MORPOLOHIYA NG WIKANG AYANGAN: ISANG PAGAARALAJHSSR Journal
ABSTRAK: Ang pag-aaral na ito ay naglalayong mailahad ang palabuuan na sumasaklawsa anyongmorpema
ng wikang Ayangan ng Mayoyao, Ifugao. Ang pananaliksik na ito ay gumamit ng deskriptibongkwalitatibong
disenyo ng pananaliksik kayat ito ay gumamit ng di-binalangkas na pakikipanayamsamgatagatugon na tagalower bahelna ng nasabing lugar. Natuklasan sa pag-aaral na mayroong morpemangsalitang-ugat, morpemang
panlapi, at malimit na morpemang ponema ang wikang Ayangan. May mga salitang- ugat sa wikang Ayangan
na ang salin sa wikang Filipino ay hindi nag-anyong salitang-ugat. May mga salitarinna ang bilang ng pantig ng
salitang-ugat sa wikang Ayangan ay hindi pareho sa bilang ng pantig ng salitang- ugat sa wikang Filipino at ito
ay bise bersa. May mga panlapi sa wikang Ayangan na tinumbasan ngmgapanlapi sa wikang Filipino. Ang mga
panlapi na ginamit sa paglalapi sa mga salitang-ugat para magingmakauri at makangalan na mga salita sa
wikang Ayangan ay pareho na ginamit sa paglalapi sa mga salitang- ugat sa wikang Filipino bilang tumbas ng
mga salita sa wikang Ayangan. Ang paglalaping ginawa sa makauri at makangalan sa wikang Ayangan ay
pareho sa wikang Filipino. Natuklasan din na ang panlaping [in] at [um]ay nagkakaiba ng pusisyon sa mga salita
sa hanay ng makadiwa. Natuklasan din sa pag-aaral na ito na walangsalita sa wikang Ayangan ang may
laguhang paglalapi. Natuklasan din na ang indigenous accent symbol ( ' ) aykumakatawan bilang [ko] at ang
ponemang /m/ naman ay kumakatawan bilang [mo] sa morpemang ponemangwikang Ayangan.
Susing-salita: palabuuan, morpema, wikang Ayangan, lower bahelna, wikang Filipino
Ang presentasyong ito ay tumatalakay sa pinagmulang angkan ng wika sa Pilipinas. Ipinapakita dito ang iba't ibang wikaing kinikilala at ginagamit sa ating bansa.
Ayon sa paliwanag ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon.
Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
People learn through observing others’ behavior, attitudes, and outcomes of those behaviors[1]. “Most human behavior is learned observationally through modeling: from observing others, one forms an idea of how new behaviors are performed, and on later occasions this coded information serves as a guide for action.” (Bandura). Social learning theory explains human behavior in terms of continuous reciprocal interaction between cognitive, behavioral, and environmental influences.
NECESSARY CONDITIONS FOR EFFECTIVE MODELING
1. Attention Various factors increase or decrease the amount of attention paid. Includes distinctiveness, affective valence, prevalence, complexity, functional value. One’s characteristics (e.g. sensory capacities, arousal level, perceptual set, past reinforcement) affect attention.
2. Retention Remembering what you paid attention to. Includes symbolic coding, mental images, cognitive organization, symbolic rehearsal, motor rehearsal.
3. Reproduction Reproducing the image. Including physical capabilities, and self-observation of reproduction.
4. Motivation Having a good reason to imitate. Includes motives such as past (i.e. traditional behaviorism), promised (imagined incentives) and vicarious (seeing and recalling the reinforced model)
Ayon sa paliwanag ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon.
Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
People learn through observing others’ behavior, attitudes, and outcomes of those behaviors[1]. “Most human behavior is learned observationally through modeling: from observing others, one forms an idea of how new behaviors are performed, and on later occasions this coded information serves as a guide for action.” (Bandura). Social learning theory explains human behavior in terms of continuous reciprocal interaction between cognitive, behavioral, and environmental influences.
NECESSARY CONDITIONS FOR EFFECTIVE MODELING
1. Attention Various factors increase or decrease the amount of attention paid. Includes distinctiveness, affective valence, prevalence, complexity, functional value. One’s characteristics (e.g. sensory capacities, arousal level, perceptual set, past reinforcement) affect attention.
2. Retention Remembering what you paid attention to. Includes symbolic coding, mental images, cognitive organization, symbolic rehearsal, motor rehearsal.
3. Reproduction Reproducing the image. Including physical capabilities, and self-observation of reproduction.
4. Motivation
Ang presentasyong ito ay naglalaman ng mga impormasyon tungkol sa ponemang malayang nagpapalitan sa wikang Filipino. Ipinaliwanag dito ang kahulugan, layunin at kahalagahan ng pag-aaral ng ponemang malayang nagpapalitan.
MORPOLOHIYA NG WIKANG AYANGAN: ISANG PAGAARALAJHSSR Journal
ABSTRAK: Ang pag-aaral na ito ay naglalayong mailahad ang palabuuan na sumasaklawsa anyongmorpema
ng wikang Ayangan ng Mayoyao, Ifugao. Ang pananaliksik na ito ay gumamit ng deskriptibongkwalitatibong
disenyo ng pananaliksik kayat ito ay gumamit ng di-binalangkas na pakikipanayamsamgatagatugon na tagalower bahelna ng nasabing lugar. Natuklasan sa pag-aaral na mayroong morpemangsalitang-ugat, morpemang
panlapi, at malimit na morpemang ponema ang wikang Ayangan. May mga salitang- ugat sa wikang Ayangan
na ang salin sa wikang Filipino ay hindi nag-anyong salitang-ugat. May mga salitarinna ang bilang ng pantig ng
salitang-ugat sa wikang Ayangan ay hindi pareho sa bilang ng pantig ng salitang- ugat sa wikang Filipino at ito
ay bise bersa. May mga panlapi sa wikang Ayangan na tinumbasan ngmgapanlapi sa wikang Filipino. Ang mga
panlapi na ginamit sa paglalapi sa mga salitang-ugat para magingmakauri at makangalan na mga salita sa
wikang Ayangan ay pareho na ginamit sa paglalapi sa mga salitang- ugat sa wikang Filipino bilang tumbas ng
mga salita sa wikang Ayangan. Ang paglalaping ginawa sa makauri at makangalan sa wikang Ayangan ay
pareho sa wikang Filipino. Natuklasan din na ang panlaping [in] at [um]ay nagkakaiba ng pusisyon sa mga salita
sa hanay ng makadiwa. Natuklasan din sa pag-aaral na ito na walangsalita sa wikang Ayangan ang may
laguhang paglalapi. Natuklasan din na ang indigenous accent symbol ( ' ) aykumakatawan bilang [ko] at ang
ponemang /m/ naman ay kumakatawan bilang [mo] sa morpemang ponemangwikang Ayangan.
Susing-salita: palabuuan, morpema, wikang Ayangan, lower bahelna, wikang Filipino
Ang presentasyong ito ay tumatalakay sa pinagmulang angkan ng wika sa Pilipinas. Ipinapakita dito ang iba't ibang wikaing kinikilala at ginagamit sa ating bansa.
Ayon sa paliwanag ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon.
Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
People learn through observing others’ behavior, attitudes, and outcomes of those behaviors[1]. “Most human behavior is learned observationally through modeling: from observing others, one forms an idea of how new behaviors are performed, and on later occasions this coded information serves as a guide for action.” (Bandura). Social learning theory explains human behavior in terms of continuous reciprocal interaction between cognitive, behavioral, and environmental influences.
NECESSARY CONDITIONS FOR EFFECTIVE MODELING
1. Attention Various factors increase or decrease the amount of attention paid. Includes distinctiveness, affective valence, prevalence, complexity, functional value. One’s characteristics (e.g. sensory capacities, arousal level, perceptual set, past reinforcement) affect attention.
2. Retention Remembering what you paid attention to. Includes symbolic coding, mental images, cognitive organization, symbolic rehearsal, motor rehearsal.
3. Reproduction Reproducing the image. Including physical capabilities, and self-observation of reproduction.
4. Motivation Having a good reason to imitate. Includes motives such as past (i.e. traditional behaviorism), promised (imagined incentives) and vicarious (seeing and recalling the reinforced model)
Ayon sa paliwanag ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon.
Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
People learn through observing others’ behavior, attitudes, and outcomes of those behaviors[1]. “Most human behavior is learned observationally through modeling: from observing others, one forms an idea of how new behaviors are performed, and on later occasions this coded information serves as a guide for action.” (Bandura). Social learning theory explains human behavior in terms of continuous reciprocal interaction between cognitive, behavioral, and environmental influences.
NECESSARY CONDITIONS FOR EFFECTIVE MODELING
1. Attention Various factors increase or decrease the amount of attention paid. Includes distinctiveness, affective valence, prevalence, complexity, functional value. One’s characteristics (e.g. sensory capacities, arousal level, perceptual set, past reinforcement) affect attention.
2. Retention Remembering what you paid attention to. Includes symbolic coding, mental images, cognitive organization, symbolic rehearsal, motor rehearsal.
3. Reproduction Reproducing the image. Including physical capabilities, and self-observation of reproduction.
4. Motivation
Ang presentasyong ito ay naglalaman ng mga impormasyon tungkol sa ponemang malayang nagpapalitan sa wikang Filipino. Ipinaliwanag dito ang kahulugan, layunin at kahalagahan ng pag-aaral ng ponemang malayang nagpapalitan.
Ito ay ang Aralin ng mga nasa ika-6 na baitang.
*DISCLAIMER: Ang mga nakasulat na impormasyon at mga larawan ay hindi sa akin. Salamat po sa mga nagmamay-ari.
Ang Kawayan (Ang Kalasag ng Kabataan, Lagitik ng Katotohanan)Bryan Ben Orcenado
Ang Opisyal na Pahayagan ng Mataas na Paaralan ng Madrid Surigao del Sur Division
Tomo 1 Bilang 1 │ Agosto 2023 - Mayo 2024. Ang pampaaralang pahayagang ito ay kuwalipikado para sa National Schools Press Conference 2024 na gaganapin sa Carcar City, Cebu ngayong Hulyo.
2. Sikolohiyang
Pilipino
Ang SIKOLOHIYANG PILIPINO ay
sikolohiyang bunga ng karanasan,
kaisipan, at oryentasyong Pilipino. Ito ay
para mas higit na mauunawaan ng isang
Pilipino ang kanyang sarili upang sa
gayon ay mapaunlad niya ang kanyang
buhay. Isang alternatibong perspektibo
kung paano ipapaliwanagnag pag-iisip,
pagkilos at damdaming Pilipino, na
3. Sikolohiyang
Pilipino
Noong 1960’s pa lamang ay tinuturo na ang
sikolohiya sa mga paaralan na may bahid ng mga
Kanluranin. Sinabi ni Dr. Rogelia Pe-Pua na kahit
na ang mga illustrados na pinagpalang mag-aral
ng sikolohiya noong nasa ilalim pa ng mga
Kastila, gaya ng ating mga pambansang bayaning
sina Dr. Jose Rizal at Apolinario Mabini, ay
nagpahayag ng pagkadismaya sa paraan ng
pagkakatuto nito. Nakita noon ng tagapangulo
noon ng Departamento ng Sikolohiya sa
4. TATLONG ANYO NG
SIKOLOHIYANG
PILIPINO
Ayon kay Dr. Virgilio Enriquez,
mayroong tatlong anyo ang
Sikolohiyang Pilipino:
1. Sikolohiya sa Pilipinas
2. Sikolohiya ng Pilipino
3. Sikolohiyang Pilipino
5. ❑ Ang Sikolohiya sa Pilipinas ay tumutukoy
sa lahat ng mga pag-aaral, libro, at
sikolohiyang makikita sa Pilipinas,
banyaga man o maka-Pilipino.
❑ Ang Sikolohiya ng Pilipino naman ay
tumutukoy sa lahat ng mga pag-aaral,
pananaliksik at mga konsepto sa
sikolohiya na may kinalaman sa mga
Pilipino.
❑ Ang panghuling anyo ng Sikolohiyang
Pilipino ay walang iba kundi ang
Sikolohiyang Pilipino, mismo. Ayon dito,
8. ❑ Ang sumunod na lebel sa mga konsepto
ng Sikolohiyang Pilipino ay ang
PAGTATAKDA NG KAHULUGAN. Dito
naman, ang salitang ginagamit ay galing
sa Pilipinas, habang ang kahulugan nito
ay banyaga. Mga halimbawa nito ay ang
pagsasalin ng mga salitang alaala at
gunitain sa mga salitang “memory” at
“recall” upang mas mabuting
maintindihan ng mga mambabasa ang
ibig sabihin ng mananaliksik. Kasali rin
dito ang lahat ng mga Pilipinong salita na
9. ❑ Ang PAGAANDUKHA NA
KONSEPTO ng Sikolohiyang Pilipino
ay ang pagkukuha ng salitang dayuhan
at baguhin ang kanyang anyo hangga’t
magkaroon siya ng Pilipinong
kahulugan. Isang halimbawa nito ay
ang tambay na nanggaling sa salitang
standby. Ang ibig sabihin ng standby
sa Ingles ay paghihintay ngunit dahil
sa pag-iiba ng anyo at kahulugan nito
sa Pilipino naging tambay ang salita
10. ❑ Ang KONSEPTO NG
PAGBIBINYAG sa Sikolohiyang
Pilipino ay madali lang intindihan
sapagkat ang ibig sabihin nito ay
ang paglalagay ng mga dayuhan
ng kanilang mga sariling
kahulugan sa mga salitang
Pilipino. Tingnan ang salitang
hiya kung sa Pilipino ay napaka-
lalim ang kahulugan habang sa
11. ❑Ang pangalawa sa huling
konsepto ng Sikolohiyang
Pilipino ay ang
PAIMBABAW NA
ASIMILASYON. Sa
Paimbabaw na Asimilasyon
pinag-uusapan ang mga
salitang banyaga na
12. ❑ Ang pinakahuling konsepto ng
Sikolohiyang Pilipino ay ang
LIGAW/BANYAGA NA MGA
SALITA. Tumutukoy ito sa mga salita
o konsepto na hindi ginagamit sa
Pilipinas, kaya’t walang Pilipinong
katapat ito. Isang halimbawa nito ay
ang konsepto ng home for the aged
na walang katumbas na Pilipinong
salita dahil hindi naman uso, o
katanggap-tanggap, na iiwanan
13. APAT NA PILIYASYON
NG SIKOLOHIYANG
PILIPINO
Ayon kay Zeus Salazar, mayroong apat
na piliyasyon, o filiation sa Ingles, ang
Sikolohiyang Pilipino:
❑ Sikolohiyang Akademiko-
Pilosopikal
❑ Sikolohiyang Akademiko-
Siyentipiko
14. Sikolohiyang Akademiko-
Pilosopikal:
Nagsimula ito sa panahon ng
mga Amerikano sa Unibersidad
ng Pilipinas, ngunit malaki rin
ang papel ng Unibersidad ng
Santo Tomas at Unibersidad ng
San Carlos sa pag-aaral ng
15. Sikolohiyang Akademiko-
Siyentipiko:
Nagsimula rin ito sa UP at
hinikayat ng piliyasyong ito ang
mga akademiko na ituring ang
pananaliksik bilang importante
sa sikolohiya. Dito rin naging uso
ang pagnanais ng mga sikolohista
16. Sikolohiyang Katutubo:
Ang sikolohiyang katutubo ay hindi
nagsimula sa isang unibersidad katulad ng
nauunang dalawa dahil dati pa itong
pinapraktis ng mga katutubong Pilipino.
Nahahati ito sa dalawa: ang Katutubong
Sikolohiya at Kinagisnang Sikolohiya.
Tinutukoy ng katutubong sikolohiya ang
mga paniniwala at karanasan ng mga
katutubong Pilipino, habang sakop naman
17. Sistemang Sikomedikal at
Relihiyon: Nagsimula ito
mula sa medikong
relihiyosong gawa ng mga
naunang babaylan at
katalonan.Tinatalakay rito
ang iba’t ibang sistema ng
18. MGA KARANIWANG
KAUGALIANG PILIPINO
PAKIKIPAGKAPWA-TAO
Ibang-iba ang konsepto ng kapwa sa
salitang Ingles na others sapagkat
ang kapwa ay ang pagkakaisa ng
sarili at ng ibang tao. Ito ang
pagtatanggap sa ibang tao bilang
kapantay, at katulad. Nakikitungo
19. PAGIGING MALAPIT SA PAMILYA
Sa mga kanluraning kultura, inaasahang
umalis na sa bahay ng magulang, mamuhay at
suportahan ang sarili kapag may edad ng 18 ang
isang tao. Iba ang kaugaliang Pilipino: kahit may
edad na ang isang Pilipino, namumuhay pa rin
siya sa bahay ng kanyang magulang hanggang
handang-handa na siyang magkaroon na siya ng
sariling pamilya. Kapag matanda na ang
magulang at hindi na maalagaan ang sarili,
inaasahang sa mga anak na mag-alaga sa kanila,
bihira ang "Tahanan para sa mga Matatanda" sa
Pilipinas na nakikita sa mga kanluraning lipunan
20. BIRO
Marunong magbiro ang mga
Pilipino sa kahit anong
situwasyon. Kahit hindi angkop sa
situwasyon ang pagbibiruan,
sinasalamin nito ang pagiging
maasahin at determinado ng mga
Pilipino sa harap ng kahirapan.
Ginagamit rin ang biro upang
21. PAKIKIBAGAY SA SITWASYON
Organiko at likas ang konsepto ng oras ng
mga Pilipino, ginagawa nila ang mga bagay
kapag nararamdaman nila na tamang-tama na
ang panahon upang gawin iyon. Hindi sila
nakatali sa mga mahigpit sa itinakda (schedule),
at nakatuon sila sa kasalukuyan, hindi sa
kinabukasan. Nakikibagay ang mga Pilipino sa
kanyang situwasyon, kapag may oras para
huminga, hihinga siya, at kung kailangan nang
magtrabaho, magtatrabaho na siya. Hindi sila
mag-aalala sa mga bagay na hindi pa nangyayari,
dahil alam nila na kapag dumating na ang oras,
22. PANANAMPALATAYA AT
RELIHIYON
Napakahalaga sa mga Pilipino ang
kanilang pananampalataya at relihiyon.
Kristiyano ang mga 85% ng populasyon
sa Pilipinas, at makikita at kahalagahan
nitong relihiyon sa dami ng mga pista
opisyal, sa siksikan sa mga simbahan
tuwing Linggo, hilig ng mga Pilipino sa
dasal at Novena, moralidad ng mga
23. TIBAY AT LAKAS
Mayaman sa kabiguan at
kahirapan ang kasaysayan ng
Pilipinas, ngunit nagtagumpay pa rin
ang mga Pilipino sa harap ng mga ito.
Sinakop na ng ibang bansa, nawasak
ng giyera, napasailalim sa batas
militar, pinamahalaan ng
mangungurakot, nawasak ng bagyo,
at kahit ano pa, hindi sumuko at
24. KASIPAGAN
Masipag at matiyaga ang mga Pilipino
sa mga gawaing determinado nilang
tapusin. Makikita ito ong kaugaliang
Pilipino sa kanilang mga sakahan. Kahit
laos na ang mga teknolohiya at kagamitan
ng mga magsasaka, at madalas na
nawawasak ang mga bukid dahil sa mga
bagyo nagpupursigi pa rin sila para para
mamuhay. Malapit sa kamalayang
Pilipino ang konsepto ng OFW o Overseas
25. PAGGALANG
Napakahalaga sa mga Pilipino ang
paggalang, at makikita ito sa kanilang
paggamit ng "po" at "opo". Ang mga bata
ay inaasahang makinig at sumunod
palagi sa magulang at mas nakatatanda.
Inaasahan din silang magmano sa mga
mas nakatatanda. At kahit may sapat na
gulang na ang isang Pilipino,
iginagalang pa rin nila ang mga
