2. MATATAGPUAN SA TINATAWAG NA
“GEOGRAPHICAL HEARTLAND” NG BANSA.
BINUBUO ITO NG MGA:
CEBU
BOHOL
NEGROS ORIENTAL
SIQUIJOR
Gitnang Bisayas
3. MABUROL AT BULUBUNDUKIN ANG GITNANG
BISAYAS KUNG SAAN MATATAGPUAN ANG MT.
KANLAON AT MT. MANDALAGAN. MAKIKITA
RIN DITO ANG TANYAG NA BULUBUNDUKIN NA
“ CHOCOLATE HILLS”.
TINATAYANG PANGATLO ITO SA
PINAKAMALAKING REHIYON.
BISAYANG CEBU ANG GINAGAMIT NA WIKA NG
MGA GITNANG BISAYAS.
Gitnang Bisayas
4. MAY ILANG HANAPBUHAY ANG MGA TAONG
NANINIRAHAN DITO TULAD LAMANG NG :
• PAGSASAKA AT PANGINGISDA
KATANGIAN:
• MASINOP
• MATAPAT
• MAGILIW
• MATIYAGA AT MAASAHAN
Gitnang Bisayas
5. SA DUMAGUETE ANG PAAWIT NA NOBENA AY
SINASALIWAN NG MUSIKA NG KALALAKIHAN.
SA SIQUIJOR ANG PISTA AY IPINAGDIRIWANG
PARA ISAGAWA NG KANILANG PANATA.
ANG SINULOG AY IPINAGDIRIWANG SA
REHIYONG ITO BILANG ISANG RITWAL NA
SAYAW SA SALIW NG UGONG NG DRAM.
Gitnang Bisayas
6. LUMANG KAUGALIAN
PAGBIBIGAY NG DOTE SA NOBYA BAGO ANG
KASALAN
ITO AY MAAARING PAGBIBIGAY NG ISANG
KALABAW, 10 SAKO NG BIGAS O SALAPI.
PASAYAW ANG SEREMONYA NILA SA KASAL NA
KUNG TAWAGIN AY “ ALAP O ALUS”.
SA CEBU NAMAN AY MAY ISANG KILALANG
LARO NA KUNG TAWAGIN AY “ KULASISI” NA
NILALARO SA MGA LAMAYAN NG PATAY.
Gitnang Bisayas
7. CEBU BOHOL
TINATAWAG NA SUGBO
BAGO DUMATING ANG MGA
KASTILA.
PINAMUNUAN NOON NI
RAHA HUMABON.
LUNGSOD: DANAO, LAPU-
LAPU, MANDAWE, TOLEDO
AT CEBU.
ITINUTURING NA
PANLALAWIGANG
BULAKLAK NG CEBU ANG
AFRICAN DAISY.
IKASAMPU SA
PINAKAMALAKING PULO NG
PILIPINAS ANG BOHOL.
ANG KABISERA NITO AY
“TAGBILANAN”.
ANG MGA HANAPBUHAY
DITO AY PAGTATANIM NG
PALAY, NIYOG, TUBO,
TABAKO AT ABAKA.
PANGINGISDA AT MGA
KORALES AY
PINAGKAKAKITAAN DIN.
Gitnang Bisayas
8. NEGROS ORIENTAL SIQUIJOR
ITO’Y MATATAGPUAN SA
TIMOG SILANGANG
BISAYAS.
DITO MATATAGPUAN ANG
ISA SA PINAKAMATAAS NA
BULKAN ANG MT. KANLAON.
ANG PANGUNAHING
PRODUKTO DITO AY NIYOG
O KOPRA, KABILANG RIN AG
ABAKA, TUBO, MAIS AT
ASUKAL.
ITO AY “LIMESTONE” NA
IBINUGA NG DAGAT BUNGA
NG MALAKAS NA LINDOL NA
NAGPAGALAW NG LUPAIN
SA ILALIM NG DAGAT.
MAY MGA POOK DING
DINARAYO DITO TULAD NG
MGA BEACHES AT MGA
BUNDOK NA DINARAYO NG
MGA MT. CLIMBERS.
ANG MGA TAO RIN DITO AY
MAHILIG SA LARONG
TENNIS AT BASEBALL.
Gitnang Bisayas
9. PANITIKAN
ITO AY BINUBUO NG MGA:
BUGTONG – TIGMO
SANGLITANAN – SALAWIKAIN
DIWATA – KASABIHAN
AMBAHAN – BIYAO – AWITING BAYAN
- NARITO ANG IBA’T IBANG URI NG AMBAHAN:
*SALOMA
*KANOGON
*SAMBOTANI
*BALITAO
*TIRANA
11. KWENTONG BAYAN
Bonifacio Baustista O Payo
Goernadorcillo
Mga Bisita
Si Bonifacio o Payo ay nautusan ng
gobernadorcillo ng Ibaju na maghanap ng isang
Bangka para sa mga bisita na tumatawid sa ilo.
Nakakuha siya at kanya itong itinaob at natulog siya sa
ilalim. Ang mga bisita sa ibayo ng ilog ay tawag sa
Bangka hanggang sa nagpaputok sila ng baril para
tumawag pansin. Nang marinig ang putok, ang
gobernadorcillo ah nagtungo sa ilog at nakita si Payo
na natutulog sa ilalim ng Bangka. Nang siyay sitahin
sinabe nya na sya ay nautusan lamang na maghahanap
ng Bangka at hindi isakay ang bisita.
12. DULA
May mga dula rin silang kinapapalooban ng mga ritwal o
seremonya tulad ng:
Pag aanito o Pagdiwata (seremonya ng ikakasal)
Paamalye at Kulasisi (seremonya ng debate)
Pangasi (seremonya ng nag-iinuman)
Noong ikalabinsiyam na daantaon nagging popular ang Moro-
moro at “Linambay” (ito ang tawag ng mga taga-Cebu sa
Komedya)
Ang mga dulang nagtanghal noong ikalabinsiyam ng
daantaon:
Augustinian Antolin Frias
La Conquista de Cebu 1890
Sinakulo
Tambola at Pastora
Lois Tres Reyes
13. TULA
Mga pari ang mga unang makata sa cebu. Ngsisulat sila ng
mga tulang nauukol sa relihiyon sa wikang kastila at
Cebuano. Mbabanggit sa mga ito sina Padre Jose Morales
del Rosario, Padre Alejandro Espina, at Padre Emilliano
Mercado.
Ang mga magasin at pahayagang naglathala ng mga
tula noon ay:
El Bolatin de Cebu, pahayagang noong 1886
Ang Suga, pahayagang inilathala nin Vicente Sotto, Sr.
noong 1901-1911
Lamdag, 1947-1950
Alimyon, 1952-1963
Silaw, 1961-1964
14. NOBELA
Ang unang nobelang nasulat at nabasa sa cebu ay “Se Teresa” noong
1852. Ito ay akda ni Antonio Ubeda dela Santisima Trinidad.
Ang “Ang kalawasan” ni Filemon Sotto noong 1962 ay nobela rin
subalit hindi natapos mailathala sapagkat pagdating noong panahon
na iyon ay hindi gaanong pinahahalagahan ang mahahabang nobela.
Bago nagana pang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang mga
nobelistang mababanggit ay sina Vicente Rama, Florentino Suico,
Natalio Bacalio, Vicente Flores, Angel Enemecio, Vicente Aria, Tomas
Hermosisima, Jacinto Alces, Angel Campo, Candido Vasquez, at
Suplecio Osorio.
Ang mga nobelang nabasa noon na lumabas nang dugtungan
sa mga pahayag at mga magasin ay:
Ang Palad ni Pepe, akda ni Fleviano P. Buquecosa
Ang anak ni Pepe, isang nobela ng pag-ibig, 1939
Ang mga nobelistang nakilala pagkatapos ng Ikalawang Digmaan ay
sina Martin Abellana, Maximo Bas, Fausto Eugenio, Lina Espina-
Moore at Hilda Montaire.
15. Ang nobelang kinakitaan ng makabagong tema at pag-
iisip ay:
Paghugpa sa Kangitngit (Descent Darkness), 1951 ni
Godofredo Reperos
Pamaso (Pernassus), 1959 ni Tiburcio Baguio
Mga nobelista sa kasalukuyang panahon sina
Antonio M. Abad, Edilberto Tiempo, at Lina Espina-
Moore.
16. MAIKLING KWENTO
Ang mga kwento ay tinatawag na “Suglianon” ng mga
taga Cebu. “Mubong Suliganon” ang tawag nila sa
maikling kwento. “Pinadalagan” ang tawag nila sa
anekdota.
Ang “maming” na akda ni Vicente Sotto ang
itinuturing na kauna-unahang maikling kwento ng Cebu.
Nalathala ito sa “Ang Suga” na pahayagan din ni Vicente
Sotto, noong hulyo 6, 1901.
Ang mga manunulat ng maikling kwento bago
magkadigma ay sina Vicente Rama, Nicolas Rafols,
Fernando Buper, Sulpicio Osorio, Panteleon Karnedas,
Vicente Garces, Marlo Cabigao, Natalio Bacalao,
Florentino Tecson, Rufino Noel at iba pa.
17. Ilan sa mga maikling kwentong nasulat noon ay:
Dungog ng Kamatayan (Honor and Death), ni F.
Buyser
Damgo (Dream). Ni Nicolas Rafols
Sa akong Payag (In my Hut), ni Pantaleon Kardanas
Larawan (Image), ni Vicente Rama
Mga Suliganong Pilipinhon (Filipino Stories), ni
Vicente Sotto
Ng Gianod Ako (And I was Borne Away), itinuring na
kauna-unahang maikling kwento sa Cebu na nasulat sa
makabagong paraari dahil sa paggamit ng sariling
pananaw ng may akda na animo’y siya ang gumaganap
na tauhan.
18. Ang mga manunulat ng maikling kwento sa
kasalukuyan:Florentino Villanueva, Eugenio Viacrosis,
Luis Ladonge, Tiburcio Baguio, Martin Abelliana,
Maximo Bas, Laurean Unabia, Formarina Enemeco,
Hormogenes Cantago, Nazario Bas, Profirio dela
Torre, Cumer Rafanan, Alex Abellana, Benjamin
Montejo, Arturo Penaserada, Temitokles Adlawan,
Gremer Chan Reyes, Estrella Alfon, Lina Espina
Moora, Felino Diao, Godofredo Roperos, Junne
Canizares, Donisio Gabrie, Ricardo Patalinjug.
19. PROSA
Ang prosa para sa mga taga Cebu ay yaong mga sinusulat
na nauukol sa mga meditasyon, buhay ng mga santa at
santo at mga seremonyang pampananampalataya.
Tinatawag nila itong “binarisbis”.
Ang mga manunulat na nakilala sa larangang ito ng
panitikan ay sina Elas Cavada de Castro, Jose Moraled del
Rosario, Alejandro Espina, Emiliano Mercado at Juan
Alcoseba.
Ang kanilang mga nasulat ay nailathala at nabasa sa
mga magasin tulad ng:
Lamdag, 1947-1950
Alimyon 1952-1963
Silaw 1961-1964
Bisay 1930
20. SANAYSAY
“Gumalaysay” ang tawag ng mga Cebuano sa sanaysay.
Katulad ng mga sanaysay sa ibang lugar, ang
gumalaysay ay nauukol sa mga paliwanag tungkol sa
pulitika, kasaysayan ng kultura, lugar at iba pang
kaugalian.
Ang mga manunulat ng maikling kwento ay siya ring
ma kinilalang manunulat ng gumalaysay tulad nina
Vicente Sotto, Filemon Sotto, Vicente Rama, Tomas
Alonso, Vicente Glore at iba pa.
21. Ang mga magasing naglathala ng kanilang mga sanaysay
ay:
Mga Handumanan sa Sugbu (Reminiscence of Cebu),
Vicente Sotto, 1937
In Memoriam ni Panteleon Kardenas. 1937
Naglantaw sa Kaguhapon (Looking Towards the Past
1937)
Mga magasing naglathala ng iba’t ibang sanaysay:
Bag-ong Kusog (New Strength), 1915-1941
El Boletin Catolico, 1915-1930
The Freeman, 1919-1941
Nasud (Nation), 1930-1941
Babaya (Women), 1930-1940
Bisaya (1930)
22. Maraming manunulat na maipagmamalaki sa
Rehiyon VII. Silay ay kinakitaan ng talino sa
pagsusulat sa iba’t ibang larangan ng panitikan. Ang
maikling talambuhay ng ilan sa kanila ay ibinibigay
upang maging modelo at inspirasyon ng mga
kabataang Pilipino.
23. MANUNULAT
Antonio Abad
Nagsulat siya ng mga sanaysay at dula sa kastila. Naging
patnugot siya ng mga pahayagang La Revolucion, El Percursor, El
Espectador at Cebu Advertiser. Nkaamit niya ang gantimpalang
Zobel para sa nobelang El Ultimo Romantiko at La Oveja de
Nathan. Itinuring siyang pinakamagiting na nobelista pagtapos ni
Rizal
Estrella D. Alfon
Ipinanganak sa San Nicolas, Cebu noong Marso 27, 1917.
Matapos ang kanyang sekundarya, nagtungo sya sa Maynila upang
mag-aral sa UP. Naging miyembro siya ng UP Writers Club dahil sa
taglay niyang katalinuhan sa pagsulat. Sa pagitan ng 1958 at 1978,
ay nagwagi siya ng mahigit kumulang sa sampung karangalan mula
sa maikling kwento at dula sa Free Press, San Carlos Palanca at
Arena Theatre Contest.
24. Rene Estrella Amper
Isinilang sa Boljaon, Cebu noong Oktubre 18, 1940. Noong
1960, nag-aral siya ng pilosopiya sa University of San Carlos at
lumipat ng medisina sa Sounth Western University noong 1962.
Naging miyembro sya ng Diliman Writers Workshop noong 1968 at
1969.
Nagkamit ng ikalawang Don Carlos Palanca Memorial
Awards for Literature ang kanyang kolesyon ng tula na All Eise is
Grass noong 1989.
Sumulat din niya ang “Turgis Cubra” at ang “Mother who
Faded to Conceive A Brother Because She Had a Menopause”
Elsa Martinez Coscolluela
Siyay’y itinuring na matagumpay na nagtapos sa S.P.C. sa
Dumaguete City, Negros Orriental noong 1973. Ang kanyang mga
dulang isunulat nang siya’y nasa kolehiyo ay nailathala sa
Philippine Free Press, Asia Philippines Leader at Weekly Women’s
Magazine. Ang kanyang dula na “In Fraffty’s Grace” ay nawagi ng
unang gantimpala sa 1969 CCP. Play Writing Contest. Sa 1968
CPMAL nakuha nya ang unang gantimpala para sa dulang “All
about Me”. Pinarangalan din siya sa Loyola Poetry Writing Contest
ar Weekly Women’s Magazine
25. Simeon Dumdum Jr.
Isang nagsusulat din sa Cebuano ay binigyang
parangal din ng LUBADAL, isang asosasyon ng mga
manunulat sa Cebuano. Natlahala ang kanyang unang
tula sa Hibernia, magasing Iris. Ang koleksyon ng
kanyang mga tula sa Ingles “The Gift of Sleepy” ay
nailathala sa New Day noong 1982.
Espina-Moore Lina (Austregelina Espina-Moore)
Isa siyang nobelista at kwentista. Sa edad na
labindalawa sinulat nya ang dulang Rizalina, Isang
dulang ang pamagat ay rizalina, isang dulang tungkol sa
buhay ni rizal. Siya ang gumanap na pangunahing
tauhan.
Sa eda labingwalonaisulat nya ang kanyang unang
kwento na nailathala sa Graphic, may pamagat na “Just
Like any Dream”. Ang kuwentong ito ang nagpapanalo
sa kanya ng sampung piso mula sa Commonwealth
Magazine.
26. Labing-isang nobela ang naisulat nya sa wikang
Cebuano:
Inday ko (My Inday), 1957
Hain Kutob ang Kalipay (How Long will happiness Last?)
1957-1958
Ikaw Ra Gayud (Only You), 1958
Paghalad (Offering)
Pagbasol (Regrets)
Pinaghigugma (Love), 1959
Bunga (Fruit), 1960
Ikalimang Sugo (Fifth Savior), 1966
Ang Inahan ni Mila (Mila’s Mother), 1969-1970
Ang Balay ng Baraha (House of Cards), 1973
Sila Karon, kinadto….. kita? (they’re Lovers now, Where
we before), 1973
27. Nagsulat sya ng dalawang nobela sa Ingles:
Heart of the Lotus 1970
A Lion in the House, 1980
Naglathala sya ng koleksyon ng kanyang kwento sa
pmagatang “Cuentos”.
28. Evasco Marjorie
Siya ang nagtatag ng Writer’s Involved in Creating
Cultural-Alternatives (WICCA), organisasyon ng mga
kababaihan ng tumutulong sa publikasyon ng mga koleksyon
ng mga naisulat ng mga babae.
Ang kanyang tula ay nalathala sa “Forbidden Fruit”
(koleksyon ng mga erotikong Literatura ng mga kababaihan
noong 1992).
Ang koleksyon ng kanyang mga tula ay may pamagat
na “Kung Ibig Mo” (If you desire).
Donisio Gabnel
Bagamat wala syang pormal na pagsasanay sa pagsusulat ng
maikling kwento, nabigyan naman niya ito ng pansin na
kanyang ipinagningning. Nakilala siyang mahusay sa piksyon
sa 1966 Siliman Writer Workshop, kung saan sya napabilang.
Nagsusumite siya ng walong nobela na lahat ay pinuri ng mga
panelista at workshoppers, Nakapaglimbag siya ng Free Press
Graphic at Weekly Nation.
29. Pius Kabahar
Isang cebuanong actor, musikero, director,
manunulat. Siya’y nagtanghal na kung saan-saan bilang
isang payaso. Ang mga sinulat at itinanghal niya ay ang
Nagun-uban sa langit at bartoldo balodoy. Nakamit nya
ang Rizal Pro-Patria Award noong 1961.
Maria Kabigao
Isang guro at manunulat noong panahon ng
Amerikano. Siyang kilala bilang Manding Karya. Isa sa
mga popular na isinulat nya ay ang Gugma sa Inahan.
Naging patnugot siya ng pahayagang Babaya, Siya ang
sumulat ng “Ang Panid ni Maryang Karya”. Bago sya
namatay noong 1962, nakasulat na sya ng isangdaang
kwento at tula na hinangaan ng maraming Cebuano.
30. Bas D. Nazario
Siya ay isang ceabuanong nobelista at piksyonista na
nagmula sa Talisay Town, probinsya ng Cebu. Nagsusulat sya
ng Ingles, Tagalog at Cebuano. Isinalin nya ang kanyang mga
akda sa Cebuano mula sa Tagalog na mahigit na 50 nobela at
maikling kwento. Siya ay nagsusulat ng Ingles-Filipino-Ilongo
Dictionary na napalimbag noong 1970. Dahil sa pagbibigay nya
ng insentibo sa maliliit na manunulat, pinagkalooban sya ng
sertipiko ng pagkilala sa Asosasyon ng mga Cebuanong
manunulat. Ilan pa sa kumikilala sa kanya ay ang “Knights of
Columbia” at ang University of the Philippines. Maliban sa
pagiging editor ng Bisayang Magazine, tinapos nya ang bagong
Cebuano-Filipino Dictionary.
Vicente Rama
Siya ay isang kagalang-galang na manunulat
manlalathala sa Cebu. Magaling din siyang manunulay ng
maikling kwento at nobela. Ang kanyang aklat ay Larawan
(1921), Don Marcosa 1947) at ang Sibat ni Bathala 1948). Siya
ay nagtatag ng mga pahayagang Nueva Fuerza at Bagong-Kusog
at Progress na lumaganap sa Visayas at Mindanao.
31. Napoleon Ramos
Bukod sa pagiging mamamahayag sumusulat din
siya ng mga maikling kwento. Nailathala ang kanyang
mga akda sa Philippine Free Press. Sumulat din siya ng
pahayagang “The Carolivian”. Ang kanyang akdang
“Cebu’s New Façade” ay nailathala sa The Sentinel
noong 1949.
Buenaventura Rodriguez
Isang manunulat na Cebuano, sinulat nya ang La
Vanguardia ng Maynila at ang dulang Inday, Mini,
Dinihan, at Pahiyum. Ang mga ito’y naitanghal sa Cebu,
Maynila at iba pang parte ng Mindanao. Nakamit nya
ang gantimpalang Zobel dahil sa La Pugma.
32. Vicente Sotto
Kilala sya bilang Ama ng Literaturang Cebuano at ama rin
ng malayang pmamahayag. Noong 1899, itinatag nya ang unang
pahayagan sa Cebu, ang La Justicia na laban sa mga Amerikano.
Nang ipahinto ito, itinatag naman nya ang isa pang pahayagan, ang
El nacional. Noong 1900, itinatag nya ang El Pueblo at nagpatuloy
sa pangangampanyal aban sa diskriminasyon. Noong 1901,
inilathala nya ang unang pilipinong pahayagan sa cebu, ang Suga.
Umalis sya patungong hong kong at nagbalik sa pilipinas inilathala
nya ang “The independence sa Manila”.
Mahusay na manunulat si Vicente Sotto. Sinulat nya ang
maikling kwentong, Maning dulang gugma sa Yutang, naawhan at
ang Operata Maklan. Naging mayor sya ng cebu at nagging
senador.
Artemio Tadena
Siya’y isinilang sa dumaguete city, Negros Oriental noong
Nobyembre 10, 1932. Bukod sa pagiging guro ng panitikan sa
Folundation University sa dumaguete, siya’y nagsulat din ng tula,
kwento at dula. Ang kanyang tulang “What is Life We lead and
lead” ay unang lumabas sa Sandas and Coral noong 1957. Ang iba
pang tula nyang nailathala sa iba’t ibang pahayagan sa mga
paaralan.
33. Edilberto Tiempo (Asawa ni Edith Tiempo)
Bagamat mahabang panahon ang inilagi nya sa America,
kaugnay ng kanyang propesyon ang kanyang pananaw ay
nanatiling Filipinung-pilipino. Katunayan nito ay ang kanyang
kalipunan ng mga nasulat ng kwentong inilatahala ng
Bookmark.
Nakapagturo sya ng mahabang panahon sa Siliman
University sa Dumagute sa Departamento ng Ingles. Isang
kinilalang ambag nilang mag-asawa sa kulturang Pilipino ay ang
taun-taong paglulunsad ng Writer’s Worshop.
Nasangkot sa paglaban noong panahon ng mga Hapones.
Nakilala siya dahil sa kanyang pagsalungat at kolaborasyon. Ang
kanyang dalawang nobelang nasulat ang “A watch in the Night”
(republish in American as “cry Havoc”) at ang “More Than
Conquerors” tungkol sa pangyayaring ito.
Sa larangan ng pagsusulat higit siyang kilala sa
pagsusulat ng maikling kwento at nobela samantalang ang
kanyang asawang si Edith ay kinigigiliwan sa larangan ng
panulaan.
Isa si Edilberto Tiempo sa mga manunulat na
nagpapahalaga sa moralidad at integridad. Naniniwala syang
upang mapanatili ang integridad sa sarili ay kailangan ang
