1. ХХ ЗУУНЫ ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ . 5д анги О. Урнаа

3. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ОЙЛГОЛТ 1648 онд Европын орнуудын “30 жилийн дайн” Вестфалийн гэрээ хийгдсэнээр тєгсгєл болж улс орнуудын тусгаар тогнолыг шинэ маягаар тодорхойлж эхлэв. Вестфалийн гэрээгээр орчин үеийн улс буюу nation-state гэдэг нэр томъёо шинээр бий болов. Nation-state гэдэг нь тодорхой хил хязгаар, газар зүйн хүрээнд оршин суугчдын нийгэм нь улс тєрийн тєвлєрсєн удирдлагад байж хил дотроо үйлчлэх хууль, тогтоол шийдвэрийг үйлдэн тэр нь хэрэгжиж байна гэсэн үг.

4. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ОЙЛГОЛТ Улс орнуудын тусгаар тогтнолыг энэ зарчмаар авч үзэх болсноор суверенитет буюу тухайн улс хичнээн жижиг буурай ч байсан эргэн тойрны улсуудаар хүлээн зєвшєєрєгдсєн бол улсын хил дотор тєрєєс нь илүү эрх дархтан байхгүй гэж гадаад улсууд үздэг улс тєрийн шинэ нэр томъёо гарч ирлээ.

8. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ОЙЛГОЛТ Тодорхой нутаг дэвсгэр дээр орших nation-state буюу улсын тусгаар тогтнол нь De facto, De jure гэсэн 2 хэлбэртэй. De facto ньтухайн улсын нутаг дэвсгэр дээр тогтсон засаглал, улс тєрийн дэглэмийг нєгєє улсын тєр хэсэг хугацаанд “тодорхойгүйгээр” хүлээн зєвшєєрөх хэлбэр. De facto-оор хүлээн зєвшєєрєх нь шинэ дэглэмийн тогтвортой байдлыг болон бусад харилцаагаа өргөжүүлэх практик шийдв э рийг баталгаажуулдаг.

9. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ОЙЛГОЛТ Гэхдээ улсын тєрийн дэглэм буюу засаглал нь албан ёсоор хүлээн зєвшєєрєгдєєгүй болохоор De jure болон дипломат харилцаа тогтооход шийдвэрлэх нєлєєтэй байж чаддаггүй. De jure нь нэг улсыг нєгєє улс нь албан ёсоор хүлээн зєвшєєрєх хэлбэр. De jure-гээр хүлээн зєвшєєрүүлсэн тохиодолд жирийн дипломат харилцаатай байх нот солилцон тэгш эрхтэйгээр зэрэгцэн оршдог.

10. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1911 оны 12-р сарын 28-нд Монгол улс тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараа 1912 онд мєн л тусгаар тогтнох гэж оролдож байсан Тєвд л Монголыг хүлээн зєвшєєрчээ. Манай шинэ Засгийн газар гадаад улсуудаар ялангуяа их гүрнүүдээр єєрийн тусгаар тогтнолыг хүлээн зєвшєєрүүлэх ажилд их анхаарч 1913 онд Сайн ноён хан Намнансүрэнгийн айлчлалд найдлага тавьж байлаа.

11. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ

12. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ

13. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Учаний хөрөнгөтний хувьсгалын үр дүнд Дундад Иргэн Улс байгуулагдаж анхны ерөнхийлөгчөөр Юань Шикайг сонгон 1912 оны 3-р сарын 10-нд үндсэн хуулиа баталжээ. Үндсэн хуулийн 1-р бүлэгт: ДИУ нь 22 муж Ар, өвөрмонгол, Төвд, Хөхнуур Шинжааныг багтаасан 5 өнгийн 5 үндэстний БНУ мөн хэмээн тунхаглал “Гадаад Монголын Төрийг засах явдлын яам”-ыг татан буулгаж Монгол Төвдийн хэргийн товчоо гэдэг байгууллагыг оронд нь 1912 оны намар байгуулжээ. Энэ байгууллага Бээжинд Монгол Төвдийг их гэртээ нэгтгэх хурлыг зохиож олон ноёдыг татан оруулж “ Манж, Хятад, Монгол, Хотон, Төвд 5 төрөл бүгдээр нэгэн гэртээ эв найртай, хамтын улс байгуулъяа !” гэсэн

14. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1. Егүзэр хийдийн чиглэлийг Чимэдцэрэн, 2. Даригангын чиглэлийг Хайсан, Бавуужав нар, 3. Сөнидийн чиглэлийг Насан-Аривжих, 4. Хөх хотын чиглэлийг Сономдорж, 5. Хатны голын чиглэлийг Зүтгэлтэн нарын Ө М- ын эх оронч ноёд ууд удирдав. Монголчууд өөрийнхөө нутгийг чөлөөлж байгааг бусдад харуулах зорилготой байлаа.

15. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1914 оны 11-р сараас 1915 оны 6-р сарын 7-нд Хиагтад 3 улсын хэлэлцээр боллоо. Орос талыг ерөнхий консул Миллер, хурандаа Хитров, Хятадын талыг генерал Би Гуй-фан, Мексик дэх элчин сайд Ченлу, Монголын З Г- ын талыг До ЯЯ- ны сайд Да лам Дашзэвэг, Г ЯЯ- ны дэд сайд Цэрэндорж, зөвлөхөөр Өвөрмонголын Ван Удай, Дамдинсүрэн нар төлөөлж оролцжээ.

16. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1915 оны 6-р сарын 7-нд 22 зүйлт гэрээ г ээр Монголын гадаад байдлыг Хятадын сюзеренитет хэмээн хүлээн зөвшөөрч Монгол нь автономит засагтай улс гэж зарлав. Автономит Монгол улс нь дотоод хэргийн талаар өөрийн сюзерен /эзэн улс/ Хятадаас бүрэн тусгаар байж гадаадтай худалдаа, эдийн засаг, үйлдвэрлэлийн хэргээр бие даан харилцах онцгой эрхтэй байна.

17. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Автономит Монгол дахь сюзерений эрх ашгийг хүрээнд суух хятад сайд, Хиагт, Улиастай, Ховдод суух түүний туслах нар төлөөлөх бөгөөд Монголын хилийг Орос-Хятадын тунхагийн дагуу зөвхөн Автономит Монголоор тогтооно гэсэн заалтууд байлаа. Монголчууд автономит засгийг бүрэн тусгаар улс хэмээн ойлгож байсан ч Өвөрмонголоос өөрийн цэргээ гаргаж, хятад сайд түшмэдийг байлгах болсонд нь Хиагтын гэрээнд сэтгэл дундуур байжээ.

18. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ

19. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ

20. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1919 оноос Алс дорнод, Төв ази дахь Оросын орон зайд орж ир сэн Япон үндсэрхэг угсаатнуудын дунд дэлгэрсэн “ Их нармайн үзэл”- ийг Монголд хэрэг жүү л сэн . 1919 оны 2 сарын 25-нд Чита хотод “Нармай Монголын бага хурал” болж Богд ын З Г- ын олхиогүй бодлого д залхсан Өвөрмонгол, Барга, Буриадын ноёд, сэхээтнүүд Их Монгол улс байгуулж ерөнхийлөгч нь Жалайд хошууны Нэйс гэгээн бол жээ. Энэ хурлын шийдвэр хэрэгжиж чадаагүй замх арсан .

21. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Ардын Засгийн газар 1921 оны 9-р сарын 14-нд Монголын тусгаар тогтнолыг дэлхийд зарлаж 1921 оны 11-р сарын 5-нд ЗОУ, Монголын тусгаар тогтнолыг “хүлээн зөвшөөрч” найрамдлын гэрээ байгуулжээ. Энэ гэрээ нь de facto, de jure алин ч байхгүй маргааш нь ураад хаячихаж болохоор баримт бичиг байлаа. Монголын Засгийн газар дан ганц Оростой харилцахыг хүссэнгүй.

22. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1922 онд боловсруулсан “Эдийн засгийн үндсэн бодлого” : “ Герман улсын нэгэн түмэн ард түмэн дотроос 4 нь бичиг үл мэдэх, Английн уул хүмүүс дотроос 10-аад нь бичиг үсэг үл мэдэх, Орост 7000 хүн нь бичиг үл мэдэх буй… Эрдэм соёлоор баялаг нь эд хөрөнгө, чадал хүчээр баялаг ажгуу. Эдгээр улсыг шилж сонгоход хүрвэл аль ч талаараа герман, орос, америк хэмээн дэс дараалмой ” гэж гадаад харилцаагаа тодорхойлжээ.

23. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ 1922 онд боловсруулсан “Эдийн засгийн үндсэн бодлого” : “ Герман улсын нэгэн түмэн ард түмэн дотроос 4 нь бичиг үл мэдэх, Английн уул хүмүүс дотроос 10-аад нь бичиг үсэг үл мэдэх, Орост 7000 хүн нь бичиг үл мэдэх буй… Эрдэм соёлоор баялаг нь эд хөрөнгө, чадал хүчээр баялаг ажгуу. Эдгээр улсыг шилж сонгоход хүрвэл аль ч талаараа герман, орос, америк хэмээн дэс дараалмой ” гэж гадаад харилцаагаа тодорхойлжээ.

24. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ “ Монгол улсын максимум” төлөвлөгөөнд монголыг хэтдээ Швейцарь улс шиг төвийг сахьсан БНУ болгон Монгол угсаатныг нэгтгэнэ гэж онцлон тэмдэглэжээ. Монголын улс төрийн лидерүүдийн дунд тус улсын хэтийн төлөвийн талаарх үзэл баримтлалын санал зөрөлдөөн гарс а н. Энэ зөрөлдөөн Данзангийн, Бодоогийн, Сүхбаатарын гэсэн 3 хуваагдаж байсан ч зөрөлдөөн нь зөвхөн өөрсдийн үзэл бодлыг уралдуулах мэтгэлцээний шинжт э й байсан

25. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Бодоогийн хэмжээт цаазат хаант засагтай улс байгуулах төлөвлөгөө н ь 1921 оны 11-р сарын 1-нд АЗГ-аас хэрэгжүүлсэн “Тангарагийн гэрээ” байв. Хууль тогтоох-Гүйцэтгэн захирах-Шүүх эрх мэдлийг 1924 он хүртэл АЗГ дангаараа мэдэж байсан тул хэмжээт цаазат хаант засаглал бүрэн утгаараа хэрэгжсэнгүй. Энэ нь дэлхий дахинд Их Британи улсын анх XYII зуунд гаргаж ирсэн “Хаанчил харин битгий удирд” гэсэн зарчимд тулгуурласан дэвшилттэй засаглалын хэлбэр.

26. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Хятадад зохион байгуулж буй “экспортын хувьсгалыг” амжилттай хэрэгжүүлж түүний үр дүнг нь хуваалцахын тулд 1924 оны 5-р сарын 21-нд “ЗХУ-ДИУ хооронд асуудал зохицуулах ерөнхий зарчмын хэлэлцээ”-нд гарын үсэг зуржээ. Энэ гэрээний 5-р зүйлд: “ ЗСБНХУ нь гадаад Монголыг ДИУ-ын бүрэлдэхүүн хэсэг гэдгийг зөвшөөрч байгаа бөгөөд Монголын нутагт хятадын бүрэн эрхийг хүндэтгэн үзнэ ” гэсэн заалт оруулав.

27. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Коминтерний албан ёсны төлөөлөгч Э.Ринчино үүнийг ашиглаж өөрийн “ Зургаан зүйлт үзэл”- ийг Монголын улсын хөгжлийн хэтийн төлөвийн төлөвлөгөө болгож МАН-ын 8 сарын III их хурлаар баталжээ. Э.Ринчино өөрийн гол өрсөлдөгч Данзан нарын хүмүүсийг хурлын явцад улс төрийн аллагаар замаасаа зайлуулж, 1922 онд хий с э н “Үндсэн хууль боловсруулах комисс” - ыг тарааж 1918 оны ЗОУ-ын үндсэн хуулийн Монгол маягийн орчуулгыг 11-р сарын 26-нд Улсын анхдугаар их хурлаар батлуулжээ.

28. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Ийнхүү Монгол улс нь хууль эрх зүйн талаараа ЗХУ, Коминтерний хараат улс болох боломж бий болжээ. Монголын тэр үеийн улс төрийн зүтгэлтнүүд төрийн бодлогодоо үндэсний ардчилсан шинэчлэлтийг явуулж биеэ даасан тусгаар улс болох зорилгоо тавьсан хэвээр байсан. Баруунтны үзэл сурталч Ц. Жамсранов , Дамбадорж, С.Гэлэгсэнгэ, Ө.Жадамба, А. Амар, Б.Цэрэндорж 1927 оны МАХН-ын YII их хурлаар болсныг түүхчид “Ордны хуйвалдаан” гэж дүгнэдэг юм . Соён гийгүүлэгч Цэвээн Жамсранов

29. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Ийнхүү Монгол Улс нь хууль-эрх зүйгээр ЗХУ-ын хараат байсан дээрээ төрийн удирдлага, боловсон хүчнээрээ хараат болжээ. Зүүнтэнгүүд улс төр, дадлага туршлагагүй тул Коминтерний сургагч зөвлөхүүдийг сайтар илгээв. Зүүнтэнгүүд хөрөнгө хураах, үлдэгдэл хөрөнгийг шүүх бодлого, Жасын компани, Хамтрал-Коммун байгуулах, шарын шашны болон улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн гэх мэт олон бодлогын уршгаар Монголд улс төр, эдийн засгийн хямрал гарч

30. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ Ийнхүү Монгол Улс нь хууль-эрх зүйгээр ЗХУ-ын хараат байсан дээрээ төрийн удирдлага, боловсон хүчнээрээ хараат болжээ. Зүүнтэнгүүд улс төр, дадлага туршлагагүй тул Коминтерний сургагч зөвлөхүүдийг сайтар илгээв. Зүүнтэнгүүд хөрөнгө хураах, үлдэгдэл хөрөнгийг шүүх бодлого, Жасын компани, Хамтрал-Коммун байгуулах, шарын шашны болон улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн гэх мэт олон бодлогын уршгаар Монголд улс төр, эдийн засгийн хямрал гарч

31. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ – УЛС ТӨРИЙН ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТ 1922 оноос эхэлсэн Энэ ажиллагаанд ЗХУ нэлээд эртнээс бэлтгэж Монгол тайж угсаанууд, лам нарын бүтэц, сүм хийдийн тухай маш дэлгэрэнгүй, нарийн судалгааг бэлтгэсэн . Улс төрийн үүднээс ар д түмнийг үй олноор хэлмэгдүүлэхийг 1933 онд буриадуудаас эхэлж 1937-1939 онд туйлдаа хүр ч хүмүүсийн 10 хувийг хамарчээ. М онгол сэхээтний эсрэг хийсэн хүйс тэмтрэх буюу геноцит ажиллагаа байсан төдийгүй Монголыг өөрийн дагавар улс болгох гурав дахь алхам нь байсан.

32. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ – УЛС ТӨРИЙН ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТ Хамгийн оргил үе 1937 – 1939 оны үед 26000 хүнийг хэлмэгдүүлснээс 25000 хүнийг шийтгэсэн байна. Энэ үйл ажиллагааг гардан хийсэн Онцгой бүрэн эрхт комисс (ОБЭК) 1937 оны 10 сард байгуулагдан 1939 оны 4-р сарын 22 хүртэл ажиллахдаа 50 удаа хуралдаж 25437 хүний хэргийг шүүж 20099 хүнд нь цаазаар авах ял оногдуулав.

33. УЛС ТӨРИЙН ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТ

34. ГУЛАГ – ОЛТРИГ ралуудСОЦИАЛИСТ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТЭНД 50 САЯ ХҮН ӨРТЖЭЭ .

37. ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ТҮҮХ – ГЕОПОЛИТИК АЗТАЙ МОНГОЛ – АЗГҮЙ ТУРКЕСТАН

38. Транссибирийн төмөр зам

39. ГЕОПОЛИТИК

40. ГЕОПОЛИТИК

42. НҮБ-ийн энхийг сахиулагчдын үүрэг гүйцэтгэж буй улсууд