Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.doc

Dịch vụ viết thuê đề tài – KB Zalo/Tele 0917.193.864 – luanvantrust.com
Kham thảo miễn phí – Kết bạn Zalo/Tele mình 0917.193.864
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN ĐỨC TRUNG
PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
TRONG HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
TẠI VIỆT NAM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: LUẬT KINH DOANH
Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học: QH - 2012-L
Người hướng dẫn: PGS. TS. NGUYỄN BÁ DIẾN
Hà Nội
1

LỜI CẢM ƠN
Không có sự thành công nào mà không gắn liền với những giúp đỡ, hỗ trợ
dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp của người khác. Trong suốt thời gian
4 năm từ khi bắt đầu học tập ở giảng đường Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà
Nội đến nay, tôi cảm thấy vô cùng may mắn vì đã nhận được rất nhiều sự quan
tâm, dìu dắt của các thầy, các cô, sự giúp đỡ của các ban ngành, các bộ môn tạo
điều kiện trong quá trình học tập của chúng em. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất,
tôi xin gửi đến quý Thầy Cô Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, những
người đã và đang làm công tác giảng dạy với tâm huyết, với lòng yêu nghề và
sự tận tụy trong việc truyền đạt kiến thức đến các thế hệ sinh viên, sự kính trọng
và lời cảm ơn chân thành.
Được sự phân công của Bộ môn Luật Kinh doanh và sự đồng ý hướng dẫn
của thầy giáo PGS. TS. Nguyễn Bá Diến, tôi đã thực hiện khóa luận tốt nghiệp
đại học với đề tài “Pháp luật về Bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập
khẩu phế liệu tại Việt Nam”.
Để hoàn thành bài khóa luận này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến
các thầy cô, đội ngũ cán bộ tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội đã hướng
dẫn tận tình và tạo mọi điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu trong suốt thời
gian qua.
Xin gửi lời chân thành cảm ơn đến thầy giáo PGS. TS. Nguyễn Bá Diến
đã tận tình, chu đáo hướng dẫn tôi thực hiện đề tài khóa luận tốt nghiệp này.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè, những người
thân yêu đã luôn ủng hộ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành khóa
luận tốt nghiệp này.
2

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện khóa luận, nhưng
với vốn kiến thức khiêm tốn và kinh nghiệm vẫn còn nhiều hạn chế vì vậy, bài
khóa luận không tránh khỏi còn nhiều thiếu sót. Tôi rất mong nhận được các ý
kiến đóng góp của quý Thầy Cô cũng như bạn đọc để khóa luận tốt nghiệp có
thể hoàn thiện hơn trong tương lai.
Xin chân thành cảm ơn!
Sinh viên
Nguyễn Đức Trung
3

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan: Khóa luận tốt nghiệp, với đề tài: “Pháp luật về Bảo vệ môi
trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu” là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, không sao chép bất kỳ tài liệu nào. Các tài liệu trong khóa luận được
thu thập từ các nguồn thực tế, công bố trên sổ sách, báo cáo, bài viết, được trích
dẫn trung thực, có chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch, có tính kế thừa, phát
triển từ các tài liệu, tạp chí, các công trình nghiên cứu đã được công bố, các
website,…
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về bài khóa luận tốt nghiệp của mình.
Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2016
Sinh viên
Nguyễn Đức Trung
4

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... 1
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... 4
MỤC LỤC........................................................................................................... 5
DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT......................................................... 7
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 8
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài: ............................................... 8
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ........................................... 9
3. Mục tiêu nghiên cứu: ............................................................................. 10
4. Phương pháp nghiên cứu: ...................................................................... 10
5. Cấu trúc bài khoá luận: ......................................................................... 11
PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 12
CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NHẬP
KHẨU PHẾ LIỆU TẠI VIỆT NAM .............................................................. 12
1. Một số khái niệm .................................................................................... 12
1.1. Khái niệm môi trường, bảo vệ môi trường: ....................................... 12
1.2. Nhập khẩu phế liệu: ........................................................................... 14
2. Vai trò của hoạt động nhập khẩu phế liệu và pháp luật về BVMT trong
nhập khẩu phế liệu .........................................................................................17
2.1. Vai trò của hoạt động nhập khẩu phế liệu...........................................17
2.2. Vai trò của pháp luật bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu .. 20
3. Cơ sở pháp lý của hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.............21
3.1. Hệ thống văn bản pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế liệu tại
Việt Nam ....................................................................................................21
3.2. Hệ thống các điều ước quốc tế về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu
phế liệu mà Việt Nam tham gia..................................................................23
5

CHƯƠNG II: PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG HOẠT
ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU .................................................................. 24
1. Pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam ................. 24
1.1. Các loại phế liệu được nhập khẩu ...................................................... 24
1.2. Chủ thể nhập khẩu phế liệu: ............................................................... 32
1.3. Trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong quản lý hoạt động nhập
khẩu phế liệu vào Việt Nam .......................................................................36
1.4. Xử lý vi phạm trong hoạt động nhập khẩu phế liệu ........................... 42
2. Việc thực thi Công ước Basel tại Việt Nam ........................................... 50
3. Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu ở
một số quốc gia trên thế giới..........................................................................52
3.1. Trung Quốc .........................................................................................52
3.2. Nhật Bản..............................................................................................54
CHƯƠNG III: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ
MÔI TRƯỜNG TRONG HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU TẠI
VIỆT NAM VÀ CÁC KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT.............57
1. Thực trạng áp dụng pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế liệu ......57
2. Bất cập trong pháp luật về BVMT đối với hoạt động nhập khẩu phế liệu
tại Việt Nam....................................................................................................60
2.1. Chồng chéo, phi thực tế trong quy định của pháp luật .......................60
2.2. Thiếu quy định pháp luật.....................................................................62
2.3. Bất cập trong phương án xử lý hàng hoá vi phạm ..............................62
2.4. Thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý ......................................63
2.5. Chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe.........................................................63
3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật..............................................................64
3.1. Giải pháp về mặt pháp lý ....................................................................64
3.2. Tăng cường công tác quản lý ..............................................................66
3.3. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục......................................67
KẾT LUẬN .......................................................................................................69
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................70
6

DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT
STT Từ viết tắt Nội dung viết tắt
1 BVMT Bảo vệ môi trường
2 BLHS Bộ luật Hình sự
3 AQSIQ
Tổng cục kiểm dịch – thanh tra và giám
sát chất lượng Trung Quốc
4 ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
5 WTO Tổ chức thương mại thế giới
7

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài:
Trong những năm gần đây, Việt Nam đang từng bước thực hiện công nghiệp
hoá, hiện đại hoá nền kinh tế, lấy ngành công nghiệp làm nền tảng. Tuy nhiên,
bên cạnh những đóng góp đối với nền kinh tế nước nhà, sự phát triển nhanh
chóng của các ngành sản xuất trong thời gian qua đã dẫn đến những ảnh hưởng
tiêu cực không hề nhỏ trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là tác động tiêu cực tới môi
trường. Nhằm tạo điều kiện để các doanh nghiệp có thể chủ động trong việc tìm
nguồn nguyên liệu sản xuất đồng thời giảm thiểu dần những tác động xấu đến
môi trường sống và bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên đang dần cạn kiệt,
Việt Nam đã đưa ra chủ trương cho phép nhập khẩu phế liệu để phục vụ sản
xuất trong nước. Chính sách này đã xuất hiện trong quy định pháp luật của một
số nước trên thế giới và mang lại những hiệu quả đáng kể như: Trung Quốc,
Nhật Bản, Indonesia,…
Tại Việt Nam, chủ trương nhập khẩu phế liệu đã được Nhà nước đưa ra
nhằm đáp ứng nhu cầu của các ngành sản xuất và quy định trong Luật Bảo vệ
môi trường năm 2005 nhằm tạo ra hành lang pháp lý vừa tạo điều kiện thuận lợi
cho các tổ chức, cá nhân trong nước phát triển sản xuất, vừa xây dựng nên
khuôn khổ pháp luật nhằm mục đích quản lý một cách chặt chẽ hoạt động này.
Tuy nhiên, sau 10 năm được đưa vào thực hiện, bên cạnh những điểm tích cực
mà chính sách này mang lại từ nguồn nguyên vật liệu tái chế thì đã bộc lộ khá
nhiều lỗ hổng trong công tác kiểm soát hoạt động nhập khẩu phế liệu. Làm sao
để cân bằng được giữa lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường? Đó là bài toán cần
tìm lời giải đáp từ các cơ quan quản lý nhà nước.
Trên cơ sở những vấn đề phát sinh trong quy định về hoạt động nhập khẩu
phế liệu ở Việt Nam, việc nghiên cứu thực trạng của hoạt động này, qua đó
8

vạch ra những định hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý là vô
cùng cần thiết để đảm bảo thực hiện công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá
gắn liền với mục tiêu phát triển bền vững chung của thế giới. Đề tài: “Pháp luật
về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu ở Việt Nam” nhằm giải quyết
những vấn đề trên.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
2.1. Đối tượng:
Trong phạm vi của một đề tài khoá luận, nội dung bài nghiên cứu hướng tới
một số đối tượng chủ yếu sau đây:
- Các chủ thể trong hoạt động nhập khẩu phế liệu theo quy định của pháp
luật Việt Nam;
- Các loại phế liệu và điều kiện nhập khẩu phế liệu ở nước ta;
2.2. Phạm vi:
- Phạm vi về nội dung: Bài khoá luận tập trung nghiên cứu thực trạng hoạt
động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam trong thời gian qua cũng như thực tiễn
công tác quản lý vấn đề này. Trên cơ sở đó, bài nghiên cứu đưa ra những định
hướng nhằm khắc phục những yếu kém trong việc thực thi và quản lý hoạt động
nhập khẩu phế liệu, đồng thời đề xuất những giải pháp trong việc xây dựng
pháp luật nhằm hoàn thiện những quy định trong lĩnh vực này. Hoạt động nhập
khẩu phế liệu có mối liên hệ và sự tác động lớn đến nhiều lĩnh vực khác nhau
của cuộc sống. Trong phạm vi của một bài khoá luận, tôi sẽ tập trung đề cập tới
những vấn đề liên quan đến pháp luật về nhập khẩu phế liệu trong lĩnh vực bảo
vệ môi trường.
- Phạm vi về không gian: Bài khoá luận được thực hiện trên cơ sở nghiên
cứu quy định về hoạt động nhập khẩu phế liệu trong phạm vi cả nước, có tham
khảo các quy định pháp luật của một số quốc gia, tổ chức trên thế giới.
9

- Phạm vi về thời gian: Bài viết tập trung nghiên cứu về hoạt động nhập
khẩu phế liệu kể từ khi pháp luật Việt Nam quy định về lĩnh vực này.
3. Mục tiêu nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu nhằm hướng tới các mục tiêu sau:
- Đánh giá những điểm tích cực và tiêu cực từ thực trạng hoạt động nhập khẩu
phế liệu ở Việt Nam đối với sự phát triển kinh tế và tác động tới môi trường;
- Đánh giá thực trạng áp dụng các quy định về hoạt động trên trong việc thực
thi và quản lý vấn đề nhập khẩu phế liệu ở Việt Nam;
- Đề xuất biện pháp khắc phục những điểm hạn chế và hoàn thiện pháp luật
bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu ở Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu:
Trong qúa trình nghiên cứu, bài khoá luận đã sử dụng phương pháp nghiên
cứu của ngành khoa học xã hội nói chung và của ngành luật học nói riêng như:
- Phương pháp phân tích – tổng hợp: Các thông tin liên quan đến công tác
quản lý môi trường làng nghề được thu thập từ các kênh thông tin khác nhau,
kết hợp những số liệu thực tế được tổng hợp. Trên cơ sở đó, các thông tin được
phân tích, đánh giá để đưa ra những ưu điểm, nhược điểm và kiến nghị những
giải pháp hữu hiệu nhất.
- Phương pháp so sánh: Bên cạnh việc phân tích, tổng hợp, việc đánh giá
thông tin còn dựa vào quá trình so sánh, đối chiếu giữa các đối tượng tương
đồng để từ đó có được những nhận xét tổng quan nhất.
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện đề tài khoá luận, tôi đã tiếp thu có chọn
lọc kết quả của các công trình đã công bố; các đánh giá, tổng kết của các cơ
quan chuyên môn và các chuyên gia về những vấn đề có liên quan đến các vấn
10

đề nghiên cứu trong đề tài này; thông qua đó đưa ra những căn cứ cụ thể, chính
xác để giải quyết vấn đề đặt ra.
5. Cấu trúc bài khoá luận:
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung bài khoá luận gồm 03 chương chính:
Chương I: Những vấn đề lý luận về hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam
Chương II: Pháp luật về BVMT trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt
Nam
Chương III: Thực trạng áp dụng về BVMT trong nhập khẩu phế liệu tại Việt
Nam và các kiến nghị hoàn thiện pháp luật.
11

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
TẠI VIỆT NAM
1. Một số khái niệm
1.1. Khái niệm môi trường, bảo vệ môi trường:
1.1.1. Môi trường:
Môi trường là một khái niệm rất rộng và được sử dụng trong rất nhiều lĩnh
vực khác nhau. Khái niệm “môi trường” được nhắc đến thường xuyên trên các
phương tiện thông tin đại chúng. Theo đó, có rất nhiều quan điểm khác nhau về
khái niệm môi trường:
Theo nghĩa rộng, môi trường có thể hiểu là tất các các nhân tố tự nhiên và xã
hội cần thiết cho sự sinh sống, sản xuất của con người, bao gồm: tài nguyên
thiên nhiên, không khí, đất, nước, ánh sáng…, và các quan hệ xã hội. Nhà bác
học Albert Einstein đã định nghĩa rằng: “Môi trường là những gì ngoài tôi”.
Như vậy, môi trường là toàn bộ các vật thể hữu sinh và vô sinh cũng như sự
tương tác giữa chúng.
Quan điểm về môi trường nhìn từ góc độ sinh học là những quan điểm phổ
biến:
“Môi trường là tập hợp các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học, kinh tế-xã hội
bao quanh và tác động tới đời sống và sự phát triển của một cá thể hoặc một
cộng đồng người” (UNEP-Chương trình môi trường của Liên hiệp quốc, 1980).
Trong Báo cáo toàn cầu năm 2000 đã đưa ra khái niệm môi trường như sau:
“Theo tự nghĩa, môi trường là những vật thể vật lý và sinh học bao quanh loài
12

người. Con người cần đến sự hỗ trợ của môi trường xung quanh để sống,…,
mối quan hệ giữa loài người và môi trường chặt chẽ đến mức mà sự phân biệt
cá thể con người và môi trường bị xoá nhoà đi”1
.
Trong lĩnh vực khoa học pháp lý, khái niệm môi trường được hiểu theo
nghĩa hẹp hơn. Đó là mối quan hệ giữa con người và các điều kiện tác động tới
sự sống của con người, gồm những yếu tố, hoàn cảnh, điều kiện tự nhiên và
điều kiện vật chất nhân tạo bao quanh con người. Khoản 1 Điều 3 Luật Bảo vệ
môi trường năm 2014 định nghĩa:“Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất
tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người
và sinh vật”.
“Môi trường được tạo thành bởi các yếu tố tự nhiên và yếu tố nhân tạo.
Trong đó, các yếu tố tự nhiên chủ yếu như không khí, đất, nước, ánh sáng, núi,
rừng, sông, hồ, biển, sinh vật, các hệ sinh thái đóng vai trò đặc biệt quan trọng
tới sự xuất hiện, tồn tại của con người và phát triển theo quy luật tự nhiên
nhưng cũng có thể chịu sự tác động nhất định của con người. Môi trường còn
được cấu thành bởi các yếu tố vật chất nhân tạo. Những yếu tố này được hình
thành trong quá trình con người khai thác, sử dụng các yếu tố tự nhiên để thoả
mãn các nhu cầu của mình. Đây là quá trình con người biến đổi, cải tạo thiên
nhiên để tạo ra cảnh quan, điều kiện sống mới.”2
Trong phạm vi đề tài nghiên cứu của bài khoá luận này, chúng ta sẽ nhìn
nhận khái niệm môi trường theo nghĩa hẹp, trong khuôn khổ của lĩnh vực khoa
học pháp lý.
1.1.2. Bảo vệ môi trường:
1,2
Ths. Trần Quang Huy: Giáo trình Luật Môi trường, Nxb Công an Nhân dân, Hà Nội - 2003
13

Từ điển Bách khoa Việt Nam định nghĩa: “Bảo vệ môi trường là tập hợp các
biện pháp giữ gìn, sử dụng hoặc phục hồi một các hợp lý sinh giới (vi sinh vật,
thực vật, động vật) và môi sinh (đất, nước, không khí, lòng đất, khí hậu,...),
nghiên cứu thử nghiệm thiết bị sử dụng tài nguyên thiên nhiên, áp dụng công
nghệ ít có hoặc không có phế liệu… nhằm tạo ra một không gian tối ưu cho
cuộc sống của con người. Ngoài ra, bảo vệ môi trường còn tạo ra điều kiện tinh
thần, văn hoá khiến cho đời sống con người được thoải mái”.
Theo Khoản 3 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2014: “Hoạt động bảo vệ môi
trường là hoạt động giữ gìn, phòng ngừa, hạn chế các tác động xấu đến môi
trường; ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, cải thiện,
phục hồi môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên nhằm giữ
môi trường trong lành.”
Như vậy, bảo vệ môi trường là tổng hợp của nhiều hoạt động bảo vệ môi
trường, nhằm gìn giữ “hệ thống các yếu tố vật tự nhiên và nhân tạo tác động đến
sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật”.
1.2. Nhập khẩu phế liệu:
1.2.1. Khái niệm phế liệu, chất thải, chất thải nguy hại:
 Phế liệu:
Dưới góc độ ngữ nghĩa, phế liệu được hiểu là những nguyên liệu bị bỏ đi,
không dùng đến nữa sau quá trình sử dụng. Theo cách hiểu này, phế liệu chỉ
phát sinh trong quá trình sản xuất của con người. Từ điển Tiếng Việt của Viện
Ngôn ngữ học định nghĩa: “Phế liệu là vật bỏ đi từ những nguyên liệu đã qua
chế biến”. Theo cách hiểu này, tất cả những vật chất phát sinh sau quá trình sử
dụng nguyên liệu bị chủ sở hữu bỏ đi đều trở thành phế liệu. Định nghĩa này đã
không đưa ra tiêu chí để phân biệt phế liệu với chất thải – là “rác và các vật bỏ
14

đi sau một quá trình sử dụng”. Phế liệu theo cách hiểu này là một dạng chất
thải.3
Khoản 16 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 định nghĩa phế liệu như
sau: “Phế liệu là vật liệu được thu hồi, phân loại, lựa chọn từ những vật liệu, sản
phẩm đã bị loại bỏ từ quá trình sản xuất hoặc tiêu dùng để sử dụng làm nguyên
liệu cho một quá trình sản xuất khác.” Như vậy, khái niệm phế liệu trong Luật
Bảo vệ môi trường 2014 đã đưa ra những tiêu chí rõ ràng hơn để một vật chất
trở thành phế liệu. Theo đó, phế liệu sẽ có các tiêu chí sau: Thứ nhất, đó là vật
liệu, sản phẩm, tức là những vật chất từ tự nhiên hoặc đã qua chế biến để có thể
sử dụng trong sản xuất. Thứ hai, chúng bị loại bỏ từ quá trình sản xuất hoặc tiêu
dùng. Điều này có nghĩa là vật chất hoặc sản phẩm đó đã không còn giá trị và bị
từ chối sử dụng trong quá trình sản xuất, tiêu dùng. Thứ ba, những vật liệu, sản
phẩm nói trên chỉ trở thành phế liệu khi nó được thu hồi, phân loại, lựa chọn
dùng làm nguyên liệu cho một quá trình sản xuất khác.
 Chất thải:
Khoản 12 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 quy định: “Chất thải là
vật chất được thải ra từ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt động
khác.”
Theo đó, có thể thấy một vật chất để trở thành chất thải thì phải đáp ứng các
tiêu chí sau: Thứ nhất, chất thải phải là vật chất. Khoản 10 Điều 3 Luật Bảo vệ
môi trường năm 2005 còn ghi nhận một cách cụ thể như sau: “Chất thải là vật
chất ở thể rắn, lỏng, khí được thải ra từ sản xuất, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt
động khác”. Như vậy, những yếu tố phi vật chất không thể là chất thải. Thứ hai,
3
Ths Luật học Nguyễn Văn Phương, Đại học Luật Hà Nội – Khái niệm phế liệu và bản chất pháp lý của phế
liệu, Tạp chí KHPL số 38/2007.
15

những vật chất đó phải được thải ra trong quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch
vụ, sinh hoạt hoặc các hoạt động khác, nghĩa là mọi vật chất được thải ra trong
các hoạt động của chủ sở hữu đều được coi là chất thải.
Để thấy được mối quan hệ giữa phế liệu và chất thải, thông qua những khái
niệm nêu trên, ta có thể thấy: Các yếu tố để trở thành chất thải bao gồm vật chất
được thải ra trong quá trình sản xuất, sinh hoạt,… trong đó có các vật liệu, sản
phẩm bị loại bỏ mà được thu hồi dùng làm nguyên liệu cho quá trình sản xuất
khác. Bên cạnh đó, khái niệm chất thải không đề cập tới giá trị sử dụng của vật
chất sau khi bị loại bỏ: hoặc là xử lý, tiêu huỷ hoặc là tái sử dụng làm nguyên
liệu sản xuất,… Như vậy, nội hàm của khái niệm chất thải bao quát hơn khái
niệm phế liệu và phế liệu là một trong các dạng của chất thải. Việc phân biệt rõ
ràng sự khác nhau giữa phế liệu, chất thải và chất thải nguy hại có ý nghĩa quan
trọng trong việc hỗ trợ cho công tác kiểm tra, kiểm soát hàng hoá nhập khẩu vào
lãnh thổ Việt Nam.
 Chất thải nguy hại:
“Chất thải nguy hại là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, lây nhiễm, dễ
cháy, dễ nổ, gây ăn mòn, gây ngộ độc hoặc có đặc tính nguy hại khác” (Khoản
13 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2014). Như vậy, thông qua định nghĩa trên,
vật chất được xác định là chất thải nguy hại thì bên cạnh vật chất đó có mang
các đặc tính của chất thải mà trong thành phần phải chứa các yếu tố có thể gây
nguy hiểm cho con người và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng như: các chất
độc hại, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm, gây ngộ độc hoặc
các đặc tính nguy hại khác.
1.2.2. Khái niệm nhập khẩu phế liệu:
16

- Nhập khẩu: Theo khoản 2 Điều 28 Luật Thương mại 2005: “Nhập khẩu
hàng hoá là việc hàng hoá được đưa vào lãnh thổ Việt Nam từ nước ngoài hoặc
từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải quan
riêng theo quy định của pháp luật”.
- Nhập khẩu phế liệu:
Từ định nghĩa “phế liệu” và “nhập khẩu” nói trên có thể hiểu nhập khẩu phế
liệu như sau: Nhập khẩu phế liệu là việc phế liệu được đưa vào lãnh thổ Việt
Nam từ nước ngoài hoặc từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được
coi là khu vực hải quan riêng theo quy định của pháp luật.
1.2.3. Pháp luật về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu
Từ những quan điểm về nhập khẩu phế liệu và bảo vệ môi trường đã phân
tích ở trên, pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu
có thể hiểu như sau:
Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu là hệ
thống các quy phạm pháp luật do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành
điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình bảo vệ môi trường tránh khỏi
các tác động tiêu cực do hoạt động nhập khẩu phế liệu gây ra.
2. Vai trò của hoạt động nhập khẩu phế liệu và pháp luật về BVMT trong
nhập khẩu phế liệu
2.1. Vai trò của hoạt động nhập khẩu phế liệu
Hoạt động sản xuất kinh doanh trong thời kỳ hội nhập ngày càng được phát
triển, mở rộng trong khi đó các nguồn tài nguyên nói chung là các loại nguyên
liệu nói riêng có số lượng hạn chế và phân bổ không đồng đều giữa các quốc
gia. Vì vậy, hoạt động xuất khẩu và nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản
xuất là một trong những hình thức kinh doanh mang lại rất nhiều lợi ích. Bên
17

cạnh những lợi ích đối với nền kinh tế thì lợi ích xã hội từ hoạt động nhập khẩu
phế liệu cũng vô cùng quan trọng và đáng quan tâm. Chính vì những ý nghĩa
thiết thực đó mà nhiều loại phế liệu từ lâu đã được pháp luật nhiều quốc gia,
trong đó có Việt Nam cho phép nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất.
2.1.1. Ý nghĩa đối với môi trường
Trái đất là hành tinh giàu có về tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, nguồn tài
nguyên dồi dào ấy đang dần bị cạn kiệt trước sự khai thác một cách bừa bãi, vô
tội vạ của con người. Ông Martin, người đứng đầu Quỹ quốc tế bảo vệ động vật
hoang dã (WWF) phát biểu rằng: “Chúng ta đang tiêu tốn nguồn tài nguyên
nhanh hơn khả năng phục hồi của nó”.4
Khái niệm “tiêu tốn” trong câu phát
biểu của ông Martin nói lên rằng con người không chỉ đang sử dụng mà còn sử
dụng một cách lãng phí các tài nguyên thiên nhiên. Bởi lẽ đó, rừng bị khai thác
thành đồi trọc gây lũ lụt, sói mòn, các quặng kim loại dần dần biến mất, không
có khả năng tái tạo,... Trước tình hình đó, việc tiết kiệm các nguồn tài nguyên là
biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ chúng. Bên cạnh những phương pháp khai
thác một cách hợp lý hay sử dụng các nguồn năng lượng vô tận như: gió, ánh
sáng, nước biển,… thì việc sử dụng một cách triệt để những nguồn tài nguyên
đã khai thác, tránh dư thừa, lãng phí là một trong những biện pháp hữu hiệu
nhất. Hoạt động trao đổi phế liệu sản xuất, sinh hoạt giữa các quốc gia thông
qua hình thức xuất khẩu và nhập khẩu chính là cách thức tận dụng để tiết kiệm
tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả.
Bên cạnh đó, hoạt động đưa những phế liệu vào làm nguyên liệu cho một
quá trình sản xuất mới còn làm giảm một khối lượng lớn chất thải công nghiệp
và chất thải sinh hoạt ra môi trường tự nhiên, góp phần làm nhẹ đi gánh nặng
của môi trường. Đây cũng là một trong những biện pháp bảo vệ môi trường
4
Tài nguyên thiên nhiên đang cạn kiệt nhanh chóng – Vietbao.vn
18

được các quốc gia khuyến khích thực hiện, tương tự như hoạt động tái chế, tái
sử dụng những đồ dùng đã bỏ đi.
2.1.2. Ý nghĩa đối với kinh tế - xã hội
Trong xu hướng hội nhập quốc tế hiện nay, việc giao lưu, trao đổi hàng hoá
giữa quốc gia này với quốc gia khác không còn khó khăn nữa nhờ sự phát triển
của hệ thống mạng lưới giao thông quốc tế thuận tiện. Ngoài những hàng hoá là
những thành phẩm hoặc nguyên liệu thô được xuất nhập khẩu như trước đây,
ngày nay các nước đã nhận thức được nguồn lợi kinh tế từ các loại phế liệu,
mang bán cho các quốc gia đang thiếu thốn nguồn nguyên liệu. Điều này vừa
tránh được việc bỏ đi lãng phí một lượng lớn nguyên liệu thừa, vừa giảm ô
nhiễm môi trường đồng thời thu lại được một nguồn doanh thu không nhỏ.
Chính bởi lẽ đó, với sự phát triển của khoa học – kỹ thuật ngày nay, việc tận
dụng phế liệu trong sinh hoạt và sản xuất ngày càng trở nên phổ biến hơn trên
thế giới cũng như tại Việt Nam.
Là một đất nước với nền công nghiệp còn non trẻ, nền kinh tế đang trên đà
phát triển để hội nhập quốc tế, quá trình sản xuất kinh doanh của Việt Nam còn
gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là khó khăn về nguồn nguyên liệu. Phần lớn
các doanh nghiệp sản xuất tại nước ta lựa chọn giải pháp nhập khẩu phế liệu –
những sản phẩm đã được thải loại từ quá trình sản xuất, sinh hoạt để tái chế
thành nguồn nguyên liệu mới với hai lý do cơ bản: Một là nguồn nguyên liệu
trong nước không đủ cung cấp; Hai là giá thành phế liệu rẻ hơn rất nhiều so với
nguyên liệu nguyên chất. Ví dụ: Hạt nhựa nguyên chất được nhập khẩu với giá
thị trường dao động từ 20.000 đồng đến 25.000 đồng/kg. Trong khi đó, nguyên
liệu tái chế từ các sản phẩm nhựa đã qua sử dụng được bán với giá chỉ từ
19

10.000 đồng đến 15.000 đồng/kg.5
Trái ngược với tình trạng thiếu nguồn cung
nguyên liệu tại Việt Nam thì một số quốc gia khác lại đang cố gắng tìm giải
pháp xử lý, tiêu huỷ nguồn phế liệu dư thừa. Thay vì tốn kém thêm chi phí để
làm điều đó, xuất khẩu ra nước ngoài chính là biện pháp tối ưu. Tình trạng kẻ
thiếu người thừa đã ngày càng làm cho thị trường xuất, nhập khẩu phế liệu trở
nên nhộn nhịp hơn bao giờ hết.
2.2. Vai trò của pháp luật bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu
Là một lĩnh vực trong hệ thống pháp luật của Việt Nam, pháp luật về bảo vệ
môi trường nói chung và trong hoạt động nhập khẩu phế liệu nói riêng đóng vai
trò quan trọng trong việc xây dựng nên hành lang pháp lý điều chỉnh hành vi
của các chủ thể có liên quan.
Thứ nhất, pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế liệu là cơ sở pháp lý quy
định cơ cấu tổ chức cũng như quyền hạn và nhiệm vụ của các cơ quan quản lý
nhà nước trong lĩnh vực này. Toàn bộ các cơ quan quản lý nằm trong hệ thống
các cơ quan nhà nước nói chung và được tổ chức thống nhất từ trung ương tới
địa phương. Việc quy định như vậy tạo nên sự đồng bộ và thống nhất trong
công tác và thuận tiện cho hoạt động giám sát, kiểm tra.
Thứ hai, hệ thống các quy phạm pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế
liệu là các chuẩn mực ứng xử, quy định những khung giới hạn pháp lý đối với
các hành vi của cá nhân, pháp nhân hữu quan. Mọi hành vi vi phạm của các chủ
thể đều được xác định một cách chi tiết và có chế tài điều chỉnh phù hợp.
Thứ ba, những quy định này là cơ sở pháp lý cho xã hội hoá công tác bảo vệ
môi trường. Trên cơ sở các văn bản quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành,
5
Nhập khẩu rác thải “núp bóng” nhập phế liệu - http://www.nhandan.com.vn/xahoi/tin-tuc/item/7332802-.html
20

các cơ quan chức năng thực hiện theo đó để hoàn thành nhiệm vụ của mình.
Các công dân từ đó nâng cao ý thức giữ gìn môi trường chung của nhân loại.
3. Cơ sở pháp lý của hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam
Luôn đề cao mục tiêu phát triển bền vững, song con người đang hủy hoại trái
đất với sự phát triển lệch lạc, không có ý nghĩa lâu dài. Chúng ta sẵn sàng đánh
đổi sự biến đổi hệ sinh thái, sự suy thoái môi trường, sức khỏe của người dân để
có được một nền kinh tế lớn mạnh. Cho đến nay, khi địa cầu cất lên lời kêu cứu
thảm thiết, loài người nhận ra rằng, bảo vệ môi trường là nhiệm vụ sống còn của
mỗi quốc gia, mỗi dân tộc trên thế giới. Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ.
Việt Nam từ một nước với nền kinh tế kém phát triển chủ yếu dựa vào nông
nghiệp đến nay đã nằm trong danh sách các quốc gia đang phát triển và lớn
mạnh hơn trong tương lai theo đánh giá của bạn bè quốc tế. Tuy nhiên, ô nhiễm
môi trường chính là bước lùi so với sự phát triển kinh tế. Trên cơ sở vừa đáp
ứng đủ nguồn nguyên liệu đầu vào cho các doanh nghiệp, vừa tiết kiệm tối đa
tài nguyên thiên nhiên đang dần cạn kiệt, Nhà nước đã cho phép các doanh
nghiệp được nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất. Song
hành cùng các quyền lợi mà doanh nghiệp được hưởng, các nhà làm luật nước
ta còn xây dựng một hành lang pháp lý chặt chẽ để quản lý hoạt động nhập khẩu
phế liệu, giảm thiểu tối đa những ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường.
3.1. Hệ thống văn bản pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế liệu tại
Việt Nam
Ngày 19/12/1996, Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường và Bộ Thương
mại đã ban hành Thông tư Liên bộ số 2880/KCM-TM về việc Quy định tạm
thời đối với việc nhập khẩu phế liệu. Đây là điểm mốc quan trọng, đánh dấu
việc lần đầu tiên Việt Nam cho phép nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài nhằm
đáp ứng các nhu cầu về nguyên liệu sản xuất trong nước. Mặc dù chỉ là quy
21

định mang tính chất tạm thời, song so với tình hình lập pháp lúc bấy giờ, các
chế định trong thông tư này đã thể hiện khá bao quát và đầy đủ những nội dung
cần thiết. Trong suốt 20 năm, với rất nhiều thay đổi về kinh tế - xã hội, khoa
học – công nghệ và đặc biệt sự thay đổi về tình trạng môi trường, rất nhiều văn
bản pháp luật liên quan đến bảo vệ môi trường được sửa đổi, bổ sung để cập
nhật với tình hình thực tế hơn. Trong đó, các quy định về bảo vệ môi trường
trong hoạt động nhập khẩu phế liệu cũng được cụ thể hoá trong nhiều văn bản
quy phạm pháp luật, cụ thể bao gồm:
- Luật Bảo vệ môi trường 2014;
- Nghị định số 38/2015/NĐ-CP về quản lý chất thải và phế liệu;
- Thông tư 41/2015/TT-BTNMT về BVMT trong nhập khẩu phế liệu
làm nguyên liệu sản xuất;
- Thông tư 43/2010/TT-BTNMT Quy định Quy chuẩn quốc gia về môi
trường đối với phế liệu nhập khẩu;
- Thông tư 01/2013/TT-BTNMT quy định danh mục phế liệu được
phép nhập khẩu để làm nguyên liệu sản xuất.
- Quyết định số 73/2014/QĐ-TTg quy định danh mục phế liệu được
phép nhập khẩu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất;
- Nghị định số 179/2013/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong
lĩnh vực bảo vệ môi trường;
- Nghị định số 21/2013/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền
hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài nguyên và Môi trường;
- Luật Hải quan năm 2014;
- Luật Thương mại năm 2005;
- Bộ luật Dân sự năm 2005;
- Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009); Bộ luật Hình
sự năm 2015 (có hiệu lực từ ngày 01/07/2016).
22

Bên cạnh đó, còn rất nhiều các văn bản dưới luật khác do các cơ quan có
thẩm quyền cấp trung ương và địa phương ban hành, nhằm xây dựng các quy
định điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình thực hiện công tác bảo vệ
môi trường xung quanh hoạt động nhập khẩu phế liệu.
3.2. Hệ thống các điều ước quốc tế về bảo vệ môi trường trong nhập
khẩu phế liệu mà Việt Nam tham gia.
Việt Nam được công nhận là thành viên thứ 149 của Liên Hợp Quốc vào
năm 1977, gia nhập ASEAN năm 1995, trở thành thành viên của WTO từ năm
2007, đồng thời Việt Nam cũng tham gia nhiều tổ chức quốc tế song phương, đa
phương và ký kết nhiều điều ước, cam kết quốc tế, trong đó có các điều ước
quốc tế về vấn đề bảo vệ môi trường. Riêng các điều ước quốc tế đối với lĩnh
vực bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu thì có thể kể đến như:
- Công ước Basel về kiểm soát vận chuyển qua biên giới các phế thải
nguy hiểm và việc tiêu huỷ chúng;
- Hiệp định số 221 của WTO về rào cản kỹ thuật trong thương mại.
Ngoài ra, các điều ước quốc tế khác trong lĩnh vực kinh tế, môi trường tuy
không trực tiếp quy định đến hoạt động xuất, nhập khẩu phế liệu, song cũng vẫn
đề cập tới các tiêu chí của vấn đề bảo vệ môi trường liên quan đến các hoạt
động vận chuyển hàng hoá hay xử lý chất thải xuyên quốc gia,… Bên cạnh
những văn bản quy phạm pháp luật quốc gia thì các Công ước hay Hiệp định
quốc tế là những nguồn luật quan trọng, có ý nghĩa to lớn trong công tác bảo vệ
môi trường nói chung và trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam nói
riêng.
23

CHƯƠNG II
PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG HOẠT
ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
1. Pháp luật về BVMT trong nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam
1.1. Các loại phế liệu được nhập khẩu
1.1.1. Điều kiện của phế liệu nhập khẩu:
Như đã phân tích ở Chương I, phế liệu là một dạng của chất thải. Chính vì
vậy, nguồn nguyên liệu giá rẻ này cần được quản lý chặt chẽ khi nhập khẩu vào
Việt Nam để đề phòng những tác động tiêu cực không đáng có tới môi trường.
Tuỳ thuộc vào từng đặc trưng riêng về môi trường tự nhiên cũng như những
công nghệ tái chế phế liệu khác nhau của từng nước mà mỗi quốc gia có những
quy định khác nhau về loại phế liệu được nhập khẩu. Không phải bất kỳ loại
phế liệu nào cũng được đưa vào Việt Nam, chúng phải tuân thủ theo những điều
kiện nhất định. Khoản 1 Điều 76 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 quy định:
“Phế liệu nhập khẩu từ nước ngoài vào Việt Nam phải đáp ứng quy chuẩn kỹ
thuật môi trường và thuộc danh mục phế liệu được phép nhập khẩu do Thủ
tướng Chính phủ quy định”. Như vậy, phế liệu muốn nhập khẩu vào Việt Nam
phải thoả mãn hai điều kiện tiên quyết. Cụ thể như sau:
- Thứ nhất, phế liệu phải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật môi trường.
Quy chuẩn kỹ thuật môi trường là mức giới hạn của các thông số về chất
lượng môi trường xung quanh, hàm lượng của các chất gây ô nhiễm có trong
chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lý được cơ quan nhà nước có thẩm
quyền ban hành dưới dạng văn bản bắt buộc áp dụng để bảo vệ môi trường.6
Đối với phế liệu được nhập khẩu vào Việt Nam, những quy chuẩn kỹ thuật môi
6
Khoản 5 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2014.
24

trường được quy định cụ thể tại Thông tư số 43/2010/TT-BTNMT do Bộ Tài
nguyên và Môi trường ban hành ngày 29/12/2010 Quy định Quy chuẩn kỹ thuật
quốc gia về môi trường đối với phế liệu nhập khẩu. Theo đó, kèm theo thông tư
này là ba bộ quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với ba loại phế liệu phổ biến
nhất là: Phế liệu sắt, thép nhập khẩu (QCVN 31:2010/BTNMT), phế liệu nhựa
nhập khẩu (QCVN 32:2010/BTNMT), phế liệu giấy nhập khẩu (QCVN
33:2010/BTNMT). Nội dung những bộ quy chuẩn kỹ thuật này tập trung quy
định liên quan đến các đặc tính kỹ thuật của phế liệu, những loại phế liệu cụ thể
được phép và không được phép nhập khẩu, những phương pháp kiểm tra và các
cá nhân, cơ quan có thẩm quyền thực hiện các biện pháp đó.
Trên thực tế, ngoài ba loại có tên nêu trên, còn rất nhiều loại phế liệu khác
được các cơ sở kinh doanh mua lại từ nước ngoài để làm nguyên liệu sản xuất,
chẳng hạn như: thạch cao, đồng, gang, thuỷ tinh,… Vậy, phải chăng pháp luật
yêu cầu phải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật môi trường mà lại bỏ ngỏ rất nhiều đối
tượng ít phổ biến hơn? Đây là một điểm mới của Luật BVMT 2014 nhưng rõ
ràng vẫn bộc lộ điểm thiếu sót so với quy định tại Luật BVMT 2005. Nội dung
này tại khoản 1 Điều 43 Luật BVMT 2005 quy định:
“Phế liệu nhập khẩu phải đáp ứng các yêu cầu về bảo vệ môi trường sau đây:
a) Đã được phân loại, làm sạch, không lẫn những vật liệu, vật phẩm, hàng hoá
cấm nhập khẩu theo quy định của pháp luật Việt Nam hoặc điều ước quốc tế mà
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên;
b) Không chứa chất thải, các tạp chất nguy hại, trừ tạp chất không nguy hại bị
rời ra trong quá trình bốc xếp, vận chuyển;
...”
25

Hoạt động phân loại phế liệu mang một ý nghĩa vô cùng quan trọng. Khi các
loại phế liệu khác nhau được chia ra theo những đặc tính riêng sẽ tạo điều kiện
thuận lợi, dễ dàng trong công tác kiểm tra, đo đạc tại bộ phận hải quan. Quan
trọng hơn, việc phân loại làm hạn chế tối đa khả năng xúc tác, kết hợp giữa
nhiều loại khác nhau tạo nên các hợp chất có hại cho môi trường. Thêm vào đó,
việc làm sạch là yếu tố bắt buộc khi nhập khẩu phế liệu. Bản chất của phế liệu
là chất thải, bởi vậy nhập khẩu phế liệu bẩn không khác nào đưa các nguồn ô
nhiễm vào Việt Nam, gây ảnh hưởng cho thiên nhiên và sức khoẻ con người.
Ngoài ra, những vật liệu, vật phẩm, hàng hoá bị cấm nhập khẩu theo quy định
của pháp luật Việt Nam cũng như những điều ước quốc tế mà Việt Nam là
thành viên là những vật liệu, vật phẩm có thể tác động xấu tới môi trường, an
ninh quốc phòng, chính trị hay ảnh hưởng tới thuần phong mỹ tục của nước ta –
tất cả đều được ngăn chặn, tránh các trường hợp cá nhân, tổ chức lợi dụng việc
nhập khẩu phế liệu để đưa các mặt hàng đó vào lãnh thổ nước ta.
Phế liệu nhập khẩu vào Việt Nam theo Luật BVMT 2005 còn phải đáp ứng
điều kiện là không chứa các chất thải, các tạp chất nguy hại, trừ tạp chất không
nguy hại bị rời ra trong quá trình bốc xếp, vận chuyển. Các tạp chất nguy hại là
những tạp chất không đồng nhất về chất với phế liệu, bám dính vào phế liệu và
có tính nguy hại như: hoá chất độc, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, gây ăn mòn, gây
ngộ độc, chất thải y tế, các hợp chất hữu cơ có nguồn gốc động, thực vật có
nguy cơ gây bệnh tật, dịch bệnh.7
Mặc dù phế liệu xét về mặt bản chất cũng là
một dạng chất thải nhưng không phải tất cả các loại chất thải đều là phế liệu. Sở
dĩ phế liệu được phép nhập khẩu vì bản thân nó mang những giá trị nhất định có
thể khai thác, còn những chất thải khác đơn thuần chỉ là rác, không có giá trị sử
dụng hay tái chế.
7
Khái niệm “Chất thải nguy hại” – Khoản 13 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2014;
Khái niệm “Tạp chất và tạp chất nguy hại” – Mục 1.3.1. và 1.3.2 Quy chuẩn QCVN 31:2010/BTNMT ban hành
kèm theo Thông tư 43/2010/TT-BTNMT
26

Như vậy, qua phân tích ở trên ta thấy được tính khái quát cao của quy định
trong Luật BVMT 2005. Mặc dù những nội dung trong quy định này còn khá
chung chung, dễ khiến người thực hiện hiểu theo nhiều nghĩa, song điều luật
này đã bao quát được các đối tượng khác nhau của phế liệu nhập khẩu.
- Thứ hai, phế liệu phải nằm trong danh mục được phép nhập khẩu do Thủ
tướng Chính phủ ban hành:
Theo đó, một doanh nghiệp muốn nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài về Việt
Nam làm nguyên liệu sản xuất thì phế liệu đó phải có tên trong 36 loại phế liệu
được phép nhập khẩu liệt kê trong Phụ lục được ban hành kèm theo Quyết định
73/2014/QĐ-TTg ngày 19/12/2014 của Thủ tướng Chính phủ và Phụ lục I ban
hành kèm theo Thông tư số 01/2013/TT-BTNMT ngày 28/01/2013 của Bộ
trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường. Thêm vào đó, những phế liệu này phải
được nhập khẩu đúng chủng loại, dạng thức và sử dụng đúng mục đích theo quy
định.
Ví dụ: Đối với loại phế liệu: Mai, vỏ động vật thân mềm, động vật giáp xác
hoặc động vật da gai không xương sống được xác định và đảm bảo yêu cầu là:
Mai, vỏ các loại động vật thân mềm, động vật giáp xác hoặc động vật da gai
không xương sống, như: vỏ sò, vỏ ốc, vỏ trai,… đã được loại bỏ phần thịt và các
tạp chất khác, phơi khô (độ ẩm dưới 50%). Loại phế liệu này chỉ được phép
nhập khẩu để sử dụng làm nguyên liệu sản xuất các mặt hàng thủ công, mỹ
nghệ.8
Đối với các trường hợp doanh nghiệp nhập khẩu loại phế liệu mai, vỏ
động vật thân mềm nhưng không đảm bảo các tiêu chí như trên sẽ không đủ
điều kiện nhập khẩu vào Việt Nam.
1.1.2. Các loại phế liệu được phép nhập khẩu:
8
Phụ lục I Danh mục phế liệu được phép nhập khẩu từ nước ngoài để làm nguyên liệu sản xuất – Ban hành kèm
theo Thông tư số 01/2013/TT-BTNMT.
27

Một trong hai điều kiện tiên quyết để phế liệu được đưa vào lãnh thổ Việt
Nam theo con đường nhập khẩu là phải thuộc danh mục được cho phép. Quyết
định số 73/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 19/12/2014
đã quy định chi tiết 36 loại phế liệu được phép nhập khẩu vào Việt Nam làm
nguyên liệu sản xuất. Theo đó, các loại phế liệu đó bao gồm:
Số TT Tên phế liệu Mã HS
1 Thạch cao. 2520 10 00
2
Xỉ hạt nhỏ (xỉ cát) từ công nghiệp luyện sắt hoặc
2618 00 00
thép.
Các nguyên tố hóa học đã được kích tạp dùng trong
3 điện tử, ở dạng đĩa, tấm mỏng, hoặc các dạng tương 3818 00 00
tự.
4
Phế liệu và mẩu vụn của plastic (nhựa) từ polyme
3915 10 10
etylen (PE): Dạng xốp, không cứng.
5
3915 10 90
etylen (PE): Loại khác.
6
3915 20 10
styren (PS): Dạng xốp, không cứng.
7
3915 20 90
styren (PS): Loại khác.
8
Phế liệu và mảnh vụn của plastic (nhựa) từ polyme
3915 30 10
vinyl clorua (PVC): Dạng xốp, không cứng.
28

9 Phế liệu và mảnh vụn của plastic (nhựa) từ polyme
3915 30 90
vinyl clorua (PVC): Loại khác.
10 Phế liệu và mẩu vụn từ plastic (nhựa) khác. 3915 90 00
Giấy loại hoặc bìa loại thu hồi (phế liệu và vụn
11 thừa): Giấy kraft hoặc bìa kraft hoặc giấy hoặc bìa 4707 10 00
sóng, chưa tẩy trắng.
12
thừa): Giấy hoặc bìa khác được làm chủ yếu bằng
4707 20 00
bột giấy thu được từ quá trình hóa học đã tẩy trắng,
chưa nhuộm màu toàn bộ.
13
thừa): Giấy hoặc bìa được làm chủ yếu bằng bột
4707 30 00
giấy thu được từ quá trình cơ học (ví dụ, giấy in báo,
tạp chí và các ấn phẩm tương tự).
14 thừa): Loại khác, kể cả phế liệu và vụn thừa chưa 4707 90 00
phân loại.
15
Tơ tằm phế liệu (kể cả kén không thích hợp để quay
5003 00 00
tơ, xơ sợi phế liệu và xơ sợi tái chế).
16
Thủy tinh vụn và thủy tinh phế liệu và mảnh vụn
7001 00 00
khác; thủy tinh ở dạng khối.
17 Phế liệu và mảnh vụn của gang. 7204 10 00
29

18 Phế liệu và mảnh vụn của thép hợp kim: bằng thép
7204 21 00
không gỉ.
19
Phế liệu và mảnh vụn của thép hợp kim: Loại khác
7204 29 00
(khác vớiloại bằng thép không gỉ).
20 Phế liệu và mảnh vụn của sắt hoặc thép tráng thiếc. 7204 30 00
Phế liệu và mảnh vụn khác của sắt hoặc thép: Phoi
21
tiện, phoi bào, mảnh vỡ, vảy cán, phoi cắt và bavia,
7204 41 00
chưa được ép thành khối hay đóng thành kiện, bánh,
bó.
22
Phế liệu và mảnh vụn khác của sắt hoặc thép: Loại
7204 49 00
khác.
23 Thỏi đúc phế liệu (bằng sắt, thép, gang) nấu lại. 7204 50 00
24 Đồng phế liệu và mảnh vụn. 7404 00 00
25 Niken phế liệu và mảnh vụn. 7503 00 00
26 Nhôm phế liệu và mảnh vụn. 7602 00 00
27 Kẽm phế liệu và mảnh vụn. 7902 00 00
28 Phế liệu và mảnh vụn thiếc. 8002 00 00
29 Vonfram phế liệu và mảnh vụn. 8101 97 00
30 Molypden phế liệu và mảnh vụn. 8102 97 00
31 Magie phế liệu và mảnh vụn. 8104 20 00
30

32 Titan phế liệu và mảnh vụn. 8108 30 00
33 Zircon phế liệu và mảnh vụn. 8109 30 00
34 Antimon phế liệu và mảnh vụn. 8110 20 00
35 Mangan phế liệu và mảnh vụn. 8111 00 00
36 Crom phế liệu và mảnh vụn. 8112 22 00
Trước khi Luật BVMT 2005 có hiệu lực, pháp luật về BVMT trong hoạt
động nhập khẩu phế liệu quy định về những loại phế liệu được phép nhập khẩu
theo 4 nhóm gồm: nhóm kim loại và hợp kim, nhóm giấy và các-tông, nhóm
nhựa và nhóm thuỷ tinh với các đặc tính chung là: nguyên liệu thứ phẩm,
nguyên liệu vụn và vật liệu tận dụng. Các nhóm phế liệu trên được quy định tại
Quyết định số 03/2004/QĐ-BTNMT ngày 02/04/2004 của Bộ trưởng Bộ Tài
nguyên và Môi trường.
Ngày 08/09/2006, Quyết định số 12/2006/QĐ-BTNMT được Bộ trưởng Bộ
Tài nguyên và Môi trường ban hành để kịp thời cập nhật những thay đổi mới
trong Luật BVMT 2005 (có hiệu lực từ 01/07/2006). Vào thời điểm Luật
BVMT 2005 ra đời và dần được triển khai thực hiện thì Việt Nam đang trên bàn
đàm phán về việc gia nhập Tổ chức Thương mại Quốc tế (WTO). Hơn thế nữa,
chúng ta đang tham gia khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), những thay
đổi về mặt pháp lý có ý nghĩa lớn lao đối với Việt Nam hơn bao giờ hết. Số
lượng những loại phế liệu được phép nhập khẩu đã tăng lên đáng kể. Đặc biệt,
thay vì sắp xếp theo nhóm, Quyết định 12/2006/QĐ-BTNMT đã liệt kê 20 loại
phế liệu theo thứ tự mã số HS – mã số hàng hoá trong giao dịch quốc tế, bên
cạnh đó còn mô tả một cách chi tiết những phần nào của phế liệu được phép
nhập khẩu.
31

So với những quy định trong Luật Bảo vệ môi trường 1993 và Luật Bảo vệ
môi trường 2005 thì đạo luật hiện hành thể hiện nhiều điểm mới tiến bộ hơn
nhiều:
- Một là, số loại phế liệu được phép nhập khẩu tăng cao. Không phải 4
nhóm như quy định trong Luật BVMT 1993 hay 20 loại theo quy định tại Luật
BVMT 2005, hiện nay, Việt Nam cho phép nhập khẩu tới 36 loại phế liệu khác
nhau. Điều này cho thấy nền kinh tế Việt Nam đang dần được mở rộng, nguồn
cung nguyên liệu trong nước không đủ sức đáp ứng nhu cầu của các cơ sở sản
xuất, kinh doanh. Quan trọng hơn, việc cho phép nhập khẩu nhiều loại phế liệu
hơn chứng tỏ sự tiến bộ về khoa học, kỹ thuật trong công tác tái chế, xử lý phế
liệu tại nước ta.
- Hai là, cụ thể hoá những quy định về dạng thức, đặc tính và mục đích sử
dụng của từng loại phế liệu. Sự tăng lên về số lượng cũng đồng nghĩa với việc
đa dạng hơn các loại phế liệu nhập khẩu. Sự đa dạng ở đây không chỉ thể hiện ở
việc xuất hiện những loại phế liệu mới, trước đây chưa quy định mà còn thể
hiện ở sự phong phú trong dạng thức tồn tại của mỗi loại phế liệu được nhập
khẩu.
Đây là một trong những điểm mới đáng chú ý đối với quy định về bảo vệ
môi trường trong nhập khẩu phế liệu, cho thấy sự quan tâm sát sao hơn của các
cơ quan quản lý nhà nước, bước đầu ở phương diện pháp lý.
1.2. Chủ thể nhập khẩu phế liệu:
1.2.1. Các loại chủ thể được phép nhập khẩu phế liệu
Luật BVMT 2014 không quy định rõ các loại chủ thể được phép nhập khẩu
phế liệu từ nước ngoài vào Việt Nam làm nguyên liệu sản xuất. Tuy nhiên, Điều
32

55 Nghị định 38/2015/NĐ-CP đã ghi nhận các chủ thể được phép nhập khẩu
phế liệu bao gồm:
- “Tổ chức, cá nhân trực tiếp sử dụng phế liệu nhập khẩu làm nguyên
liệu sản xuất;
- Tổ chức, cá nhân nhận uỷ thác nhập khẩu cho tổ chức, cá nhân sử
dụng phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất.”
Đây là một điểm thay đổi nhỏ nhưng đáng chú ý so với quy định trong Luật
BVMT 2005. Khoản 2 Điều 43 luật này đã từng gây nhiều tranh cãi khi quy
định rằng: “Tổ chức, cá nhân trực tiếp sử dụng phế liệu làm nguyên liệu sản
xuất, tái chế phải có đủ các điều kiện sau đây mới được phép nhập khẩu phế
liệu…” Như vậy, xét về mặt ngôn từ có thể hiểu rằng chỉ có những tổ chức, cá
nhân trực tiếp sử dụng phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất, tái chế thì
mới được phép nhập khẩu phế liệu, còn những chủ thể khác thì không được
phép. Điều đáng nói là khi đạo luật này có hiệu lực thì vẫn không có văn bản
nào hướng dẫn cụ thể về vấn đề này. Phải chăng các nhà làm luật đã bỏ sót
những chủ thể khác? Sau gần 2 năm bàn cãi, với nhiều luồng quan điểm khác
nhau, ngày 30/08/2007, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng Bộ Công thương
ban hành Thông tư liên tịch số 02/2007/TTLT-BCT-BTNMT hướng dẫn thực
hiện điều khoản trên, bổ sung chủ thể được phép nhập khẩu phế liệu vào Việt
Nam làm nguyên liệu sản xuất.
1.2.2. Điều kiện của chủ thể nhập khẩu phế liệu:
Phế liệu là một loại hàng hoá đặc biệt bởi nó có khả năng làm ảnh hướng xấu
tới môi trường và sức khoẻ con người nếu việc nhập khẩu không đảm bảo đáp
ứng những tiêu chuẩn quy định. Chính vì vậy, các tổ chức, cá nhân để được
33

phép nhập khẩu phế liệu phải thoả mãn những điều kiện nhất định. Điều này
được quy định cụ thể tại khoản 2 Điều 76 Luật Bảo vệ môi trường 2014.
- Thứ nhất, tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu phải có kho, bãi dành riêng
cho việc tập kết phế liệu bảo đảm điều kiện về bảo vệ môi trường:
Phế liệu nhập khẩu từ nước ngoài vào Việt Nam theo đường cửa khẩu hoặc
cảng biển thường có số lượng lớn, mỗi lô hàng có thể lên tới hàng trăm tấn. Hơn
thế nữa, không phải phế liệu được nhập về là sẽ đưa tới cơ sở sản xuất tái chế
hay sử dụng ngay mà có thể sẽ phải chờ vài ngày, vài tuần, thậm chí cả năm.
Bởi lẽ đó, kho, bãi chứa hàng phế liệu là điều kiện đầu tiên mà bất kỳ chủ thể
nào cũng phải đáp ứng. Tuy nhiên, không giống như những kho chứa hàng
thông thường, những kho, bãi tập kết phế liệu nhập khẩu phải đảm bảo các tiêu
chuẩn về bảo vệ môi trường. Các tiêu chuẩn này được quy định chi tiết tại
khoản 1 Điều 56 Nghị định 38/2015/NĐ-CP.
- Thứ hai, chủ thể nhập khẩu phế liệu phải có công nghệ, thiết bị tái chế, tái
sử dụng phế liệu, xử lý tạp chất đi kèm phế liệu đạt quy chuẩn kỹ thuật môi
trường:
Việc đưa các phế liệu nhập khẩu vào sử dụng trong sản xuất chắc chắn phải
thông qua quá trình sơ chế, xử lý ban đầu để thu được nguồn nguyên liệu. Bởi
tính nhạy cảm của loại hàng hoá này mà những yêu cầu về công nghệ xử lý phế
liệu của các tổ chức, cá nhân nhập khẩu cũng được quy định khắt khe hơn. Để
đáp ứng điều kiện này, các doanh nghiệp phải đảm bảo có đủ khả năng về tài
chính, cơ sở vật chất và trình độ khoa học – công nghệ nhất định. Chính vì vậy
mà không phải bất kỳ cá nhân, tổ chức nào cũng được cấp phép nhập khẩu phế
liệu. Mặc dù vậy, để có được những nguồn nguyên liệu giá rẻ này, các cơ sở sản
xuất quy mô nhỏ vẫn có thể thuê hoặc mua lại nguyên liệu đã qua xử lý.
34

- Thứ ba, tổ chức, cá nhân phải ký quỹ bảo đảm phế liệu nhập khẩu theo quy
định:
Điều kiện này được ghi nhận như một trách nhiệm của chủ thể nhập khẩu
phế liệu trong Luật Bảo vệ môi trường 2014. Tuy nhiên, tại Điều 56 Nghị định
số 38/2015/NĐ-CP, việc ký quỹ bảo đảm là một điều kiện bắt buộc. Việc ký
quỹ này được thực hiện bởi cả 2 loại chủ thể: tổ chức, cá nhân trực tiếp sử dụng
phế liệu nhập khẩu và tổ chức, cá nhân uỷ thác nhập khẩu phế liệu. Dưới góc độ
thủ tục, đây là một trong những bước bắt buộc để được cấp phép nhập khẩu. Vì
vậy, ký quỹ bảo đảm phế liệu nhập khẩu là trách nhiệm, hơn thế, nó là điều kiện
để chủ thể được phép nhập khẩu phế liệu.
Đây là quy định mới so với Luật BVMT 2005. Mục đích của sự thay đổi này
là nhằm đảm bảo các tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu chịu trách nhiệm xử
lý rủi ro, nguy cơ ô nhiễm môi trường có thể phát sinh từ lô hàng phế liệu nhập
khẩu. Bắt đầu từ thời điểm ký quỹ, số tiền mà doanh nghiệp nộp kỹ quỹ sẽ được
cơ quan Nhà nước phong toả, quản lý và sử dụng số tiền đó trong trường hợp
phế liệu nhập khẩu không được thông quan hoặc không thể tái xuất, nó sẽ được
dùng để thanh toán những chi phí phát sinh khi xử lý phế liệu tại Việt Nam. Các
thủ tục liên quan đến việc kỹ quỹ bảo đảm được quy định tại các điều 58, 59 và
60 Nghị định 38/2015/NĐ-CP.
1.2.3. Trách nhiệm của các chủ thể nhập khẩu phế liệu:
Khoản 3 Điều 76 Luật Bảo vệ môi trường 2014 quy định về trách nhiệm của
các tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu như sau:
- Chỉ được nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất;
- Phải xử lý tạp chất đi kèm phế liệu đạt quy chuẩn kỹ thuật môi trường;
không được cho, bán tạp chất đi kèm phế liệu;
35

- Phải tái xuất phế liệu không đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật môi trường;
trường hợp không tái xuất được thì phải xử lý theo quy định của pháp luật về
quản lý chất thải;
- Thực hiện ký quỹ bảo đảm phế liệu nhập khẩu theo quy định của Chính
phủ.
Như vậy, quy định này một lẫn nữa đề cập tới những điều kiện quan trọng
của phế liệu nhập khẩu và chủ thể nhập khẩu phế liệu, đồng thời đưa ra phương
án xử lý phế liệu không đảm bảo theo quy định để các tổ chức, cá nhân có trách
nhiệm thực hiện.
1.3. Trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong quản lý hoạt động
nhập khẩu phế liệu vào Việt Nam
Phế liệu là một loại hàng hoá đặc biệt, lại được đưa vào lãnh thổ Việt Nam
theo con đường nhập khẩu nên bản thân nó chịu sự điều chỉnh của nhiều lĩnh
vực pháp lý khác nhau: môi trường, hải quan, thương mại,… đồng nghĩa với
việc hoạt động nhập khẩu phế liệu cũng nằm dưới sự quản lý của nhiều cơ quan
nhà nước như: cơ quan môi trường, cơ quan hải quan,…
1.3.1. Trách nhiệm của cơ quan môi trường:
Phế liệu luôn tiềm ẩn những nguy cơ có thể gây ô nhiễm môi trường. Một
doanh nghiệp có được cấp phép nhập khẩu hay không, một loại phế liệu có
được đưa vào lãnh thổ Việt Nam hay không đều dựa vào những quy chuẩn môi
trường nhất định. Vì vậy, các cơ quan quản lý nhà nước về môi trường có vai
trò đặc biệt quan trọng trong việc kiểm soát ô nhiễm từ hoạt động nhập khẩu
phế liệu.
- Cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu
phế liệu làm nguyên liệu sản xuất (gọi tắt là Giấy xác nhận):
36

Giấy xác nhận nói trên là loại giấy phép bắt buộc phải có bên cạnh Giấy
chứng nhận đăng ký kinh doanh của doanh nghiệp nếu doanh nghiệp muốn
nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam. Nội dung loại giấy phép này sẽ xác nhận cơ sở
đó có đủ các điều kiện về bảo vệ môi trường như đã phân tích ở mục 1.2.2 và
được phép nhập khẩu loại phế liệu cụ thể nào và khối lượng được phép nhập
khẩu vào Việt Nam làm nguyên liệu sản xuất. Giấy xác nhận này có thời hạn 02
năm kể từ ngày cấp.
Điều 3 Thông tư 41/2015/TT-BTNMT quy định về thẩm quyền của các cơ
quan môi trường trong việc cấp Giấy xác nhận này. Cụ thể như sau:
“1. Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp, cấp lại, thu hồi Giấy xác nhận đủ
điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản
xuất (sau đây gọi tắt là Giấy xác nhận) đối với các trường hợp sau:
a) Tổ chức, cá nhân trực tiếp sử dụng phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu
sản xuất có khối lượng phế liệu nhập khẩu quy định tại Phụ lục 1 ban hành kèm
theo Thông tư này;
b) Tổ chức, cá nhân nhận ủy thác nhập khẩu cho tổ chức, cá nhân sử dụng
phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất.
2. Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
(sau đây gọi tắt là Sở Tài nguyên và Môi trường) cấp, cấp lại, thu hồi Giấy xác
nhận đối với tổ chức, cá nhân trực tiếp nhập khẩu phế liệu để sử dụng làm
nguyên liệu sản xuất không thuộc các trường hợp quy định tại Khoản 1 Điều
này.”
Các chủ thể để được cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện nhập khẩu phế liệu phải
nộp hồ sơ theo quy trình được quy định tại Điều 4 và Điều 5 Thông tư này.
37

- Kiểm tra và hướng dẫn công tác bảo vệ môi trường trong nhập khẩu và sử
dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất.
Các cơ quan quản lý nhà nước về môi trường nói chung, đặc biệt là các Sở
Tài nguyên và Môi trường địa phương nơi đặt cơ sở sản xuất hoặc kho, bãi tập
kết phế liệu nhập khẩu có trách nhiệm theo dõi, quản lý hoạt động bảo vệ môi
trường của các cơ sở nhập khẩu, sử dụng phế liệu và tiến hành các biện pháp xử
lý kịp thời khi phát hiện hành vi vi phạm xảy ra. Trên cơ sở đó, các cơ quan môi
trường tại địa phương sẽ tổng hợp và báo cáo tình hình nhập khẩu , tái chế, sử
dụng phế liệu và các vấn đề môi trường khác có liên quan trong lĩnh vực này để
trình báo với cơ quan quản lý cấp trên.9
Công tác kiểm tra định kỳ có ý nghĩa vô
cùng quan trọng trong việc kiểm soát hoạt động nhập khẩu phế liệu, ngăn chặn
hành vi vi phạm pháp luật, giảm thiểu tối đa những rủi ro có thể gây nguy hại
đến môi trường.
- Phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước khác trong công tác kiểm soát
hoạt động nhập khẩu phế liệu
Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước được thể hiện trong cả chiều
dọc và chiều ngang. Theo chiều dọc, Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với
Tổng cục Môi trường dưới sự chỉ đạo của Bộ Tài nguyên và Môi trường thực
hiện các hoạt động kiểm tra, giám sát công tác bảo vệ môi trường của các chủ
thể đã được cấp phép nhập khẩu phế liệu. Công tác quản lý được thực hiện theo
một quy trình thống nhất từ trung ương tới địa phương vừa phân biệt rạch ròi về
thẩm quyền và trách nhiệm, vừa tạo nên sự đồng bộ, chặt chẽ trong quản lý.
Theo chiều ngang, đó là sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý cùng cấp, giữa cơ
quan môi trường với cơ quan hải quan và cơ quan hành chính nhà nước tại địa
phương (uỷ ban nhân dân). Các cơ quan môi trường với trình độ chuyên
9
Khoản 4 Điều 76 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014.
38

môn cao sẽ giúp các cơ quan hải quan xác định tính hợp pháp của các loại phế
liệu được nhập khẩu, lô hàng đó có đủ điều kiện nhập khẩu hay không? Phế liệu
đó có gây ảnh hướng xấu tới môi trường hay không?... Ngoài ra, để quản lý hoạt
động sản xuất, tái chế, sử dụng phế liệu nhập khẩu tại các địa phương thì sự hợp
tác giữa uỷ ban nhân dân và cơ quan môi trường là vô cùng cần thiết và mang
lại hiệu quả cao.
1.3.2. Trách nhiệm của cơ quan hải quan
Thông quan tại cơ quan hải quan là bước cuối cùng khi nhập khẩu phế liệu
vào Việt Nam làm nguyên liệu sản xuất. Các cơ quan hải quan có vai trò vô
cùng quan trọng trong việc kiểm soát hoạt động đưa phế liệu vào lãnh thổ nước
ta trước khi chúng gây ra những tác động nguy hiểm tới môi trường. Trên thực
tế, các cơ sở được cấp phép nhập khẩu song có làm đúng theo quy định hay
không, có lợi dụng chính sách nhập khẩu phế liệu của Nhà nước để mang theo
những chất thải nguy hại vào Việt Nam hay không thì chỉ có thể phát hiện thông
qua việc kiểm tra của cơ quan hải quan.
Trong phạm vi nghiên cứu của bài khoá luận này, trách nhiệm của cơ quan
hải quan sẽ được nhìn nhận dưới góc độ bảo vệ môi trường trong hoạt động
nhập khẩu phế liệu của các cá nhân, tổ chức. Đó chính là trách nhiệm kiểm tra,
giám sát các lô hàng phế liệu nhập khẩu từ nước ngoài vào Việt Nam làm
nguyên liệu sản xuất.
Kiểm tra hải quan là việc cơ quan hải quan kiểm tra hồ sơ hải quan, các
chứng từ, tài liệu liên quan và kiểm tra thực tế hàng hóa, phương tiện vận tải.10
Việc kiểm tra hải quan trong hoạt động nhập khẩu đối với hàng hoá nói chung
10
Khoản 12 Điều 4 Luật Hải quan 2014.
39

và phế liệu nói riêng đều được thực hiện trong quá trình làm thủ tục hải quan và
sau thông quan.
- Kiểm tra hải quan trong quá trình làm thủ tục hải quan được thực hiện dưới
hai hình thức:
Một là, kiểm tra hồ sơ hải quan:
Hồ sơ hải quan gồm tờ khai hải quan, các chứng từ phải nộp hoặc xuất trình
cho cơ quan hải quan theo quy định của Luật Hải quan 2014.11
Cơ quan hải
quan sẽ tiến hành kiểm tra nội dung trên tờ khai hải quan, đối chiếu với các
chứng từ thuộc hồ sơ hải quan theo quy định tại Điều 27 Nghị định
08/2015/NĐ-CP Quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ
tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan và đối chiếu với quy định
pháp luật của các văn bản trong lĩnh vực có liên quan.
Hai là, kiểm tra thực tế hàng hoá:
Đây là một bước quan trọng và bắt buộc trước khi cho phép thông quan các
lô hàng nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài. Hàng hoá nhập khẩu sẽ được kiểm
tra, đối chiếu với hồ sơ hải quan các thông tin như: tên hàng, mã số hàng hoá, số
lượng, trọng lượng, xuất xứ, các thông số kỹ thuật,… Công đoạn kiểm tra này
sẽ được thực hiện thủ công hoặc bằng các máy móc, thiết bị chuyên dụng thông
qua các biện pháp nghiệp vụ của nhân viên hải quan.
Khoản 1 Điều 33 Luật Hải quan 2014 quy định một số trường hợp được
miễn kiểm tra thực tế, ví dụ: Hàng hoá phục vụ yêu cầu khẩn cấp, hàng hoá
chuyên dùng phục vụ quốc phòng, an ninh,… Tuy nhiên, đối với hàng hoá là
phế liệu nhập khẩu thì 100% phải thực hiện kiểm tra thực tế. Điều này được quy
11
40

định trong Công văn số 6037/TCHQ-GSQL ngày 01/07/2015 của Tổng cục Hải
quan về việc tăng cường công tác kiểm tra hàng hoá là phế liệu nhập khẩu. Theo
đó, các cơ quan hải quan tại các tỉnh, thành phố phải thực hiện kiểm tra thực tế
100% các lô hàng phế liệu nhập khẩu, việc kiểm tra thực tế hàng hoá được thực
hiện tại hải quan cửa khẩu nhập; không được chuyển về nhà máy, cơ sở sản xuất
để kiểm tra. Thiết nghĩ đây là một quy định cần thiết, song các thủ tục tiến hành
kiểm tra của cơ quan hải quan còn nhiều bất cập, gây ra nhiều bức xúc đối với
các doanh nghiệp nhập khẩu phế liệu.
- Kiểm tra hải quan sau thông quan:
Thông quan là việc hoàn thành các thủ tục hải quan để hàng hóa được nhập
khẩu, xuất khẩu hoặc đặt dưới chế độ quản lý nghiệp vụ hải quan khác.12
Sau
khi thông quan, các lô hàng phế liệu nhập khẩu vẫn có thể bị kiểm tra nếu phát
hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật hải quan hoặc xác định có khả năng vi phạm
pháp luật hải quan dựa trên kết quả phân tích các thông tin của cơ quan hải
quan. Bước kiểm tra này chỉ áp dụng đối với một số ít trường hợp, song lại có ý
nghĩa đặc biệt quan trọng, ngăn chặn nguy cơ để các tổ chức, cá nhân đưa các
nguồn hàng cấm, nguy hại tới môi trường vào Việt Nam.
1.3.3. Trách nhiệm của uỷ ban nhân dân địa phương:
Uỷ ban nhân dân tại mỗi địa phương là một mắt xích quan trọng trong việc
phối hợp với các cơ quan môi trường và cơ quan hải quan thực hiện công tác
bảo vệ môi trường đối với hoạt động sử dụng, tái chế phế liệu nhập khẩu tại địa
phương mình.
Khoản 4 Điều 76 Luật Bảo vệ môi trường 2014 quy định trách nhiệm của uỷ
ban nhân dân cấp tỉnh về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu như sau:
12
41

- “Kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn và xử lý hành vi vi phạm pháp luật liên
quan đến phế liệu nhập khẩu;
- Hằng năm, báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường tình hình nhập khẩu, sử
dụng phế liệu và các vấn đề môi trường liên quan đến phế liệu nhập khẩu tại
địa bàn.”
Uỷ ban nhân dân là cơ quan hành chính nhà nước, là cơ quan thực thi pháp
luật tại địa phương. Công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm về nhập khẩu
phế liệu tại các tỉnh, thành phố nếu được tiến hành thông qua sự phối hợp của
các ban ngành và các cơ quan chuyên môn thì sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn rất
nhiều.
1.4. Xử lý vi phạm trong hoạt động nhập khẩu phế liệu
Những chế tài pháp luật nói chung là các biện pháp tác động của nhà nước
đối với các chủ thể vi phạm pháp luật nhằm mục đích trừng trị, răn đe, giáo dục
và phòng ngừa các hành vi vi phạm. Để công tác quản lý việc bảo vệ môi
trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu đạt được hiệu quả tốt nhất thì bên
cạnh việc đưa ra những quy tắc xử sự chung thì các nhà làm luật cần xây dựng
những chế tài phù hợp để xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật trong lĩnh vực
này.
Tuỳ vào mức độ nguy hiểm của hành vi, các chủ thể vi phạm có thể phải
chịu các hình thức xử lý khác nhau như: xử lý vi phạm hành chính, truy cứu
trách nhiệm hình sự hay trách nhiệm bồi thường trong dân sự.
1.4.1. Xử phạt vi phạm hành chính
Các trường hợp vi phạm quy định về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế
liệu được quy định cụ thể tại Điều 26 Nghị định 179/2013/NĐ-CP.
42

 Đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính:
Cá nhân, tổ chức trong nước và cá nhân, tổ chức nước ngoài có hành vi vi
phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường trong phạm vi lãnh thổ,
vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của nước Cộng
hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đều bị xử phạt theo các quy định tại Nghị định
179/2013/NĐ-CP hoặc các văn bản khác có liên quan.13
 Các hình thức xử phạt vi phạm hành chính:
Đối với các hành vi vi phạm quy định về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu
phế liệu thì sẽ bị xử lý theo quy định tại Điều 26 Nghị định 179/2013/NĐ-CP.
Theo đó, có ba hình thức xử lý vi phạm hành chính như sau:
Một là, phạt tiền với các mức tiền phạt tương ứng với từng hành vi vi phạm
sau:
- “Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với một trong các
vi phạm hành chính sau đây:
+ Không có báo cáo tình hình nhập khẩu, sử dụng phế liệu nhập khẩu theo
quy định;
+ Không thông báo bằng văn bản cho Sở Tài nguyên và Môi trường nơi đặt
cơ sở sản xuất hoặc kho, bãi chứa phế liệu nhập khẩu về chủng loại, số lượng,
trọng lượng, xuất xứ phế liệu, cửa khẩu nhập, tuyến vận chuyển, kho, bãi tập kết
phế liệu và nơi đưa phế liệu vào sản xuất trước khi bốc dỡ theo quy định.
- Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng đối với hành vi nhập
khẩu phế liệu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
13
Điều 2 Nghị định số 179/2013/NĐ-CP ngày 14/11/2013 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành
chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường.
43

+ Không có Giấy chứng nhận đủ điều kiện nhập khẩu phế liệu theo quy định;
+ Không có đủ điều kiện về năng lực, kho bãi, phương án xử lý phế liệu
nhập khẩu đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường theo quy định;
+ Không có hợp đồng nhập khẩu ủy thác phế liệu theo quy định;
+ Tập kết phế liệu nhập khẩu không đúng địa điểm kho bãi đã đăng ký;
+ Chuyển giao, cho, bán phế liệu nhập khẩu cho tổ chức, cá nhân khác
không đúng quy định.
- Phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 150.000.000 đồng đối với một trong
các hành vi sau đây:
+ Nhập khẩu phế liệu không được phân loại, làm sạch theo quy định hoặc có
lẫn vi trùng gây bệnh;
+ Không xử lý theo quy định hoặc không đạt quy chuẩn kỹ thuật môi trường
đối với tạp chất đi cùng phế liệu nhập khẩu hoặc cho, bán tạp chất đó.
- Phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng đối với hành vi
nhập khẩu phế liệu có chứa tạp chất vượt quá tỷ lệ cho phép theo quy
chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường đối với phế liệu nhập khẩu.
- Phạt tiền từ 250.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng đối với hành vi vi
phạm quy định về tạm nhập, chuyển khẩu phế liệu trong các trường hợp
sau:
+ Tháo, mở, sử dụng và làm phát tán phế liệu trong quá trình vận chuyển,
lưu giữ trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
+ Làm thay đổi tính chất, khối lượng của phế liệu;
44

+ Không tái xuất, chuyển khẩu toàn bộ phế liệu đã được đưa vào lãnh thổ
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
nhập khẩu phế liệu có chứa các tạp chất là chất thải nguy hại.
nhập khẩu, quá cảnh phế liệu có chất phóng xạ; nhập khẩu phế liệu không
thuộc Danh mục phế liệu được phép nhập khẩu.”
Hai là, xử phạt bổ sung bằng việc tước quyền sử dụng Giấy chứng nhận đủ
điều kiện nhập khẩu phế liệu từ 06 tháng đến 12 tháng đối với các trường hợp:
“+ Không có đủ điều kiện về năng lực, kho bãi, phương án xử lý phế liệu
nhập khẩu đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường theo quy định;
+ Không có hợp đồng nhập khẩu ủy thác phế liệu theo quy định;
+ Tập kết phế liệu nhập khẩu không đúng địa điểm kho bãi đã đăng ký;
+ Chuyển giao, cho, bán phế liệu nhập khẩu cho tổ chức, cá nhân khác
không đúng quy định;
+ Nhập khẩu phế liệu có chứa tạp chất vượt quá tỷ lệ cho phép theo quy
chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường đối với phế liệu nhập khẩu;
+ Tháo, mở, sử dụng và làm phát tán phế liệu trong quá trình vận chuyển,
lưu giữ trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
+ Làm thay đổi tính chất, khối lượng của phế liệu;
+ Không tái xuất, chuyển khẩu toàn bộ phế liệu đã được đưa vào lãnh thổ
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
+ Nhập khẩu phế liệu có chứa các tạp chất là chất thải nguy hại;
45

+ Nhập khẩu, quá cảnh phế liệu có chất phóng xạ; nhập khẩu phế liệu không
thuộc Danh mục phế liệu được phép nhập khẩu.”
Ba là, áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả:
Các biện pháp khắc phục hậu quả sẽ được bắt buộc áp dụng trong từng
trường hợp cụ thể, bao gồm:
“+ Buộc tái xuất hoặc tiêu huỷ phế liệu nhập khẩu. Tịch thu sản phẩm có giá
trị sau khi tiêu huỷ và xử lý theo quy định của pháp luật;
+ Buộc chi trả kinh phí trưng cầu giám định, đo đạc và phân tích mẫu môi
trường trong trường hợp có vi phạm về nhập khẩu phế liệu vi phạm quy chuẩn
kỹ thuật môi trường hoặc gây ô nhiễm môi trường theo định mức, đơn giá hiện
hành đối với các hành vi vi phạm;
+ Buộc phải thực hiện các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi
trường, lây lan dịch bệnh trong thời hạn do người có thẩm quyền xử phạt ấn
định trong quyết định xử phạt vi phạm hành chính.”
 Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính:
Đối với các trường hợp vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt
động nhập khẩu phế liệu bị xử phạt hành chính, thẩm quyền xử lý được phân
định tới các cá nhân, cơ quan quản lý nhà nước cụ thể: Chủ tịch Ủy ban nhân
dân các cấp, Công an Nhân dân, Thanh tra chuyên ngành, các lực lượng khác
như: Bộ đội biên phòng, Cảnh sát biển, Hải quan, Kiểm lâm, Quản lý thị
trường, Cảng vụ Hàng hải, Cảng vụ đường thủy nội địa. Thẩm quyền của các cá
nhân, cơ quan nói trên được quy định cụ thể tại các Điều 50, 51, 52, 53 và 54
Nghị định số 179/2013/NĐ-CP quy định về Xử phạt hành chính trong lĩnh vực
bảo vệ môi trường.
46

1.4.2. Truy cứu trách nhiệm hình sự
Chế tài hình sự là những biện pháp xử lý nghiêm khắc hơn cả so với các hình
thức chế tài khác. Để đối phó với tình trạng lợi dụng việc nhập khẩu phế liệu
nhằm đưa rác thải vào Việt Nam, gây nguy hại cho môi trường, ngoài những
biện pháp xử phạt vi phạm hành chính thì việc đưa các hành vi vi phạm vào
danh sách các tội phạm hình sự là một biện pháp hữu hiệu, có tính răn đe, giáo
dục cao.
Điều 185 Bộ luật Hình sự 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) quy định về tội
đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam như sau:
“1. Người nào lợi dụng việc nhập khẩu công nghệ, máy móc, thiết bị, phế liệu
hoặc hóa chất, chế phẩm sinh học hoặc bằng thủ đoạn khác đưa vào lãnh thổ
Việt Nam chất thải nguy hại hoặc chất thải khác với số lượng lớn hoặc gây hậu
quả nghiêm trọng, thì bị phạt tiền từ hai trăm triệu đồng đến một tỷ đồng, cải
tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ hai năm
đến bảy năm:
a) Có tổ chức;
b) Chất thải nguy hại có số lượng lớn hoặc chất thải khác có số lượng rất lớn
hoặc đặc biệt lớn;
c) Gây hậu quả rất nghiêm trọng;
3. Phạm tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ năm năm đến
mười năm.
47

Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.doc

Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.doc

Similar to Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.doc (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu tại Việt Nam.doc