1. Առաջին համաշխարհային
պատերազմ
Առաջին համաշխարհային պատերազմը տեղի է ունեցել
տերությունների 2 խմբավորումների՝ գերմանա-ավստրիական
(Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Թուրքիա, 1915 թ-ից՝
Բուլղարիա) և Անտանտի (Մեծ Բրիտանիա, Ռուսաստան,
Ֆրանսիա, Սերբիա, 1917 թ-ից՝ ԱՄՆ և այլն, ընդհանուր
թվով 34 պետություն) միջև: Պատերազմն ավարտվել է
Անտանտի հաղթանակով. փլուզվել են Ավստրո-Հունգարական,
Օսմանյան, Ռուսական, Գերմանական կայսրությունները,
աշխարհի պետությունների թիվը 59-ից հասել է 71-ի:

2. Պատերազմի նպատակն աշխարհը վերաբաժանելն էր, նրա
քաղաքական քարտեզը վերաձևելը: Անգլիան ծրագրել էր կործանել
իր ամենավտանգավոր մրցակցին՝ Գերմանական կայսրությունը,
Թուրքիայից զավթել Միջագետքն ու Պաղեստինը, ամրանալ
Եգիպտոսում և պահպանել իր գաղութային կայսրությունը:
Ֆրանսիան ուզում էր վերադարձնել 1871 թ-ին Գերմանիայի
գրաված Էլզասն ու Լոթարինգիան և զավթել Սաարի ածխի ավազանը:
Գերմանիան, նպատակադրվելով տիրապետող դիրք գրավել
Եվրոպայում, ձգտում էր պարտության մատնել Անգլիային,
Ֆրանսիային, Բելգիային ու Հոլանդիային, զավթել նրանց
գաղութները, մասնատել Ռուսաստանը: Ավստրո-Հունգարիան
մտադիր էր զավթել Սերբիան ու Չեռնոգորիան, իսկ Ռուսաստանը
ցանկանում էր գրավել Գալիցիան ու Արևմտյան Հայաստանը,
կործանել Օսմանյան կայսրությունը, նվաճել Բոսֆոր և Դարդանել
նեղուցները, դուրս գալ Միջերկրական ծով: Թուրքիան որոշել էր
գրավել Կովկասը, Ղրիմը, Իրանի Ատրպատական նահանգը, Միջին
Ասիան և իրագործել իր պանթուրքական ծրագիրը:

3. Սկսվելու առիթը Ավստրո-Հունգարիայի
գահաժառանգ Ֆրանց Ֆերդինանդի
սպանությունն էր սերբ ազգայնականների
կողմից՝ 1914 թ-ի հունիսի 28-ին Սարաևոյում:
Ավստրո-Հունգարիան պատերազմ հայտարարեց
Սերբիային: Ռուսաստանը զորահավաք սկսեց:
1914 թ-ի օգոստոսի 1-ին Գերմանիան
պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին,
օգոստոսի 3-ին՝ Ֆրանսիային: Գերմանական
զորքերը Բելգիայի տարածքով հարձակվեցին
Ֆրանսիայի վրա: Պահանջելով չխախտել
Բելգիայի չեզոքությունը՝ օգոստոսի 4-ին
Անգլիան պատերազմ հայտարարեց
Գերմանիային: Հոկտեմբերի 29-ին գերմանա-
ավստրիական խմբավորմանը միացավ Թուրքիան:

4. Հետզհետե ավելանում էր պատերազմի մասնակիցների
թիվը. աշխարհի 59 պետություններից պատերազմին
մասնակցում էր 38-ը. պատերազմն ընդգրկել էր
Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի ավելի քան 4 մլն
կմ2 տարածք` շուրջ 1,5 մլրդ բնակչությամբ
(երկրագնդի բնակչության 87 %-ը): Ռազմական
գործողություններն ընթանում էին մոտ մեկ տասնյակ
ռազմաբեմերում, սակայն գլխավոր ճակատները երկուսն
էին՝ Արևմտաեվրոպականը, որը ֆրանս-գերմանական
սահմանով ու Բելգիայով ձգվում էր մոտ 700 կմ, և
Արևելաեվրոպականը (ռուսականը), որն անցնում էր
ռուս-գերմանական ու ռուս-ավստրիական սահմանների
երկայնքով: Կարևոր էր նաև Կովկասյան ճակատը,
որտեղ մարտական գործողություններն ընթանում էին Սև
ծովից մինչև Ուրմիա լիճը՝ 720 կմ երկարությամբ:

5. 1914 թ-ի ամենամեծ ճակատամարտը տեղի է ունեցել
Մառն և Էն գետերի շրջանում, որտեղ 2 կողմից մասնակցեց
1,5 մլն մարդ, զոհվեց և վիրավորվեց 600 հզ-ը: Ֆրանս-
անգլիական զորքերը կանգնեցրին գերմանական զորքերի
հարձակումը դեպի Փարիզ և հակառակորդին ստիպեցին
նահանջել մինչև Էն գետը: Արևմտյան ճակատում սկսվեց
դիրքային պատերազմ: Օգոստոսի վերջին Գերմանիային
պատերազմ հայտարարած Ճապոնիան սկսեց Խաղաղ
օվկիանոսում զավթել գերմանական տիրույթները և
հպատակեցնել Չինաստանը: Կովկասյան ռազմաճակատում
1914 թ-ի դեկտեմբերի 9-ից մինչև 1915 թ-ի հունվարի 5-ը
Սարիղամիշի մոտ ռուսական բանակը գլխովին ջախջախեց
թուրքական 90-հզ-անոց զորքը (փրկվեց միայն 12 հզ-ը), իսկ
ռազմական նախարար Էնվեր փաշան հազիվ խուսափեց
գերեվարվելուց: Ռուսները թուրքերին վտարեցին նաև Իրանի
Ատրպատական նահանգից:

6. 1915 թ-ին ռուսական զորքերի հարձակումը ծանր կացության մատնեց Ավստրո-
Հունգարիային: Դաշնակցին օգնելու համար Գերմանիան լայնածավալ հարձակում սկսեց և
գրավեց լեհ-լիտվական հողերը: Թեև ռուսները 300 հզ. զոհ տվեցին, սակայն Ռուսաստանը
դիմակայեց: 1915 թ-ին Բալկանյան ճակատում Իտալիան, որ անցել էր Անտանտի կողմը,
չկարողացավ առավելության հասնել Ավստրո-Հունգարիայի նկատմամբ. վերջինս նվաճեց
Չեռնոգորիան և Ալբանիան: Բուլղարիան պարտության մատնեց Սերբիային: 1915 թ-ի ապրիլի
22-ին Արևմտաեվրոպական ճակատում՝ Իպր քաղաքի մերձակայքում, գերմանացիներն առաջին
անգամ օգտագործեցին քիմիական զենք (թունավորվեց 15 հզ. մարդ): 1915 թ-ի մայիսին
ռուսները հայ կամավորական ջոկատների աջակցությամբ գրավեցին Վանը: Սակայն հուլիսին
ռուսական բանակը ժամանակավորապես թողեց հայկական տարածքները, որը ճակատագրական
եղավ արևմտահայության համար:

7. 1915–16 թթ-ի ռազմական գործողությունների հիմնական արդյունքը գերմանա-
ավստրիական խմբավորման (Քառյակ միության) թուլացումն էր և բեկումը պատերազմում`
հօգուտ Անտանտի:
Առաջին աշխարհամարտում ամայացվում էին ընդարձակ տարածքներ և նույնիսկ երկրներ:
Սերբիայի բանակը, միայնակ մնալով թշնամական ուժերի դեմ, գլխովին ջախջախվեց: Սերբ
ժողովուրդը ենթարկվեց բազում տառապանքների. նրա զգալի մասը հեռացավ հայրենիքից:
Աշխարհամարտի ամենասև էջը հայոց Մեծ եղեռնն էր: Ցեղասպանության ենթարկվեցին նաև
Օսմանյան կայսրության այլ ժողովուրդներ՝ հույները, ասորիները և ուրիշներ:

8. 1918 թ-ի մարտ-հունիսին Արևմտաեվրոպական
ռազմաճակատում գերմանական զորքերն անցան հարձակման և մեծ
կորուստների գնով հասան Մառն գետի շրջանը, որը Փարիզից
հեռու է 70 կմ: Բայց դա Գերմանիայի վերջին հաջողությունն էր:
Օգոստոսին Անտանտի զորքերը ծանր պարտության մատնեցին
գերմանական բանակին: Սեպտեմբերի 26-ին անգլո-ֆրանսիական
ու ամերիկյան զորքերն անցան ընդհանուր հարձակման և
գերմանական բանակներին ստիպեցին հեռանալ Ֆրանսիայի
տարածքից: Սեպտեմբերի 29-ին անձնատուր եղավ Բուլղարիան,
հոկտեմբերի 30-ին՝ Մուդրոսի զինադադարով՝ Թուրքիան,
նոյեմբերի 3-ին՝ Ավստրո-Հունգարիան: Նոյեմբերի 11-ին
Կոմպիենի զինադադարով Գերմանիան անձնատուր եղավ.
ավարտվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, որը տևեց 4
տարի 3 ամիս և 10 օր: Սպանվեց մոտ 10 մլն, վիրավորվեց և
խեղանդամ դարձավ 20 մլն մարդ: Վնասը միջին հաշվով կազմեց
գլխավոր մասնակից երկրների ազգային հարստության 1/3-ը:
Պատերազմի հասցրած վնասներն ու հետևանքները քննվեցին
1919–22 թթ-ի ընթացքում, երբ Վերսալում և Վաշինգտոնում
կնքվեցին ամփոփիչ պայմանագրեր:

9. Քեչեչյան Ալիսա
Ավագ դպրոց-վարժարան
12-1 դաս.
Օգտագործված գրականության ցանկ
http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=966
06.02.2013
Mskh.am

10. Քեչեչյան Ալիսա
Ավագ դպրոց-վարժարան
12-1 դաս.
Օգտագործված գրականության ցանկ
http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=966
06.02.2013
Mskh.am