1. STANDARDISASI DAN PERANCANGAN
BAHASA DI BRUNEI DARUSSALAM
Tajuk Pembentangan:
Penggunaan Tulisan Jawi Dalam Pembelajaran
Di Negara Brunei Darussalam
Oleh:
10b1260 Norhayati binti Mohd. Sufri
10b1155 Nur Atiqah binti Hj Mohammad Salleh @ Hj Imran
10b1261 Nur Ajidah binti Amin
10b1235 Warhidayah binti Yussof
10b1219 Nur Amalina Atikah binti Tahier
10b1222 Siti Nurhazirah binti Zaini

2. Isi kandungan
• Pengenalan
• Permasalahan kajian
• Objektif kajian
• Metodologi kajian
• Skop kajian
• Latar belakang kajian
• Isu dan Cabaran
• Tindakan
• Kesimpulan
• Cadangan

3. • Tulisan Jawi mula diperkenalkan di Negara Brunei
Darussalam sejak abad ke-15 sejajar dengan kedatangan
agama Islam ke Brunei dan telah menjadi salah satu
sistem tulisan rasmi yang digunakan di negara ini.
• Penggunaannya tidak terhad dalam bidang pendidikan
sahaja.
• Ini membuktikan kepentingan tulisan Jawi itu semakin
dipandang tinggi, apatah lagi penggunaan tulisan Jawi
dijadikan satu komponen dalam kurikulum Bahasa Melayu
yang menekankan bidang bacaan, ejaan dan tulisan.
PENGENALAN

4. • Namun, terdapat permasalahan yang dihadapi dalam
penggunaannya terutamanya pada sistem ejaannya.
Oleh kerana ejaan Jawi perlu selaras dengan
perkataan Bahasa Melayu, maka timbulnya
kekeliruan di kalangan penggunanya terutama para
guru dan pelajar.
• Ini disebabkan sistem ejaan Jawi yang belum
disempurnakan dan sistem huruf Jawi yang belum
diselaraskan sepenuhnya dengan menggunakan
Sistem Ejaan Jawi Za’ba yang telah diperkenalkan di
negara ini.

5. • Persoalan kajian ialah
membincangkan sejauh mana
penggunaan tulisan Jawi digunakan
di negara ini, adakah terdapat isu
dan cabaran dalam pelaksanaan
serta penggunaannya?
PERMASALAHAN KAJIAN

6. • Untuk mengetahui perancangan-perancangan yang
telah dibuat oleh pihak-pihak yang terlibat dalam
pelaksanaan penggunaan tulisan Jawi dalam
pembelajaran di Negara Brunei Darussalam.
• Untuk meneliti dan mengenal pasti masalah-
masalah yang dihadapi oleh pihak-pihak yang
terlibat dalam pelaksanaannya.
• Untuk mengetahui apakah tindakan yang telah
dibuat oleh pihak-pihak yang terlibat.
OBJEKTIF KAJIAN

7. Metodologi Kajian
• Menggunakan dua kaedah iaitu kaedah primer dan kaedah sekunder.
Kaedah primer iaitu memperolehi data-data melalui temubual
mengumpulkan butiran maklumat. Seramai 6 orang telah ditemu bual
untuk membantu kajian iaitu:
 Hj Alias dari Jabatan Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, DBP
Brunei
 Norlenney binti Haji Mohamed Yusuf
 Masni binti Moktal (Bahagian Peristilahan)
 Shahrum bin Hj Abdul Latif
 Prof. Madya Dr. Haji Jaludin bin Haji Chuchu
• Selain daripada itu, seramai 86 orang pelajar juga telah diberi soalan
bertulis, setiap pelajar diberi perkataan bertulisan Rumi untuk dieja
dalam tulisan Jawi. Pengkaji juga menemubual guru dan pelajar bagi
mendapatkan maklumat lanjut mengenai pengetahuan Jawi dan
mengenal pasti kesukaran-kesukaran yang selalu dihadapi oleh para
pelajar.
METODOLOGI KAJIAN

8. • Berikut adalah jumlah pelajar untuk membantu
kajian:
Pelajar Sekolah Rendah: 10 orang
Pelajar Sekolah Menengah: 36 orang
Mahasiswa Universiti Brunei Darussalam: 40
orang
• Kaedah sekunder pula ialah kaedah kepustakaan.
Dalam usaha untuk mendapatkan data dan
maklumat yang berkaitan dengan persoalan kajian,
bahan-bahan yang terdapat diperpustakaan telah
dimanfaatkan, antaranya ialah bahan-bahan
bercetak seperti buku, artikel dan tesis yang
berkaitan dengan permasalahan kajian.

9. Skop Kajian
• Kajian ini akan memfokuskan kepada penggunaan
tulisan Jawi dalam bidang pendidikan sahaja yang
melibatkan penggunaannya di sekolah-sekolah.
• Selain itu juga, kajian ini akan menumpukan
kepada dua agensi kerajaan yang terlibat dalam
penggunaan tulisan Jawi dalam pendidikan iaitu
Jabatan Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei di
bawah Kementerian Kebudayaan, Belia dan
Sukan dan Jabatan Pengajian Islam di bawah
Kementerian Hal Ehwal Ugama.
SKOP KAJIAN

10. Sejarah Tulisan Jawi di Brunei
 Kemunculannya tulisan Jawi secara langsung dengan kedatangan
Agama Islam ke Nusantara, terutamanya digunakan dalam kitab-
kitab ternama Agama Islam.
 Berasal dari tulisan Arab dan huruf-huruf Arab yang dimasukkan
ke dalam sistem penulisan bahasa Melayu.
 Tulisan jawi merupakan tulisan asal dalam sejarah perkembangan
bangsa Melayu. Menurut Sejarah, boleh dikatakan bahawa abad
ke-15 hingga ke-18 tulisan jawi menjadi nadi kepada
perkembangan bahasa Melayu di Negara Brunei Darussalam
kerana tulisan jawi bukan sahaja digunakan dalam urusan agama,
tetapi juga sebagai tulisan rasmi dalam pentadbiran kerajaan dan
perhubungan dengan Negara-negara lain.
LATAR BELAKANG KAJIAN

11.  Sebagai contoh, dalam abad ke-15 dan ke-16, semua
persuratan kerajaan Brunei yang dikirim kepada
kerajaan Sepanyol di Manila, Filipina, ditulis dalam
bahasa Melayu dengan menggunakan tulisan jawi.
Surat-surat kerajaan Sepanyol yang dikirim kepada
kerajaan Brunei pula dituliskan dalam bahasa Melayu
kerana kerajaan Brunei tidak akan menerima surat
yang ditulis lain daripada bahasa Melayu.

12. Pelajaran Jawi di Brunei
 Dengan bermulanya sekolah Melayu pada tahun
1911, semenjak itulah pelajaran Jawi diajarkan.
 Kementerian Pendidikan Negara Brunei Darussalam,
selaku agensi kerajaan yang bertanggungjawab
terhadap pendidikan di negara ini telah mengambil
keputusan untuk menyerapkan pelajaran Jawi sebagai
satu komponen ke dalam kurikulum pelajaran Bahasa
Melayu (BM) Sekolah Rendah (Darjah 1 – Darjah 6)
dan Menengah (Tingkatan 1 – 3) yang wajib dipelajari
oleh semua pelajar di sekolah-sekolah kerajaan dan
bukan kerajaan. Walau bagaimanapun, di peringkat
sekolah menengah (Tingkatan 4 – 5) tidak diwajibkan
penggunaan tulisan Jawi dalam mata pelajaran
Pengetahuan Agama Islam.

13. • Antara usaha-usaha itu ialah bermula tahun 1991, pelajaran Jawi telah
dimasukkan ke dalam kertas peperiksaan Bahasa Melayu berdasarkan
memorandum Pengarah Peperiksaan, Bil: BE/DE/C/2 yang bertarikh 11 Jun
1990.
• Selain itu, Sistem Ejaan Jawi telah digunakan di sekolah-sekolah rendah dan
menengah di bawah kawalan Kementerian Pendidikan sejak tahun 1992,
sepertimana memorandum Pengarah Perlembagaan Kurikulum kepada
Pengarah DBPB Bil: JPKT/17 J2 (36) bertarikh 29 Mei 1996
• Tambahan lagi, Kementerian Pendidikan melalui Jabatan Perkembangan
Kurikulum telah mengadakan beberapa bengkel yang berkaitan dengan
pelajaran Jawi. Ini bertujuan untuk meningkatkan kesedaran dan kepekaan
terhadap pelajaran Jawi di Negara Brunei Darussalam. Apatah lagi hal ini telah
dititahkan oleh KDYMM supaya tahap penguasaan Jawi dipertingkatkan lagi.
• Oleh yang demikian, dengan usaha dan tindakan yang diambil oleh agensi-
agensi terlibat, pelajaran Jawi di negara ini semakin berkembang. Walaupun
tulisan Rumi mula menggugat tulisan Jawi, hal ini harus dipandang serius juga
kerana tulisan Jawi membawa kepentingan dan jasa kepada bangsa Melayu.

14. Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) Brunei
 Dewan Bahasa dan Pustaka adalah salah satu agensi
yang turut terlibat dalam melaksanakan sistem
pembelajaran di negara ini. Peranan DBP masa kini
adalah seperti berikut:
 Bertanggungjawab dan mengembangmajukan
Bahasa dan sastera Melayu.
 Menyelidik, mendokumentasi dan menerbitkan
bahan-bahan kebudayaan.
 Menyediakan dan meningkatkan perkhidmatan
perpustakaan di seluruh negara.
 Mengembangkan budaya ilmu dan membaca di
kalangan masyarakat.

15. • Salah satu tugas DBP, berperanan dalam pelaksanaan penggunaan Jawi di
negara ini. Mengenai tulisan Jawi, ianya telah dinyatakan dalam Surat
Keliling Jabatan Perdana Menteri Bil.21/88 iaitu kemestian semua pihak
dalam menggunakan dan mempraktikkan tulisan Jawi pada papan tanda di
bangunan kerajaan dan badan-badan perniagaan termasuklah papan nama,
papan kenyataan, kepala surat, iklan, poster, kain rentang, nama-nama dan
tanda jalan dan lain-lain. Dalam surat keliling itu juga dinyatakan bahawa
tulisan Jawi hendaklah ditulis dua kali ganda besarnya daripada tulisan Rumi
dan diletakkan pada bahagian atas.
• DBP dijadikan sumber rujukan bagi mendapatkan nasihat dan bantuan dalam
penggunaan tulisan Jawi yang betul. Maka dengan ini, penggunaan tulisan
Jawi yang diajarkan di sekolah-sekolah rendah dan menengah berpandukan
kepada sistem ejaan Jawi yang digunakan oleh DBP. Ini kerana sekolah-
sekolah tersebut di bawah Kawalan Kementerian Pendidikan. Setiap langkah
yang dibuat oleh DBP untuk memperbaiki dan menguasai ejaan Jawi yang
betul akan dipersetujui oleh Kementerian Pendidikan, namun Kementerian
Hal Ehwal Ugama mempunyai dasar-dasar tersendiri.

16. • Sejak kebelakangan ini terdapat pelbagai isu dan cabaran dalam usaha
pelestarian bahasa Melayu ini termasuklah juga usaha dalam mengekalkan
penggunaan tulisan Jawi di Negara Brunei Darussalam. Dewan Bahasa
dan Pustaka salah satu jabatan yang memainkan peranan penting dalam
melestarikan penulisan jawi selain memartabatkan Bahasa Melayu. Setelah
terbentuknya Perlembagaan Negeri Brunei 1959, Bahasa Melayu telah
diangkat sebagai bahasa rasmi.Demi memenuhi keperluan dalam
mendokong hasrat kerajaan untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai
bahasa rasmi satu bahagian khas khusus dalam menangani
perkembangan dan kemajuan Bahasa Melayu telah pun ditubuhkan. Salah
satu fungsinya ialah dengan mendaulatkan, memperkasa dan
menyebarluaskan tulisan Jawi.
• Menurut sejarah, sekitar abad ke-15 hingga ke-18 tulisan jawi menjadi nadi
kepada perkembangan bahasa Melayu di Negara Brunei Darussalam.Sejak
abad ke-15 tulisan jawi digunakan secara meluas dalam menyampaikan
ilmu-ilmu agama dan ilmu-ilmu umum dan dalam merekodkan dokumen-
dokumen penting. Namun sayangnya dalam arus era globalisasi kini tulisan
jawi semakin dipinggirkan. Perubahan zaman teknologi mengakibatkan
penggunaan tulisan jawi semakin tergugat dari kemunculan pelbagai
kaedah ejaan dan ketidakseragaman ejaan jawi yang boleh menimbulkan
kekeliruan di kalangan pengguna tulisan jawi masa kini terutama impaknya
terhadap para pelajar.

17. Jabatan Pengajian Islam (JPI)
 Pada tahun 2002, Jabatan Pengajian Islam ditempatkan
sepenuhnya di bawah Kementerian Pendidikan. Namun, pada 1hb
Januari 2006 Jabatan Pengajian Islam ditempatkan semula di
bawah Kawalan Kementerian Hal Ehwal Ugama. Antara misi,
matlamat dan objektif jabatan ini adalah seperti berikut:
 Misi
- Melahirkan pelajar yang kukuh aqidahnya, berkepandaian dan
berakhlak mulia melalui Pendidikan Islam yang bersistem,
berkualiti dan mantap bersandarkan Al-Quran dan Al-Sunnah.
 Matlamat
- Meningkatkan kualiti Pendidikan Islam secara formal dan tidak
formal bagi pembinaan dan pembentukan insan yang taat
berugama, berkepandaian, berakhlak mulia dan taat kepada
negara serta pemimpin bagi mendukung falsafah Negara Melayu
Islam Beraja.

18.  Objektif
- Mewujudkan sistem Pendidikan Ugama yang kemaskini.
- Menyediakan lebih banyak lagi kemudahan pengajaran dan
pembelajaran.
- Menyediakan kurikulum yang kemaskini, menyeluruh dan menepati
hala tuju pencapaian matlamat, misi dan visi Jabatan.
- Membuat pemantauan yang berkesan dan berterusan ke atas
semua jenis persekolahan ugama.
- Meningkatkan kualiti pegawai, guru dan kakitangan Jabatan
Pengajian Islam melalui latihan/ bengkel/ kursus.
• JPI juga berperanan mengawal sistem penggunaan Jawi dalam
pembelajaran terutamanya pada sekolah-sekolah agama dan institusi
pengajian Islam. Mata pelajaran yang diajarkan lebih kepada
pengetahuan agama Islam dan tulisan Jawi digunakan sepenuhnya.
Jabatan ini masih menggunakan sistem ejaan Jawi Za’ba lama, yang
tidak bersependapat dengan Dewan Bahasa dan Pustaka dalam
menggunakan sistem ejaan Jawi Baru atau dikatakan
dikemaskinikan.

19. SISTEM EJAAN JAWI ZA’BA
• Sumbangan Za’ba telah memperkenalkan kaedah ejaan Jawi dalam tahun 1929 dan
menerbitkan pula Rahsia Ejaan Jawi dan dalam tahun 1931, sebahagian daripada
buku yang dinamakan Rahsia Ejaan Jawi itu telah dicetak.
• Ertinya, pada tahun 1918 beliau memulakan projek penyenaraian kata-kata dalam
tulisan Jawi; pada tahun 1924 beliau mengambil inisiatif menubuhkan sebuah
persatuan yang salah satu matlamatnya ialah untuk menyeragamkan ejaan Jawi.
• Pada tahun 1931 beliau merumuskan undang-undang ejaan Jawi dalam sebuah buku
Rahsia Ejaan Jawi; dan pada tahun 1938 beliau menyiapkan Daftar Ejaan
Melayu (Jawi-Rumi). Menurut Za'ba, undang-undang ejaan Jawi yang diberinya
dalam buku Daftar Ejaan Melayu itu "hanyalah ringkasan atau pati daripada apa-
apa yang telah dipanjang- lebarkan di sana sahaja”.
• Kemuncak yang diimpikannya ialah sebuah kamus lengkap bahasa Melayu dalam
tulisan Jawi. Dalam tahun 1933 hingga 1935, beliau mengubah rancangan asalnya
dengan mengemukakan hanya sebuah daftar ejaan, dan bukannya kamus, yang
susunannya ialah menurut susunan abjad Jawi, dan pada setiap perkataan dalam
ejaan Jawi itu diberi pula persamaan ejaan Ruminya
• Terhasilnya sistem Za’ba inilah yang dijadikan panduan awal kepada pengguna
tulisan Jawi.

20. Masalah yang dihadapi oleh DBP:
• Masalah berkenaan tulisan jawi ini sebenarnya sudah
lama dibincangkan oleh berbagai pihak terutama dalam
bidang pendidikan dan sektor kerajaan.
• Selepas kedatangan orang-orang Eropah ke Tanah
Melayu tulisan jawi digunakan seiring dengan tulisan
rumi dan juga usaha untuk mengetepikan tulisan jawi
dengan menjadikan tulisan rumi sebagai tulisan rasmi
negara.
• Sejak itu tulisan jawi mulai tergugat kedudukannya
sebagai tulisan utama bagi seluruh Kepulauan Melayu
amnya.
ISU DAN CABARAN

21. • Masalah utama yang paling rumit untuk dicapai adalah
dari segi ejaannya.
• Walaupun kerajaan telah mengeluarkan beberapa
arahan dan surat keliling mengenai tulisan jawi iaitu
kemestian semua pihak dalam menggunakan dan
mempraktikkan tulisan jawi pada papan tanda di
bangunan kerajaan dan badan-badan perniagaan dan
tulisan jawi hendaklah ditulis dua kali ganda besarnya
daripada tulisan rumi dan diletakkan pada bahagian atas
sekali tetap juga ejaan jawi itu tidak dijaga dengan baik
kerana masih terdapat kesilapan dalam ejaannya.

22. • Peranan Dewan Bahasa dan Pustaka kini bertambah
mencabar dalam era globalisasi ini, DBP juga perlu sentiasa
‘alert’ dengan keadaan semasa sesuai dengan peralihan
zaman yang semakin canggih.
• Jika dahulu semua tulisan jawi itu mengikut sistem ejaan
Za’ba tetapi sekarang beberapa perubahan telah berlaku
sehingga wujud Sistem Pedoman Ejaan Jawi Yang
Disempurnakan (PEJYD) pada tahun 1986 yang dirumuskan
oleh Dewan Bahasa dan Pustaka Kuala Lumpur berdasarkan
keputusan Konvensyen Tulisan Jawi tahun 1984.

23. Masalah yang dihadapi oleh JPI:
 Menggunakan sistem ejaan Za’ba
 Perubahan kepada sistem ejaan jawi
mengelirukan para pelajar terutamanya kanak-
kanak.
 Masalah ini dianggap kecil namun ia dapat
memberi kesan kepada pendidikan yang
diterima.
 Masalah utama ialah tiada penyelarasan yang
berjaya dilakukan.

24.  Tulisan Jawi sudah lama dimartabatkan dan seharusnya
mendapat penekanan yang serius agar sistem ejaan jawi itu
diselaraskan bagi mengelak kekeliruan.
 Perbezaan kokurikulum setiap Jabatan - contohnya
Kementerian Pendidikan
 Kementerian Pendidikan hanya meminjam guru daripada JPI
untuk mengajar Pendidikan Ugama Islam (PUI) dan hanya
menggunakan tulisan rumi.
 Buku-buku teks bagi PUI disediakan oleh Kementerian
Pendidikan dan JPI tidak mempunyai kuasa untuk
menjadikan pendidikan tersebut ditulis dalam tulisan jawi.
 Buku-buku teks yang berkaitan dengan tulisan jawi
seharusnya diselaraskan terlebih dahulu sehinggakan ia
memungkinkan kekeliruan terhadap ejaan jawi yang masih
belum mendapat kata putus dari pihak yang berkuasa.

25. • Secara keseluruhannya, prestasi para pelajar tidak seimbang.
• Hampir semua pelajar tidak begitu menguasai sistem ejaan
Jawi baru dengan baik.
• Ini dapat dibuktikan dariapada dapatan kajian bahawa para
pelajar masih melakukan kesalahan dalam ejaan Jawi baru
dan masih belum mampu menguasai sistem ejaan Jawi baru
dengan baik.
• Sebagai contoh kesalahan ejaan dari kata serapan bahasa
Inggeris, kata serapan bahasa Arab, penggunaan huruf alif,
penggunaan huruf hamzah, penggunaan huruf ha dan lain-lain.
PRESTASI PARA PELAJAR DALAM
PEMBELAJARAN DAN PENULISAN TULISAN
JAWI

26. • Dari segi penguasaan ejaan Jawi, menunjukkan
bahawa para pelajar juga tidak mempunyai
pegangan asas mengeja Jawi dengan baik. Hal ini
mungkin disebabkan oleh beberapa faktor seperti
1) Masalah kekeliruan tentang penggunaan ejaan Jawi
lama dan baru
2) Ketidakmantapan para pelajar menguasai sistem
ejaan Jawi baru disebabkan oleh kurangnya waktu
belajar
3) Sikap negatif para pelajar terhadap pelajaran Jawi.

27. Di antara masalah-masalah adalah seperti berikut:
1) Penggunaan vokal alif dalam ejaan Jawi bagi menggantikan vokal /a/
dalam ejaan Rumi. Kesukaran untuk menentukan bila mereka perlu
menterjemahkan vokal /a/ kepada vokal alif atau sebaliknya. Contoh:
perkataan ‘saya’ dan ‘dada’. Vokal /a/ pada perkataan ‘saya’ tidak
diterjemahkan dengan vokal alif manakala berlaku pada perkataan
‘dada’.
2) Kesukaran dalam mengenal pasti dan menulis perkataan Jawi yang
berasal dari perkataan-perkataan serapan bahasa Arab.
3) Kesukaran untuk menulis perkataan-perkataan yang mempunyai huruf
hamzah. Contoh dalam perkataan ‘ke arah’ dan ‘malaikat’.
Masalah-Masalah Dan Kekeliruan Yang Terdapat
Dalam Pembelajaran Jawi Mengikut Pandangan
Para Pelajar

28. 4) Masalah dalam menulis perkataan yang berasal dari serapan
bahasa Inggeris ke dalam ejaan Jawi. Contoh: semua huruf ‘k’
dalam perkataan serapan bahasa Inggeris ditukar kepada huruf
kaf dalam ejaan Jawi. Contoh perkataan kritik.
5) Kekeliruan para pelajar dalam penggunaan huruf qaf dan kaf
bagi menterjemah huruf k.
6) Kesukaran dalam mengingati kaedah-kaedah dalam penulisan
sistem ejaan Jawi baru.
7) Kesukaran untuk menentukan sama ada menggunakan huruf
ha atau ha simpul bagi menterjemah huruf h.
8) Kesukaran dengan kemasukan imbuhan dalam perkataan asal.
9) Keliru dalam meletakkan titik pada huruf nya sama ada ditulis
di atas atau di bawah.
10) Kesulitan dalam membentuk ayat-ayat dalam tulisan Jawi.
11) Kurang penggunaan yang menyebabkan sukar untuk
mempelajarinya.

29. Tindakan yang dirancang untuk menangani
masalah
Langkah-langkah yang dilakukan oleh DBP:
• Menubuhkan Jawatankuasa Sidang Pakar Pedoman Ejaan
Jawi - Dewan Bahasa dan Pustaka.
• Ahli-ahli Jawatankuasa Sidang Pakar antaranya :-
 Dewan Bahasa dan Pustaka
 Pendidikan
 Jabatan Pengajian Islam
 Pusat Dakwah
 Jabatan Mufti

30. • Pada tahun 2012 satu bengkel telah diadakan iaitu
dengan memanggil pakar-pakar untuk mengkaji pedoman
ini.
• Menjalankan usaha penyelarasan ejaan Jawi iaitu
pedoman dan tulisan yang ditangani oleh Dewan Bahasa
dan Pustaka, kerana DBP mempunyai seksyen Jurutulis
Jawi Kanan dan dua orang jurutulis Jawi.
• Pedoman yang ditangani oleh DBP ialah sistem dan
tulisan antaranya mengadakan bengkel tulisan kepada
guru-guru.
• Perancangan pelaksanaan pedoman ini telah dibuat akan
tetapi ia perlu disemak yang bertujuan untuk
penerimaannya kepada pengguna kerana terdapat
beberapa perkara yang berbangkit yang memerlukan
pengubahsuaian dan dikemaskini.

31. • Seminar Persidangan Kebangsaan Ejaan
Jawi (PKEJ) ini diselengarakan oleh tiga
kementerian iaitu:-
 Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan
(Dewan Bahasa dan Pustaka)
 Kementerian Pendidikan dan Kementerian
Ugama.
• Seminar tersebut diadakan pada tahun 2012
dan terdapat beberapa resolusi tertentu,
salah satunya mengadakan Jawatan Kuasa
Kebangsaan untuk penyelarasan.

32. • Mengadakan Peraduan menulis jawi.
 Menggalakkan orang yang berbangsa Melayu
dan bukan Melayu mengikuti peraduan menulis
Jawi di pesta buku.
 Majlis MIB telah mengundang warga DBP untuk
mengadakan peraduan tulisan Jawi melalui
majlis tersebut sebagai langkah
mengembangkan tulisan jawi.
Terdapat beberapa usaha untuk mencari jalan
penyelelesaian bagi melaksanakan
perancangannya, tinggal sahaja pihak-pihak
tertentu menjalankan perlaksanaan perancangan
tersebut.

33. Langkah-langkah yang dilakukan oleh JPI:
• Menteri Hal Ehwal Ugama, Yang Berhormat
Pengiran Dato Seri Setia Dr. Haji Mohammad bin
Pengiran Haji Abdul Rahman telah menekankan
kepentingan tulisan jawi dalam Majlis Mesyuarat
Pertama dari Musim Permesyuaratan
Kesembilan Majlis Mesyuarat Negara (MMN).
• Inisiatif telah dijalankan bagi menubuhkan satu
jawatankuasa penyelarasan ejaan jawi yang
terdiri daripada tiga orang pegawai dari
Kementerian Kebudayaan, Kementerian
Pendidikan dan Kementerian Hal Ehwal Ugama.

34. • Penyelarasan ejaan jawi akan dilakukan sebelum
menerbitkan buku-buku di masa yang akan
datang bagi mengelakkan masalah yang
terdahulu berbangkit.
• Penekanan telah dibuat, sekiranya masih lagi
terdapat kesalahan dalam menulis ejaan jawi,
pihak yang berkuasa tidak akan teragak-agak
untuk mewujudkan satu rang undang-undang bagi
mengambil tindakan kepada sesiapa sahaja yang
melakukan kesalahan apabila menulis dalam
tulisan jawi.
• Pihak Jabatan Pengajian Islam turut mengadakan
kursus-kursus kepada pegawai-pegawai Kerajaan
agar sentiasa mengetahui sistem ejaan jawi
dengan berpandukan sistem ejaan zaaba.

35. • Ia bertujuan agar dapat membantu para guru-guru
yang telah berkhidmat dengan Kerajaan malahan
bagi membimbing bakal-bakal guru agar
mengetahui sistem ejaan jawi di bawah pimpinan
Jabatan Pengajian Islam.
• Pihak jabatan juga telah menyediakan buku-buku
teks yang mudah difahami oleh kanak-kanak yang
belajar di sekolah ugama, kemudian menggantikan
buku-buku teks lama.
• Langkah-langkah yang telah diambil oleh Pihak
Jabatan ialah dengan mengadakan peraduan-
peraduan menulis Jawi dan menggalakkan kanak-
kanak untuk membaca dalam tulisan jawi.

36. • Taklimat bimbingan tulisan Jawi kepada guru-
guru agama JPI
• Bengkel Seni Khat bagi mengembangkan lagi
penggunaan tulisan Jawi di samping untuk
mempelbagaikan lagi penggunaan tulisan
Jawi.

37. Antaranya adalah:
• Memberi pendedahan lebih mengenai sistem ejaam Jawi
baru, mendedahkan kaedah, teknik dan strategi dalam
pengajaran dan pembelajaran Jawi.
• Menyerapkan penggunaan Jawi dalam pembelajaran
misalnya menukarkan ejaan Rumi kepada ejaan Jawi.
• Mempelbagaikan aktiviti pengajaran Jawi agar pelajar lebih
tertarik.
• Memberi perhatian lebih dan membantu pelajar yang
bermasalah dengan pelajaran Jawi; membetulkan dan
menerangkan kesalahan pelajar.
Langkah-Langkah Yang Diambil Oleh Guru

38. • Meluaskan pembacaan Jawi pelajar seperti merujuk
kepada buku, kamus, majalah dalam tulisan Jawi.
• Memberikan latihan penggunaan sistem ejaan Jawi
baru supaya pelajar mahir menggunakannya.
• Mengadakan ujian bertulis dan lisan dalam petikan
Rumi dan Jawi.
• Mengadakan kursus, seminar atau bengkel
penggunaan ejaan Jawi yang betul.

39. • Berdasarkan kepada analisis-analisis yang dilakukan, jelas
menunjukkan bahawa sistem Ejaan Jawi di Negara Brunei
Darussalam khususnya di sekolah-sekolah menghadapi
masalah ketidakseragaman. Antara sebabnya adalah sistem
yang digunakan oleh pihak-pihak yang berkenaan seperti
Kementerian Pendidikan, Kementerian Kebudayaan, Belia
dan Sukan(DBP) dan Kementerian Hal Ehwal Ugama(JPI)
menggunakan sistem ejaan yang berlainan. Oleh yang
demikian, kerjasama dari ketiga-tiga kementerian ini adalah
sangat penting bagi menyelesaikan masalah ini.
• Pengguasaan terhadap Jawi perlu dipertingkatkan dan
diperbaiki lagi bagi mengekalkan warisan bangsa serta untuk
mencapai tahap yang diinginkan.
KESIMPULAN

40. • Memandangkan tahap pemahaman dan prestasi para pelajar
pada penggunaan tulisan Jawi adalah lemah, maka ini perlu
diberi perhatian oleh pihak-pihak yang bertanggungjawab
dengan memberi lebih banyak pendedahan dan latihan.
• Memberi pendedahan yang lebih kepada semua guru
pendidikan Islam dan bahasa Melayu mengenai dengan
sistem ejaan Jawi terkini agar mereka boleh mengajar dengan
betul dan mengelakkan kekeliruan.
• Perhatian lebih perlu diberikan terhadap kaedah ejaan yang
mengelirukan untuk difahami. Ini kerana terdapat
perbendaharaan kata yang mengelirukan sama ada perkataan
yang berasal dari bahasa melayu, serapan bahasa Inggeris
atau serapan bahasa Arab.
CADANGAN

41. • Memperbanyak latihan menterjemah terutama sekali dalam
perkataan-perkataan yang mempunyai huruf /a/, /k/, hamzah
dan sebagainya.
• Pengajar perlu sentiasa prihatin terhadap kekeliruan pelajar
dan membuat pemerhatian terhadap pola-pola yang sering
menimbulkan kesukaran bagi tujuan mempermudah
pengajaran dan pemahaman tulisan jawi.
• Sentiasa memantau dan menganalisa kesalahan-kesalahan
dalam penulisan tulisan jawi pelajar.
• Pihak Dewan Bahasa dan Pustaka dan Jabatan Pengajian
Islam perlu meningkatkan kerjasama bagi menitikberatkan
sistem ejaan Jawi baru. Oleh itu, sistem ejaan Jawi dapat
diselaraskan dengan baik dan untuk mengelakkan kekeliruan
terhadap pelajaran Jawi.

42. • Meningkatkan kerjasama dengan Kementerian Pendidikan,
Dewan Bahasa dan Pustaka dalam mencari jalan untuk
meyelesaikan masalah ketidakselarasan Sistem Ejaan Jawi
terutamanya di sekolah rendah dan sekolah ugama bagi
menggelakkan kekeliruan di kalangan pelajar.
• Mengadakan taklimat dan bengkel kepada guru-guru agama
dan seterusnya melakukan ujian serta pemantauan untuk
menilai tahap kemahiran mereka dalam sistem Jawi agar
mereka tidak melakukan kesilapan dan memberi kesan
terhadap pembelajaran kepada pelajar.
• Mengadakan lebih banyak aktiviti yang melibatkan guru dan
pelajar yang berkaitan dengan Jawi seperti peraduan dan
pertandingan.

43. Abd. Hamid Hj Mohamad. 2006. Sistem Ejaan Jawi yang Disempurnakan:Satu Kajian
Kes Di Kalangan Murid Darjah VI Di Emapat Buah Sekolah Rendah Di Mukim
Tutong. Latihan Ilmiah Sarjana Muda Pendidikan bahasa Melayu, Institut Pendidikan
Sultan Hassanal Bolkiah:Universiti Brunei Darussalam.
Dk. Mariam Pg. Hj. Matarsad (1982). Masalah tulisan Jaawi di sekolah rendah dan
maktab: Pengajaran dan penggunaanya. Kertas Kerja Seminar Penyibaran dan
Peningkatan Tulisan Jawi. Anjuran Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei. 29-31 Julai.
Effiyanna Hj Awg Besar.2009.Pengguasaan Ejaan Jawi Terkini dalam kalangan murid
tahun VI Sekolah Rendah ST. Margaret School Seria: Satu Perbandingan. Latihan
Ilmiah Sarjana Muda Pendidikan Bahasa Melayu, Institut Pendidikan Sultan Hassanal
Bolkiah:Universiti Brunei Darussalam.
Hashim Musa (1997). Epigrafi Melayu: Sejarah Sistem Tulisan Dalam Bahasa Melayu.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
RUJUKAN

44. Ismail Dahaman (Penyusun) (1996). Pedoman ejaan dan sebutan dan sebutan
bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka Malaysia.
Jabatan Perkembangan Kurikulum. (2005). Pelajaran Jawi dalam sistem
pendidikan negara. Laporan Unit Bahasa Melayu. Kementerian Pendidikan
Negara Brunei Darussalam.
Kang Kyoung Seock (1990). Perkembangan Tulisan Jawi Dalam Masyarakat
Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Pedoman Umum Ejaan Jawi.2011.Brunei: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Sarinah Hj Abdul Wahid.2007. Pengguasaan Sistem Ejaan Jawi Baru dalam
Penulisan di Kalangan Murid Darjah 6, Sekolah Rendah Mohammad Alam
Seria. Latihan Ilmiah Sarjana Muda Pendidikan Bahasa Melayu, Institut
Pendidikan Sultan Hassanal Bolkiah:Universiti Brunei Darussalam.
Zainal Abidin Ahmad.2000.Pelita Bahasa Melayu Penggal 1-3. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.

45. Sekian
Terima Kasih 