1. Rannsókn á lestrarvenjum og
viðhorfum barna til lesturs og
notkun barnabókmennta í skólastarfi
Guðmundur Engilbertsson
LNÁ0155

2. Markmið og fyrirætlanir
• Markmiðin:
– greina stöðu og hlutverk barnabókmennta í kennslu, námi og
daglegu lífi barna á aldrinum 8–11 ára og miðla þeirri þekkingu.
– greina og bera saman lestrarvenjur evrópskra barna.
– bera saman náms- og kennsluaðferðir og stöðu
bókmenntalesturs meðal barna.
– safna gögnum fyrir frekari rannsóknir og þróunarstarf á þessu
sviði.
– búa til vefsíðu til að kynna niðurstöður og skapa
umræðuvettvang um efnið.
– halda ráðstefnu um efnið og verkefnið fyrir evrópskt fræðifólk
og kennara.
– gefa út leiðbeiningar um kennslu, viðmið um val á lesefni til
kennslu og leiðir til að vekja evrópskt samfélag til aukinnar
vitundar um gildi lesturs og barnabókmennta.

3. Rannsóknaraðilar
• Háskólinn á Akureyri
 Guðmundur Engilbertsson og Kristín Aðalsteinsdóttir
• University of the West of England Bristol
 Catherine Butler, Penelope Harnett, Elizabeth Newman og
Jane Carter
• Universidad de Murcia
 Purificatión Sánches og Pascualf Perez
• Gazi Universitesi Ancara
 Ayten Kiris og Hamza Keles

4. Samstarfið í upphafi
• Fyrsti fundur á Spáni í nóvember 2009
– Rannsakendur kynntu væntingar sínar til
verkefnisins
– Mótuð var rannsóknarhugmynd með markmið
rannsóknar og væntingar rannsakenda í huga
– Skilningur á hugtökum ræddur (mjög mikilvægt)
• T.d. hugtök eins og fjölmenning og lesskilningur
– Umræða um lykilþætti í rannsókn
• Megindleg og eigindleg gagnaöflun

5. Samstarf og aðgerðir
• Annar fundur á Íslandi í febrúar 2010
– Undirbúningur að framkvæmd
– Mótun spurningalista og viðtalsramma
– Ákvarðanir vegna framkvæmdar
• 25–50 kennarar og 600–1000 nemendur í hverju landi
• 6 rýnihópar nemenda (4 í hverjum hópi) og 2 rýnihópar
kennara (6 í hvorum hópi) í hverju landi
• Áætlun um forprófun og lokagerð spurningalista og
viðtalsramma
– Framkvæmd í apríl og maí
• Forprófun og rannsókn
• Viðtöl og veflæg könnun (Survey Monkey)

6. Samstarf og úrvinnsla
• Þriðji fundur í Tyrklandi
í október 2010
– Helstu niðurstöður í
hverju landi og í heild
ræddar
– Gagnaúrvinnsla og
álitamál
– Efnisgrind skýrslu og
skipulag skrifa
– Umræða um
kennsluefnið
• Continious Professional
Development Packages
(cpd-packs)

8. Samstarf og niðurstöður
• Fundað í Bristol
– Farið yfir áfangaskýrslu
– Niðurstöður skoðaðar og
tengdar saman –
lokahönd lögð á
greiningu gagna
– Lokaskýrslan rædd, form
og inntak, samræmi
o.s.frv.
– Kennsluleiðbeiningar
– Tímaáætlun á vinnu fram
að skilum skýrslu

9. Vefsíða og afurðir
• Vefsíða rannsóknarverkefnis
– http://www.um.es/childrensliterature/site/
• Kennsluleiðbeiningar
– http://www.um.es/childrensliterature/site/mod/resou
rce/view.php?id=311
• Skýrsla
– http://www.um.es/childrensliterature/site/file.php/1/
Deliverables/LTCL_final_Report.pdf
• Einnig á vefsíðu miðstöðvar skólaþróunar
– http://www.unak.is/static/files/Skolathrounarsvid/lok
askyrsla%20LTCL.PDF

10. Meginniðurstöður
• Börn – nemendur
– Marktæk fylgni milli bókakosts á heimili og áhuga
barna á lestri. Bakgrunnsbreytan sem hefur mest áhrif
á svörun barna.
– Mikill meirihluti barna í Tyrklandi (80%) segist elska að
lesa en aðeins þriðjungur íslenskra barna
• Það kann að skýrast af orðalagi spurningar, við getum okkur
til að orðalagið að elska eitthvað hafi aðra merkingu hér á
landi en annarstaðar – nær lagi hefði verið að orða
svarmöguleikann á annan veg, t.d. líkar mjög vel.
– Mynd 12

11. frh
– Áhugi barna á lestri er nokkuð breytilegur eftir
landi, kyni og aldri. Stúlkur virðast áhugasamari
um lestur en drengir og þá virðist lestraráhugi
dvína eftir aldri.
• Mynd 13 og 14
– Um 7–10% nemenda, óháð landi, kyni eða aldri
hefur ekki áhuga á að lesa og við getum okkur
þess til að það séu börn sem eigi við
lestrarerfiðleika að stríða þótt fleiri skýringar kunni
að vera á því.

12. frh
– Börnin lesa að meðaltali rúman hálftíma á dag,
þau eldri aðeins lengur en þau yngri. Athygli vekur
að íslensku börnin eru barna óvissust um þann
tíma sem þau verja í lestur á dag – um helmingur
segist ekki átta sig á því.
• Mynd 16 og 17
– Líklega er lestur í fastari skorðum annars staðar –
lestur sem hefur tíma og stað
– Íslensku börnin lesa frekar að eigin frumkvæði eða
ekki eins venjubundið og börn annars staðar.

13. frh
– Íslensk börn virðast oftast barnanna venja komur
sínar á bókasöfn, einkum til að velja sér bækur.
Mjög fá börn á Íslandi fara ekki á bókasafn –
aðeins um 10% miðað við um 25–30% barna
annars staðar.
• Mynd 19
– Aðgengi að almenningsbókasöfnum og
skólabókasöfnum hér á landi virðist mjög gott,
sérstaklega þegar miðað er við Tyrkland

14. frh
– Niðurstöður sýna að börn eru mjög sjálfstæð hvað val
lesefnis varðar.
• Mynd 20
– Mestur áhugi á lesefni á áhugasviði, skemmtilegt efni,
efni sem þau þekkja, t.d. bókaflokka eða höfunda.
• Mynd 18, 23, 24
– Meirihluti sækir í að lesa aftur bækur sem þau hafa
lesið, til að endurnýja upplifun sína og þá segjast þau
læra eitthvað nýtt.
• Mynd 21 og 22 og opin svör
• Rannsóknir benda til þess að endurlestur geti eflt
lestraröryggi yngri nemenda auk þess sem upplifunin getur
styrkt skemu sem nemandi byggir upp í huga sér af efninu

15. frh
– Börn vilja bækur sem leika á tilfinningastrengina
• Kitla hláturtaugar, eru ánægjulegar og spennandi
• Þar sem þau upplifa sögupersónur sem vini
• Ævintýri, fantasíur, skemmtilegar sögur
• Mynd 25 og 29
– Sögupersónur geta verið alls konar
• Töfraverur, ævintýraverur
• Dýr
• Önnur börn
– Stúlkur vilja frekar að það séu stúlkur og drengir vilja að það séu
drengir
• Mynd 26 og 27

16. frh
– Mikill meirihluti barna (minnst 70% og mest 96%)
hefur yndi af að vinna með barnabókmenntir sem
efnivið í skólastarfi.
• Þeim finnst þau auka veraldlega þekkingu sína, fá nýjar
hugmyndir til að hugsa um og læra ný orð
• Mynd 33
– Íslensk börn skrifa sjaldnar (ríflega 50%) um það sem
þau lesa í skólanum en börn í hinum löndunum
þremur (80–90%).
• Þarf ekki að þýða að minni áhersla sé lögð á ritun hér en
annarstaðar en bókmenntir virðast alla vega ekki vera
efniviður eða grunnur að ritun í jafn ríkum mái hérlendis
– Hvað segið þið um það?

17. frh
– Athygli vekur að íslensk börn virðast síður en
önnur börn telja sig læra að mynda sér skoðanir á
lesefni, að lesa fjölbreytt efni, að tengja saman
mismunandi lesefni og finnast lesturinn gagnlegur
• Mynd 34, sjá öll löndin
– Ástæðan hlýtur að tengjast vinnubrögðum í
skólanum, þ.e. hvernig unnið er með bókmenntir
og texta.
– Eða hvað segið þið?

18. Umræða
• Hvernig viljið þið túlka í heild niðurstöður hér
að framan með lestrarhvetjandi eða
læsisstyðjandi umhverfi í huga?
– Ræðið 2 til 4 saman og hafið þess vegna í huga
draumaskóla eða draumaaðstæður.
– Setjið saman stutta greinargerð – yfirlýsingu eða
stefnumörkun (þið getið tínt fleira til en
niðurstöður úr rannsókninni).
• Hafið skoðanir! Takið afstöðu!

19. frh
• Kennarar
– Í öllum löndunum lesa kennarar oft og títt fyrir nemendur
sína, einkum í því skyni að efla áhuga þeirra á lestri.
• Mynd 44, 63
– Þeir segja auk þess að nemendur lesi mikið í skólanum
• Mynd 62
– Kennurum finnst mikilvægt að lesa og kynna bækur sem
breikka sjóndeildarhring barnanna, sem efla hugsanlega
skilning barna á sjálfum sér, fela í sér siðferðileg og
tilfinningaleg leiðarstef og yfirhöfuð að börn kynnist
góðum bókmenntum.
• Mynd 50, 51, 52, 53

20. frh
– Kennarar nota barnabókmenntir einnig til:
• Að efla orðaforða barna (sérstaklega á Íslandi), efla
leikni í tungumálinu, kenna lestur, efla lesskilning og til
skemmtunar
• Mynd 44
– Oft marktækur munur milli landa, stundum eftir kyni og aldri
– Íslenskir kennarar og eldri kennarar líklegri en þeir
yngri til að mæla með bókum eftir höfunda sem
taka á málefnum er varða börn
• Mynd 58

21. frh
– Kennarar telja almennt að kennarar og foreldrar beri
ábyrgð á að efla áhuga barna á bókmenntum og lestri
en kennarar á Spáni, í Englandi og í Tyrklandi telja að
fleiri bera slíka ábyrgð, s.s. systkini, fjölmiðlar,
bekkjarfélagar og vinir – en undir það taka ekki
íslenskir kennarar.
• Myndir 65, 66, 67, 69, 70
• Þennan mun er mjög áhugavert að skoða frekar – er talið að
ábyrgð helstu forsjáraðila barna firri aðra ábyrgð hérlendis?
Er litið frekar á þetta sem samábyrgð annars staðar?
– Hvað haldið þið?

22. frh
– Á Englandi og Spáni tengja kennarar notkun
barnabókmennta við ákvæði námskrár (96–100%)
en einungis ríflega helmingur kennara á Íslandi og í
Tyrklandi.
– Er ástæða til að skýra stöðu barnabókmennta í
námi og kennslu í aðalnámskrá?

23. frh
– Enskir kennarar virðast nota barnabókmenntir
með fjölbreyttari hætti en aðrir kennarar.
– Aðrir kennarar virðast leggja höfuðáherslu á
lesskilning og þætti er varða lesturinn sjálfan en
enskir kennarar nota efniviðinn til að víkka
sjóndeildarhring barna, efla sjálfskilning þeirra og
tengja börn og veruleika þeirra við bókmenntir.

24. frh
– Tyrknesku kennararnir fá minni fræðslu um
barnabókmenntir í sínu kennaranámi eða í
gegnum sí- og endurmenntun að námi loknu. Þeir
eru auk þess yngri og reynsluminni en aðrir
kennarar.
• Myndir 38, 39 og 41, 42
• Kennarar fræðast um bókmenntir og kennslu í
kennaranámi og sí- og endurmenntun. Hvernig er því
háttað hér á landi að ykkar mati? Hvaða fræðslu hafið
þið t.d. fengið eða sjáið fram á að fá?

25. frh
– Íslensku kennararnir virðast fylgjast mjög vel með
útgáfu barnabóka og kynna sér þær – mun frekar
en aðrir kennarar.
• Frétta af þeim, lesa bæklinga ..
• Lesa bækurnar
– Aðeins ríflega helmingur íslensku kennaranna
segja að í skólastofunum séu leskrókar eða leshorn
en slíkt virðist nánast alsiða í hinum löndunum
þremur (yfir 90%).
• Mynd 55

26. frh
• Hugleiðingar um
– lestur, áhugahvöt, lestrarhvetjandi
umhverfi/skilyrði
– aðferðir til að efla samræðu til náms, ritun,
lesskilning og orðaforða
– Draumaskólinn? Hvernig býr hann að þessu?