1. Б.Отгон-Эрдэнэ
Түүх-III

2. Тусгаар тогтнолоо сэргээх
Феодалын харилцааг халж шинэ дэвшилтэт замаар
улс орноо хөгжүүлэх
 Алдагдсан эрхээ эргүүлэн олох
үзэл бодол эрх баригчдын хүрээнд
бий болж
Автономитыг устгуулахад
оролцогсод олон түмэнд
жигшигдэн
Цэрэг сэм татан бэлтгэж, гадаад
улсуудаас тусламж олох
ДИУ-н засгийн газар элч илгээн буулт
хийлгэхийг оролдох зэрэг ажлуудыг
үүсгэв.

3. Хатанбаатар Магсаржав
Япон улсад гүн Гүррагчааг
гүн Гомбо-Идшин
нууцаар томилон явуулж, америк
худалдаачин Ларсонаар дамжуулан
АНУ-тай холбоо тогтоохыг хүссэн Жалханз хутагт
Дамдинбазар
хэдий ч нөлөөнийхөө бүс нутгийг
хувааж, эзэмшил эрхээ тогтоосон
дээрх гүрнүүд Монголын асуудалд
Дилав хутагт
нааштай хандах сонирхолгүй байв. Жамсранжав
Бээжинд очсон Жалханз хутагт ч
төдийлөн тусыг олж чадсангүй.
Эрх баригчдын хүрээлэлд:

4. Нууц 2 бүлгэм:
Консулын бүлгэмийн үндэслэгч Зүүн хүрээний бүлгэмйин
Д.Бодоо (1885-1922) үндэслэгч С.Данзан (1885-1924)

5. Консулын бүлгэмийн гишүүд Зүүн хүрээний бүлгэмийн
гишүүд
 Д.Чагдаржав  Д.Догсом
 Х.Чойбалсан  Ө.Дэндэв
 Д.Лосол  М.Дугаржав
 С.Жамъян  Д.Сүхбаатар
 Жигмиддорж  Н.Мягмаржав
 Намсрай  Мээрин Галсан
 Алтангэрэл  Тогтох
 Бавуу  Даш
 Баяр  Цэнд
 Вачиров... г.м  Балсанов... г.м

6.  Оросны консулын дэргэдэх Орос,
Монголын хэвлэлийн хорооны механикч
М.И.Кучеренко,
 Монгол мэдээний газрын ажилтан
И.С.Маслаков,
 Эд хэрэглэгчдийн нийгэмлэгийн нябо,
Хүрээн дэх Оросын захиргааны нарийн
бичгийн дарга В.Я.Гембержевский

7. 1920 оны I/5-нд бүлгэмийн
20 гаруй гишүүд Хүрээний Нууц бүлгийнхэн:
Баруун өргөөнд цуглаж ...
 Бодлого зорилгоо харилцан
мэдэлцэх
 “... бидний эдгээр нөхөд
өөрсдийн ашиг завшааныг  Хурал цуглаан хийх
эрмэлзэхгүй, дан ганц харъяат  Хятад цэргийн үйл ажиллагааг
Монголын шашин үндэс ба илчилсэн ухуулга бичиг, хуудас
зохион олны газар наах
олон түмэн ардыг гал усны
гашуун зовлонгоос гэтэлгэж  Зэвсэг цуглуулан бэлтгэх
амар түвшнийг олох замыг  ЗОУ-тай холбоо тогтоон
нээгдүүлж соѐрх” хэмээн үг тусламж олох замыг сүвэглчэх
зохион сүүгээр хадган дээр  Өөрсдийн ажлын бүтэмжтэй
бичиж тухайн хэрэгт амь бие эсэх талаар мэргэ, төлөг
тавиулах
хайрлахгүй, няцалт буцалтгүй
тэмцэх тангараг тавьжээ.  Хятад цэргийн жанжин Сүй
Шүжаны амь насанд халдахыг
оролдох... г.м

8.  1920 оны цагаан сараар  1920 оны V сард Коминтерний н.б.д
С.Данзан, Д.Сүхбаатар нарыг нарын газрын Монгол-Түвэдийн
ЗОУ-тай холбоо тогтоолгохоор хэлтсийн ажилтан С.С.Борисов,
бүлгэмийнхэн илгээсэн. Б.С.Ишдоржи ба орчуулагч Э.Ринчино
 Коминтерний ажилтан нарын бүрэлдэхүүнтэй төлөөлөгчдийг
Н.Буртман ба Монголын улс Монголд илгээв.
төрийн байдалтай танилцан,  Төлөөгчдийн бүрэлдэхүүн бүлгэмийн
мэдээ цуглуулах тусгай гишүүдтэй уулзаж, харилцан мэдээлэл
даалгавартай ирсэн солилцон монголчуудын зорилт,
И.А.Сороковиков нартай анх практик үйл ажиллагааны талаар
уулзан улс орныхоо тухай тодорхой ярилцжээ.
танилцуулан “улаан намт”-тай
нөхөр ѐсны харилцаа тогтоон  1920 он VI/25-нд бүлгэмүүд хамтран
хятадыг эсэргүүцэн тэмцэхийг хуралдаж, “Монгол ардын нам” (МАН)
зоривч хүчин нимгэн тул ЗОУ- байгуулсан.
д хандан тусалж горилох
хүсэлтээ Эрхүү хотод
уламжилж өгөхийг хүсэв.

9.  МАН гэсэн хувьсгалт байгууллагыг байгуулах
 МАН-н программ дүрмийг боловсруулах
 МАН тамга тэмдгийг хэлэлцэж батлах
 ЗОУ-с тусламж гуйх төлөөлөгчдийг томилох
 Намын мөрийн хөтөлбөр, дүрмийн шинжийг
агуулсан “Намын хүмүүсийн дагаж явах
тангаргийн бичиг”-г хэлэлцэн батлав.
 Тангаргын бичиг оршил, 9 зүйлээс бүрджээ.

10. 1920 оны VII
сард Хүрээнээс
мордсоны
дараагаар ЗОУ-д
МАН-н
төлөөлөгчдийг
нэмэн
явуулахаар
шийдвэрлэсэн.

11. ЗОУ-н байр байдлыг мэдэх
Ноѐд лам нар, хятад цэргийн
явууллагыг тандан шүүж хэлэлцэх
Үндэсний дэвшилт үзэлтнүүдийг холбоо
тогтоон, тэднийг өөрсдийн үйл хэрэгт татан
оролцуулж туслуулах, ЗОУ-с тусламж гуйх
хэрэгт Богд хааны тамга даруулах

13. Богдын тамгатай
бичгийг авч яаравчлан
мордов.
МАН-н төлөөлөгчид
Дээд шивээнд ЗОУ-н
консул
О.И.Макстенектэй,
Дээд Үдэд ОК(б)Н-н
Сибирийн Товчооны
гишүүн Б.З.Щумяцкий
нартай тус тус уулзаж,
Ж.Цэвээн, Э.Ринчино
нараар газарчлуулан
1920 оны VIII сард
Эрхүү хотноо очжээ.

14. Анхны долоо
Алс дорнод дахь
ЗОУ-н бүрэн эрхэт
төлөөлөгчийн орлогч
Ф.И.Гапонтой уулзан
Монгол орны байдал,
өөрсдийн зорилгыг
тайлбарлаж хятадын
дарлалаас ангижирч
тусгаар улс болох
тэмцэлдээ ЗОУ-с
тусламж хүсч буйгаа
эрхэмлэн Богдын
тамгатай бичгийг
өргөн барив.

15. Монголчуудын хүсэлтийг Омскт уламжилж улмаар төв засгийн газар шийдвэрлэнэ
гэсний дагуу МАН-н төлөөлөгчид ажлын шаардлагын дагуу 3-н хэсэгт хуваагдсан.
С.Данзан, Д.Чагдаржав нар Омскоор дамжин 1920 IX/2-нд Д.Бодоо,Д.Догсом нар улс орны
Москвад очин ГХАК Г.В.Чичерен, орлогч байдал, засгийн эрх баригчдын үйл
Л.М.Карахан, цэргийн командлагч ажиллагаа, нийгмийн сэтгэл зүйг тандан
С.С.Каменев зэрэг удирдагчидтай уулзан мэдэхдээр Нийслэл Хүрээнд буцаж ирсэн.
ЗОУ-н ЗГ-т дараах хүсэлтийг тавьсан
 “...зөвлөлт ЗГ-с Ардын намын  Хүрээний байдал нэн
зорьсон хэргийг бүрэн дүүрэн хүндэрч хятад цэргийн
бүтээх, Хятадын ардын намтай эрхтнүүд улс үндсээ гэсэн
холбоо тогтооход туслах, морьт хэнийг ч болов мөрдөн
цэргийн бүрэн зэвсэг тавин
мөшгөж Манлайбаатар
олгох, цэргийн сургагч
ирүүлэх, 6-7 сая лан мөнгөн Дамдинсүрэн,
туслаж үзүүлэх, хуучин ЗГ-н Жамъян,Жигжиддорж,
сан ба гааль түрээсээс хураасан Хатанбаатар Магсаржав
хөрөнгийг Гадаад монголын зэрэг эх орончдыг хорьж
шинэ байгуулах ЗГ-т бүрмөсөн байцаан Богд гэгээнийг
олгох хэрэгт ЗОУ-н зүгээс гэрийн хорионд суулгасан
туслаж дэмжих”-ийг хүсчээ. аюултай цаг мөч байв.

16.  Д.Догсом, Д.Бодоо нар
Хүрээнд ирэнгүйтээ намын
нөхөр Дэндэв, Дугаржав,
Хятадын эрх баригчид: Галсан нартай нууцаар уулзан
Орост явсан хэргийг төлөвийг
тодорхойлон айлтгал бичиж
 “...монголд нэвтрэх гэсэн Дэндэвээр уламжлуулан Богдод
большевик ба большевик толилуулсны хариуд Богдоос
бус хэн бүхнийг байцаан хятадын гарт баригдан намын
хянаж тухай бүрд түргэн үйл хэргийг таслахаас
мэдэгдэж байх”-г Хүрээ, сэрэмжлэхийг зөвлөжээ. Бодоо
Ховд, Улиастайн монгол зүүн зүгт яван Монголын зүүн
захиргаанд чандлан тушааж, хязгаараар нэвтрэн орсон
ЗОУ-д явсан 7 хүнийг барьж цагаантны хяналтаас нуугдах
өгвөөс хүн тус бүрийн аргагүй болж Унгерн нарын
тоогоор түмэн төгрөг дотоод байдал, шинж чанарыг
шагнан өгөх тухай зарлал танин мэдэх, тэднээр гаминг
бичгийг Хүрээний зайлуулах бодлогыг тавьж
гудамжнаа энд тэндгүй цагаантны цэрэгт оржээ .
наасан.

17. Д.Догсом Хүрээнд үлдэж Дугаржав, Алтангэрэл  Монгол-Түвэдийн хэлтсийн
нарын хамтаар Хүрээний байдлыг Д.Сүхбаатар, ажилтнууд, V армийн
Х.Чойбалсан, Эрхүү хотын “Дорно зүгийн ардууд
үйлдвэрийн ажилтан Я.Гашек
лугаа холбогдох хэргийг эрхлэх хэлтэс” болон
Хиагтад суусан намын нөхөд Балмасуу, Пунцаг
нарын тусламжтайгаар
нарт нэвтрүүлж байжээ. “Монголын үнэн” сониныг
Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан нар Эрхүү хотод хэвлэн гаргах асуудлыг
үлдэн Хүрээний нөхөдтэй харилцан Москвад Б.З.Щумяцкий нар дэмжиж,
одогсдоос мэдээ хүлээн суухын хамтад
Г.В.Чичеренд цахилгаан илгээн
Коминтерн ба ОКбН-н орон нутгийн
байгууллагуудтай танилцаж И.Ф.Гапоноор
тусламж хүссэний дүнд цаас
дамжуулан улаан цэргийн дарга нарын сургуульд сэлтийг Москвагаас, чулуун
суралцаж цэргийн тактик, зэвсэг техниктэй
барыг Казаниас авчирч монгол
танилцсан ажээ. Тэдэн дээр Омскоос Д.Лосол
хэл дээр сонин гарах болжээ.
эргэж ирсэн.

18.  Төлөөлөгчдийн үйл хэрэг бүтэмжтэй болоход
Б.Пунцаг тэргүүтэй Хиагтын нөхдийн үйл ажиллагаа
зохих нөлөөг үзүүлж “умард,өмнөдөд харилцан
нэвтрүүлэх” үүрэг хүлээсэн Б.Пунцаг Хиагтын
цахилгаан мэдээний газар ажиллаж байсан Ж.Цэвээн,
С.С.Борисов нарын тусламжтайгаар Хүрээ, Хиагтын
хооронд холбоо барих, нууц түлхүүр дамжуулах,
захидал бичгийг Эрхүүд буй нөхдөд хүргэх нэн чухал
ажлуудыг гүйцэтгэж байжээ. 1920 оны XI/12-нд
С.Данзан, Д.Чагдаржав нарыг Москвагаас Эрхүүд
ирэхэд МАН-н төлөөлөгчид зөвөлгөөн хийж эрх
чөлөөний төлөө тэмцэлд бэлтгэх практик үйл ажилдаа
түргэвчлэн орсон байна.

19. Орос оронд гарсан хувьсгалт үйл явдлууд нь монголд нөлөөлөн
хувьсгалын тухай мэдээ төвийн хэвлэлд нийтлэгдэж Октябрийн
хувьсгалаар Оросын ард түмэн эрх чөлөөгөө олж, дарлал мөлжлөгийг
устгасан тухай Монголын нутагт нэвтрэн ам дамжин тархах болов. 1918
оны III сард ЗОУ-н гадаад хэргийн ардын комиссар Г.В.Чичеринээс
Монголд суух шинэ засгийн төлөөлөгч Васильевыг томилсон тухай,
харъяат нутаг-аа улааны аюулаас хамгаална хэмээсэн хятад сайд нарын
ил далд сүрдүүлэг зэргээс Монголын эрх баригчид Октябрийн
хувьсгалын тухай мэдэж байв. 1918 оны намраас Монгол орон нь үймээн
самуунаас дүрвэгсэд төдийгүй Зөвлөлийн зүтгэлтнүүдийг толгой
хоргодох газар болов. Нийгмийн эрх чөлөөг эрмэлзэх сэтгэлгээ
монголчуудыг улам эзэмдэж загвар болох бодит нөлөө Оросоос нэвтрэн
орж эхлэхэд эзлэн түрэмгийлэх, хятадчилах зорилготой Чен И-н “64
зүйлт гэрээ”, Сюй Шүжаны “Монголын хойчийг сайжруулах 8 зүйл”
зэрэг баримт бичгүүдийн үзэл санаа хэрэгжиж эхэлсэн. Хятад
худалдаачид урьдын өрийг сэргээн нэхэж ард олон, ихэс дээдсийг ч
дутагдах гачигдахад хүргэж Хүрээ түүний ойр орчмын нутаг дээрэм
тонуулын газар болон хувирч, улс орны амьдрал хэм алдагдав.
Автономит эрхээ алдсанаар монголчууд хүн төрөлхтний хөгжлөөс хол
хоцорсон хэвээр үлдэх, үндэстний хувьд мөхөх аюул дахин нүүрлэснээр
нийгмийн зөрчлүүд илрэн гарч цар хүрээ адилгүй ч бүх давхаргын дунд
үл тэвчих байдал бий болов.