Αμπελόκηποι Αθήνας και Συνεντεύξεις: Νίκος Σακκούλης,

Νίκος Σακκούλης. Μεταφραστής και συνεργάτης Ούγγρων προπονητών στην Ελλάδα, όπως και του Πούσκας κατά την περίοδο
του Γουέμπλεϊ / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2018-2020 [1]
Συνέντευξη με τον
κύριο Νίκο Σακκούλη
Μεταφραστής και συνεργάτης Ούγγρων
προπονητών στην Ελλάδα, όπως και του
Πούσκας κατά την περίοδο του Γουέμπλεϊ
56ο
Γυμνάσιο Αθήνας
Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής
Σχολικό έτος: 2019-2020

Ο κύριος Νίκος Σακκούλης, διερμηνέας και συνεργάτης του Πούσκας, καθώς
και αρκετών άλλων Ούγγρων προπονητών που εργάστηκαν στην Ελλάδα,
φυσικοθεραπευτής, συναντήθηκε μαζί μας και μας έδωσε πληροφορίες για τον
Παναθηναϊκό και όχι μόνο.
1η συνέντευξη: 16/11/2019
3η συνάντηση: 17/12/2019
[56ο
] Κύριε Σακκούλη, σας ευχαριστούμε πολύ για τη θετική απάντηση στην
πρόσκλησή μας να συναντηθούμε. Ήσασταν πιο γνωστός ως διερμηνέας του
Πούσκας όταν ήταν στην ομάδα του Παναθηναϊκού. Ήσασταν διερμηνέας και
σε Ολυμπιακό και ΑΕΚ που είχαν επίσης την εποχή εκείνη Ούγγρους
προπονητές. Πώς έγινε αυτό και υπήρχαν τόσοι καλοί προπονητές από την
Ουγγαρία;
[ΝΣ] Η Ουγγαρία τότε ήταν η πρώτη δύναμη στο ποδόσφαιρο. Ήταν η ομάδα
που νίκησε την Αγγλία στην Αγγλία με 6-3 τον Νοέμβριο του 1953. Η Αγγλία
έχασε για πρώτη φορά εκεί από τον προηγούμενο αιώνα [η Αγγλία ήταν
αήττητη σε μη βρετανική ομάδα από το 1871]. Οι Άγγλοι το απέδωσαν στην
τύχη και θεωρούσαν ότι θα πάρουν ρεβάνς σε αγώνα που θα γινόταν στην
Ουγγαρία μεταξύ των δύο ομάδων. Την άνοιξη του 1954 πραγματοποιήθηκε η
ρεβάνς στη Βουδαπέστη όπου οι Εγγλέζοι έχασαν και πάλι με 7-1 αυτήν τη
φορά. Οι Ούγγροι θα ήταν σίγουρα οι Πρωταθλητές Κόσμου. Ήταν, όμως,
πολύ δύσκολο το 1954, τότε που ο κόσμος ήταν χωρισμένος στα δύο, μια
ομάδα μικρής κομμουνιστικής χώρας να πάρει το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Το
έκανε η ΦΙΦΑ [https://el.wikipedia.org/wiki/FIFA] με τέτοιον τρόπο ώστε
να παίζει με τους πιο δύσκολους αντιπάλους. Επίσης, την παραμονή του

αγώνα τούς πήγαν σε ένα ξενοδοχείο που όλη τη νύχτα γινόταν από κάτω
πανηγύρι. Οι παίκτες δεν κοιμήθηκαν καθόλου. Έχασαν τελικά, όπως έχασαν
από τους Γερμανούς, αν και ο Πούσκας είχε πετύχει και την ισοφάριση 3-3
αλλά το γκολ δεν δόθηκε. Τέλος πάντων. Όταν ήρθα εγώ το 1957 δεν ήξερα
τίποτα για το ελληνικό ποδόσφαιρο. Δεν είχα καμία πληροφορία.
[56ο
] Πώς βρεθήκατε στην Αθήνα;
[ΝΣ] Όταν επιστρέψαμε από την Ουγγαρία πήγαμε στο χωριό, όχι στους
Χιονιάδες, γιατί το σπίτι μας ήταν κατεστραμμένο. Μέναμε κοντά στον
Γοργοπόταμο, στο σπίτι του αδελφού της μάνας μου. Ήρθα στην Αθήνα γιατί
με κάλεσε η ΚΥΠ (Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών)
[https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνική_Υπηρεσία_Πληροφοριών]. Εκεί
πέρασα από ανακρίσεις περίπου 22 ημέρες. Οι ανακρίσεις γινόντουσαν πάνω
στον Άι Γιάννη στην Αγία Παρασκευή. Όταν βγήκα έξω είδα στο περίπτερο
κρεμασμένη την εφημερίδα «ΦΩΣ των σπορ» που έγραφε «Ούγγρος
προπονητής». Σκέφτηκα να μάθω ποιος είναι και να πάω να τον δω. Ρώτησα
πώς πηγαίνουν στο Φάληρο και πήγα. Ο Ούγγρος προπονητής είχε έναν γέρο
διερμηνέα Ουγγαρέζο που είχε ξεχάσει τα ουγγρικά, αλλά δεν είχε μάθει και
τα ελληνικά. Έλεγε «το μπάλα». Τότε ήρθε ο Ανδριανός Ντάνος που ήταν
έφορος του Ολυμπιακού και με ρώτησε αν θέλω να εργαστώ ως διερμηνέας.
«Θέλω» του είπα. Έτσι προσελήφθηκα. Έμεινα έναν χρόνο μέχρι που
εκδιώχθηκε ο προπονητής για λόγους μη ποδοσφαιρικούς. Η ομάδα του
Ολυμπιακού είχε πάρει τα πάντα και το κύπελλο Χριστουγέννων που γινόταν
τότε καθώς και το κύπελλο Πάσχα. Γίνονταν εκλογές τότε και ένας
εφοπλιστής του οποίου το χατίρι δεν είχε κάνει ο προπονητής Κέμενι Τίμπορ
[https://en.wikipedia.org/wiki/Tibor_Kemény] (1957-1958) είπε στον
Ανδριανόπουλο ότι δεν θα δώσει λεφτά αν δεν φύγει ο προπονητής.

[56ο
] Ο Τίμπορ δεν είχε κάνει κάποιο χατίρι;
[ΝΣ] Ναι. Ο Μητρόπουλος, που ήταν έφορος του Ολυμπιακού, είχε πάρει
κάποιον παίκτη από τη Ρόδο. Είχε δώσει κάποια χρήματα και επέμενε να
παίξει στην ομάδα. Στην ομάδα του Ολυμπιακού τότε σέντερ φορ ήταν ο
Ηλίας Υφαντής, ο οποίος ήταν μέσα στους 2-3 καλύτερους παίχτες της
Ελλάδος. Ο προπονητής δεν συμφωνούσε να βγάλει τον καλό παίκτη για να
βάλει έναν μέτριο παρόλο που έδωσε χρήματα ο έφορος. Έτσι, τελικά, στο
τέλος της σεζόν έφυγε ο Τίμπορ. Όλο αυτό το διάστημα το χρησιμοποίησα
εγώ για να διαβάζω, γιατί το απολυτήριο Γυμνασίου που είχα πάρει από την
Ουγγαρία δεν το αναγνωρίζανε στην Ελλάδα. Έπρεπε να δώσω εξετάσεις σε
μαθήματα που δε διδάχθηκα. Δηλαδή, Αρχαία Ελληνικά, Νέα Ελληνικά,
Θρησκευτικά και Ελληνική Ιστορία. Έκατσα και διάβασα όσο μπορούσα και
πέρασα με έναν βαθμό «λίαν καλώς». Μόνο στα Θρησκευτικά δεν τα είχα
πάει πολύ καλά γιατί κάποιος μου είχε πει να μην διαβάσω τον πρόλογο και
από τα τρία θέματα τα δύο ήταν από τον πρόλογο. Ευτυχώς είχα ρίξει μια
ματιά. Έτσι πήρα και το ελληνικό απολυτήριο Γυμνασίου. Μετά έψαχνα για
δουλειά. Δεν εργάστηκα μόνο στο ποδόσφαιρο. Έχω εργαστεί στον ΣΕΓΑΣ
στην εθνική ομάδα στίβου για έναν χρόνο, ήταν προπονητής Ούγγρος, στην
εθνική ομάδα κολυμβήσεως, στην εθνική ομάδα water polo (υδατοσφαίρισης),
στην ομοσπονδία πάλης… Δηλαδή, με πάρα πολλούς προπονητές
ποδοσφαίρου, στίβου κλπ. Ούγγρους όλους. Την εποχή εκείνη ο ουγγρικός
αθλητισμός ανθούσε, ήταν κορυφαίος. Όχι μόνο στο ποδόσφαιρο αλλά και
αλλού. Στον στίβο είχε τον Ίχαρο που είχε τα ρεκόρ από τα 1500 έως τα
10000 μέτρα. Είχε στην κολύμβηση, στην υδατοσφαίριση, όπου η Ουγγαρία
μόνη της μπορεί να είχε κερδίσει και περισσότερα χρυσά μετάλλια στους
Ολυμπιακούς αγώνες από ό,τι όλοι οι άλλοι μαζί. Ανθούσε ο αθλητισμός.
Υπήρχε πέραση από Ούγγρους προπονητές. Έχω εργαστεί με είκοσι,

περίπου, προπονητές. Με τους προπονητές αυτούς που εργάστηκα μαζί τους
ζήτησε η πρεσβεία της Ουγγαρίας στην Αθήνας να κάνω ένα ταμπλό. Έγραψα
πάνω: «Οι φίλοι μου Ούγγροι προπονητές στην Ελλάδα». Στο ταμπλό έχω
πάνω τις φωτογραφίες τους. Τους προπονητές, τα ονόματά τους, τα έχω σε
δύο στήλες, αριστερά και δεξιά. Από τη μια πλευρά τους προπονητές
Εικόνα 1: Στην Ουγγρική πρεσβεία, στην αίθουσα υποδοχής, με το ταμπλό. Αριστερά ο κύριος Νίκος Σακκούλης και δεξιά ο
Ούγγρος Πρέσβης στην Αθήνα (2017)
ποδοσφαίρου και από την άλλη πλευρά τους προπονητές των άλλων
αθλημάτων. Αν ποτέ πάτε στο σαλόνι της Πρεσβείας, θα τον δείτε. Είναι εκεί
αυτός ο «πίνακας».
[56ο
] Πιο γνωστός, όμως, είστε ως διερμηνέας του Πούσκας.
[ΝΣ] Ναι. Μάλιστα χθες [15/11/2019] έγιναν τα εγκαίνια της αρένας
Πούσκας στην Ουγγαρία. Από την Ουγγαρία ζήτησαν, από την εδώ πρεσβεία,
κάποιον να πάει εκεί πέρα για να είναι στην τιμητική αυτή εκδήλωση. Η
πρεσβεία πρότεινε εμένα. Αλλά της απάντησαν ότι δεν πρόκειται για φίλους
τώρα αλλά για κυβερνητικό εκπρόσωπο. Παραλίγο να είμαι και σε μια τέτοια
εκδήλωση.

Το άλλο που έχω να πω με τον Παναθηναϊκό είναι ότι, λόγω των γνωριμιών
και των επαφών μου με την Ουγγαρία και όλες αυτές τις σχέσεις, όταν
γράφτηκε ένα πολύ μεγάλο βιβλίο για τον Πούσκας και ο συγγραφέας ήθελε
πληροφορίες για τον Πούσκας ως προπονητή και όχι ως ποδοσφαιριστή, γιατί
για τον προπονητή Πούσκας γνώριζαν ελάχιστα σε αντίθεση με τον Πούσκας
ως ποδοσφαιριστή. Η γυναίκα του Πούσκας είπε του συγγραφέα να έρθει να
με βρει και να του δώσω πληροφορίες για το βιβλίο. Του είπε: «Θα πας, θα
βρεις τον Νίκο και ό,τι σου πει αυτός». Ήρθε ο συγγραφέας εδώ πέρα, του
έδωσα στοιχεία, τον πήγα στην ταβέρνα του «Μίμη» στο Χαλάνδρι, πήραμε
συνεντεύξεις από παίχτες κλπ και γράφτηκε ένα καταπληκτικό βιβλίο το
οποίο έχει μεταφραστεί και στην αγγλική και στην ισπανική.
Εικόνα 2: Το βιβλίο, αριστερά, κυκλοφόρησε και σε «περίληψη» σε μικρότερο μέγεθος (δεξιά)
Όταν πέθανε ο Πούσκας, αποφάσισε ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ
Όρμπαν [https://el.wikipedia.org/wiki/Βίκτορ_Όρμπαν], τότε δεν ήταν

πρωθυπουργός, να κάνει ένα τουρνουά Πούσκας για Κ17 το οποίο θα έχει
τέσσερις ομάδες μόνιμες. Η ακαδημία Πούσκας, η οποία το διοργανώνει και
αυτήν τη στιγμή διαθέτει μια από τις καλύτερες ομάδες της Α' εθνικής
κατηγορίας, είναι η Χόνβεντ που ο Πούσκας έπαιξε ως ποδοσφαιριστής, η
Ρεάλ Μαδρίτης και του λέω ότι θα πρέπει να είναι και ο Παναθηναϊκός, εκεί
που δοξάστηκε ως προπονητής. Διότι ως ποδοσφαιριστής δοξάστηκε και για
μένα ήταν ο καλύτερος ποδοσφαιριστής όλων των εποχών, αλλά πλέον είναι
εξίσου μεγάλη η επιτυχία του ως προπονητή, γιατί ήρθε σε μια ομάδα η οποία
ήταν απόλυτα ερασιτεχνική. Δεν ήταν ερασιτεχνική όπως στις κομμουνιστικές
χώρες που έλεγαν ότι ήταν ερασιτέχνες αλλά τους έβαζαν σε μια δουλειά
χωρίς να δουλεύουν και πληρωνόντουσαν, ενώ είχαν και άλλα πρόσθετα. Εδώ
ήταν πραγματικά ερασιτεχνική. Σχεδόν όλοι εργαζόντουσαν. Ο
Οικονομόπουλος ήταν εκτελωνιστής, ο Καμάρας δικηγόρος, ο Σούρπης
γιατρός, ο Αντωνιάδης ασφαλιστής, ο Μίμης Δομάζος επιχειρηματίας, ο
Χάρης Γραμμός γυμναστής, ο Βλάχος ήταν φοιτητής της Παντείου και κάπου
δούλευε και αυτός κλπ. Δηλαδή όλα τα παιδιά δούλευαν. Τότε δεν υπήρχε καν
το σύστημα των αμειβομένων ποδοσφαιριστών που έγινε το 1978.
[56ο
] Πώς τα κατάφερναν τότε οι ποδοσφαιριστές και ζούσαν;
[ΝΣ] Έβγαζαν λεφτά, όχι πολλά, αλλά έβγαζαν. Τα χρήματα που έπαιρναν
ήταν ποσοστά από τις εισπράξεις των αγώνων που έπαιζαν.
[56ο
] Όλοι οι παίχτες έπαιρναν χρήματα;
[ΝΣ] Ναι, σε όλους τους παίχτες που έπαιζαν. Ήταν καθιερωμένο ότι θα
μοίραζαν αυτό το «άλφα» ποσόν στους παίχτες που έπαιζαν καθώς και στον
αναπληρωματικό τερματοφύλακα, δηλαδή 12 παίχτες καθώς και στους
παίχτες που γινόντουσαν αλλαγές. Γι' αυτό και ο προπονητής, αν ήθελε

κάποιον παίχτη να τον βοηθήσει, τον έβαζε στο τελευταίο δεκάλεπτο. Και για
δύο λεπτά να έπαιζε έπαιρνε και αυτός τα χρήματα. Ήταν, σε περίπτωση
νίκης, 25% και τα μισά σε περίπτωση ισοπαλίας. Όταν υπήρχε ένα ντέρμπυ
με τον Ολυμπιακό ή την ΑΕΚ, τότε τα ντέρμπυ ήταν με αυτές τις ομάδες, ο
ΠΑΟΚ αργότερα έγινε πιο δυνατός ή εκείνη την περίοδο άρχισε να
δυναμώνει, μπορεί να τους έδινε και κάτι άλλο. Αλλά, μονίμως ο σύλλογος
χρωστούσε. Ακόμα και την περίοδο του Γουέμπλεϊ (Wembley) χρωστούσε.
Κάποιος ποδοσφαιριστής, ο Βασίλης Κωνσταντίνου, έκανε κάτι και του λέει ο
Πούσκας: «10 χιλιάδες πρόστιμο». «Εντάξει ρε μίστερ. Μου χρωστάνε 130.
Τώρα θα μου χρωστάνε 120», του απαντά ο Κωνσταντίνου. Θέλω να πω ότι ο
Παναθηναϊκός δεν είχε την ευχέρεια που είχε ο Ολυμπιακός με τον
εφοπλιστή τον Γουλανδρή, ο οποίος, σημειωτέον το λέω, ήταν ο πιο αγνός
φίλαθλος που έχω γνωρίσει ποτέ. Ο κύριος, αγνός άνθρωπος. Τον είχα
γνωρίσει εγώ από όταν ήμουν στον Ολυμπιακό. Μάλιστα, όταν ο
Παναθηναϊκός απέκλεισε τον Ερυθρό Αστέρα έδωσε και πριμ στον
Παναθηναϊκό. Το πριμ αυτό το ξέρω γιατί την κατάσταση που κάναμε με τα
χρήματα την έκανε ο βοηθός του Πούσκας, ο Γαβρίλος ο Γαζής, και εγώ.
Γράφαμε τα ονόματα και βάζαμε δίπλα τα ποσά από το πριμ, από το οποίο
πήρα και εγώ κάποιο μικρό ποσό.
[56ο
] Πήραν τελικά τα χρήματα που τους έδωσε ο πρόεδρος του Ολυμπιακού;
[ΝΣ] Πώς δεν τα πήραν. Κατηγόρησαν τον Ασλανίδη ότι πήρε τα λεφτά από
τον Γουλανδρή αλλά δεν τα έδωσε. Όταν έγινε η δίκη, όμως, πήγαν οι παίχτες
του Παναθηναϊκού και είπαν ότι «εμείς τα πήραμε». Πήγε ο Καμάρας, πήγε ο
Σούρπης...

[56ο
] Το ρωτάμε γιατί έχουμε διαβάσει στις εφημερίδες πως δεν τα
δέχθηκαν.
[ΝΣ] Καλά εντάξει. Όπως γράφτηκε ότι ο Παναθηναϊκός που δεν είχε να
πληρώσει τους παίχτες πλήρωσε τον Ερυθρό Αστέρα. Εντάξει, αυτά είναι
λόγια του αέρος. Δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Κατ' αρχήν,
αυτές οι ομάδες που ήταν πιο οργανωμένες από τον Παναθηναϊκό, όταν
κατακτούσαν μια τέτοια θέση ανέβαινε η αξία τους. Τους λέγανε: «Θα σας
καλέσουμε σε αγώνα». Ενώ στην αρχή έπαιρναν 10 χιλιάδες δολάρια, λέω ένα
ποσό στην τύχη, με μια τέτοια νίκη ανέβαιναν στα 50 χιλιάρικα. Δεν
μπορούσε ο Παναθηναϊκός να τους πληρώσει.
[56ο
] Μας είπατε ότι οι παίχτες πληρωνόντουσαν με ποσοστά από τις
εισπράξεις των αγώνων. Έχει γραφτεί ότι τους διόριζαν και στο Δημόσιο.
Γνωρίζετε κάτι;
[ΝΣ] Τότε οι μεταγραφές γινόντουσαν μια φορά. Όταν υπέγραφε ένας
ποδοσφαιριστής σε έναν σύλλογο δεν μπορούσε να φύγει αν δεν είχε την
έγκριση του συλλόγου. Δεν είναι όπως τώρα, όπου υπογράφω ένα συμβόλαιο
για δύο χρόνια, για τρία χρόνια, για ένα χρόνο και μετά φεύγω. Τότε ήταν
υποχρεωμένος δια βίου να είναι στον σύλλογο. Αν ήθελε, παρόλα αυτά, να
φύγει, έπρεπε επί δύο χρόνια να σταματήσει το ποδόσφαιρο. Τέτοια
περίπτωση ήταν του Νεστορίδη, ο οποίος έφυγε από τον Πανιώνιο, πήγε στην
ΑΕΚ και για δύο χρόνια δεν έπαιζε ποδόσφαιρο. Δεν έπαιζε;;; Έπαιζε στην
Πελοπόννησο σε ένα τοπικό πρωτάθλημα για να είναι σε φόρμα και με
ψευδώνυμο. Τότε δεν ήταν οργανωμένα τα πράγματα όπως τώρα και
μπορούσε να το κάνει. Οι ποδοσφαιριστές όταν πήγαιναν σε μια ομάδα το
πρώτο πράγμα που ζητούσαν ήταν εργασία. Ο κάθε σύλλογος, λόγω
γνωριμιών, γιατί οι διοικήσεις δεν ήταν επαγγελματικές, τους έβρισκε κάτι.

Για παράδειγμα, στον Παναθηναϊκό ήταν διάφοροι παράγοντες, ένα κλειστό
κλαμπ από 50-60 άτομα, τα οποία διοικούσαν τον Παναθηναϊκό και για να
γίνεις μέλος έπρεπε να πάρεις την έγκρισή τους. Για να το κάνουν αυτό,
έπρεπε κάτι να προσφέρεις. Λοιπόν. Οι ποδοσφαιριστές, το πρώτο πράγμα
που ζητούσαν ήταν εργασία. Πράγματι, ο σύλλογος τους έδινε εργασία. Οι
περισσότεροι παίχτες του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού εργάζονταν
στην Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών-Πειραιώς, τότε δεν υπήρχε ακόμα η ΔΕΗ.
Υπήρχε ένας Παπαδάκης Γιάννης, διευθυντής εκεί πέρα, ο οποίος
τοποθετούσε τους Ολυμπιακούς. Κάποιον άλλον παράγοντα, τον οποίο δεν
θυμάμαι, είχε ο Παναθηναϊκός. Ακόμα και ο Λάκης ο Πετρόπουλος, ο
Υφαντής κλπ πήγαιναν στην Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών-Πειραιώς και
δούλευαν ως καταμετρητές. Γιατί δούλευαν ως καταμετρητές; Για να μπορούν
να έχουν ελεύθερο χρόνο. Πήγαιναν πρωί στη δουλειά τους, έπαιρναν το
βιβλίο, έκαναν τη δουλειά τους και το παρέδιδαν την άλλη μέρα. Επειδή ήταν
ποδοσφαιριστές και έδιναν και καμιά πρόσκληση κλπ, ο διευθυντής τούς
έκανε και κάποια χατίρια επιπλέον. Για παράδειγμα, τους έδιναν βιβλία για
τρεις ημέρες. Πήγαιναν γρήγορα-γρήγορα, έκαναν τις καταγραφές και
«καθάριζαν». Της ΑΕΚ ήταν στην Εταιρεία Υδάτων. ΟΥΛΕΝ την έλεγαν τότε.
Με αυτό εξασφάλιζαν το μέλλον. Η αλήθεια είναι ότι ήταν πάρα πολύ χρήσιμο,
διότι όταν μεγάλωσαν και σταμάτησαν το ποδόσφαιρο είχαν μια εργασία. Δεν
έμειναν άνεργοι. Είχαν μια εργασία σχετικώς καλή, βγήκαν και σε σύνταξη και
πέρασαν μια αξιοπρεπή ζωή. Δεν ήταν ότι τώρα έχω λεφτά, τα «έφαγα» και
μετά «είμαι στον άσο». Ένας άλλος που βοήθησε αρκετά τους ποδοσφαιριστές
ήταν ο Ασλανίδης, ο οποίος ήταν Χουντικός, ήταν αυτό που ήταν τέλος
πάντων, αλλά τώρα μιλάμε σε σχέση με τους ποδοσφαιριστές. Ο Ασλανίδης,
λοιπόν, σε όσους δεν είχαν τέτοιες δουλειές ή δεν είχαν διάθεση να
δουλεύουν, τους έδωσε άδεια ΠΡΟ ΠΟ. Τους έδωσε άδεια ΠΡΟ ΠΟ και

όποιος είχε τέτοια άδεια μπορούσε να ζήσει. Τέτοια άδεια ΠΡΟ ΠΟ είχε ο
Τάκης Λουκανίδης και μάλιστα στη Φωκίωνος Νέγρη, είχε ο Νεστορίδης και
πολλοί άλλοι ποδοσφαιριστές. Είχαν την άδεια ΠΡΟ ΠΟ και αν ήθελαν να το
δουλέψουν δεν έβαζαν μόνο τον υπάλληλο εκεί πέρα, αλλά πήγαιναν και αυτοί,
ώστε με την παρουσία τους να τραβήξουν και κόσμο. Μπορούσαν να ζήσουν
αξιοπρεπώς ακόμα και αφού σταματούσαν το ποδόσφαιρο. Αυτό ήταν το κύριο
εισόδημά τους και τα ποσοστά ήταν ποσοστά επί των εισπράξεων. Όταν και
όσο αγωνιζόντουσαν δεν είχαν ασφάλεια. Αν τραυματιζόντουσαν δεν είχαν
ασφάλεια. Εκεί ήταν στην καλή διάθεση του συλλόγου και κάποιων
παραγόντων να βοηθήσουν. Υπήρχαν παράγοντες που στους καλούς
ποδοσφαιριστές ή στους παίχτες που έβαζαν τα γκολ τους έλεγαν «πάρε και
ένα τάλιρο». Τους έδιναν επιπλέον χρήματα. Αυτά ήταν ανεπίσημα και ήταν
στην καλή διάθεση των παραγόντων. Με αυτόν τον τρόπο τους εξασφαλίζανε.
Υπολογίζω, για τις μεγάλες ομάδες, τα χρήματα τα οποία έπαιρναν οι
ποδοσφαιριστές να ήταν μέχρι τρεις μισθούς τον χρόνο. Ίσως και παραπάνω,
αν ήταν επιτυχημένη χρονιά. Τρεις μισθούς ενός Δημοσίου υπαλλήλου
σίγουρα σε Ολυμπιακό, Παναθηναϊκό και ΑΕΚ. Δηλαδή, εννοώ ότι εάν ένας
υπάλληλος έπαιρνε 10 χιλιάδες δραχμές τον χρόνο, οι ποδοσφαιριστές των
παραπάνω ομάδων έπαιρναν τουλάχιστον 30-40 χιλιάδες δραχμές. Αυτό
μέχρι το 1978. Μετά έγιναν συμβόλαια και δεν το γνωρίζω το θέμα.
[56ο
] Είναι γνωστό το γεγονός ότι οι φίλαθλοι του Ολυμπιακού και του
Παναθηναϊκού έκαψαν το γήπεδο «Απόστολος Νικολαΐδης» γιατί θεώρησαν
ότι οι παίχτες των ομάδων τους είχαν συμφωνήσει για το αποτέλεσμα ενός
αγώνα ώστε να παίξουν ξανά και να πάρουν χρήματα. Τι γνωρίζετε γι' αυτό;
[ΝΣ] Ναι, αυτό ήταν επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου. Τότε τι
έκαναν οι σύλλογοι; Έκαναν διάφορες κομπίνες για να κερδίσουν χρήματα.

Γιατί χρήματα ο σύλλογος, όχι μόνο το ποδοσφαιρικό τμήμα, ο σύλλογος όλος
είχε μόνο από το ποδόσφαιρο. Ο στίβος, η κολύμβηση κλπ χρήματα είχαν από
το ποδόσφαιρο. Γι' αυτό έκαναν και τα κύπελλα Χριστουγέννων και Πάσχα,
μαζί και με κάποιες ξένες ομάδες κάποιες φορές, από τη Γιουγκοσλαβία, την
Αυστρία, παλαιότερα και από την Ουγγαρία κλπ, ώστε να κερδίζουν κάποια
χρήματα. Καμιά φορά, όταν ο υφυπουργός Οικονομικών αρμόδιος για την
εφορία τους έδινε απαλλαγή από τον φόρο, κρατούσαν όλες τις εισπράξεις
του αγώνα. Για να κερδίσουν λοιπόν κάποια χρήματα αποφάσισαν να κάνουν
τον πρώτο αγώνα ισοπαλία. Ήταν μιλημένο.
[56ο
] Ήταν μιλημένο;!
[ΝΣ] Ναι, βέβαια. Φυσικά δεν τα έλεγαν επίσημα αυτά. Ήταν μιλημένο για
ισοπαλία. Τότε μέσα στο γήπεδο οι φίλαθλοι ήταν μισοί και μισοί. Δεν ήταν
αυτό που παρατηρείται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, όπου δεν υπάρχει
φίλαθλος της αντιπάλου ομάδας μέσα στο γήπεδο. Αυτό δεν υπάρχει πουθενά
στον κόσμο. Ούτε στη Νότιο Αμερική. Πουθενά... Λοιπόν, για να
επανέλθουμε. Έκαναν τον πρώτο αγώνα ισοπαλία. Έκαναν και τον δεύτερο.
Όταν πήγαν να κάνουν και τον τρίτο αγώνα, ξεσηκώθηκε ο κόσμος.
Ολυμπιακοί, Παναθηναϊκοί έγιναν ένα. Ενωμένοι πήγαν και έσπασαν μέχρι και
τον φωτισμό που υπήρχε πάνω στις κολόνες. Τότε, μόνο το γήπεδο του
Παναθηναϊκού είχε φωτισμό. Επίσης, ο Παναθηναϊκός ήταν αυτός που έβαλε
πρώτος χόρτο... χόρτο να το κλαις, αλλά τέλος πάντων. Έσπασαν τα πάντα.
Αυτά στην είσοδο των θυρών που γυρίζουν τα έσπασαν. Ένα τέτοιο βρέθηκε
στην Ομόνοια. Τέτοια αγανάκτηση υπήρχε που ο Παπανδρέου είπε στον τότε
διοικητή της Αστυνομίας «Μην κάνεις τίποτα. Άσ’ τους». Έτσι έγινε τότε.
Πρέπει να ήταν άνοιξη του 1964 [17 Ιουνίου 1964. Περισσότερα στο
παράρτημα στο τέλος της συνέντευξης].

[56ο
] Πριν μιλήσουμε για την πορεία του Παναθηναϊκού στο Γουέμπλεϊ, πείτε
μας για το φυσικοθεραπευτήριο που είχατε όταν προσλάβατε και την κυρία
Ξένια Καββαθά.
[ΝΣ] Ναι... Σπούδασα με καθυστέρηση γιατί ήμουν οικογενειάρχης, έπρεπε
να δουλεύω και η σχολή είχε υποχρεωτικές παρουσίες. Έπρεπε λοιπόν να
έχω μια δουλειά που να μη με εμποδίζει στην παρακολούθηση των μαθημάτων
μου. Μαζί με τον Σούρπη και τον Γραμμό, αφού το συζητήσαμε και με την
διοίκηση, είπαμε να κάνουμε ένα φυσικοθεραπευτήριο για τους παίχτες της
ομάδας. Θα αναλαμβάναμε όλον τον Παναθηναϊκό, όλα τα τμήματά του.
[56ο
] Πού ήταν το φυσικοθεραπευτήριο;
[ΝΣ] Ήταν Βασιλίσσης Σοφίας 84. Είχα πάρει το πτυχίο μου. Το συμβόλαιο
έγινε τέλη του 1971, αν θυμάμαι καλά. Το κτήριο του φυσικοθεραπευτηρίου
υπάρχει ακόμα. Είναι τριώροφο. Εμείς ήμασταν στον πρώτο όροφο. Το κτήριο
είναι απέναντι από την Αμερικανική Πρεσβεία. Είχαμε συμβόλαιο με τον
Παναθηναϊκό για όλα τα τμήματα. Όσοι ήθελαν, χρειαζόντουσαν
φυσιοθεραπεία, ερχόντουσαν σε εμάς. Ο Φραγκίσκος κάποια στιγμή έφυγε.
Πήγε με υποτροφία στην Αγγλία. Μετά καταργήθηκε η ομόρρυθμη εταιρεία
που είχαμε και συνέχισα εγώ μόνος μου. Έφυγα από εκεί, γιατί δεν μπορούσα
να το κρατήσω όλο. Εκεί ήμουν από το 1971 έως το 1974. Εκεί προσέλαβα και
την Ξένια Καββαθά. Το 1971 πρέπει να ήταν. Η ίδια θα πρέπει να ήταν στο
3ο και τελευταίο έτος της σχολής της. Ήταν πάρα πολύ καλή. Κάνει πάρα
πολύ καλό μασάζ. Πέρα από τις γνώσεις της είναι από τις αφοσιωμένες
φυσιοθεραπεύτριες. Στο είδος της είναι κορυφαία. Υπάρχει αλληλοεκτίμηση.
Μου έλεγε μετά, όταν ασχολήθηκε με άτομα με κινητικά προβλήματα, «έλα ρε
Νίκο να τα κάνουμε μαζί, να δουλέψουμε μαζί». Όμως μετά δεν μπορούσα.

Γιατί ήμουν και υπάλληλος στην ΕΥΔΑΠ. Δεν είχα τον απαιτούμενο ελεύθερο
χρόνο. Αυτή η δουλειά θέλει να έχεις πολύ χρόνο, δεν γίνεται διαφορετικά.
Εγώ δούλευα πάντοτε το απόγευμα και μόνο για τέσσερεις ώρες. Δούλευα
μετά τις τρεις το μεσημέρι, αφού έκλεινε η ΕΥΔΑΠ τα γραφεία. Εγώ ήμουν
εξωτερικός υπάλληλος, αλλά παρόλα αυτά, για να μην έχω προβλήματα με την
εταιρεία, ξεκινούσα το τετράωρο αφού έκλεινε για να μη χάσω τη δουλειά μου.
[56ο
] Πότε μπήκατε στην ΕΥΔΑΠ, τότε ΟΥΛΕΝ;
[ΝΣ] Το 1965. 65035 είναι ο αριθμός μου. Το 65 δηλώνει το έτος που
προσελήφθηκα και το 35 είναι ο αριθμός μητρώου μου, δηλώνει ότι πριν από
εμένα τη χρονιά εκείνη είχε προσλάβει 34 άτομα. Εγώ ήμουν το 35ο.
Βοηθήθηκα πολύ γιατί ήμουν εξωτερικός. Πήγαινα και τελείωνα γρήγορα τη
δουλειά μου. Εκεί με έσωσε ο Ολυμπιακός. Ο Γκούμας με διόρισε στην
Εταιρεία Υδάτων (ΟΥΛΕΝ). Όχι ο Νίκος Γκούμας, τον οποίον επίσης ήξερα
και ήταν πρόεδρος της ΑΕΚ, αλλά ο Ευτύχιος Γκούμας, ο αδελφός του που
ήταν Αντιπρόεδρος του Ολυμπιακού.
[56ο
] Αδέλφια παράγοντες σε διαφορετικές ομάδες, λοιπόν...
[ΝΣ] Και φανατικοί θα έλεγα. Ήταν και εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες. Ο
Νίκος Γκούμας ήταν όλο νεύρα ενώ ο άλλος ήταν ήρεμος, ωραίος. Καλοί
άνθρωποι. Έχω γνωρίσει εγώ όλους τους παράγοντες της εποχής. Θα γράψω
και ένα βιβλίο (...). Θα γράψω και για τους παίχτες. Πώς ήταν ο Υφαντής, ο
Σούρπης κλπ. Πέντε χαρακτηριστικά πράγματα. Εκείνοι ήταν πολύ μεγάλοι
παίχτες. Σε ένα πράγμα υστερούσαν. Δεν είχαν τις δυνάμεις που έχουν οι
σημερινοί παίχτες, οι οποίοι έχουν, εκτός του προπονητή, άλλον προπονητή
για φυσική κατάσταση, άλλον προπονητή τερματοφυλάκων, άλλον υπεύθυνο
για τη διατροφή, φάρμακα κλπ. Γιατί τώρα βλέπω τους πιτσιρικάδες που

βγαίνουν εκεί που αγωνίζονται και πίνουν ένα μπουκάλι. Αυτό το μπουκάλι
δεν έχει νερό. Είναι υγρά που ενισχύουν την απόδοσή τους. Τότε ό,τι γινόταν
γινόταν με φυσικό τρόπο. Δεν είχαμε τότε τους τραυματισμούς που έχουμε
τώρα, παρόλο που το γήπεδο ήταν σκληρό. Δεν είχαμε μηνίσκους και τέτοια
πράγματα. Τώρα τους υπερφορτώνουν τους αθλητές, τους δίνουν και
φάρμακα και αποκτούν ευαισθησίες. Όταν γίνουν 50 χρονών δε θα μπορούν
να περπατήσουν.
[56ο
] Έχετε δουλέψει σε πολλές ομάδες. Μάλιστα, μεταξύ άλλων, έχετε
συνεργαστεί και με τις τρεις μεγάλες ομάδες της Αττικής. Ολυμπιακό,
Παναθηναϊκό και ΑΕΚ. Πώς τα καταφέρατε;
[ΝΣ] Εγώ είμαι ο μόνος που έχει δουλέψει και στον Ολυμπιακό και στην ΑΕΚ
και στον Παναθηναϊκό, δεν λέω για άλλα σωματεία. Πήγα στον Ολυμπιακό,
έφυγα, πήγα στην ΑΕΚ, έφυγα, ξαναπήγα στον Ολυμπιακό, έφυγα, πήγα στον
Παναθηναϊκό. Κανείς ποτέ δεν μου είπε. Α, εσύ ήσουν στον Ολυμπιακό ή στην
ΑΕΚ. Δεν έδινα ποτέ το δικαίωμα. Όταν ήμουν στον Παναθηναϊκό, ήμουν
αφοσιωμένος στον Παναθηναϊκό. Όταν ήμουν στην ΑΕΚ, ήμουν αφοσιωμένος
στην ΑΕΚ, όταν ήμουν στον Ολυμπιακό, ήμουν αφοσιωμένος στον Ολυμπιακό...
Όταν μου έλεγαν «πώς βλέπεις την ομάδα;» δεν μπορούσα να απαντήσω
εύκολα. Δεν ήξερα ποια ομάδα εννοούν. Για να μην κάνω λάθος, τους
ρωτούσα «εσύ τι βλέπεις;», ώσπου να καταλάβω σε ποια ομάδα αναφέρονται.
Μπορεί να εννοούσαν τον Ολυμπιακό και εγώ να τους έλεγα για τον
Παναθηναϊκό ή για την ΑΕΚ. Το ίδιο και για τον στίβο. (...)
Αυτό που θυμάμαι είναι οι ταμίες εκείνης της εποχής. Όταν ήταν να σε
πληρώσουν ήταν σαν να τους έβγαζες το δόντι. Δεν είχαν λεφτά. Έρχεται ο
Κούβαρης και μου έλεγε. «Κοίτα να δεις. Λεφτά δεν έχω να σου δώσω. Πάρε
πέντε διαρκείας, πούλησέ τα και κράτησε τα λεφτά εσύ.» Με πλήρωναν με τα

διαρκείας. Ο φροντιστής έτρεμε μην τυχόν και αλλάξουν καμιά φανέλα, που
είχε αρχίσει να γίνεται της μόδας, γιατί την Κυριακή δε θα είχαμε με τι να
παίξουμε. Ο Πούσκας, όταν κάναμε ταξίδια έξω, πήγαινε σε εργοστάσια και
έφερνε εμφανίσεις πράσινες κλπ, τις οποίες αγόραζε με πενταροδεκάρες,
πάρα πολύ φθηνά. Δεν υπήρχαν χρήματα. Όλος ο σύλλογος ζούσε από το
ποδόσφαιρο. Και ο στίβος και η κολύμβηση... και ο Παναθηναϊκός είχε πολλά
τμήματα, όπως και ο Ολυμπιακός. Κολύμβηση, πόλο, ξιφασκία, πινγκ πονγκ ο
Χατζησαράντος.
[56ο
] Ο Ξενοφών Χατζησαράντος είχε τρία παιδιά που έκαναν ξιφασκία.
Έχουμε μιλήσει με τον Δημήτρη Χατζησαράντο, τον μεσαίο του γιο. Μας είχε
πει ότι επί Χούντας είχαν «μετακινήσει» τον πατέρα του, από την ξιφασκία
που ήταν και τον είχαν μεταφέρει στον πινγκ πονγκ.
[ΝΣ] Ε, θα ήθελαν κάποιον να βολέψουν. Ο Χατζησαράντος είναι ιστορία
στην ξιφασκία, όπως και τα παιδιά του [Γιάννης, Δημήτρης και Μάρκος].
Ήταν Γενικός Γραμματέας του Παναθηναϊκού και Πρόεδρος της
Ομοσπονδίας πινγκ πονγκ [https://el.wikipedia.org/wiki/-
Επιτραπέζια_αντισφαίριση]. Αυτό που θυμάμαι από όταν ήταν πρόεδρος στο
πινγκ πονγκ ήταν η μετάδοση των αποτελεσμάτων. Δεν έλεγε από ποιους
χάναμε. Έλεγε «η εθνική Ελλάδος νίκησε την Μάλτα με τόσο σκορ», αλλά από
ποιον ηττήθηκε δεν έλεγε ποτέ στην «Αθλητική Ηχώ». Έδινε τις
πληροφορίες των αποτελεσμάτων. Ποιος άλλος θα πήγαινε μαζί με την
εθνική ομάδα; Έλεγε πάντα ποιες ήταν οι νίκες. Για τις ήττες δεν έλεγε ποτέ
τίποτα. Ήταν «εργάτης». Ειδικά στα μη δημοφιλή τμήματα, έπρεπε να έχεις
«αρρώστια» για να τα κάνεις. Δηλαδή, να είσαι πραγματικά Παναθηναϊκός,
πραγματικά να αγαπάς το άθλημα. Δεν ήταν εύκολο πράγμα.

[56ο
] Ας μιλήσουμε για τον Παναθηναϊκό και τον Πούσκας. Μας είπε η κυρία
Ξένια Καββαθά ότι έχετε πολλά σημαιάκια από τις ομάδες που έπαιξε ο
Παναθηναϊκός και φωτογραφίες.
[ΝΣ] Σημαιάκια έχω πάρα πολλά. Και από εθνικές ομάδες. Φωτογραφίες έχω
πολλές που δεν έχουν κυκλοφορήσει. Γιατί; Τότε εγώ είχα καλές σχέσεις και
με την «Ομάδα» και με το «Φως». Μόνο με την «Ηχώ» δεν είχαμε πολλά. Οι
περισσότεροι δημοσιογράφοι ήταν φίλοι μου. Ο Μαθιόπουλος για παράδειγμα,
που έγινε στη συνέχεια και Πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών. Όταν
πήγαινα στα γραφεία τους, έβλεπα τις φωτογραφίες των φωτορεπόρτερ.
Αυτοί πήγαιναν καμιά δεκαριά φωτογραφίες. Οι δημοσιογράφοι των
εφημερίδων επέλεγαν 1-2 για τις εφημερίδες τους και τις άλλες τις άφηναν.
Διάλεγα εγώ από αυτές που άφηναν, τις έπαιρνα και τις έχω σπίτι. Έχω και
με τον Πούσκας και με τον Μπούκοβι κλπ φωτογραφίες που δεν
κυκλοφόρησαν.
[56ο
] Πριν συναντηθούμε μαζί σας κάναμε και μια μικρή έρευνα διαδικτυακή.
Είδαμε μια φωτογραφία δική σας με τον Μπούκοβι και έναν χωροφύλακα
δίπλα σας, στο στάδιο Καραϊσκάκη. Έτσι συνέβαινε πάντα;
[ΝΣ] Όχι. Ο Μπούκοβι, όταν εργάστηκε στον Ολυμπιακό, εκτός από την
τελευταία χρονιά από τον Απρίλιο μέχρι τον Δεκέμβριο όπου έφυγε, τότε
ήταν η ΕΡΕ [https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνική_Ριζοσπαστική_Ένωσις]
στην Κυβέρνηση, ούτε η ΕΡΕ, οι αποστάτες ήταν
[https://el.wikipedia.org/wiki/Αποστασία_του_1965]. Ο Μπούκοβι
[https://el.wikipedia.org/wiki/Μάρτον_Μπούκοβι] ήρθε την άνοιξη του
1965 και έφυγε παραμονή Χριστουγέννων το 1967. Ο Μπούκοβι ήταν πάρα
πολύ δημοφιλής και αγαπητός. Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό. Στον Πειραιά
ήταν ο Θεός, «ο πατέρας» τον έλεγαν. Μια φορά περπατούσε στον Πειραιά

και σταμάτησε μπροστά σε ένα χρυσοχοείο. Ο Μπούκοβι είχε τα χέρια του
πίσω στην πλάτη, όπως συνήθως, και κοιτούσε κάποιο χρυσαφικό. Τον είδε ο
καταστηματάρχης. Ρώτησε τον υπάλληλο πού κοιτούσε ο Μπούκοβι. Είδαν
πού κοιτούσε και φώναξε ο υπάλληλος τον Μπούκοβι μέσα. Του λέει ο
καταστηματάρχης. «Ορίστε». «Τι είναι αυτό;» του απαντά ο Μπούκοβι. «Αυτό
που κοιτούσατε» του είπε και του το δίνει. Επίσης, ένα άλλο χαρακτηριστικό
που είναι και για τον Μπούκοβι και για τον Πούσκας είναι ότι μόνο γι’ αυτούς
γράφτηκε τραγούδι. Μπορεί να πέρασαν δεκάδες καλοί προπονητές, αλλά
μόνο γι’ αυτούς έγραψαν τραγούδι. Για τον Πούσκας και τον Μπούκοβι.
Κυκλοφόρησε σε δίσκους από τον Περπινιάδη. Σε κάτι μικρά δισκάκια που
κυκλοφορούσαν τότε. Μας έδωσε σε όλους. Για παράδειγμα. «Του Μπούκοβι
την ομαδάρα τη λένε Ολυμπιακάρα». Για τον Παναθηναϊκό και τον Πούσκας
έχω κάτι αντίστοιχο. Είχε κυκλοφορήσει μια ερασιτεχνική κασέτα που είχε τα
τραγούδια του Παναθηναϊκού εκείνης της περιόδου όπου δύο φορές
αναφέρεται το όνομα του Πούσκας [Πάντσο]. Το πήρα και το έφτιαξα
καλύτερα με μια φωτογραφία κλπ… θα σας δώσω ένα αντίτυπο εις ανάμνηση
της γνωριμίας μας.
[56ο
] Ωραία, σας ευχαριστούμε πολύ. Για πείτε μας για τον Παναθηναϊκό και
τον Πούσκας στην πορεία του για το Γουέμπλεϊ.
[ΝΣ] Λοιπόν. Το καλοκαίρι του 1970 ο Παναθηναϊκός έκλεισε τον Πούσκας.
Ήταν ο Νίκος ο Μαραγκίδης ο οποίος είχε γραφείο ταξιδίων, ήξερε πολλές
γλώσσες και διοργάνωνε τις αποστολές του Παναθηναϊκού. Ήταν πολύ
αξιόλογος άνθρωπος. Φίλος με τον Μιχάλη Κίτσιο, τον Πρόεδρο του άθλου
του Γουέμπλεϊ [Λοχαγός των Καταδρομών, δεξί χέρι του πανίσχυρου Γενικού
Γραμματέα Αθλητισμού, Κωνσταντίνου Ασλανίδη, την εποχή της δικτατορίας
και διορισμένος από αυτήν ως Πρόεδρος του συλλόγου -

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=61495]. Ήθελαν να φέρουν ως
προπονητή του Παναθηναϊκού τον Σάντα Μαρία. Πήραν τηλέφωνο τη Ρεάλ
Μαδρίτης [https://el.wikipedia.org/wiki/Ρεάλ_Μαδρίτης] και μιλούσαν για
τον προπονητή. Ο Μαραγκίδης γνώριζε κάποιον γραμματέα στην ομάδα της
Ρεάλ. Τους είπε να τον πάρουν τηλέφωνο την επόμενη ημέρα. Όταν τον
πήραν τηλέφωνο τους απάντησε ότι ο Σάντα Μαρία δεν μπορεί να έρθει, γιατί
έχει τα παιδιά του που πηγαίνουν σχολείο και δεν θέλει να φύγουν από την
Ισπανία, αλλά … «υπάρχει ο Φέρεντς Πούσκας που είναι εδώ αυτήν τη στιγμή
[https://el.wikipedia.org/wiki/Φέρεντς_Πούσκας]. Μήπως σας ενδιαφέρει
αυτός; » Έτσι ήρθε ο Πούσκας στην Αθήνα. Έκαναν το συμβόλαιο και έμενε
στο ξενοδοχείο ΗΛΕΚΤΡΑ στην οδό Ερμού 5. Με ειδοποιούν εμένα, γιατί τότε
ό,τι υπήρχε ουγγρικό σε μένα ερχόταν. Με ειδοποιούν να πάω και να τον
φέρω στις 11 η ώρα στα γραφεία. Πάω 10 το πρωί στο ξενοδοχείο και ζητάω
τον κ. Πούσκας. Μου είπαν ότι δεν κατέβηκε και ζήτησα να του
τηλεφωνήσουν. Το σηκώνει και λέει «αλόοο». Του λέω καλημέρα και ότι είμαι
από τον Παναθηναϊκό... «Καλά» μου λέει, «από την αυγή;» «Ποια αυγή;» του
λέω, «δέκα είναι η ώρα». Του άρεσε να σηκώνεται αργά. Κατέβηκε κάτω,
ευχάριστος ήταν και δεν ξέρω πώς το έφερε, αλλά από την πρώτη στιγμή
δεθήκαμε. Δεθήκαμε τόσο πολύ που τα τελευταία χρόνια η γυναίκα του, η
οποία ήταν δύσκολη ως χαρακτήρας στις φιλίες της, αλλά πολύ καλή και πολύ
ντόμπρα γυναίκα, μου λέει. «Νίκο, μετά την κόρη μου έχω εσένα.» Τόσο πολύ
είχαμε δεθεί. Πήγαμε στον Παναθηναϊκό όπου ξεκίνησε και έκανε εκείνα τα
προκαταρκτικά που έπρεπε να γίνουν και αρχίσαμε να συζητάμε για την
προετοιμασία της ομάδας. Τότε ο Πούσκας έκανε το εξής. Ήταν η πρώτη
φορά που ελληνική ομάδα έκανε προετοιμασία στο εξωτερικό. Μίλησε με τη
Ρεάλ Μαδρίτης, πήγαμε και μείναμε σε ένα ξενοδοχείο, στο Hotel Colon της
Μαδρίτης και χρησιμοποιούσαμε τις εγκαταστάσεις της Ρεάλ Μαδρίτης. Έγινε

η προετοιμασία και ετοιμαζόμασταν να γυρίσουμε. Πριν επιστρέψουμε,
παίξαμε με τη Ρεάλ. Για μας ο πρώτος αγώνας, για τη Ρεάλ ο τελευταίος πριν
ξεκινήσει το ισπανικό πρωτάθλημα. Το παιχνίδι αυτό έγινε μπροστά σε 100
χιλιάδες κόσμο. Πρώτη φορά είχαμε δει κάτι τέτοιο. Έπαιξε τόσο καλά ο
Παναθηναϊκός που έφερε ισοπαλία. Από εκεί πήγαμε στο Λουξεμβούργο,
όπου έγινε αγώνας για το κύπελλο Πρωταθλητριών με την Ζενές Ες. Νίκησε
ο Παναθηναϊκός εκεί και μετά ήρθαμε στην Ελλάδα όπου της έβαλε πέντε
γκολ. Επόμενος αντίπαλος ήταν η Σλόβαν Μπρατισλάβας. Τώρα δεν
ακούγεται ως μεγάλο όνομα, αλλά την προηγούμενη χρονιά είχε κερδίσει το
Κύπελλο Κυπελλούχων της Ευρώπης. Πολύ μεγάλη ομάδα. Στον πρώτο
αγώνα στην Ελλάδα ο Παναθηναϊκός κέρδισε 3-0 και στην ρεβάνς όταν
πήγαμε χάσαμε 2-1. Όταν τελείωσε ο αγώνας, εκεί στην καταπακτή, ήταν οι
μισοί παίκτες της Σλόβαν από τη μια πλευρά και οι άλλοι μισοί από την άλλη
πλευρά της καταπακτής. Πήγαμε εμείς προς τα αποδυτήρια, τους είδαμε και
είπαμε. «Ρε σεις, τι γίνεται εδώ πέρα; Θα μας πλακώσουν στο ξύλο αυτοί;»
Δεν ήταν έτσι. Όταν φτάσαμε εκεί πέρα, αυτοί μας χειροκρότησαν. Δηλαδή, τι
φίλαθλο πνεύμα είχαν οι ποδοσφαιριστές. Από εκεί και πέρα, σε κάθε αγώνα
που έδινε ο Παναθηναϊκός εκείνη τη σεζόν έφτανε ένα τηλεγράφημα από τη
Σλόβαν Μπρατισλάβας όπου μας ευχόταν «Καλή επιτυχία». Στη συνέχεια
πάμε στην Αγγλία, στο Λίβερπουλ, για να παίξουμε με την Έβερτον. Η
Έβερτον δεν μας φέρθηκε καλά. Δηλαδή, είναι καθιερωμένο κάθε ομάδα όταν
παίζει εκτός έδρας παιχνίδι ως φιλοξενούμενη ομάδα, την παραμονή του
αγώνα να της δίνουν το γήπεδο που θα γίνει ο αγώνας για να κάνει μια
ελαφριά, χαλαρή προπόνηση. Η Έβερτον το αρνήθηκε. Το μαθαίνει αυτό η
Λίβερπουλ και ο Σάνκλι, ο μάνατζερ-προπονητής της ομάδας
[https://el.wikipedia.org/wiki/Μπιλ_Σάνκλι], λέει στον Πούσκας να πάμε
στο δικό τους γήπεδο. Και πήγαμε. Από τότε είμαι οπαδός της Λίβερπουλ.

Υπήρχε μεγάλη εχθρότητα μεταξύ των δύο ομάδων και στους φιλάθλους
τους. Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός τότε δεν είχαν τέτοια εχθρότητα. Στον
δρόμο μας ευχόντουσαν οι οπαδοί της Λίβερπουλ, που ήταν και περισσότεροι,
να τους τσακίσουμε. Πράγματι, βάζει το γκολ ο Αντωνιάδης και πάγωσε το
γήπεδο. Ισοφάρισαν με ένα γκολ, αφού έσπασαν το κεφάλι του
Οικονομόπουλου, έχω και φωτογραφία από τότε... Στη ρεβάνς εδώ το
αποτέλεσμα ήταν 0-0 και με το γκολ εκτός έδρας προκριθήκαμε. Ποιο είναι
το χαρακτηριστικό. Σε όλους τους αγώνες που έδωσε ο Παναθηναϊκός, και
με τον Ερυθρό Αστέρα, ο Παναθηναϊκός σε όλα τα γήπεδα που έπαιξε εκτός
έβαλε γκολ και από κανέναν δεν έφαγε γκολ στη Λεωφόρο. Ούτε από την
Έβερτον, ούτε από τον Ερυθρό Αστέρα, ούτε από τη Σλόβαν Μπρατισλάβας,
ούτε από την Ζενές Ες. Έρχεται ο αγώνας με τον Ερυθρό Αστέρα. Ο Τάκης ο
Οικονομόπουλος κάτι είχε μάθει και ήταν στενοχωρημένος και σε εκείνον τον
αγώνα δεν έπαιζε καλά. Δεν έπαιζε καλά και φάγαμε 4 γκολ. Τρία ήταν
κανονικά γιατί το ένα το είχε αποκρούσει ο Φραγκίσκος Σούρπης πολύ πριν
περάσει τη γραμμή. Ο Νιεμάγιερ, όμως, ο αυστριακός διαιτητής του αγώνα,
έδωσε γκολ, τον οποίον στο αεροδρόμιο που συναντηθήκαμε παραλίγο να τον
δείρει ο Πούσκας. Ήταν και θρασύς ο Νιεμάγιερ. Όλοι νόμιζαν ότι
τελειώσαμε. Ο Πούσκας πίστευε ότι θα τελειώσουμε όταν τελειώσει και το
δεύτερο παιχνίδι. Είχε πει εξάλλου και το περίφημο: «Τι κάνετε έτσι, ρε
παιδιά. Ποδόσφαιρο είναι. Έντεκα αυτοί, έντεκα και εμείς.» Αυτό
καθιερώθηκε και το λένε κάθε τόσο και λιγάκι όλοι. Εδώ στην Αθήνα, έγινε
τελικά αυτό το θαύμα, το 3-0. Δέκα λεπτά πριν τελειώσει ο αγώνας έρχεται ο
Καράσι, ένας μελαχρινός που μιλούσε και ουγγαρέζικα, γιατί ήταν από τη
Βόρειο Γιουγκοσλαβία όπου υπάρχει ουγγρικός πληθυσμός, και κάνει ένα
φοβερό σουτ που πηγαίνει στη γωνία του τερματοφύλακα. Σε αυτόν τον
αγώνα ο Πούσκας είχε βάλει τον Κωνσταντίνου τερματοφύλακα. Κάνει μια

βουτιά ο Κωνσταντίνου και το γλυτώνει το γκολ. Αν γινόταν το 3-1 πού να
βάλεις 2 γκολ για να προκριθείς μετά... Εν πάση περιπτώσει, έγινε αυτό που
έγινε. Δεν ξέρω πώς πήγα σπίτι. Ήταν η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση, είχε
γίνει και μια πριν με την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου που χιλιάδες
κόσμος πήγε στο νεκροταφείο, αλλά αυτή ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Χιλιάδες
κόσμος. Δεν υπήρχαν Ολυμπιακοί, δεν υπήρχαν Παναθηναϊκοί..., όλοι ήταν
ένα. Βρήκαν ευκαιρία και ξεχυθήκανε. Τώρα λένε διάφοροι ότι το
εκμεταλλεύθηκε η Χούντα. Δηλαδή, όταν η Εθνική Ελλάδος κέρδισε το
Ευρωπαϊκό, η πολιτική ηγεσία του τόπου έκατσε στο σπίτι της; Δεν έγινε
ολόκληρη εκδήλωση και μάλιστα με συγκέντρωση στο Καλλιμάρμαρο; Δεν πήγε
ως και ο Αρχιεπίσκοπος να βγάλει λόγο; Για τον Παναθηναϊκό ήταν
πρωτοφανές. Μια ομάδα της Αγγλίας με περγαμηνές, με νίκες στο παρελθόν ή
της Ισπανίας, η Ρεάλ, η Μπαρτσελόνα, όταν κερδίζουν το πρωτάθλημα
Ευρώπης, το Τσάμπιονς Λιγκ (Champions League) όπως το λένε τώρα, δεν
πάει με ανοικτό λεωφορείο στο γήπεδό της; Δε γίνονται εκδηλώσεις όπου
μαζεύονται εκατοντάδες χιλιάδες κόσμος; Γιατί τους ξενίζει; Να χτυπήσεις
τη Χούντα εκεί που πραγματικά της αξίζει, αλλά σε αυτό το γεγονός... αυτό
είναι μικροπρέπεια. Βεβαίως και το εκμεταλλεύθηκε. Δεν έκανε και τίποτα.
Δεν έκαναν συγκεντρώσεις. Ο κόσμος έκανε, μετά το αποτέλεσμα. Μετά μας
κάλεσε ο Ασλανίδης αλλά και ο Παπαδόπουλος δυο φορές. Μάλιστα μας
έδωσε και οδηγίες πώς να νικήσουμε. Το θυμάμαι κατά λέξη: «Ως
αξιωματικός του πυροβολικού γνωρίζω ότι προκειμένου να νικήσουμε τον
εχθρό πρέπει να συγκεντρώσουμε τη δύναμη του πυρός εις το αδύνατο σημείο
αυτού.» Το είπε πριν από τον αγώνα με τον Άγιαξ
[https://el.wikipedia.org/wiki/ΑΦΚ_Άγιαξ]. Μέχρι τον αγώνα με τον Ερυθρό
Αστέρα δεν είχε ασχοληθεί ο Παπαδόπουλος πολύ. Πρωτοασχολήθηκαν
αρκετοί με την Έβερτον. Τότε, υπήρξε μεγάλο πρόβλημα εύρεσης δωματίου

στον αγώνα στο Λίβερπουλ. Στο ίδιο ξενοδοχείο με εμάς έμενε και η
Μπάγερν Μονάχου, γιατί αυτοί έπαιζαν με τη Λίβερπουλ, και γινόταν και το
συνέδριο του εργατικού κόμματος της Αγγλίας στο ξενοδοχείο Delphi. Δεν
υπήρχε ξενοδοχείο να μείνουμε. Έτσι αναφέρω ότι ο γιος του Αγγελόπουλου,
ο Αγγελόπουλος είναι αυτός της τραπέζης, ο Δημήτρης, δεν έβρισκε
ξενοδοχείο να κοιμηθεί. Εγώ με τον συνάδελφό μου τον Χρήστο τον
Μεταλλινό, τον φυσικοθεραπευτή, που μέναμε στο ίδιο δωμάτιο, τον πήραμε
μαζί μας. Ήταν ενωμένα τα δύο κρεβάτια του δωματίου και μείναμε τρεις.
Δεν είχε διαθεσιμότητα δωματίων. Ήρθε ο Γουλανδρής και κατέβηκε με
πράσινο κασκόλ στο σαλόνι του ξενοδοχείου και ήταν και ο Ουίλσον, ο
Πρόεδρος του εργατικού κόμματος, δεν θυμάμαι αν ήταν τότε
Πρωθυπουργός της χώρας [Τζέιμς Χάρολντ Ουίλσον: ήταν Βρετανός
πολιτικός και ηγέτης του Εργατικού Κόμματος, από το 1963 μέχρι το 1976. Ο
Ουίλσον διετέλεσε πρωθυπουργός για οκτώ χρόνια, από το 1964 έως το
1970 και από το 1974 μέχρι το 1976 -
https://el.wikipedia.org/wiki/Χάρολντ_Ουίλσον]. Ο Ουίλσον τον ήξερε και
του είπε. «Αφού είσαι κόκκινος, πώς με πράσινο κασκόλ;» Του απάντησε ο
Γουλανδρής: «Σήμερα είμαι πράσινος, για δύο ώρες είμαι Παναθηναϊκός».
Φίλαθλος. Αυτός ήταν ο απόλυτος φίλαθλος. Δεν έχω γνωρίσει άλλον σαν
αυτόν. Όλοι οι άλλοι είχαν και κάποια συμφέροντα. Δηλαδή, δεν έπαιρναν
χρήματα απευθείας. Για παράδειγμα. Ήσουν δικηγόρος. Η θέση σου στην
ομάδα, η προβολή, οι προσκλήσεις που μπορούσες να δώσεις σε «ανέβαζαν».
Στον Ολυμπιακό, για παράδειγμα, ήταν ο Καρύδης γενικός γραμματέας,
εκτελωνιστής. Δε χρειάζεται να πω τι δουλειές έπαιρνε λόγω Ολυμπιακού.
Εκμεταλλευόταν την προβολή που είχε. Ο Ανδριανόπουλος, ήταν βέβαια και
μεγάλος ποδοσφαιριστής, αλλά έγινε Δήμαρχος, έγινε Υπουργός, μόνιμος
βουλευτής Πειραιά. Όσο να είναι, έπαιξε ρόλο. Έχω γνωρίσει και έναν

απόλυτα ερασιτέχνη ποδοσφαιριστή. Τον αντιπρόεδρο του Ολυμπιακού, τον
Σάββα Θεοδωρίδη. Όταν είχα πάει για πρώτη φορά στον Ολυμπιακό,
υπήρχαν δύο παίχτες με τροχοφόρα. Ο Θανάσης ο Σούλης που είχε μια
βέσπα και ο Σάββας Θεοδωρίδης που ερχόταν με μια Τζάγκουαρ με βυσσινί
χρώμα. Ο Θεοδωρίδης είχε φαρμακείο. Πέντε φαρμακεία είχε η Αθήνα τότε.
Είχε ένα μεγάλο φαρμακείο στην Καραγιώργη Σερβίας και Βουλής. Είχε
εισαγωγές φαρμάκων. Όλοι οι άλλοι πήγαιναν με τη συγκοινωνία. Ερχόταν ο
Κώστας ο Πολυχρονίου, καλός μου φίλος που δυστυχώς «έφυγε», από το
Λιόπεσι (Παιανία) στο Καραϊσκάκη. Ο Σάββας ο Θεοδωρίδης ήταν ο μόνος
που δεν έπαιρνε χρήματα. Τα ποσοστά που λέγαμε ότι έπαιρναν οι παίχτες
από τους αγώνες, ο Θεοδωρίδης δεν τα έπαιρνε. [Ο Σάββας Θεοδωρίδης
γεννήθηκε το 1935 στους Αμπελόκηπους Αθήνας. Προέρχεται από εύπορη
οικογένεια. Ξεκίνησε το άθλημα από την Αθλητική Ένωση Αμπελοκήπων και
το 1953 εντάχθηκε στον Ολυμπιακό όπου παρέμεινε ως τερματοφύλακάς του
μέχρι το 1962 -https://el.wikipedia.org/wiki/Σάββας_Θεοδωρίδης]. Ο
Σάββας, το λέω, ήταν ο απόλυτος ερασιτέχνης. Θυμάμαι τον πατέρα του,
Θεόδωρο Θεοδωρίδη. Όταν πηγαίναμε από το φαρμακείο του
εξοικονομούσαμε και καμιά κολόνια. Τότε δεν υπήρχαν φαρμακεία. Ήταν
ελάχιστα και κέρδιζαν πάρα πολλά λεφτά. Σχεδόν μονοπώλιο ήταν.
[56ο
] Για το Γουέμπλεϊ;
[ΝΣ] Για το Γουέμπλεϊ. 25 χιλιάδες Έλληνες. Όταν φύγαμε από εδώ πήγαμε
σε ένα ξενοδοχείο στο Λονδίνο, στο Royal Garden Hotel. Δυστυχώς έμενε
πολύς κόσμος εκεί πέρα. Προσπαθούσαμε να απομονώσουμε τους παίχτες
ώστε να μείνουν συγκεντρωμένοι στον αγώνα. Ο Πούσκας είχε κανονίσει να
έχουμε μια δική μας μικρή τραπεζαρία (το ξενοδοχείο αυτό που μέναμε ήταν
πολύ ανώτερο του Χίλτον και είχε και πολλούς χώρους) όπου είχαμε και δύο

κοπέλες που ήταν μαζί μας μόνιμα και μας σέρβιραν. Η μια ήταν η Κάρμεν,
ήταν ισπανίδα και μιλούσε με τον Πούσκας και στα ισπανικά. Είχε ένα μικρό
τραπέζι όπου καθόμασταν τέσσερις. Ήταν ο Πούσκας, ο Γαβρίλος ο Γαζής, ο
Χρήστος Μεταλλινός και εγώ. Εμείς ήμασταν οι μόνιμοι. Δεν υπήρχαν τότε
όπως τώρα, χιλιάδες κόσμος. Στο άλλο μακρύ τραπέζι ήταν οι
ποδοσφαιριστές. Δίναμε την παραγγελία τι θα φάνε. Ο προπονητής έκανε το
πρόγραμμα. Δεν υπήρχαν τότε διαιτολόγοι. Κάποτε ήρθε και η Βίκυ
Μοσχολιού. Τότε η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδούσε στην Πλάκα, στο μαγαζί του
άντρα της, μαζί με τον Γιώργο Ζαμπέτα. Τώρα τους άλλους δεν τους
αφήνανε, αλλά τη Βίκυ, τη γυναίκα του Δομάζου, δε θα της έλεγαν και όχι.
Ήρθε κάτω και όπως καθόμασταν εκεί πέρα, μας χαιρέτησε. Είπε «γεια σας,
παιδιά». Λέει ο Πούσκας στον Ζαμπέτα. «Γιώργο, κάτσε». Τον ξέραμε, αφού
πηγαίναμε συχνά στα κέντρα που τραγουδούσε. Αφού κάθισε, τον ρώτησε τι
να τον κεράσουμε. Ο Ζαμπέτας του είπε «Άσε, μίστερ. Αυτό που θέλω εγώ
δεν μπορείς να μου το δώσεις». «Τι θέλεις;» τον ρωτάει. «Έναν γλυκύ
βραστό με δυο, τρεις φουσκάλες» του λέει ο Γιώργος Ζαμπέτας. Εμείς είχαμε
πάρει καφέ ελληνικό μαζί μας και ο Πούσκας είχε μάθει την κοπέλα να
φτιάχνει. Τότε δεν υπήρχαν τα εσπρέσο και αυτά. Της το είχε μάθει να το
κάνει. Της είχε εξηγήσει πόση ζάχαρη και καφέ να βάλει και όταν είναι να το
βάλει στο φλιτζάνι να σηκώνει το μπρίκι λίγο πιο ψηλά για να γίνουν και οι
φουσκάλες. Πράγματι, γίνεται αυτό και έρχεται η κοπέλα με τον καφέ μέσα σε
μια πορσελάνη πολυτελείας και του το δίνει. Καθώς έφευγε η κοπέλα, πιάνει ο
Γιώργαρος το φλιτζάνι, το βάζει στα χείλη του και κάνει ένα «φρρρρρρ»
πίνοντας τον καφέ. Σταματά η κοπέλα και γυρίζει και τον κοιτάζει με ανοικτό
το στόμα. Και ο Ζαμπέτας της λέει «Thank you μωρή». Είχαμε διάφορες
μικρές ιστορίες.

[56ο
] Σας ευχαριστούμε πολύ για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Θα
μιλήσουμε ξανά για φωτογραφίες, υλικό σχετικά με τον Πούσκας αλλά και για
την ιστορία σας από το χωριό του Γράμμου στην Ουγγαρία μέσω Αλβανίας.
[ΝΣ] Ωραία, θα συνεχίσουμε σε επόμενη συνάντησή μας.
Εικόνα 3: Φωτογραφία από την πρώτη συνέντευξη στην περιοχή των Αμπελοκήπων.

[56ο
] Καλησπέρα κύριε Σακκούλη. Σας ευχαριστούμε πολύ που
ανταποκριθήκατε στο κάλεσμά μας. Αυτήν τη φορά θα σας ρωτήσουμε,
κυρίως, για τη δική σας προσωπική ιστορία που είναι αρκετά ενδιαφέρουσα
και συνδέεται και με τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας. Πότε γεννηθήκατε
και πού;
[ΝΣ] Γεννήθηκα 7 Δεκεμβρίου του 1937 στο ορεινό χωριό Χιονιάδες [ή
Χιονάδες - https://el.wikipedia.org/wiki/Χιονάδες_Ιωαννίνων] . Στο χωριό
των αγιογράφων. Έχει μεγάλη παράδοση στην αγιογραφία. Είναι γνωστοί γύρω
στους 70 αγιογράφους από εκεί, επί 2-3 αιώνες. Έργα δικών μου
συγχωριανών έχουν παρουσιαστεί σε εκθέσεις στο Βυζαντινό Μουσείο, στη
Σόφια, στη Μόσχα, στην Αγία Πετρούπολη. Έχουν γραφτεί 4-5 βιβλία,
τουλάχιστον. Μεταξύ των λαογράφων που ασχολήθηκαν ήταν και ο κορυφαίος
Κίτσος Μακρής. Ασχολήθηκε, μεταξύ άλλων, με τον Παγώνη τον Χιοναδίτη,
που είχε φύγει από τους Χιονάδες και είχε πάει στον Βόλο. Εγκαταστάθηκε
εκεί και έκανε τα έργα του σε πολλούς ναούς. [Οι Χιονάδες ήταν φυτώριο
λαϊκών ζωγράφων στην Ήπειρο: http://www.e-
konitsa.gr/index.php/paradosi/131-paradosiakh-arxitektonikh/1070-
xioniadites-zografoi]. Ο Παγώνης θεωρείται ο ιδρυτής της λαϊκής
ζωγραφικής στο Πήλιο και στον Βόλο.
[56ο
] Πόσα και ποια ήταν τα μέλη της οικογένειάς σας;
[ΝΣ] Τα μέλη της οικογένειάς μου ήταν: ο πατέρας μου, η μητέρα μου, ο
αδελφός μου, πιο μικρός από εμένα, δυστυχώς έχει «φύγει», και εγώ. Είχαμε
και τη γιαγιά τη Βαρβάρα, μητέρα του πατέρα μου. Η γιαγιά Βαρβάρα με

επηρέασε πάρα πολύ. Είχε πάει σχολείο στο χωριό, έμαθε γράμματα και με
έμαθε να γράφω πριν πάω στο Δημοτικό.
[56ο
] Πώς πάρθηκε η απόφαση να φύγετε από την Ελλάδα;
[ΝΣ] Απόφαση δεν πήραμε εμείς. Ο «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας»
(Δ.Σ.Ε.) το 1948 είχε πάρει την απόφαση να μεταφέρει παιδιά στις
σοσιαλιστικές χώρες. Η μεταφορά, τουλάχιστον στη δική μας περιοχή, ήταν
υποχρεωτική. Δεν ήταν βίαιη, με φυσική βία, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να
πεις ότι «δεν πάει το παιδί μου». Τα παιδιά ήταν από 4 έως 14 ετών. Στο
χωριό τότε διέμεναν, κυρίως, οι γυναίκες. Οι άνδρες ήταν μάστορες και
δούλευαν στις πόλεις. Κατέλαβε το χωριό ο Δ.Σ.Ε. και αποκλείστηκαν. Δεν
υπήρχε επαφή. Δεν μπορούσαν να έρθουν στο χωριό. Έκαναν μια κατάσταση,
μας συγκέντρωσαν σχεδόν όλα τα παιδιά μεταξύ 4-14 ετών στο χωριό στις 10
Απριλίου του 1948 και μας μετέφεραν στην Αλβανία.
[56ο
] Γνωρίζατε αν θα επιστρέφατε ξανά; Τι θα κάνατε εκεί που θα σας
πήγαιναν;
[ΝΣ] Πού να ξέραμε; Τίποτε δεν γνωρίζαμε και κανείς δεν ήξερε.
Φαντάζομαι ότι ούτε και αυτοί που μας μετέφεραν, οι αντάρτες δηλαδή, δε
γνώριζαν. Έχω την εντύπωση, από αυτά που παρακολουθούσα μικρός, από
την εικόνα που έχω ως πιτσιρικάς, ότι πίστευαν πως εντός του 1948, άντε το
1949, θα νικούσαν. Μετά κατάλαβα ότι όλη αυτή η μεταφορά γινόταν για να
εκπαιδεύσουν νέα στελέχη για το καινούριο κράτος που σχεδίαζαν να
ιδρύσουν.

[56ο
] Πώς έγινε η επιλογή για το ποιοι θα πάνε Ουγγαρία και ποιοι Ρουμανία;
[ΝΣ] Δεν έγινε καμία επιλογή. Όταν 10 Δεκεμβρίου το 1948 μας μετέφεραν
με φορτηγά στη Γιουγκοσλαβία, στο Μοναστήρι, υπήρχαν δύο τρένα εκεί πέρα.
Κάθε φορτηγό, γιατί με φορτηγό μας μετέφεραν, έκανε όπισθεν, γέμισε το ένα
βαγόνι και οι υπόλοιποι πήγαν στο άλλο. Το ένα βαγόνι πήγαινε στην
Ουγγαρία, το άλλο στη Ρουμανία. Φτάσαμε στην Ουγγαρία στις 13 Δεκεμβρίου.
[56ο
] Τι θυμόσαστε από τη διαδρομή που κάνατε μέχρι να φτάσετε στον
προορισμό σας;
[ΝΣ] Πείνα και δίψα. Αυτό θυμάμαι από τη διαδρομή. Έβρεχε. Η δίψα ήταν
τόσο μεγάλη που καμιά φορά που σταματούσε το τρένο προσπαθούσαμε από
τα τζάμι του τρένου να πάρουμε λίγο νερό. Γλείφαμε τα τζάμια από έξω που
είχαν πάνω τους σταγόνες βροχής. Δεν μας αφήνανε να κατέβουμε από το
τρένο. Μια βροχερή κρύα ημέρα φτάσαμε στον σταθμό του τρένου στην
Ουγγαρία. Μας πήραν από εκεί με φορτηγά και μας μετέφεραν στα δημόσια
λουτρά. Εκεί πετάξαμε τα ρούχα που φορούσαμε από όταν φύγαμε από το
χωριό, από τον Απρίλιο φορούσαμε τα ίδια ρούχα, μας έκαναν μπάνιο, μας
υποδέχθηκαν καλά και μετά περάσαμε από μια επιτροπή γιατρών οι οποίοι
μας εξέταζαν για να δουν ποιοι από εμάς ήταν υγιείς. Υπήρχαν πάρα πολλά
παιδιά που υπέφεραν από δερματικές ασθένειες, τους έπεφταν τα μαλλιά...
κλπ. Οι γιατροί έκαναν επιλογή και από εκεί κάποιους μας πήγαιναν δεξιά και
κάποιους αριστερά, ώστε κάποιοι να δεχθούν και ιατρική φροντίδα. Σε όλους
μας έδωσαν ένα αλουμινένιο κύπελλο γάλα με κακάο και ένα μικρό κομμάτι
τσουρέκι. Ό,τι ωραιότερο έχω φάει στη ζωή μου. Ακόμα τη γεύση την έχω
στο στόμα μου.

[56ο
] Ουσιαστικά ταξιδέψατε μόνοι σας, χωρίς κάποιον δικό σας άνθρωπο.
[ΝΣ] Μόνο παιδιά ήμασταν. Τα είχαν οργανώσει έτσι, ώστε κάθε 12-13
παιδιά υπήρχε μια κοπέλα εικοσάχρονη ως επικεφαλής. Έτσι ήταν στην
Αλβανία. Στην Ουγγαρία όταν πήγαμε, αφού μείναμε 1-2 εβδομάδες στη
Βουδαπέστη, μας μετέφεραν σε ένα εκπληκτικό παλάτι-κτήριο έξω από το
Τσιούργκο [https://hu.wikipedia.org/wiki/Fehérvárcsurgó] , το οποίο ήταν
μιας πλούσιας οικογένειας που είχε φύγει [παλιό μέγαρο του φεουδάρχη
Κάρολι (Karolyi). Ήταν απομονωμένο, όπως και οι άλλοι παιδικοί σταθμοί,
όπως τους έλεγαν, όπου είχαν παιδιά έως 15 ετών. Απομονωμένοι από τον
υπόλοιπο κόσμο. Εκεί πέρα γνωρίσαμε για πρώτη φορά ηλεκτρικό ρεύμα,
τρεχούμενο νερό από τη βρύση, πράγματα που δεν τα ξέραμε. Στο χωριό δεν
τα είχαμε. Ακόμα και όταν επιστρέψαμε από την Ουγγαρία δεν τα είχαμε. Ο
εξηλεκτρισμός ξεκίνησε επί Καραμανλή και στα δικά μας τα χωριά το ρεύμα
μπήκε σχετικώς γρήγορα γιατί ήμασταν στα σύνορα με την Αλβανία. Πήραμε
και εμείς ρεύμα κατά προτεραιότητα.
[56ο
] Τι σας έλεγαν στα μαθήματα που κάνατε στην Ουγγαρία;
Ακολουθούσατε όλοι όσοι πήγατε τα ίδια μαθήματα;
[ΝΣ] Όταν φτάσαμε εκεί πέρα, επειδή είχαν προηγηθεί δύσκολα χρόνια,
υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα με τα παιδιά που είχαν έρθει από τα
Βλαχοχώρια. Αυτά τα παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο. Ήταν μεγάλα παιδιά, Β'
και Γ' Δημοτικού. Αυτό κοίταξαν να το φροντίσουν με το να επιταχύνουν τις
τάξεις. Δηλαδή εγώ π.χ. από την Δ' δεν πήγα στην Ε', αλλά απευθείας στην
ΣΤ' Δημοτικού. Επειδή ήμουν ο καλύτερος μαθητής υποχρεωτικά έπρεπε να
πάω. Αυτό έγινε και με άλλα παιδιά που ήταν καλοί μαθητές. Τα παιδιά που
ήταν πιο πίσω στα μαθήματα, όταν προχώρησαν λιγάκι, τα πήγαν στη
Βουδαπέστη και τα προώθησαν να μάθουν κάποιο επάγγελμα, να γίνουν

τεχνίτες π.χ. τορναδόροι κλπ. Όχι μόνο τα παιδιά από τα Βλαχοχώρια, αλλά
και τα μεγαλύτερα παιδιά. Η διδασκαλία γινόταν σε δύο γλώσσες. Στα
ουγγρικά και στα ελληνικά. Κάναμε λίγη ελληνική γραμματική, λίγη ελληνική
ιστορία..., ιστορία του κόμματος, από την πλευρά αυτή δηλαδή. Τα υπόλοιπα
τα κάναμε στα ουγγρικά. Μας έκαναν οι δασκάλες μάθημα και έτσι μάθαμε την
ουγγρική γλώσσα. Οι έλληνες εκπαιδευτικοί δεν ήταν δάσκαλοι. Δεν ήταν
δάσκαλοι, εκτός από έναν, τον Μιχάλη Οικονόμου. Οι άλλοι ήταν τραυματίες
από τον πόλεμο. Ένας συγχωριανός μου, ο Γιώργος Πασχάλης, πήγε σε ένα
σεμινάριο και για ένα διάστημα έκανε τον δάσκαλο. Δηλαδή τους πήγαν σε ένα
καλοκαιρινό φροντιστήριο, όπως και μια άλλη δασκάλα που την αγαπούσα
πολύ, την Ελένη Βέτσα. Οι καλύτεροι δάσκαλοι που είχαμε ήταν τρεις που
ήρθαν μετά το 1949. Ο Ιάκωβος Ρωσίδης ήταν Κύπριος φοιτητής, ο Γεώργιος
Γεωργαλάς
[https://el.wikipedia.org/wiki/Γεώργιος_Γεωργαλάς_(δημοσιογράφος)], ο
περιβόητος, ένας πανέξυπνος άνθρωπος που ήταν Αιγυπτιώτης, και ένας
άλλος, ο Βουτσινάς, που ήταν ασυρματιστής του εμπορικού ναυτικού. Τότε
ήθελαν οι αντάρτες ασυρματιστές. Ήρθε αυτός εθελοντικά να πάει στο βουνό
και όταν κατέρρευσε το μέτωπο στο Βίτσι και στον Γράμμο ξέμεινε εκεί.
Ήρθε μαζί μας το καλοκαίρι του 1949 και έκανε τον δάσκαλο. Αυτοί οι τρεις
είχαν άλλο επίπεδο. Εγώ δεν μπορώ να πω ως δάσκαλοι τι ήταν, αλλά τους
ακούγαμε ευχαρίστως. Δεν ήταν σαν τους υπόλοιπους.

Αμπελόκηποι Αθήνας και Συνεντεύξεις: Νίκος Σακκούλης,

Αμπελόκηποι Αθήνας και Συνεντεύξεις: Νίκος Σακκούλης,

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Αμπελόκηποι Αθήνας και Συνεντεύξεις: Νίκος Σακκούλης,

Similar to Αμπελόκηποι Αθήνας και Συνεντεύξεις: Νίκος Σακκούλης, (7)

More from Tassos Karampinis

More from Tassos Karampinis (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Αμπελόκηποι Αθήνας και Συνεντεύξεις: Νίκος Σακκούλης,