεοπάτρας να
δημιουργήσει εντυπώσεις, εκείνοι παραμένουν
αδιάφοροι απέναντι στις πολιτικές διαστάσεις του ψέματος της Κλεοπάτρας κι αυτό γιατί
αισθάνονται ότι δεν τους αφορά άμεσα το τι κάνει η βασίλισσα. Η στάση αυτή των πολιτών
της Αλεξάνδρειας επιτρέπει στην Κλεοπάτρα να κάνει μοιραία λάθη εις βάρος της
πολιτείας και αυτό τους καθιστά συνυπεύθυνους για τη δραματική εξέλιξη που θα έχουν
τα γεγονότα, μετά την προκλητική στάση της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου απέναντι

11. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
στους Ρωμαίους. Οι Αλεξανδρινοί, βέβαια, επιλέγουν να μείνουν αμέτοχοι στα
διαδραματιζόμενα ενδιαφερόμενοι κυρίως ο καθένας για την προσωπική του ζωή, γεγονός που
αφήνει ανοιχτό το πεδίο για αυθαιρεσίες από την πλευρά των ηγετών τους.
γ. είναι στάση που χαρακτηρίζει υπεύθυνους πολίτες;
Οι πολίτες, ακόμη και στις μέρες μας, επιτρέπουν στους κρατούντες να κάνουν ό,τι θέλουν
χωρίς κανένα έλεγχο και χωρίς καμία αντίδραση. Οι πολίτες όμως θα πρέπει να κατανοούν
ότι το προσωπικό τους συμφέρον δεν μπορεί να διαχωρίζεται από το συμφέρον της
πολιτείας, οτιδήποτε συμβαίνει στην πολιτεία τους αφορά άμεσα και γι’ αυτό θα πρέπει
να δείχνουν απόλυτο ενδιαφέρον και να μη διστάζουν να εκφράσουν την αντίθεσή τους
με τις αποφάσεις των ηγετών τους. Το βασικό λάθος επομένως των Αλεξανδρινών είναι ότι
θεωρούν πως οι πράξεις της Κλεοπάτρας δεν τους αφορούν και την αφήνουν ελεύθερη να
πράττει κατά βούληση. Στην πορεία δυστυχώς θα συνειδητοποιήσουν ότι οι πράξεις της
Κλεοπάτρας είναι αυτές που θα φέρουν την υποταγή στους Ρωμαίους.
8. Η ΣΧΕΣΗ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ
Το ποίημα είναι διαχρονικό. Ωθεί τον αναγνώστη σε προβληματισμό γύρω από το θέμα της
σχέσης του πολίτη με την εξουσία:
ΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΞΩΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
o Ο πολιτικός λόγος ως μέσο εξαπάτησης
του λαού: επανάληψη του ρ. είπαν 4
φορές / «ήσαν λόγια αυτά και θεατρικά»
o «Κούφια λόγια αυτές οι βασιλείες»
Άρα: διάσταση ανάμεσα στα λόγια και
στην αλήθεια, ανάμεσα στο φαίνεσθαι και
στο είναι.
o Στάση λαού: Υποκριτική άγνοια:
«Ένοιωθαν που ήσαν λόγια αυτά και
θεατρικά…» / «Μόλο που βέβαια
ήξευραν τι άξιζαν αυτά / τι κούφια λόγια
ήσανε αυτές οι βασιλείες».
o Ο πολιτικός λόγος, ενίοτε, ως μέσο
απόκρυψης της αλήθειας και
γενικότερα προπαγάνδας.
o Η γλώσσα της εξουσίας είναι γλώσσα
φθοράς και διαφθοράς και όχι γλώσσα
επικοινωνίας, αφού διασαλεύεται
αυθαίρετα η σχέση συμβόλων και
συμβολιζομένων, σημαινόντων και
σημαινομένων, καθώς τα σημεία
φορτίζονται με τα αντίθετά τους
σημασιολογικά φορτία.

12. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
9. Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΤΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΥΛΗΣ
Σύγκριση ποιήματος με απόσπασμα από Πλούταρχο  Στο ποίημα, σε αντίθεση με τον «Βίο
Αντωνίου»:
I. Καμία αναφορά στον Αντώνιο
II. Αποσιώπηση των τίτλων της Κλεοπάτρας και της συμβασιλείας της με τον
Καισαρίωνα
III. Παράλειψη του σκηνικού του αργυρού βήματος και των χρυσών θρόνων και
των κοστουμιών του Αλέξανδρου και του Πτολεμαίου
IV. Προσθήκη της περιγραφής του κοστουμιού του Καισαρίωνα
V. Προσθήκη της ελλειπτικής περιγραφής του χώρου και των κομπάρσων
VI. Απόδοση πρωταγωνιστικού ρόλου «στον όχλο των Αλεξανδρινών»
VII. Έμφαση στα παιδιά της Κλεοπάτρας και ιδιαίτερα στον Καισαρίωνα, που είναι
ο μόνος στον οποίο αποδίδεται ο τίτλος του «βασιλέα των βασιλέων»:
Συμπέρασμα:
 Έμφαση στα παιδιά (αφού ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα «κινούνται πίσω στα
παρασκήνια»), τα οποία «αφανίζονται θλιβερά πίσω από την κούφια μεγαλοπρέπεια»
 Βασιλική ενδυμασία Καισαρίωνα (που δεν περιγράφεται στον Βίο Αντωνίου): αποτελεί
«θεατρικό κοστούμι» που λειτουργεί ως μέσο για τη δημιουργία της θεατρικής
ψευδαίσθησης
 Το πλήθος στο οποίο δίνει έμφαση ο Κ.Π. Καβάφης: διαδραματίζει ρόλο θεατή αλλά
και αρχαίου χορού που κρίνει τα τεκταινόμενα, γνωρίζοντας την αλήθεια που κρύβεται
πίσω από το ψεύτικο θέαμα.
ΑΡΑ: Η μετάπλαση της ιστορικής ύλης από τον ποιητή γίνεται κατά τρόπο που
προσδίδει στο ποίημα εγγενή θεατρικότητα.

13. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
10. ΜΗΝΥΜΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ – ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ – ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Το ποίημα Αλεξανδρινοί Βασιλείς, αναδεικνύει τη ματαιότητα της φιλοδοξίας. Το ποίημα, όπως
και πολλά άλλα ποιήματα του Καβάφη, αν και αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη εποχή, είναι όμως
ιδιαίτερα φορτισμένο με νοήματα που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο. Οι άνθρωποι
αναδεικνύονται έρμαια της ματαιοδοξίας, όπως στην προκειμένη περίπτωση τα παιδιά που
γίνονται πρωταγωνιστές μιας παράστασης καλά σχεδιασμένης. Ο αναγνώστης δε μπορεί,
αναλογιζόμενος την καταστροφή που έρχεται, παρά να σκεφτεί πάνω στη ματαιότητα των
ανθρώπινων πραγμάτων.
Από την άλλη, ένα ενδιαφέρον ζήτημα είναι η ταύτιση των μαζών με τις φιλοδοξίες των
ηγετών. Οι Αλεξανδρινοί γίνονται έρμαιο των φιλοδοξιών του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας,
χωρίς να στοχαστούν περισσότερο για το τι είναι σωστό για τη πόλη και τι όχι. Θυμίζουν
άβουλο πλήθος που εξελίσσεται σε όχλο που ικανοποιείται και τιθασεύεται με θεάματα.
Αυτά είναι ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο σε όλες τις εποχές, πολύ περισσότερο όμως
σήμερα που γενικά υπάρχει μια ‘κοινωνία των πολιτών’, που κρίνει, επικρίνει την εξουσία και εν
μέρει αποφασίζει
11. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
- Χρήση συμβόλων:
Κλεοπάτρα Ο ποιητής χρησιμοποιεί εδώ την ιστορία της Κλεοπάτρας για να τονίσει την
αρνητική πλευρά της πολιτικής, με τη βασίλισσα της Αιγύπτου να αποτελεί το
παράδειγμα του ηγέτη που βάζει τις δικές του επιδιώξεις και φιλοδοξίες
πάνω από το καλό της πατρίδας και των πολιτών του. Η Κλεοπάτρα σε μια
προσπάθεια να ενισχύσει το κύρος της και να δημιουργήσει εντυπώσεις στους
αντιπάλους της προχωρά σε μια ανούσια τελετή, μοιράζοντας στα παιδιά της
εδάφη που δεν της ανήκουν.

14. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
- Πεζολογία (λιτότητα)
«Ένα από τα διακριτικά της ποιητικής τέχνης του Καβάφη είναι ότι εφαρμόζει στην ποίηση
τεχνικές του αφηγηματικού λόγου»
- Εγγενής Θεατρικότητα – Ποιητική Σκηνοθεσία
Το ποίημα θα μπορούσε να παρομοιαστεί με σκηνή αρχαίου δράματος. Πράγματι, το
στάδιο της Αλεξάνδρειας όπου έλαβε χώρα το γεγονός είναι η σκηνή του δράματος και οι
Αλεξανδρινοί, τα παιδιά και ο Αντώνιος με την Κλεοπάτρα είναι οι πρωταγωνιστές αυτού του
δράματος.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΘΕΑΤΡΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ
Σκηνικός Χώρος Αλεξανδρινό Γυμνάσιο: θριαμβικό κατόρθωμα της τέχνης
Σκηνικός Χρόνος /
Φωτισμός
Μέρα ζεστή και ποιητική (ακαθόριστη διάρκεια)
Δρώντα Πρόσωπα ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ: Αλεξανδρινοί (πλήθος), στρατιώτες
Αλέξανδρος, Πτολεμαίος, Καισαρίων
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ: Αντώνιος, Κλεοπάτρα
Ενδυματολογικός Κώδικας ΡΗΤΕΣΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Καισαρίων: μετάξι τριανταφυλλί, ανθοδέσμη από υακίνθους,
ζώνη, ποδήματα, κορδέλες, μαργαριτάρια 
Βασιλική ενδυμασία Καισαρίωνα: αποτελεί «θεατρικό
κοστούμι» που λειτουργεί ως μέσο για τη δημιουργία της
θεατρικής ψευδαίσθησης
ΥΠΑΙΝΙΓΜΟΣ:
Των αυλικών η πολυτέλεια έκτακτη (στ. 24)
Εκφορά της ποιητικής
αφήγησης
Από έναν αποστασιοποιημένο ομιλητή-παρατηρητή.
Το ποιητικό «εγώ» απόν: (τριτοπρόσωπη εκφορά ρημάτων)

15. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
- Ειρωνεία
Η ειρωνεία, σε αυτό το ποίημα κινείται σε δύο επίπεδα:
α) Λεκτική Ειρωνεία (τα λεγόμενα αντίθετα από τα νοούμενα): «λαμπρή παράταξι των
στρατιωτών», «βασιλέα των βασιλέων», «των αυλικών η πολυτέλεια έκτακτη», «αυτές οι
βασιλείες»
β) Δραματική Ειρωνεία [καταστάσεων]: η ιδέα που έχουν οι ήρωες για την
πραγματικότητα μια τραγική αυταπάτη: φαίνεσθαι ≠ είναι. Έχει διττή όψη, καθώς
αποκαλύπτει την αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι, στα λόγια και στα έργα,
στο πρόσωπο και το προσωπείο:
 Η αντίθεση ανάμεσα στη «θεαματική παράσταση και στην ιστορική φενάκη». Τα
πρόσωπα, ιδιαίτερα τα παιδιά χαίρονται ανυποψίαστα τις τιμές που τους
αποδίδονται. Οι αναγνώστες, όμως, γνωρίζουν την άσχημη τύχη τόσο της ίδιας όσο
και του Καισαρίωνα, με αποτέλεσμα το ποίημα παρά τις όμορφες εικόνες του να
μας προκαλεί ένα πικρό χαμόγελο
 Η υποκριτική άγνοια των Αλεξανδρινών για την πραγματική κατάσταση του
βασιλείου. Οι Αλεξανδρινοί χαίρονται την όμορφη μέρα και το θέμα που έστησαν οι
ηγεμόνες τους μπροστά στα μάτια τους αν και καθόλου δεν έχουν ξεγελαστεί από
την προσπάθεια της Κλεοπάτρας να τους παραπλανήσει
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΡΩΝΕΙΑΣ
ΣΤΙΧΟΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ
Τίτλος χρήση πληθυντικού, σε συνάρτηση με την απόδοση περιοχών που
δεν ελέγχονται από τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα
8-11 οι πολλαπλοί βασιλικοί τίτλοι  χρήση ανακόλουθου σχήματος
19 υπερβολή: «βασιλέα των βασιλέων»
21-27 συσσώρευση επιθέτων (φαινομενική μεγαλοπρέπεια)
32-34 ωραίο θέαμα ≠ κούφια λόγια / αυτές οι βασιλείες
Ενδυματολογικές
περιγραφές
Εφηβική ομορφιά και χάρη Καισαρίωνα VS Τραγικός και πρόωρος
θάνατός του (τραγική ειρωνεία).

16. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
12.ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Στο περιστατικό που διηγείται ο Πλούταρχος κεντρικά πρόσωπα είναι ο
Αντώνιος και η Κλεοπάτρα. Εδώ πώς δηλώνεται η παρουσία τους; Ποια είναι τα
κύρια πρόσωπα;
2. Ποια η θέση των παιδιών στα όσα διαδραματίζονται;
3. Τι έχετε να παρατηρήσετε σχετικά με τον τρόπο που παρουσιάζεται ο
Καισαρίων;
4. Η περιγραφή της απονομής των τίτλων έχει μια μεγαλοπρέπεια· πώς
εκφράζεται αυτή η μεγαλοπρέπεια, πού κορυφώνεται και σε ποιους στίχους
αποκαλύπτεται η κουφότητα της;
5. Πώς παρουσιάζονται οι Αλεξανδρινοί σχετικά α) με την εθνολογική τους
σύνθεση, β) με τη στάση τους απέναντι στην τελετή; Είναι στάση που
χαρακτηρίζει υπεύθυνους πολίτες;
6. Η ειρωνεία είναι από τα κύρια γνωρίσματα της ποιήσεως του Καβάφη.
Μπορείτε να την αναγνωρίσετε στο ποίημα;
7. Το ποίημα χαρακτηρίζει μια ολόκληρη εποχή (την αλεξανδρινή). Νομίζετε ότι η
σημασία του περιορίζεται σ' αυτή;
8. α) Σε ποια περιοχή της καβαφικής ποίησης εντάσσεται το π1 και γιατί;
β) Σε ποια επιμέρους κατηγορία ιστορικών ποιημάτων ανήκει το ποίημα;
γ) Ποιο ιστορικό γεγονός μεταπλάθεται ποιητικά στους «Αλεξανδρινούς
βασιλείς»;
9. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι «τέσσερα χρόνια μετά την τελετή των
«δωρεών» στο «Αλεξανδρινοί βασιλείς» ο Καισαρίων θα εκτελεστεί και τα μικρά
του αδέλφια ‘θα συρθούν αιχμάλωτα στη Ρώμη» να σχολιάσετε πώς λειτουργεί
η περιγραφή των ενδυμάτων των πιο πάνω προσώπων στα δύο ποιήματα.
10.Τα ποιήματα «Αλεξανδρινοί βασιλείς» και «Περιμένοντας τους βαρβάρους»
έχουν χαρακτηρισθεί ως «θεατρικά δρώμενα ανοιχτού χώρου». Να

17. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά
τεκμηριώσετε την πιο πάνω διαπίστωση με συγκριτικές αναφορές στα δύο
ποιήματα.
11.Να αξιολογήσετε την περιγραφή της αμφίεσης του Καισαρίωνα στο ποίημα
«Αλεξανδρινοί βασιλείς» και να εξηγήσετε γιατί οι περιγραφές αυτές
λειτουργούν ειρωνικά. Κατά τη διάρκειά της να αναδειχθούν: α) η
αλληλεξάρτηση θεατρικότητας και ειρωνείας και β) ο στόχος της ειρωνείας σε
κάθε ποίημα
12.Πιστεύετε ότι τα γραφόμενα στο ποίημα «Αλεξανδρινοί βασιλείς» αφορούν μόνο
την Αλεξάνδρεια των ύστερων Ελληνιστικών Χρόνων ή και την εποχή μας;
Δικαιολογήστε.
13.ΠΗΓΕΣ
Εκπαιδευτικό Υλικό Υπουργείου Παιδείας
http://logom.schools.ac.cy/index.php/el/yliko/didaktika-senaria/17-didaktika-senaria/122-c-lyk-
koinou-kormou
Μήδεια Αναστασίου
https://www.filologou-harin.com/about-us
Διαδίκτυο

18. ΚΝΛ – Ελένη Βακανά