laboratuvar ve sağlık

1. Sağlık Hizmetinde
Laboratuvarın Rolü
Prof. Dr. Kaya EMERK
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Biyokimya Anabilim Dalı

2. Sağlık Hizmetinde Laboratuvarın Rolü
Görüntüleme Fizyolojik Testler :ECG, EEG, Akciğer Fonksiyon Testi
Hikaye
Sistemik Muayene
Diyagnostik Hizmetler
Laboratuar Hizmetleri
Hematoloji Histopatoloji İmmunoloji Mikrobiyoloji
Klinik Biyokimya
Acil Hizmetler Klinik Kimya Özel Testler

3. Teşhis Tedavi
Tarama Prognoz
Biyokimyasal Testler Nasıl Kullanılır.
Sağlık Hizmetinde Laboratuvarın Rolü

4. SONUÇ
ÜRETİM
SÜREÇLERİ
Klinik Soru Biyokimyasal Cevap
Klinik Veriler ve
Test İstemi
Örnek Alınması
Örneğin
Transportu
Örneklerin
Alikotlanması ANALİZ
Kalite
Kontrol
Sonuçların
Toplanması
Yorumlama
Raporlama

5. Laboratuvar Testlerinin Kullanımı
 Toplumsal taramalar için (fenilketonüri)
 Asemptomatik hasta taraması
 Semptomatik hasta taraması
 Teşhisin konfirmasyonu
 Hastanın izlenmesi, ilaç tedavisinin izlenmesi

6. Niye Test Yapıyoruz Hastanın Nesi Var?
 Bulmak
 Konfirme etmek
 Dışlamak
1. Teşhis
2. Prognoz
3. Tarama
4. İzleme
5. Bazal değerleri tespit
6. Karar verme

7. Diyagnostik Test
 En önemli sebep; bir hastalığı tespit,
onaylama, kayıt altına alma veya dışlama
için yapılan test veya girişim. Bir kez bir
hastalıktan şüphe edildi mi teşhis
kesinliğini azaltan veya güçlendiren ve
diğer hastalıkların elimine edilmesini
sağlayan testler kullanılır.

8. Prognoz
 Test sonucunun normalden sapma miktarına
göre gidişat kestirilebilir. Akut miyokard
enfarktüsünde CK-MB ne kadar yüksekse veya
transaminaz düzeyleri hepatit de ne kadar
yüksekse hastalık o kadar ciddi prognozu da o
kadar iyi değildir.

9. Kan Alınması
Plazma antikoagulan içeren tüp
şelasyon yapan ajanlar(EDTA,sitrat)
veya
heparin(antitrombin III’ü arttırır)
Santrifüj - 3 tabaka
a. plazma
b. buffy coat (lökosit ve trombositler)
c. RBC(eritrosit)

10. Test Sıralaması
 Pek çok faktöre bağımlıdır:
1. Acil durum - riskleri olsa da en çok bilgi veren
test uygulanır
2. Zaman varsa - risksiz ve ucuz testlerle başlanır.

11. Test İsteme Sırası
1. Ucuzdan pahalıya doğru
2. Az riskliden çok riskliye doğru
3. Basitten komplekse doğru
 Zaman risk ve fiyat kısıtlamalarına rağmen en
effektif test en kısa zamanda yapılmalı
 Yani en yüksek hassasiyeti, özgüllüğü ve
prediktif değeri olan test.
Bu her zaman pratik olmayabilir:Bazen pahalı
testi baştan istemek uzun vadede daha ucuz
olabilir

12. Menüleri Bilin!
 Profiller
 Grup testler
 Paneller
Maliyetler nedir?
Riskler nedir?
Faydalar nedir?

13. Mükemmel Test
1). Doğru
2). Tekrarlanabilir
3). Ayırıcı
4). Acısız
5). Risksiz
6). Ucuz
7). Faydalı
 Sonuçlar kullanılmayacaksa bir test
istemenin hiçbir yararı yoktur.

14. Yalancı Pozitif Test
(F.P.)
 Bir hastadan istenen test sayısı artıkça artar
 Y.P. %’si = 100 - (0.95n X 100)
n – hastaya yapılan test #
 Ör., Normal bir kişiden 6 test istenmişse referans
intervali dışı sonuç ihtimali %27 dir
(100 - (0.956 X 100)
(20 test istenmişse % 64 anormal sonuç olasılığı
vardır!!)

15. Laboratuar Testlerini Etkileyen
Varyasyonlar
1. Preanalitik
a. örnek alımı
b. yaş
c. cinsiyet
d. alışkanlıklar
e. altta yatan hastalıklar
2. Analitik-turbidite,
hipoalbüminemi,
çoğunlukla Kalite Kontrol uygulamaları
3. Postanalitik
a. raporlama
b. yorumlama

16. Referans Aralığı Değişkenliği
a. Yenidoğan
b. Çocuk
c. Erişkin erkek
d. Erişkin kadın
e. Hamile kadın
f. Yaşlılar (geriyatrik )

17. Preanalitik Değişkenler
 Preanalitik değişkenler örnek(kan, idrar vs.)
alımına bağlı ve hasta faktörü ile ilgili test
sonucunu etkileyen yaş, cinsiyet, alışkanlıklar ve
altta yatan hastalıklara özgü değişkenlerdirler.

18. YORUM ARAÇLARI
Referans İntervali ile yorum
Varyasyon değerlendirmesi
Rapor edilen verinin gücü
İnterferans

19. VERİ YORUMUNDA TEMEL PRENSİPLER
 teşhis için tek bir değerden bir çok trend aramalı
 anormal laboratuvar sonuçlarını çoklu sebep yerine
tek bir sebebe bağlamaya çalışmalı (özellikle 65 yaş
altı hastalarda)
 bir biri ile uyuşmayan sonuçlar ayrı ayrı irdelenmeli

20. RAPOR EDİLEN VERİNİN
GÜCÜ
Sensitivitesine
(Duyarlılığına)
Spesitivitesine (Özgüllüğüne)
Prediktif Değerine
Olasılık Oranına
Bulunma Oranına
Başka sonuçlarla uyumuna

21. 1. Yenidoğan bir bebekte daha ileri yaşlardaki
çocuklarla kıyaslandığında (Hb) ve eritrosit
miktarlarının daha yüksek oldukları
görülmektedir. Yüksek Hb seviyeleri
çocukta anne karnında hakim olan HbF’e
bağlıdır. Yüksek HbF düzeyleri oksijen
disosiyasyon eğrisinin sola kaymasına
neden olur. Bu durum da yeni doğanda
doku hipoksisi ve yüksek eritropoetin
salınımına neden olur.

22. 2. Erişkin düzeyleri ile karşılaştırıldığında
çocuklarda alkalen fosfataz (ALP
osteoblastlarda bulunur) ve serum fosfat
(kalsiyumun kemikte birikmesine neden
olur) miktarlarının aktif kemik gelişim
sürecine bağlı olarak daha yüksek oldukları
görülmektedir.

23. 3. Erişkin erkekte TESTOSTERON, Hb, serum
Fe’i ve serum ferritin’i (kanda dolaşan demir
fraksiyonudur demir depolarını gösterir)
erişkin kadınlardaki seviyelerinin daha
üzerindedir. Erişkin kadın her mens
döneminde bir miktar demir kaybeder. Aynı
şekilde her bir doğum da demir depolarının
azalmasına yol açar dışarıdan takviye demir
alınmaması bu farkın daha da artmasına
neden olur.

24. 4. Gebeye ait önemli test varyasyonları
bulunmaktadır.
a. Eritrosit sayısına oranla plazma volümü üç
kat daha fazla artmaktadır. Böylece Hb
miktarı relatif olarak azalır(dilüsyonel etki).
b. Plazma volümünün artışı glomerüler filtrasyon
hızını arttırır(GFR), bu durum kreatinin
klirensini arttırır ve bazı analitlerin böbrekten
atılması artar. Kreatinin, BUN, ürik asit gibi
analitlerin serumdaki miktarları azalır.

25. c. Östrojen miktarındaki artış; Tiroid Bağlayıcı
Globulin (TBG), Transkortin gibi bağlayıcı
proteinlerin sentezini arttırır. Bu durum kandaki
Total Tiroksin ve Total Kortizol miktarının artmasına
neden olur. Serbest hormon seviyeleri, bağlayıcı
hormon sentez artışından etkilenmez.
HPL’nin(Human Plasental Laktojen) insülin karşıtı
etkisine ikincil olarak, hafif bir glukoz tolerans
bozukluğu ve glukozun böbrekten atılım eşiğinde
hafif bir düşüklük oluşur. Bu şartlar plazma glukoz
seviyeleri normal olmasına rağmen glukozüri
görülmesine sebep olur.

26. 5. Yaşlılarda laboratuar sonuçlarının yanlış
yorumlanmasına neden olacak önemli
varyasyonlar görülmektedir.
a. GFR’nin azalması böbrek yoluyla itrah
edilen ilaçlara ait toksisite gelişmesine meyili
arttırmaktadır.
b. CD8 T Lenfositlerin azalmasına bağlı
olarak oto antikor sentezi artmıştır.
c. Yağ dokusu artışına bağlı olarak insülin
reseptörü sentezi azalmıştır. Bu durum hafif
bir glukoz tolerans bozukluğuna neden olur.

27. 6. Hemolizli kan örneklerinde serum Laktat
Dehidrogenaz(LDH), Potasyum ve Demir
eritrosit içinde bulunmalarına bağlı olarak
normalde olduğundan daha yüksek
seviyelerde görülmektedir.

28. 7. Alkol karaciğerde sitokrom P-450 sistem
aktivetisini arttırır. Sitokrom P-450 sistemi
karaciğerde ilaç metabolizmasında rol
oynamaktadır. Alkol kullanımında
metabolizması bu sistem üzerinden olan
ilaçların serum seviyeleri alkolün etkisine
bağlı olarak beklenin altında olduğu görülür.

29. 8. Simetidin H2 reseptör blokeri olarak peptik
ülser tedavisinde kullanılmaktadır. Sitokrom P-
450 sistemini bloke eder. Böylece
metabolizması bu enzim sistemi üzerinden
olan ilaçların metabolizmasını yavaşlatır ve
toksisite gelişmesine neden olur.

30. Analitik Değişkenler
 Testin yapılmasıyla ilgli ör bulanıklık gibi veya
hipoalbuminemi gibi değişkenlerdir. TG yüksekliğine
bağlı bulanıklık tüm fotometrik işlemlerde etkili iken
hipoalbuminemi serbest Ca değerlerini etkiler

31. SONUÇ
ÜRETİM
SÜREÇLERİ
Klinik Soru Biyokimyasal Cevap
Klinik Veriler ve
Test İstemi
Örnek Alınması
Örneğin
Transportu
Örneklerin
Alikotlanması ANALİZ
Kalite
Kontrol
Sonuçların
Toplanması
Yorumlama
Raporlama

32. EKSTERNEL KALİTE
KONTROL
Prof. Dr. Kaya EMERK
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Biyokimya Anabilim Dalı

33. Aylık ALT Sonuçları
Histogram
Shewarts Grafiği

36. Lab. No
Analit
Program
Dönem
Ortalama
Bias
Ortalama
CV
Sizin
Sonucunuz
Sizin değeriniz
EğimKesişimKorelasyon
Tüm
sonuçlarınız ile
ilgili yorumlar
Karşılaştırılan
değer

37. Değerlendirmeye
alınan
laboratuvarların
% 95’i
Değerlendirmeye
alınan
laboratuvarların
% 95’inin dışında
kalan %5’i

38. Sizin değeriniz
EğimKesişimKorelasyonBatch 1
Batch 2
Batch 3
Batch 4
Karşılaştırıla
n değer

39. TEŞEKKÜRLER