NOBEL EKONOMİ ÖDÜLÜ SAHİBİ JAMES M. BUCHANAN’IN POLİTİK İKTİSADA KATKILARI: KAMU TERCİHİ VE ANAYASAL POLİTİK İKTİSAT

1. “
”
NOBEL EKONOMİ ÖDÜLÜ SAHİBİ
JAMES M. BUCHANAN’IN POLİTİK İKTİSADA KATKILARI:
KAMU TERCİHİ VE ANAYASAL POLİTİK İKTİSAT
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan.,“James M. Buchanan’ın Politik İktisada Katkıları”, Maliye Yazıları Dergisi, Ocak-Mart 1994, s.32-65.
Sunumu Hazırlayan: Nazlı Gül Aktaş

2. JAMES MCGİLL BUCHANAN
Amerikalı iktisatçı James
M. Buchanan Kamu Tercihi
ve Anayasal İktisat
alanlarındaki öncü
çalışmaları ve katkıları
dolayısıyla 1986 yılında
İsveç Kraliyet
Akademisi’nce Nobel
Ekonomi Ödülü’ne lâyık
görülmüştür.

3. KISA BİYOGRAFİSİ
 James McGill Buchanan, 1919 yılında ABD’nin Tennessee eyaletindeki küçük bir kasaba olan
Rutherford’da doğdu.
 Üniversite eğitimini aynı eyalette Middle Tennessee Teachers College’de tamamladı (1940).
 Daha sonra, Tennessee Üniversitesi’nden master (1941) ve Chicago Üniversitesi’nden Doktora (1948)
derecelerini aldı.
 Doktoranın hemen ardından Tennessee Üniversitesi’nde akademisyen olarak göreve başladı.
 1951-1954 yılları arasında Florida Devlet Üniversitesi’nde, 1954-1955 akademik yılında ise Fulbright
bursuyla İtalya’da araştırmalarda bulundu.
 ABD’ye döndükten sonra G. Warren Nutter ile birlikte Virginia Üniversitesi’nde Thomas Jefferson Politik
İktisat Araştırmaları Merkezini kurdu. Buchanan, merkezde 1957-68 yılları arasında Direktör olarak görev
yaptı.

4.  1969 yılında Virginia Politeknik Üniversitesi’ne geçti
ve aynı üniversitede Gordon Tullock ile birlikte Kamu
Tercihi Araştırma Merkezi’ni (Center for Study of
Public Choice) kurdu. Buchanan, bu merkezin Genel
Direktörlüğü görevini yürüttü.
 1983 yılında merkezde çalışan diğer profesörler ile
birlikte George Mason Üniversitesi’nin Fairfax’taki
kampüsüne taşınma kararını aldı.
 Profesör Buchanan 1986 yılında Kamu Tercihi
alanındaki öncü çalışmaları dolayısıyla Nobel
Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü. Buchanan bu
ödülün yanısıra pek çok bilim ve araştırma ödülü,
şeref ödülü ve fahri doktora derecelerinin sahibi
oldu.

5. “
”
center for study of public choice george mason university
 Her yıl dünyanın çeşitli ülkelerinden bilim adamları ve araştırmacılar Kamu Tercihi
Araştırma Merkezi’nde Buchanan’ın gelişmesine önemli katkılarda bulunduğu Kamu Tercihi
ve Anayasal İktisat üzerinde çalışmaktadırlar. Virginia Politik İktisat Okulu olarak da bilinen
bu merkez ABD’de ve diğer ülkelerde saygın bir araştırma kurumu hüviyetine sahiptir.

6. OTOBİYOGRAFİLERİNDEN KESİTLER
‘’Beni ziyarete gelenler odamda asılı iki
fotoğraf görürler: Birisi Frank Knight,
diğeri ise Knut Wickslell’in fotoğrafıdır.
Knight benim dünya fikirlerini
kavramama yardımcı olmuştur. Wicksell
ise benim daha sonraki Kamu Tercihi ve
Anayasal İktisat alanlarındaki
çalışmalarıma temel teşkil etmiştir.”
‘’1940 yılında bu kolejden mezun olduktan
sonra karşıma üç fırsat çıkmıştı: Birincisi,
ayda 65 Dolar kazanarak okul öğretmenliği
yapmak; ikincisi, ayda 75 Dolara
Nashville’de bir bankada çalışmak ve
üçüncüsü de ayda 50 Dolara Tennessee
Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nde
araştırma asistanlığı yapmaktı. Ben
üçüncüsünü tercih ettim.’’

7. BUCHANAN HAKKINDA YAZILANLAR
 Charles Rowley, “James McGill Buchanan’ın
Ekonomik Felsefesi” başlığını taşıyan
makalesinde şunları yazmaktadır:
 “Buchanan’ın araştırma programı yaklaşık kırk
yıl boyunca tutarlı bir şekilde politik karar
alma sürecini analiz etti. Buchanan, neredeyse
tek başına, devlete bakış açısını önemli ölçüde
değiştirdi.”
 Charles Rowley, “James McGill Buchanan’ın
Ekonomik Felsefesi” başlığını taşıyan
makalesinde şunları yazmaktadır:
 “Buchanan’ın araştırma programı yaklaşık
kırk yıl boyunca tutarlı bir şekilde politik
karar alma sürecini analiz etti. Buchanan,
neredeyse tek başına, devlete bakış açısını
önemli ölçüde değiştirdi.”

8. BUCHANAN HAKKINDA YAZILANLAR
 İsveç Kraliyet Akademisi, James M. Buchanan
için 1986 yılında dünya basınına ve
kamuoyuna şu açıklamayı yaptı:
 “James B. Buchanan, ekonomi ve politik karar
alma sürecine ilişkin sözleşmeci ve anayasal
bir temel oluşturmak yolunda yaklaşık 40 yıl
kendini bilimsel çalışmalara adadı. Bu
çalışmaları ile Kamu Tercihi Teorisi’nin en
başta gelen temsilcisi ve lideri oldu.
 Profesör Anthony B. Atkinson, Buchanan
üzerine kaleme aldığı bir makalesinde
şunları yazdı:
 “Buchanan’ın çalışmaları, başından bu
yana bilim adamı olarak en yüksek kalitede
eserler olarak kabul edilmiştir.”

9. BUCHANAN’IN ÇALIŞMIŞ OLDUĞU ALANLAR
KAMU MALİYESİ
KAMU EKONOMİSİ
KAMU TERCİHİ TEORİSİ
ANAYASAL İKTİSAT
HUKUK – FELSEFE - AHLAK

10. BUCHANAN’IN BAŞLICA ESERLERİ
•Fiyatlar, Gelir ve Kamu Politikası (Prices, IncomeandPublicPolicy), 1959, (C.L. Allen ve M.R.
Colberg ile birlikte)
•Devlet Borçlanmasının İlkeleri (Principles of PublicDebt), 1958.
•Kamu Maliyesi (ThePublic Finance), 1960. (4. Baskısı Marilyn Flowers ile birlikte yeniden
gözden geçirilerek ve genişletilerek yayınlanmıştır, 1975.)
•Maliye Teorisi ve Politik İktisat (FiscalTheoryandPoliticalEconomy), 1960.
•Oybirliğinin Hesabı: Anayasal Demokrasinin Mantıki Temelleri (TheCalculus of Consent:
LogicalFoundations of ConstitutionalDemocracy), 1962. (Gordon Tullock ile birlikte)
•Demokratik Süreçte Kamu Maliyesi (Public Finance in DemocraticProcess), 1966.
•Kamusal Malların Arzı ve Talebi (TheDemandandsupply of PublicGoods), 1968.
•Maliyet ve Tercih: Ekonomi Teorisi İçerisinde Bir Araştırma (CostandChoice: An
InquiryyinEconomicTheory), 1969.
•Anarşi İçerisinde Akademi: Bir Ekonomik Diagnoz, (Academia in Anarchy: An
EconomicDiagnosis), 1970. (NicosDevletoğlu ile birlikte)
•Kamu Tercihi Teorisi: İktisadın Politik Uygulamaları (TheTheory of PublicChoice: Political
Applications of Economics), 1972. (Robert D. Tollison ile birlikte editörlüğü yapıldı.
•Maliyet Üzerine Çalışmalar (LSE Essays on Cost), 1973. (G.F. Thirlby ile birlikte editörlüğü
yapıldı.)

11. •Özgürlüğün Sınırları: Anarşi ve Leviathan Arasında (TheLimits of Liberty: BetweenAnarchyandLeviathan), 1975.
•Açık İçerisindeki Demokrasi: Lord Keynes’in politik Mirası (Democracy in Deficit: ThePoliticalLegacy of Lord
Keynes) 1978, (Richard Wagner ile birlikte).
•Anayasal Sözleşme İçerisinde Özgürlük: Bir politik İktisatçının Perspektifi (Freedom in ConstitutionalContract:
Perspectives of A Political Economist), 1978.
•İktisatçılar Ne Yapmalı? (WhatShould Economist Do?), 1979.
•Vergileme Gücü: Mali Anayasanın Analitik Temelleri (ThePowertoTax: AnalyticalFoundations of a
FiscalConstitution), 1978, (GeorfreyBrennan ile birlikte)
•Rant Kollayan Toplum Teorisine Doğru (Toward A Theory of theRentSeekingSociety), 1980 (Robert D. Tollison
ve Gordon Tullock ile birlikte)
•Kamu Tercihi Teorisi II. (TheTheory of PublicChoice II) 1984. (Robert D. Tollison ile birlikte)
•Özgürlük, Piyasa ve Devlet: 1980’lerde Politik İktisat (Liberty, Market andState: PoliticalEconomy in the
1980’s.) 1985.
•Kuralların Nedeni (TheReason of Rules) 1985. (GeoffreyBrennan ile birlikte)
•İktisat: Öngörülebilir Bilim ve Ahlak Felsefesi Arasında (EconomicsBetweenPredictiveScienceand moral
Philoscphy) 1987.
•Anayasal İktisat Alanında Çalışmalar (ExplorationsintoConstitutionalEconomics), 1988.
•Anayasal Düzenin Etiği ve İktisadı (theEconomicsandtheEthics of ConstitutionalOrder), 1990.

13. BUCHANAN’DA METODOLOJİ
Politikanın Bir Bireysel Teorisi
özel çıkar maksimizasyonu
politik mübadele
matematiksel ve ampirik analizlere
eserlerinde fazlaca yer vermeme

15. Bireyler, piyasa ekonomisinde olduğu gibi kamu
ekonomisindeki karar ve tercihlerinde de “özel
çıkarlarını” maksimize etme eğilimindedirler. Özetle,
piyasa ekonomisinde olduğu gibi kamu ekonomisinde
de bir Homo Economicus, yani “özel çıkar
maksimizasyonu” ilkesi geçerlidir.
Buchanan matematiksel ve ampirik analizlere
eserlerinde fazlaca yer vermemektedir. Buchanan
özellikle genç kuşak iktisatçıları aşırı matematiksel
modeller ve amprik analizlere çok fazla yer verdikleri
için eleştirmektedir.