Đồ án tốt nghiệp tổng quan về dầu nhờn_08304712092019

1. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Më ®Çu
Trªn thÕ giíi hiÖn nay, dÇu nhên vÉn lµ chÊt b«i tr¬n chñ yÕu trong c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp vµ d©n dông. Víi vai trß quan träng cña m×nh, dÇu nhên ®·
trë thµnh mét lo¹i vËt liÖu c«ng nghiÖp kh«ng thÓ thiÕu. Cïng víi sù ph¸t triÓn
cña x· héi c¸c lo¹i m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng cô ®îc ®a vµo øng dông trong c«ng
nghiÖp vµ d©n dông ngµy cµng nhiÒu, dÉn ®Õn møc tiªu thô dÇu b«i tr¬n t¨ng
lªn kh«ng ngõng trong nh÷ng n¨m qua. Theo thèng kª møc tiªu thô dÇu mì b«i
tr¬n hiÖn nay kho¶ng 40 triÖu tÊn mçi n¨m. ë níc ta tuy møc tiªu thô dÇu mì
b«i tr¬n thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c níc ph¸t triÓn nhng còng ®¹t ë møc 100.000
tÊn mçi n¨m ®èi víi dÇu b«i tr¬n vµ møc t¨ng trëng lµ 4-8% mçi n¨m. Toµn bé
lîng dÇu nµy níc ta ph¶i nhËp tõ níc ngoµi díi d¹ng th¬ng phÈm hoÆc ë d¹ng
dÇu gèc cïng víi c¸c phô gia råi tù pha chÕ, nh vËy hµng n¨m nhµ níc ta ph¶i
bá ra mét ngo¹i tÖ lín ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ b«i tr¬n cho c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp vµ d©n dông trong níc. NÒn c«ng nghiÖp dÇu khÝ ViÖt Nam tuy míi chØ
dõng l¹i ë møc khai th¸c song ®· ®ãng gãp mét nguån ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ cho
nÒn kinh tÕ quèc d©n. Ngµy nay dÇu khÝ ViÖt Nam ®ang lµ mét trong nh÷ng
ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän vµ dù ¸n víi xu híng ph¸t triÓn m¹nh, ®Æc biÖt lµ
dù ¸n nhµ m¸y Dung QuÊt ®i vµo ho¹t ®éng. Khi ®ã ®¸p øng ®îc mét phÇn lín
nhu cÇu vÒ dÇu b«i tr¬n trong níc vµ tiÕt kiÖm ®îc mét lîng lín ngo¹i tÖ mµ dù
kiÕn ®Ó nhËp khÈu dÇu b«i tr¬n.
Tríc vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®ã, c¸c tËp thÓ khoa häc lín ®ang kh«ng ngõng
nghiªn cøu thµnh phÇn, tÝnh chÊt cña dÇu má nãi chung vµ c¸c cÊu tö nãi riªng
®Ó hoµn thiÖn c¸c ph¬ng ph¸p khai th¸c vµ chÕ biÕn nguån tµi nguyªn quý gi¸
nµy. Khi sö dông dÇu nhên lµm chÊt láng b«i tr¬n gi÷a c¸c bÒ mÆt líp tiÕp xóc
cña c¸c chi tiÕt m¸y mãc nh»m môc ®Ých gi¶m mµi mßn, gi¶m ma s¸t, t¶n
nhiÖt, lµm m¸t. Nhê vËy gi¶m ®îc tiªu hao n¨ng lîng ®Ó th¾ng lùc ma s¸t sinh
ra khi c¸c chi tiÕt m¸y chuyÓn ®éng, Nãi chung, dÇu nhên cã øng dông rÊt réng
r·i trong ®êi sèng hiÖn nay. §Æc biÖt nã cã tÇm quan träng lín ®èi víi c¸c lo¹i
m¸y mãc, nÕu thiÕu chóng th× m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng thÓ lµm viÖc ®îc.
1

2. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Ch¬ng I
Tæng quan vÒ dÇu b«i tr¬n
I.Ma s¸t vµ b«i tr¬n
1.1.S¬ lîc vÒ ma s¸t.[5]
Khi mét vËt chuyÓn ®éng trªn bÒ mÆt cña vËt kh¸c th× sÏ xuÊt hiÖn mét lùc
gäi lµ lùc ma s¸t. Lùc ®ã c¶n l¹i chuyÓn ®éng cña chÝnh vËt thÓ Êy. Trong mét
sè trêng hîp th× lùc ma s¸t còng cã Ých.
VÝ dô: Lùc ma s¸t trong c¸c lç phanh, c¸c chuyÓn ®éng d©y ®ai. Trong
nhiÒu trêng hîp kh¸c th× ma s¸t l¹i cã h¹i.
VÝ dô: Khi chuyÓn ho¸ n¨ng lîng tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c , nhiÖt n¨ng
biÕn thµnh c¬ n¨ng. §Ó kh¾c phôc hiÖn tîng ma s¸t ph¶i tiªu tèn mét phÇn n¨ng
lîng vµ ®«i khi ph¶i tiªu tèn mét n¨ng lîng kh¸ lín.
Cã nhiÒu d¹ng ma s¸t:
+ Ma s¸t trît: Khi mét vËt kh¸c trît trªn mét vËt kh¸c, bÒ mÆt cña chóng
tiÕp xóc víi nhau th× sinh ra mét lùc ma s¸t gäi lµ lùc ma s¸t trît
+ Ma s¸t l¨n: Khi mét vËt h×nh trßn hoÆc cÇu l¨n trªn bÒ mÆt cña vËt kh¸c
vµ hai vËt tiÕp xóc víi nhau t¹i mét ®iÓm hoÆc mét ®êng th× sinh ra mét lùc ma
s¸t gäi lµ ma s¸t l¨n. Ma s¸t trît thêng lín gÊp 10 ÷ 100 lÇn ma s¸t l¨n ( trong
trêng hîp so s¸nh cña c¸c bÒ mÆt kh«, tøc lµ ma s¸t xuÊt hiÖn khi mét vËt r¾n
chuyÓn ®éng trªn bÒ mÆt mét vËt kh¸c vµ gi÷a hai vËt ®ã kh«ng cã chÊt b«i
tr¬n).
+ Ma s¸t kh«
- Nguyªn nh©n cña ma s¸t kh«:
* Do sù liªn kÕt c¬ häc cña c¸c chç lçi trªn bÒ mÆt vËt r¾n.
* Do t¸c ®éng t¬ng hç gi÷ c¸c ph©n tö cña c¸c bÒ mÆt lµm viÖc t¹i c¸c
®iÓm tiÕp xóc.
+ Ma s¸t tÜnh: lµ ma s¸t ®o ®îc ë tr¹ng th¸i b¾t ®ÇuchuyÓn ®éng cña bÒ
mÆt.
+ Ma s¸t ®éng: lµ ma s¸t ®o ®îc trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng cña bÒ mÆt.
Ma s¸t tÜnh lín h¬n ma s¸t ®éng lµ do khi chuyÓn ®éng kh«ng ph¶i toµn bé
hai bÒ mÆt tiÕp xóc víi nhau mµ sù tiÕp xóc thùc sù chØ x¶y ra ë mét sè ®iÓm
cña bÒ mÆt, ngay c¶ khi bÒ mÆt tiÕp ®îc gia c«ng rÊt nh½n, lùc ma s¸t phô thuéc
vµo tiÕp ®iÓm vµ n¨ng lîng liªn kÕt cña c¸c tiÕp ®iÓm nµy. H¬n n÷a, khi b¾t ®Çu
chuyÓn ®éng th× c¸c bÒ mÆ ph¶i cã mét gia tèc ®ñ lín ®Ó th¾ng ®îc lùc qu¸n
tÝnh c¶n trë chuyÓn ®éng.
2

3. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
HiÖn tîng ma s¸t lu«n kÐo theo sù hao phÝ c«ng nh»m kh¾c phôc ma s¸t vµ
lµm to¶ nhiÖt, g©y mµi mßn c¸c chi tiÕt lµm viÖc.
Trong khi cè g¾ng gi¶m bít hao phÝ søc ®Ó kh¾c phôc ma s¸t khi c¸c bÒ mÆt
lµm viÖc ®îc b«i tr¬n b»ng dÇu th× ma s¸t gi¶m xuèng rÊt nhiÒu, thËm chÝ ma
s¸t trît ë c¸c bÒ mÆt ®îc b«i tr¬n cã thÓ nhá h¬n ma s¸t l¨n n÷a. Khi cã hai bÒ
mÆt chuyÓn ®éng lªn nhau ®îc ng¨n c¶n bëi mét líp dÇu th× sÏ xuÊt hiÖn ma s¸t
láng, tøc lµ mét lîng ma s¸t trong b¶n th©n líp dÇu gi÷a c¸c ph©n tö dÇu, lîng
tæn thÊt ma s¸t láng so víi ma s¸t kh« th× nhá h¬n rÊt nhiÒu.
Ma s¸t láng so víi ma s¸t kh« cã nhiÒu u ®iÓm h¬n nh:
+ §é mµi mßn c¸c chi tiÕt gi¶m ®i rÊt râ.
+ Tæn thÊt c«ng suÊt chèng ma s¸t gi¶m ®i.
+ C¸c chi tiÕt bÞ nãng Ýt h¬n.
+ C¸c vËt ma s¸t cã thÓ chÞu ®îc t¶i träng lín h¬n.
+ N©ng cao ®é bÒn vµ kÐo dµi thêi gian ho¹t ®éng cña c¸c chi tiÕt lµm viÖc.
1.2. B«i tr¬n vµ vai trß cña dÇu b«i tr¬n.[5]
1.2.1.B«i tr¬n
B«i tr¬n lµ biÖn ph¸p lµm gi¶m masat vµ mµi mßn ®Õn møc thÊp nhÊt b»ng
c¸ch t¹o ra gi÷a bÒ mÆt masat mét líp chÊt ®îc gäi lµ chÊt b«i tr¬n. HÇu hÕt c¸c
chÊt b«i tr¬n lµ chÊt láng.
ChÊt láng ®Ó lµm vËt liÖu b«i tr¬n cÇn cã c¸c tÝnh chÊt sau:
Yªu cÇu chÊt láng ph¶i cã kh¶ n¨ng ch¶y loang trªn bÒ mÆt kim lo¹i. TÝnh
chÊt nµy cßn cã nhiÒu tªn nh: “ TÝnh b«i tr¬n, kh¶ n¨ng b«i tr¬n, tÝnh b¸m
dÝnh...”. ChÊt láng cã tÝnh chÊt b«i tr¬n th× dÔ ch¶y loang trªn bÒ mÆt kim lo¹i,
®i vµo nh÷ng khe nhá vµ b¸m ch¾c lªn bÒ mÆt. Lùc liªn kÕt gi÷a c¸c ph©n tö
chÊt láng víi nhau còng lµ tÝnh chÊt cÇn thiÕt cña chÊt láng dïng lµm chÊt b«i
tr¬n. Lùc liªn kÕt gi÷a c¸c ph©n tö cña mét chÊt láng cµng lín th× lùc ma s¸t
gi÷a c¸c ph©n tö chuyÓn ®éng cña chÊt láng cµng lín. ¸p dông lý thuyÕt b«i
tr¬n thuû ®éng häc vµo thiÕt kÕ, chÕ t¹o vµ sö dông m¸y mãc
( Khi trôc quay trong vßng bi th× líp dÇu hoµn toµn ng¨n c¸ch c¸c bÒ mÆt
lµm viÖc víi nhau vµ nh vËy nã ng¨n c¶n kh«ng cho c¸c bÒ mÆt kia tiÕp xóc
trùc tiÕp víi nhau ) ngêi ta ®· kh¼ng ®Þnh ®îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n sau:
+ Sè lîng ma s¸t cña c¸c chi tiÕt lµm viÖc phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn lµm
viÖc chñ yÕu cña chóng.
+ BÒ dµy ®Ó ®¶m b¶o b«i tr¬n láng.
+ T¸c dông lµm m¸t cña dÇu nhên.
3

4. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
+ DÇu cã ®é nhít phï hîp víi tõng ®iÒu kiÖn lµm viÖc.
§Ó thùc hiÖn b«i tr¬n láng æ ®ì víi lîng hao phÝ c«ng suÊt do ma s¸t nhá
nhÊt cÇn ph¶i tÝnh ®Õn hµng lo¹t c¸c yÕu tè. §é nhít cña dÇu, t¶i träng trªn æ
®ì, Tèc ®é chuyÓn ®éng cña c¸c chi tiÕt lµm viÖc, diÖn tÝch c¸c bÒ mÆt lµm
viÖc, khe hë gi÷a c¸c chi tiÕt lµm viÖc, t×nh tr¹ng nhiÖt ®é cña æ ®ì...
C¸c nguyªn lý b«i tr¬n láng ®Òu ®îc biÓu diÔn b»ng nh÷ng c«ng thøc to¸n
häc. Ngµy nay cã nhiÒu ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n láng b«i tr¬n cho c¸c chi tiÕt ma
s¸t nhng ®Òu dùa trªn c¬ së nh÷ng nguyªn lý b«i tr¬n thuû ®éng do Petrop ®a
ra.
+ Trong trêng hîp ma s¸t láng, nÕu ®é nhít cña dÇu, tèc ®é trît cña c¸c chi
tiÕt lµm viÖc vµ bÒ mÆt tiÕp xóc cña chóng t¨ng th× lîng tæn thÊt do ma s¸t sÏ
t¨ng lªn.
+ §èi víi c¸c chi tiÕt lµm viÖc cã chuyÓn ®éng nhanh cÇn dïng dÇu cã ®é
nhít thÊp vµ ngîc l¹i.
+ Khe hë gi÷a c¸c chi tiÕt lµm viÖc cµng lín th× dÇu b«i tr¬n cµng cÇn ®é
nhít cao.
+ T¶i träng trªn c¸c chi tiÕt lµm viÖc cµng lín th× ®é nhít cµng cao.
VËy b«i tr¬n lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng trong c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i
còng nh trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ tõ tríc ®Õn nay. Cã nhiÒu t¸c nh©n b«i
tr¬n, víi c¸c c¬ chÕ kh¸c nhau nhng cã chung mét ®Æc ®iÓm lµ gi¶m ma s¸t
trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng. Cã thÓ nãi hai vÊn ®Ò ma s¸t vµ b«i tr¬n cã quan
hÖ mËt thiÕt víi nhau lu«n lu«n cã mÆt cïng nhau trong c¸c qu¸ tr×nh c«ng
nghÖ.
1.2.2.Vai trß cña dÇu b«i tr¬n .[5]
12.2.1.DÇu nhên b«i tr¬n m¸y.
DÇu nhên cã nhiÒu c«ng dông trong ®ã cã c«ng dông quan träng nhÊt lµ b«i
tr¬n c¸c bÒ mÆt cã chuyÓn ®éng trît gi÷a c¸c chi tiÕt, lµm gi¶m ma s¸t, do ®ã
lµm gi¶m tæn thÊt c¬ giíi trong ®éng c¬, t¨ng hiÖu suÊt cã Ých cña toµn ®éng
c¬, tøc lµ t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ho¹t ®éng cña ®éng c¬. Nguyªn nh©n
cña viÖc gi¶m ma s¸t lµ do khi b«i tr¬n sÏ cã sù thay thÕ trùc tiÕp gi÷a c¸c chi
tiÕt m¸y b»ng ma s¸t néi t¹i cña mµng chÊt láng ng¨n c¸ch c¸c chi tiÕt m¸y. Ma
s¸t néi t¹i gi÷a c¸c mµng chÊt láng nµy lu«n lu«n nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c
d¹ng ma s¸t kh¸c.
1.2.2.2. DÇu nhên gi¶m mµi mßn m¸y:
4

5. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
DÇu nhên cã t¸c dông ng¨n chÆn tèi ®a sù mµi mßn x¶y ra ë c¸c n¬i cã
nhiÒu chuyÓn dÞch t¬ng ®èi gi÷a c¸c bÒ mÆt víi tèc ®é thÊp, ë gi÷a c¸c bÒ mÆt
chÞu t¶i cao.
ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ¸p lùc cao, mµng dÇu b«i tr¬n dÔ cã kh¶ n¨ng bÞ
ph¸ huû nªn yªu cÇu trong dÇu b«i tr¬n ph¶i cã nh÷ng phô gia chèng mµi mßn
dÇu, t¹o thµnh trªn c¸c chi tiÕt kim lo¹i mét mµng chÊt b¶o vÖ bÒn v÷ng chóng
sÏ trît däc theo nhau mµ kh«ng g©y hiÖn tîng mµi mßn c¸c bÒ mÆt kim lo¹i.
1.2.2.3. DÇu nhên chèng ¨n mßn kim lo¹i.
Níc lµ mét nguyªn nh©n g©y nªn sù gØ sÐt cña c¸c chi tiÕt ®îc chÕ t¹o tõ
kim lo¹i. Mçi mét thÓ tÝch nhiªn liÖu ®èt ch¸y trong ®éng c¬ s¶n ra h¬n mét thÓ
tÝch níc, mÆc dï phÇn lín lîng níc nµy ë thÓ h¬i vµ tho¸t ra qua èng x¶, tuy
nhiªn cßn mét Ýt ®äng l¹i trong lßng xi lanh hay lät qua xecm¨ng vµ ngng l¹i
trong cacte. HiÖn tîng nµy thêng x¶y ra khi thêi tiÕt l¹nh hay khi ®éng c¬ cha
®îc sëi Êm. Thªm vµo ®ã c¸c s¶n phÈm phô sinh ra do nhiªn liÖu ch¸y dë. Nh-
ng khi ch¸y cã tÝnh ¨n mßn cïng lät qua xecm¨ng råi ngng l¹i hoÆc hoµ tan
trong dÇu, ngoµi ra cßn c¸c chÊt axÝt ®îc t¹o thµnh do sù oxy ho¸ dÇu. V× vËy
kh¶ n¨ng t¹o gØ sÐt vµ ¨n mßn cµng trë nªn trÇm träng. C¸c chi tiÕt cÇn ®îc b¶o
vÖ chèng l¹i sù ¨n mßn vµ chèng gØ.
Mµng dÇu b«i tr¬n phñ lªn bÒ mÆt c¸c chi tiÕt ma s¸t cã t¸c dông chèng gØ
sÐt cho m¸y mãc trong thêi gian ngõng ho¹t ®éng, c¸c bé phËn Èm ít nh tuèc
bin h¬i, m¸y mãc lµm viÖc trªn c«ng trêng, ®ång ruéng. Ngoµi ra chóng cßn cã
t¸c dông h¹n chÕ tèi ®a sù lan truyÒn cña chÊt axit, mét s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh
ch¸y c¸c lo¹i nhiªn liÖu nhiÒu lu huúnh trong ®éng c¬ diezel. Tuæi thä cña
®éng c¬ phô thuéc mét phÇn vµo kh¶ n¨ng trung hoµ cña dÇu m¸y ®èi víi
nh÷ng hîp chÊt cã t¸c dông ¨n mßn. §Ó dÇu nhên ®¶m b¶o ®îc tÝnh n¨ng nµy
ph¶i sö dông c¸c phô gia mang tÝnh kiÒm cã t¸c dông trung hoµ c¸c axit t¹o ra
khi nhiªn liÖu ch¸y. Th«ng thêng trong qu¸ tr×nh sö dông dÇu nhên, hµm lîng
phô gia ngµy sÏ gi¶m dÇn khi phô gia thÊp díi quy ®Þnh cho phÐp th× dÇu kh«ng
cßn ®ñ phÈm chÊt vµ ph¶i thay thÕ.
1.2.2.4. DÇu nhên lµm m¸t m¸y.
Do ma s¸t t¹i c¸c bÒ mÆt lµm viÖc nh piston- xylanh trôc khuûu – bËc lãt
®Òu ph¸t sinh nhiÖt. MÆt kh¸c mét sè chi tiÕt nh piston, vßi phun cßn nhËn nhiÖt
cña khÝ ch¸y truyÒn ®Õn. Do ®ã nhiÖt ®é ë mét sè chi tiÕt lµ rÊt cao, cã thÓ ph¸
háng c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh thêng cña ®éng c¬ nh g©y ra bã kÑt, gi¶m ®é
5

6. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
bÒn cña c¸c chi tiÕt, kÝch næ ë ®éng c¬ x¨ng, gi¶m hÖ sè n¹p...Nh»m gi¶m nhiÖt
cho c¸c chi tiÕt m¸y cÇn cã hÖ thèng lµm m¸t trong qu¸ tr×nh ®éng c¬ ho¹t
®éng. Lµm m¸t ®éng c¬ dùa vµo hÖ thèng lµm m¸t chØ thùc hiÖn ®îc 60% c«ng
viÖc lµm m¸t. Níc lµm m¸t phÇn trªn ®éng c¬ lµ c¸c ®Ønh xylanh, lßng xylanh
vµ c¸c van, cßn trôc khuûu c¸c æ ®ì, trôc cam, c¸c b¸nh r¨ng, piston vµ c¸c
côm chi tiÕt kh¸c ®îc lµm m¸t b»ng dÇu m¸y. DÇu m¸y cacte theo hÖ thèng b«i
tr¬n ( cã nhiÖt ®é thÊp h¬n nhiÖt ®é chi tiÕt ) ®îc dÉn ®Õn c¸c bÒ mÆt cã nhiÖt
®é cao ®Ó t¶i bít nhiÖt ®i vµ cacte l¹i ®îc lµm m¸t b»ng bé t¶n nhiÖt kh«ng khÝ.
§Æc biÖt dÇu b«i tr¬n lµ ph¬ng tiÖn chÝnh lµm m¸t piston. Thùc tÕ cho thÊy khi
dßng dÇu lµm m¸t dÉn ®Õn ®Ønh díi cña piston gÆp trôc trÆc th× piston sÏ bÞ kÑt
ngay. NÕu v× mét lý do nµo ®ã lîng dÇu kh«ng ®ñ ®Ó t¶n bít nhiÖt, khiÕn nhiÖt
®é vît ngìng an toµn sÏ lµm cho kim lo¹i cña vßng bÞ nãng ch¶y ra vµ bÞ ph¸
huû.
Chøc n¨ng lµm m¸t nµy ®ßi hái ph¶i chÞu nhiÖt ®é cao nghÜa lµ dÇu gi÷ ®îc
tÝnh æn ®Þnh, kh«ng bÞ biÕn chÊt do t¸c dông cña oxy trong kh«ng khÝ ë nhiÖt
®é cao. §Ó ®¹t ®îc tÝnh æn ®Þnh ®ã trªn thùc tÕ ph¶i nhê tíi c¸c phô gia chèng
oxy ho¸. Muèn t¶n nhiÖt tèt ph¶i thay dÇu tríc khi ®é nhiÔm bÈn cña dÇu qu¸
cao n»m t¹i c¸c hÖ thèng dÉn dÇu, ®ång thêi gi÷ møc dÇu trong cacte cao h¬n
møc dÇu tèi thiÓu cho phÐp.
1.2.2.5. DÇu nhên lµm kÝn m¸y
Mµng dÇu b«i tr¬n ng¨n c¸ch c¸c chi tiÕt chuyÓn ®éng trong ®éng c¬, ngoµi
t¸c dông b«i tr¬n, gi¶m ma s¸t, chèng mµi mßn cßn cã t¸c dông lµm kÝn. Trªn
thùc tÕ bÒ mÆt cña xecm¨ng, r·nh xecm¨ng vµ thµnh xylanh kh«ng tr¬n tru.
Qua kÝnh hiÓn vi ta sÏ thÊy bÒ mÆt cña chóng nhÊp nh«. ChÝnh v× thÕ xecm¨ng
kh«ng thÓ hoµn toµn ng¨n c¶n h¬i ®èt tõ trong buång ®èt cã ¸p suÊt cao lät ra
ngoµi vµo cacte lµ n¬i cã ¸p suÊt thÊp, do vËy lµm gi¶m c«ng suÊt cña ®éng c¬.
DÇu m¸y cã chøc n¨ng lÊp vµo c¸c kho¶ng trèng gi÷a c¸c bÒ mÆt xecm¨ng vµ
thµnh xylanh, cã t¸c dông lµm kÝn, ng¨n c¶n tèi ®a kh«ng cho c¸c khÝ nãng
trong qu¸ tr×nh ®èt ch¸y ®i qua xecm¨ng cña piston ®i vµo cacte. §é kÝn cña hÖ
piston – xecm¨ng – xylanh phô thuéc vµo ®é nhít cña dÇu b«i tr¬n. V× vËy
khi l¾p r¸p côm chi tiÕt m¸y ph¶i b«i tr¬n dÇu vµo r·nh xecm¨ng vµ bÒ mÆt
xylanh.
1.2.2.6. DÇu nhên lµm s¹ch.
Trªn bÒ mÆt ma s¸t, trong qu¸ tr×nh lµm viÖc thêng cã v¶y r¾n trãc ra khái
bÒ mÆt. D©ï b«i tr¬n sÏ cuèn tr«i c¸c v¶y trãc, sau ®ã gi÷ l¹i trong c¸c bÇu läc
cña hÖ thèng b«i tr¬n tr¸nh cho bÒ mÆt bÞ cµo xíc. V× vËy khi ®éng c¬ ch¹y rµ
6

7. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
sau khi l¾p r¸p hoÆc söa ch÷a thêng cã nhiÒu m¹t kim lo¹i cßn sãt l¹i trong qu¸
tr×nh l¾p r¸p vµ nhiÒu v¶y trãc ra khi ch¹y rµ nªn ph¶i dïng dÇu b«i tr¬n cã
dé nhít nhá ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng röa tr«i c¸c m¹t bÈn trªn bÒ mÆt vµ sau ®ã ch¹y
rµ ph¶i thay nhít míi phï hîp h¬n. Ngoµi ra, trong ®éng c¬ diezen khi nhiªn
liÖu ch¸y t¹o ra muéi than, cµn tr¸nh hiÖn tîng muéi b¸m cÆn trªn thµnh pÝston
nhiÒu g©y ch¸y xecm¨ng, còng nh muéi lµm nghÏn bé läc c¸c ®êng dÉn dÇu
b«i tr¬n . Trong ®éng c¬ x¨ng pha ch× khi x¨ng ch¸y còng t¹o ra mét lîng muéi
ch×, cÇn tr¸nh sù ®ãng cÆn cña muéi ch×. TÊt c¶ hiÖn tîng võa nãi trªn gãp phÇn
t¹o ra hai lo¹i cÆn trong dÇu m¸y trong qu¸ tr×nh lµm viÖc lµ cÆn bïn vµ cÆn
cøng.
CÆn bïn ®îc t¹o thµnh do sù kÕt hîp gi÷a h¬i níc, bôi, s¶n phÈm xuèng cÊp
vµ nhiªn liÖu ch¸y dë. Ban ®Çu cÆn bïn tån t¹i ë d¹ng nh÷ng h¹t rÊt nhá mµ
kh«ng cã bÇu läc nµo cã thÓ t¸ch chóng ra ®îc. Lóc ban ®Çu t¸c h¹i kh«ng lín
v× chóng Ýt vµ rêi r¹c. Nhng cïng víi thêi gian cÆn bïn tÝch tô nhiÒu, ®ãng côc
l¹i vµ sÏ g©y t¸c h¹i, lµm h¹n chÕ sù lu th«ng cña dÇu.
CÆn cøng ( Vecni ) lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh oxy ho¸ c¸c hîp phÇn kÐm æn
®Þnh cã trong dÇu trong nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao. CÆn cøng lµm thµnh mét líp
cøng trªn c¸c chi tiÕt cã nhiÖt ®é cao cña ®éng c¬. C¸c bé phËn b¬m, xecm¨ng,
piston vµ c¸c æ ®ì rÊt dÔ bÞ ®ãng cÆn cøng. NÕu ®Ó cho c¸c cÆn cøng tÝch tô trªn
c¸c chi tiÕt nµy ®éng c¬ kh«ng thÓ lµm viÖc mét c¸ch b×nh thêng ®îc.
DÇu nhên víi phô gia tÈy röa sÏ cã t¸c dông ng¨n c¶n sù tÝch tô cña cÆn
bïn, cÆn cøng, gi÷ cho bÒ mÆt c¸c chi tiÕt lu«n ®îc s¹ch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho
®éng c¬ ho¹t ®éng mét c¸ch tr¬n tru.
§Ó ®¶m b¶o c¸c c«ng dông cña dÇu b«i tr¬n yªu cÇu dÇu b«i tr¬n cã thµnh
phÇn vµ cã chÊt lîng phï hîp. Thµnh phÇn vµ chÊt lîng ®ã phô thuéc vµo c¸c
lo¹i dÇu nhên gèc vµ c¸c phô gia sö dông trong pha chÕ còng nh ®iÒu kiÖn t¹i
xëng pha chÕ dÇu nhên.
II. Ph©n lo¹i dÇu nhên[1]
2.1. Ph©n lo¹i theo nguån gèc
2.1.1. DÇu gèc kho¸ng
C¸c dÇu gèc kho¸ng ®îc s¶n xuÊt tõ dÇu má b»ng c¸c qu¸ tr×nh tinh chÕ
chän läc. Do nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt dÇu má cã gi¸ thµnh rÎ nªn chóng ®îc sö
dông phæ biÕn nhÊt. B¶n chÊt cña dÇu th« vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh
tÝnh chÊt vËt lý vµ ho¸ häc cña dÇu gèc t¹o thµnh. DÇu gèc kho¸ng lµ hçn hîp
cña c¸c ph©n tö ®a vßng cã ®Ýnh m¹ch nh¸nh parafin. DÇu gèc kho¸ng ®îc
7

8. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
ph©n thµnh dÇu gèc parafin, naften tuú theo lo¹i nµo chiªm u thÕ. Qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt dÇu gèc kho¸ng ph¶i qua c¸c c«ng ®o¹n nh: Chng cÊt ch©n kh«ng, t¸ch
chiÕt b»ng dung m«i, t¸ch s¸p, lµm s¹ch. ViÖc lùa chän dÇu gèc ®Ó pha chÕ chÊt
b«i tr¬n phô thuéc vµo ®é nhít, møc ®é tinh chÕ,®é æn ®Þnh nhiÖt vµ kh¶ n¨ng
t¬ng hîp víi c¸c phô gia hoÆc vËt liÖu mµ dÇu sÏ tiÕp xóc trong qóa tr×nh sö
dông lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt cã ®é nhít n»m trong kho¶ng 11 ÷ 150mm2/s ë
400C, trong khi ®é nhít cña c¸c ph©n ®o¹n cÆn l¹i kho¶ng 140 ÷ 1200mm2/s ë
400C.
C¸ch gäi tªn t¹o ra sù ph©n biÖt c¸c ph©n ®o¹n dÇu chng cÊt vµ dÇu cÆn theo
®é nhít. HiÖn nay c¸c lo¹i dÇu gèc cã chØ sè ®é nhít trªn 85 ®îc coi lµ dÇu cã
chØ sè ®é nhít cao (HVI), dÇu gèc cã chØ sè ®é nhít díi 30 ®îc coi lµ dÇu cã
chØ sè ®é thÊp (LVI), cßn l¹i lµ dÇu cã chØ sè ®é nhít trung b×nh (MVI); ngoµi
ra nÕu chØ sè ®é nhít cao h¬n140 th× ®îc gäi lµ dÇu cã chØ sè ®é nhít rÊt cao
(VHVI) hoÆc xiªu cao (XHVI).
2.1.2. DÇu gèc tæng hîp.
DÇu gèc tæng hîp lµ c¸c chÊt b«i tr¬n ®îc tæng hîp b»ng ph¶n øng ho¸ häc
tõ c¸c hîp chÊt cã ph©n tö lîng thÊp. DÇu kho¸ng bÞ h¹n chÕ bëi nguån gèc dÇu
th« nªn kh«ng ®ñ c¸c tÝnh n¨ng b«i tr¬n thÝch hîp cho tÊt c¶ c¸c lo¹i ®éng c¬,
m¸y mãc kÓ c¶ khi ®· ®îc xö lý s©u vµ thªm c¸c phô gia. Do cã c¸c tÝnh chÊt
b«i tr¬n rÊt tèt, kho¶ng nhiÖt ®é lµm viÖc réng (-550C ®Õn 3200C), nhiÖt ®é
®«ng ®Æc thÊp, ®é bÒn nhiÖt cao nªn dÇu tæng hîp thêng ®îc sö dông cho c¸c
môc ®Ých ®Æc biÖt. C¸c dÇu tæng hîp ®îc chia thµnh c¸c nhãm ho¸ chÊt ®éc lËp,
quan träng nhÊt lµ:
- Hydrocacbon tæng hîp
- Este h÷u c¬
- Polyglycol
- Este photphat
Bèn nhãm nµy chiÕm trªn 90% khèi lîng dÇu tæng hîp hiÖn nay do c¸c tÝnh
chÊt ®Æc biÖt kh¸c víi dÇu kho¸ng nh hoµn toµn kh«ng ch¸y hoÆc hoµ lÉn víi n-
íc, tuy nhiªn do gi¸ thµnh cao nªn cha ®îc sö dông réng r·i.
C¸c hydrocacbon tæng hîp gåm c¸c hîp chÊt chØ chøa cacbon vµ hydro ®îc
t¹o thµnh bëi c¸c qu¸ tr×nh polyme ho¸, ankyl ho¸ hoÆc ngng tô. Chóng cã chØ
sè ®é nhít cao cã thÓ ®¹t tíi 170 víi ®é linh ®éng tèt,®iÓm ®«ng thÊp, bÒn oxy
8

9. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
ho¸ vµ bÒn nhiÖt tíi 3150C, v× thÕ thêng ®îc sö dông lµm dÇu ®éng c¬, dÇu
tuabin, dÇu m¸y nÐn, dÇu truyÒn ®éng vµ dÇu thuû lùc.
C¸c este h÷u c¬ gåm c¸c hîp chÊt chøa cacbon, hydro, oxy víi mét hoÆc
nhiÒu liªn kÕt este trong ph©n tö ®îc t¹o thµnh tõ c¸c axit ®a chøc hoÆc rîu ®a
chøc. Do cã c¸c tÝnh chÊt b«i tr¬n tèt, ®é bay h¬i thÊp, bÒn oxy ho¸ vµ bÒn
nhiÖt, ®Æc biÖt lµ ®é linh ®éng ë nhiÖt ®é thÊp rÊt tèt nªn ®îc sö dông hÇu hÕt ë
c¸c ®éng c¬ ph¶n lùc m¸y bay hoÆc pha vµo dÇu ®éng c¬, dÇu m¸y nÐn, dÇu
truyÒn ®éng...
C¸c polyglycol lµ c¸c polyme cã liªn kÕt oxy trong ph©n tö ®îc sö dông
phæ biÕn nhÊt víi kho¶ng ®é nhít réng. Chóng lµ c¸c chÊt b«i tr¬n rÊt tèt, ®é
dÉn nhiÖt cao, ®iÓm ®«ng thÊp vµ Ýt hoµ tan c¸c t¸c nh©n ho¸ häc nªn rÊt tèt cho
c¸c lo¹i dÇu m¸y nÐn, dÇu thuû lùc...
C¸c este photphat gåm nhiÒu hîp chÊt ®a d¹ng víi cÊu tróc gèc
hydrocacbon liªn kÕt víi nhãm photphat. Ngoµi c¸c tÝnh chÊt b«i tr¬n tèt
chóng cßn cã mét ®Æc ®iÓm næi bËt lµ kh¶ n¨ng chÞu löa rÊt tèt nªn thêng ®îc
sö dông lµm c¸c dÇu chÞu löa trong c«ng nghiÖp. Ngoµi ra cßn cã mét sè chÊt l-
îng chuyªn dïng nh hîp chÊt chøa halogen, silic, nit¬ víi sè lîng nhá cho c¸c
môc ®Ých ®Æc biÖt
Nh÷ng u ®iÓm chung cña dÇu nhên tæng hîp so víi dÇu gèc kho¸ng.
+ u ®iÓm kü thuËt
§é bÒn «xy ho¸ cao, ®Æc tÝnh nhiÖt nhít cao, ®é bay h¬i thÊp, nhiÖt ®é ®«ng
®Æc thÊp, ®é b«i tr¬n tèt, kh«ng ®éc h¹i.
+ u ®iÓm øng dông.
NhiÖt ®é lµm viÖc cao h¬n, kho¶ng lµm viÖc réng h¬n, gi¶m tiªu hao dÇu, lµm
viÖc ®îc ë nhiÖt ®é thÊp h¬n, tiÕt kiÖm n¨ng lîng, kh«ng g©y ®éc h¹i khi tiÕp
xóc víi thùc phÈm.
2.2. Ph©n lo¹i theo ®èi tîng sö dông.
2.2.1.DÇu nhên ®éng c¬.[5]
DÇu nhên ®éng c¬ ®îc s¶n xuÊt chñ yÕu tõ dÇu chng cÊt vµ dÇu cÆn. MÆt
kh¸c cã thÓ ®i tõ dÇu tæng hîp tuy nhiªn lo¹i dÇu s¶n xuÊt tõ dÇu tæng hîp cã
gi¸ trÞ cao. DÇu nhên ®éng c¬ cã nhiÒu chñng lo¹i nh»m ®¸p øng tÝnh n¨ng kü
thuËt cña c¸c lo¹i ®éng c¬. §Ó thuËn lîi cho viÖc sö dông vµ thay thÕ ngêi ta th-
êng ph©n lo¹i dÇu ®éng c¬ theo ph¹m vi sö dông vµ theo ®é nhít cña chóng.
a. Ph©n lo¹i theo ph¹m vi sö dông:
9

10. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
ë Liªn X« cò, dÇu nhên ®éng c¬ ®îc ph©n lo¹i theo GOST 17476 – 72. ë
c¸c níc t b¶n dÇu nhên ®éng c¬ ®îc ph©n thµnh nhãm theo ph¹m vi sö dông
theo c¸ch ph©n lo¹i cña API – 1970 (American-Petroleum-Institute). HiÖp héi
kü s « t« Mü (SAE) ®· ®a ra c¸ch ph©n lo¹i dÇu ®éng c¬ theo cÊp ®é nhít SAE.
Theo ®ã dÇu ®éng c¬ ®îc ph©n thµnh 11 cÊp gåm: 0W, 5W, 10W,15W, 20W,
25W, 20, 30, 40, 50, 60. Trong ®ã c¸c cÊp ®é nhít cã kÌm ch÷ W chØ dÇu mïa
®«ng, c¸c cÊp ®é nhít kh«ng chØ ch÷ c¸i W chØ dÇu mïa hÌ, dÇu 4 mïa lµ lo¹i
dÇu ®ång thêi tho¶ m·n yªu cÇu cña c¶ 2 nhãm trªn.
VD: 20W-50 cã nghÜa lµ dÇu nµy khi sö dông ë m«i trêng cã nhiÖt ®é thÊp
th× sÏ cã ®é nhít t¬ng ®¬ng víi dÇu SAE 20W nhng ë m«i trêng cã nhiÖt ®é
cao th× ®é nhít t¬ng ®¬ng víi dÇu SAE-50. ChÝnh v× vËy dÇu nµy cã thÓ sö
dông quanh n¨m ë c¸c níc cã c¸c mïa nhiÖt ®é chªnh lÖch nhau.
Nhãm dÇu nhên Ph¹m vi sö dông
A §éng c¬ diezel vµ ®éng c¬ x¨ng kh«ng cêng ho¸
B B1 §éng c¬ x¨ng cêng ho¸ Ýt
B2 §éng c¬ x¨ng cêng hãa Ýt
V V§V §éng c¬ x¨ng cêng ho¸ trung b×nh
V2 §éng c¬ diezel cêng ho¸ trung b×nh
G G1 §éng c¬ x¨ng cêng ho¸ cao
G2 §éng c¬ diezel cêng ho¸ cao
D §éng c¬ diezel cêng hãa cao lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn nÆng
E
§éng c¬ diezel tèc ®é quay thÊp, cã hÖ thèng b«i tr¬n
lµm viÖc trong nhiªn liÖu nÆng cã hµm lîng lu huúnh d-
íi 3,5%
B¶ng 1: Ph©n lo¹i c¸c nhãm dÇu ®éng c¬ theo ph¹m vi sö dông.
10

11. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Nhãm Ph¹m vi sö dông
Nhãm S: Dïng cho ®éng c¬ x¨ng
SA
§éng c¬ kiÓu cò, lµm viÖc ë t¶i träng nhÑ, cha cã yªu cÇu vÒ phô
gia.
SB
Dïng cho ®éng c¬ xe t¶i cùc nhÑ, chØ cÇn mét lîng phô gia b¶o vÖ
tèi thiÓu.
SC
Dïng cho c¸c lo¹i xe con vµ mét sè xe t¶i s¶n xuÊt tríc n¨m 1964
®îc chÕ t¹o cho dÞch vô b¶o hµnh, b¶o dìng ®éng c¬ x¨ng, cã kh¶
n¨ng h¹n chÕ cÆn, gØ, mµi mßn ë nhiÖt ®é cao.
SD
Dïng cho xe con vµ xe t¶i s¶n xuÊt tríc n¨m 1968 chÞu t¶i träng
cao cã c¸c tÝnh n¨ng tèt h¬n cÊp SC
SE
Dïng cho xe con vµ xe t¶i chÞu t¶i träng nÆng, s¶n xuÊt tríc 1972,
Cã kh¶ n¨ng chèng oxy ho¸ cao,chèng t¹o cÆn, gØ, ¨n mßn ë nhiÖt
®é cao tèt h¬n cÊp SD
SF
Dïng cho ®éng c¬ t¶i träng nÆng vµ dïng x¨ng kh«ng ch×, s¶n
xuÊt tríc 1980, cã ®é æn ®Þnh oxy ho¸, chèng mµi mßn cao h¬n
cÊp SD
SG
Tiªu biÓu cho c¸c lo¹i dÇu ®éng c¬ x¨ng hiÖn nay cña xe con, xe
t¶i, xe du lÞch chÞu t¶i träng nÆng vµ dïng x¨ng kh«ng ch×, s¶n
xuÊt tríc n¨m 1989, kh¶ n¨ng chèng oxy ho¸, ¨n mßn tèt h¬n cÊp
SF
SJ
Tiªu biÓu cho c¸c lo¹i dÇu ®éng c¬ x¨ng míi nhÊt hiÖn nay, dïng
cho xe con, xe t¶i, xe ®ua chÞu t¶i träng nÆng, dïng x¨ng kh«ng
ch× s¶n xuÊt tríc n¨m 1995
B¶ng 2: Ph©n lo¹i dÇu nhên ®éng c¬ x¨ng theo tiªu chuÈn API
Nhãm Ph¹m vi sö dông.
Nhãm C: Dïng ®éng c¬ diezel.
CA
§éng c¬ t¶i träng nhÑ, dïng nhiªn liÖu Ýt lu huúnh, s¶n xuÊt
tríc n¨m 1950.
CB
§éng c¬ lµm viÖc ë t¶i träng trung b×nh, kh«ng t¨ng ¸p suÊt vµ
nhiªn liÖu Ýt lu huúnh, cã kh¶ n¨ng chèng ¨n mßn æ ®ì, t¹o
c¹n ë nhiÖt ®é cao.
CC
Dïng c¶ cho ®éng c¬ x¨ng vµ ®éng c¬ diezel cã tang ¸p lµm
viÖc ë ®iÒu kiÖn t¶i träng nÆng.
11

12. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
CD
Dung cho ®éng c¬ chÞu t¶i träng nÆng vµ t¨ng ¸p suÊt cao,
nhiªn liÖu cã kho¶ng chÊt lîng réng. hµm lîng lu huúnh cao.
CD-II
Dïng cho ®éng c¬ diezel hai kú lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn kh¾c
nhiÖt, ®¸p øng yªu cÇu ®èi víi dÇu CD
CE
Dung cho ®éng c¬ cã t¨ng ¸p, t¶i träng rÊt nÆng ho¹t ®éng
trong ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt, phøc t¹p.
CF
Dïng cho ®éng c¬ diezel tèc ®é cao hiÖn nay cã t¨ng ¸p, lµm
viÖc trong ®iÒu kiÖn rÊt kh¾c nghiÖt phøc t¹p.
ECO
Sö dông cho xe con, xe t¶i nhÑ cã tÝnh n¨ng tiÕt kiÖm nhiªn
liÖu so víi tiªu chuÈn.
B¶ng 3: Ph©n loai dÇu nhên cho ®éng c¬ diezel theo tiªu chuÈn API
b. Ph©n lo¹i theo ®é nhít:
HiÖp héi kü s « t« Mü (SAE) ®· ®a ra c¸ch ph©n lo¹i dÇu ®éng c¬ theo cÊp
®é nhít SAE. Theo ®ã dÇu ®éng c¬ ®îc ph©n thµnh 11 cÊp gåm: 0W, 5W,
10W,15W, 20W, 25W, 20, 30, 40, 50, 60. Trong ®ã c¸c cÊp ®é nhít cã kÌm ch÷
W chØ dÇu mïa ®«ng, c¸c cÊp ®é nhít kh«ng chØ ch÷ c¸i W chØ dÇu mïa hÌ,
dÇu 4 mïa lµ lo¹i dÇu ®ång thêi tho¶ m·n yªu cÇu cña c¶ 2 nhãm trªn.
VD: 20W-50 cã nghÜa lµ dÇu nµy khi sö dông ë m«i trêng cã nhiÖt ®é thÊp
th× sÏ cã ®é nhít t¬ng ®¬ng víi dÇu SAE 20W nhng ë m«i trêng cã nhiÖt ®é
cao th× ®é nhít t¬ng ®¬ng víi dÇu SAE-50. ChÝnh v× vËy dÇu nµy cã thÓ sö
dông quanh n¨m ë c¸c níc cã c¸c mïa nhiÖt ®é chªnh lÖch nhau
Lo¹i ®é nhít ®é nhít ë –180C
mPa.s, max
§é nhít ë 1000C, mm2/s
min max
5W 1,250 3,8 -
10W 2,500 4,1 -
15W 5,000 4,1 -
20W 10,000 5,6 -
SAE20 5,6 9,3
SAE30 9,3 12,5
SAE40 12,5 16,3
SAE50 16,3 21,5
B¶ng 4: Ph©n lo¹i dÇu nhên ®éng c¬ theo ®é nhít SAE.
Lo¹i
§é nhít
SAE-J-300D
§é nhít ë –
180C mPa.s –
max
SAE-J-300E
§é nhít ë mPa.s
ë max
NhiÖt ®é ch¶y
0C, max
0W -300C ÷ 32500C -35
12

13. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
5W 1.250 -250C ÷ 35000C -30
10W 2.500 -200C ÷ 35000C -25
15W 5.000 -150C ÷ 35000C -20
20W 1.000 -100C ÷ 45000C -10
25W -50C ÷ 60000C -10
B¶ng 5: So s¸nh lo¹i ®é nhít theo 2 c¸ch ph©n lo¹i SAE.
c. Ph©n lo¹i theo ®Æc chñng dÇu ®éng c¬ sö dông cho qu©n ®éi.
+ §Æc chñng MIL-L2104C dïng cho ®éng x¨ng vµ diezel nhãm SD/CD víi
cÊp ®é nhít SAE 10W.
+ §Æc chñng MIL-L21260B dïng cho ®éng c¬ x¨ng vµ diezel cã tÝnh chÊt
b¶o qu¶n víi cÊp ®é nhít SAE 10W vµ SAE30, SAE50.
+ §Æc chñng MIL-9000F dïng cho ®éng c¬ diezel tµu thuû vµ tµu ngÇm víi
®é nhít ë 1000C thÊp nhÊt lµ 5,4mm2/s.
+ §Æc chñng MIL-L46157 lµ dÇu tæng hîp dïng quanh n¨m cho c¸c ®éng
c¬ t¨ng cêng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt tõ –540C ®Õn 40C víi ®é
nhít ë 1000C Ýt nhÊt lµ 5,75mm2/s.
+ §Æc chñng MIL-L46152A dïng cho m¸y vËn chuyÓn kÌm ®éng c¬ x¨ng
vµ ®éng c¬ diezel nh¸m SE/CC víi cÊp ®é nhít 5W/20, 10W hoÆc 30.
C¸c níc Ch©u ¢u l¹i cã c¸c lo¹i dÇu ®Æc chñng riªng phï hîp víi ®iÒu kiÖn
tõng níc, hoÆc tõng h·ng.
2.2.2. DÇu nhên truyÒn ®éng.[1]
DÇu truyÒn ®éng lµ lo¹i dÇu b«i tr¬n c¸c b¸nh r¨ng gióp cho viÖc truyÒn
chuyÓn ®éng vµ c«ng suÊt tõ mét trôc quay nµy sang mét trôc quay kh¸c hoÆc
®Ó thay ®æi híng chuyÓn ®éng. C¸c lo¹i b¸nh r¨ng thêng gÆp lµ: B¸nh r¨ng
th¼ng, b¸nh r¨ng nghiªng, b¸nh r¨ng c«n xo¾n, b¸nh r¨ng trôc vÝt...
Chøc n¨ng chÝnh cña dÇu truyÒn ®éng b¸nh r¨ng lµ t¹o ra mét mµng b«i
tr¬n gi÷a c¸c bÒ mÆt ma s¸t vµ c¸c r¨ng tiÕp xóc víi nhau, trong trêng hîp c¸c
b¸nh r¨ng kÝn th× dÇu truyÒn ®éng cßn t¶i nhiÖt sinh ra trong qu¸ tr×nh c¸c r¨ng
tiÕp xóc víi nhau.
DÇu truyÒn ®éng ph¶i ®¶m b¶o chèng ¨n mßn vµ mµi mßn tèt, Do ph¶i chÞu
trît däc gi÷a c¸c r¨ng nªn dÇu cã thÓ bÞ ®Èy ra ngoµi kh«ng t¹o®îc mµng b«i
tr¬n. DÇu ph¶i cã ®é b¸m dÝnh cao, bÒn oxy ho¸ vµ bÒn c¬ ®Ó chèng va ®Ëp
trong hép sè.
a. Ph©n lo¹i theo SAE
13

14. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Theo SAE dÇu truyÒn ®éng ®îc ph©n thµnh 6 lo¹i víi ®é nhít kh¸c
nhau:75W, 80W, 85W, 90W, 140W, 250W.
Ph©n lo¹i theo
®é nhít
SAE-J-300D
§é nhít ë –
180C mPa.s –
max
SAE-J-300E
min max
75W -40 4,2 -
80W -26 7,0 -
85W -12 11,0 -
90W - 13,0 <24,0
140W - 24,0 <41,0
250W - 41,0 -
B¶ng 6: Ph©n lo¹i dÇu nhên truyªn ®éng theo SAE-J-306(10/1979)
Trong b¶ng trªn ba chñng lo¹i ®Çu tiªn yªu cÇu cã tÝnh nhiÖt thÊp. §é nhít
cña chóng ®îc ®o b»ng nhít kÕ Breufil ®¹t tíi 150.000 Mpa vµ ë nhiÖt ®é thÊp.
Ngêi ta cho r»ng dÇu nhên cã ®é nhít nh vËy sÏ lµm cho hÖ truyÒn ®éng dÔ
khëi ®éng vµ ho¹t ®éng bÒn v÷ng. Víi chñng lo¹i dÇu kh¸c th× ®é nhít cña
chóng ®îc x¸c ®Þnh ë nhiÖt ®é d¬ng.
b. Ph©n lo¹i theo API
Theo API dÇu truyÒn ®éng ®îc ph©n thµnh 6 nhãm t¬ng øng víi c¸c ®iÒu
kiÖn vËn hµnh kh¸c nhau, c¸c lo¹i truyÒn ®éng kh¸c nhau.
14

15. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Ph©n
nhãm
Ph¹m vi sö dông §Æc tÝnh
GL1
Dïng cho hÖ truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
kiÓu h×nh trô, trôc vÝt c«n xo¾n lµm
viÖc ë tèc ®é vµ t¶i träng nhÑ.
-Thêng kh«ng cã phô gia
- Cã thÓ cã phô gia chèng
oxy ho¸, chèng ¨n mßn vµ
t¹o bät, nhng kh«ng pha
phô gia chèng kÑt xíc.
GL2
Dïng cho hÖ truyÒn ®éng trôc vÝt lµm
viÖc trong ®iÒu kiÖn nh GL1 nhng cã
yªu cÇu cao h¬n vÒ tÝnh chèng ma s¸t.
Nhãm nµy cã phô gia
chèng ma s¸t.
GL3
Dïng cho hÖ truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
c«n xo¾n, lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn kh¾c
nghiÖt vÒ tèc ®é vµ t¶i träng.
Cã tÝnh chèng mµi mßn vµ
kÑt xíc tèt h¬n GL2, nhng
kÐm h¬n GL4
GL4
Dïng cho «t« cã hÖ truyÒn ®éng
hypoit, lµm viÖc ë tèc ®é cao, momen
quay thÊp vµ ë tèc ®é thÊp momen
quay cao
Cã phô gia chèng kÑt xíc,
chÊt lîng cao
GL5
Dïng cho «t« cã hÖ truyÒn ®éng
hypoit, lµm viÖc ë tèc ®é cao, momen
quay thÊp. HÖ truyÒn ®éng cã t¶i träng
va ®Ëp trªn b¸nh r¨ng truyÒn ®éng,
ho¹t ®éng ë tèc ®é trît cao
-§iÒu kiÖn lµm viÖc kh¾c
nghiÖt h¬n so víi GL4
- Phô gia chèng kÑt xíc cã
chøa photpho vµ lu huúnh.
GL6
Dïng cho truyÒn ®éng hypoit «t« cã sù
dÞch chuyÓn däc theo trôc cña hÖ
truyÒn ®éng g©y ra m« men quay lín
khi t¨ng tèc ®é vµ t¶i träng va ®Ëp
Cã phô gia chèng kÑt xíc
chøa photpho vµ la huúnh
nhiÒu h¬n nhãm GL5
B¶ng 7: Ph©n lo¹i dÇu nhên truyÒn ®éng theo API.
Theo ph©n lo¹i API, dÇu nhên ®îc chia t¬ng øng víi tõng kiÓu vµ møc ®é
t¶i träng cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng, gåm 6 nhãm: GL1, GL2, GL3,GL4,GL5,
GL6.
Nhãm GL4 vµ GL5 ®îc gäi lµ dÇu truyÒn ®éng tæng hîp dïng cho hÖ truyÒn
®éng «t« kiÓu hypoit vµ c¸c kiÓu truyÒn ®éng kh¸c cã tèc ®é vµ t¶i träng kh¸c
nhau ®Ó phï hîp víi c¸c lo¹i «t« hiÖn ®¹i.
15

16. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
2.2.3. DÇu nhên tæng hîp.[1]
a. §Æc ®iÓm vµ øng dông.
DÇu má lµ nguyªn liÖu chÝnh cung cÊp dÇu gèc ®Ó pha chÕ mét sè lín c¸c
lo¹i dÇu nhên, ®Æc biÖt lµ dÇu ®éng c¬ . Tuy nhiªn c¸c tÝnh chÊt cña dÇu gèc
kho¸ng kh«ng ®ñ ®Ó cung cÊp tÝnh n¨ng b«i tr¬n thÝch hîp cho tÊt c¶ c¸c lo¹i
®éng c¬, m¸y mãc, thiÕt bÞ. §iÒu nµy liªn quan ®Õn dÇu kho¸ng v× ®îc chiÕt
t¸ch tõ gèc dÇu th« cã thµnh phÇn ho¸ häc gièng nhau, lµm h¹n chÕ tÝnh b«i
tr¬n. Ngîc l¹i v× c¸c dÇu tæng hîp ®îc tæng hîp b»ng ph¶n øng ho¸ häc tõ c¸c
hîp chÊt cã ph©n tö lîng thÊp h¬n cã thÓ cho lo¹i dÇu nhên nh ®· ®Þnh tríc.
H¬n n÷a thµnh phÇn cña dÇu kho¸ng bÞ h¹n chÕ bëi nguån gèc dÇu th« dïng
®Ó s¶n xuÊt dÇu nhên. ThËm chÝ víi sö lý s©u nh sö lý b»ng hydro Th× thµnh
phÈm vÉn lµ mét hçn hîp cña rÊt nhiÒu thµnh phÇn mµ kh«ng cã ph¬ng ph¸p
nµo t¸ch riªng ®îc c¸c chÊt cã thuéc tÝnh b«i tr¬n tèt ra khái hçn hîp thµnh
phÇn trªn. V× vËy dÇu kho¸ng s¶n xuÊt ra chØ cã c¸c thuéc tÝnh trung b×nh ®¹i
diÖn cho nh÷ng thµnh phÇn chÝnh trong dÇu. MÆt kh¸c c¸c hîp chÊt tæng hîp cã
thÓ cã c¸c tÝnh chÊt cña c¸c chÊt tèt nhÊt trong dÇu kho¸ng. Chóng còng cã thÓ
cã c¸c tÝnh chÊt riªng, nh hoµn toµn kh«ng ch¸y hoÆc hoµ lÉn víi níc mµ
kh«ng thÓ t×m thÊy bÊt kú ë dÇu kho¸ng nµo.
GÇn ®©y trªn thÞ trêng dÇu ®éng c¬, sù chó ý ®¸ng kÓ ®· ®îc tËp trung vµo
c¸c dÇu nhên tæng hîp. MÆc dï nh÷ng s¶n phÈm nµy t¬ng ®èi míi mÎ, viÖc sö
dông c¸c dÇu tæng hîp ®· ®îc øng dông trong nhiÒu n¨m trong c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp.
¦u ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c dÇu tæng hîp lµ kho¶ng nhiÖt ®é lµm viÖc réng
(kho¶ng tõ –550C ÷ 3200C). DÇu tæng hîp cã nhiÖt ®é ®«ng ®Æc thÊp vµ ®é bÒn
nhiÖt cao, do ®ã thêng ®îc dïng trong nh÷ng môc ®Ých ®Æc biÖt, cÇn lo¹i dÇu
chÞu löa hay nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt kh¸c.
Sau ®©y lµ mét sè u ®iÓm chung cña dÇu nhên tæng hîp so víi dÇu nhên
kho¸ng.
b. Ph©n lo¹i dÇu tæng hîp:
Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó ph©n lo¹i dÇu tæng hîp tuy nhiªn chØ
cã hai trong sè nµy ®îc dïng phæ biÕn nhÊt. Chóng ®îc m« t¶ nh sau:
Ph¬ng ph¸p thø nhÊt lµ ph©n nhãm theo lo¹i dÇu cã cïng nh÷ng tÝnh chÊt
®Æc thï nh ®Æc trng nhít, ®é bay h¬i...bá qua sù gièng nhau gi÷a c¸c lo¹i
nguyªn liÖu chÝnh. v× vËy ph¬ng ph¸p nµy cã nh÷ng u ®iÓm c¬ b¶n trong viÖc
lùa chän vµ øng dông c¸c lo¹i dÇu nhên tæng hîp. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng
phøc t¹p ®¸ng kÓ trong viÖc miªu t¶ c¸c s¶n phÈm theo mét chuçi l«gic.
16

17. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Ph¬ng ph¸p thø hai: Ph©n nhãm c¸c lo¹i dÇu tæng hîp theo tÝnh chÊt ho¸
häc c¬ b¶n cña chóng. Do ®ã c¸c s¶n phÈm cã thÓ ®îc xem xÐt nh c¸c nhãm
ho¸ chÊt ®éc lËp, cho phÐp kh¸i qu¸t ho¸ ®¸ng kÓ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c nhãm
vµ trong cïng mét nhãm. Tõ quan ®iÓm thùc tiÔn, nh÷ng lo¹i dÇu tæng hîp
quan träng nhÊt bao gåm:
+ Hydrocacbon tæng hîp
+ este h÷u c¬
+ Polyglycol
+ este photphat.
C¸c dông chÝnh cña chóng ®îc tæng kÕt trong b¶ng sau:
Nhãm dÇu tæng hîp øng dông
Hydrocacbon tæng hîp DÇu ®éng c¬ tuabin, dÇu m¸y nÐn, dÇu b¸nh
r¨ng, dÇu/ chÊt láng thuû lùc
este h÷u c¬ DÇu ®éng c¬ ph¶n lùc, dÇu ®éng c¬, dÇu thuû
lùc, dÇu m¸y nÐn, dÇu tuabin, dÇu b¸nh r¨ng
Polyglycol DÇu phanh , dÇu chÞu löa, dÇu m¸y nÐn khÝ, dÇu
b¸nh r¨ng
este photphat DÇu/ chÊt láng chÞu löa
B¶ng 8: øng dông cña bèn nhãm dÇu tæng hîp quan träng.
2.2.3. DÇu thuû lùc.[1]
DÇu thuû lùc lµ mét m«i trêng truyÒn n¨ng lîng trong c¸c hÖ thèng thuû
lùc mµ ë ®ã cã sù biÕn ®æi c¬ n¨ng thµnh thuû n¨ng cña chÊt láng. DÇu thuû
lùc còng cã tÝnh chÊt b«i tr¬n lµm gi¶m ma s¸t, chÊt chèng mµi mßn nh c¸c
chÊt b«i tr¬n ®iÓn h×nh kh¸c, tuy nhiªn tÝnh chÊt ®Æc trng cho dÇu thuû lùc lµ
kh¶ n¨ng chÞu nÐn. DÇu thuû lùc ph¶i thËt sù kh«ng bÞ nÐn ®Ó truyÒn lùc tèt,
ph¶i t¬ng thÝch víi c¸c vËt liÖu lµm kÝn tr¸nh rß rØ lµm gi¶m ¸p suÊt trong hÖ
thèng. Ngoµi ra, dÇu thuû lùc ph¶i cã tû träng cao ®Ó t¨ng c«ng suÊt, cã ®é bÒn
17

18. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
nhít lín trong ®iÒu kiÖn chÞu ¸p lùc cao, kh«ng t¹o bät, ®é æn ®Þnh «xy ho¸
cao. DÇu thuû lùc ®îc sö dông réng r·i trong c¸c m¸y c«ng cô, c¸c c¬ cÊu thuû
lùc, c¬ cÊu phanh, c¬ cÊu trî lùc tay l¸i. ë ®ã cÇn khuyÕch ®¹i lùc hay c¸c c¬
cÊu cÇn sù ho¹t ®éng chÝnh x¸c theo tiªu chuÈn ISO 6743/4 th× dÇu thuû lùc ®-
îc ph©n lo¹i thµnh:
- HH: DÇu kho¸ng tinh chÕ kh«ng chøa c¸c chÊt øc chÕ.
- HL: DÇu kho¸ng tinh chÕ cã chøa c¸c chÊt øc chÕ rØ vµ chèng «xy ho¸
- HM: KiÓu HL cã tÝnh chÊt chèng mµi mßn ®îc c¶i thiÖn h¬n.
- HR: KiÓu HL cã chØ sè ®é nhít ®îc c¶i thiÖn h¬n.
- HV: KiÓu HM cã chØ sè ®é nhít ®îc c¶i thiÖn h¬n.
- HG: KiÓu HM cã tÝnh chÊt chèng kÑt, b¶o ®¶m chuyÓn ®éng kh«ng trît,
nh¶y.
- HS: ChÊt láng tæng hîp kh«ng cã tÝnh chÊt chèng ch¸y ®Æc biÖt.
- HFAE: Nhò t¬ng chèng ch¸y cña dÇu trong níc cã chøa tèi ®a 20%
träng lîng c¸c chÊt cã thÓ ch¸y.
- HFAS: Dung dÞch chèng ch¸y cña ho¸ chÊt pha trong níc chøa tèi thiÓu
80% níc.
- HFB: Nhò t¬ng chèng ch¸y cña níc trong dÇu chøa tèi ®a 25% c¸c chÊt
cã thÓ ch¸y ®îc.
- HFC: Dung dÞch chèng ch¸y cña polyme trong níc chøa tèi thiÓu 35%
khèi lîng níc
- HFDR: ChÊt láng tæng hîp chèng ch¸y trªn c¬ së este cña axit
photphoric.
- HFDR: ChÊt láng chèng ch¸y trªn c¬ së c¸c clo hydrocacbon.
- HFDT: ChÊt láng tæng hîp chèng ch¸y trªn c¬ së hçn hîp cña HFDR vµ
HFDS.
C¸c lo¹i dÇu thuû lùc gèc kho¸ng bao gåm nh÷ng nhãm s¶n phÈm quan
träng nhÊt ®îc sö dông réng r·i nh HH, HV, HR vµ HC. Chóng cã kho¶ng nhiÖt
®é lµm viÖc réng, kh¶ n¨ng b«i tr¬n tèt, t¬ng thÝch víi c¸c vËt liÖu trong hÖ
thèng, tiÕp nhËn phô gia tèt vµ t¬ng ®èi rÎ tiÒn nhng kh¶ n¨ng chèng ch¸y kÐm.
C¸c chÊt láng thuû lùc tæng hîp cã kh¶ n¨ng chÞu löa tèt, thÝch hîp víi c¸c
®iÒu kiÖn ë má than, xëng s¶n xuÊt thÐp, lß nung nhng cã gi¸ thµnh cao. Chóng
gåm c¸c lo¹i este cña axit photphoric, c¸c polyglycol, este photphat, silicon.
18

19. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
C¸c chÊt nhò t¬ng gåm nhò t¬ng dÇu trong níc vµ níc trong dÇu ®îc sö
dông nhiÒu v× cã gi¸ thµnh thÊp, nhng kh¶ n¨ng chèng mßn kh«ng cao. Chóng
®îc xÕp vµo nhãm HFAE vµ HFB vµ khã bÞ ch¸y khi hµm lîng níc cao.
C¸c chÊt láng gèc níc lµ c¸c dung dÞch níc ®îc lµm ®Æc b»ng c¸c polyme
cã kh¶ n¨ng chèng mµi mßn cao h¬n nhò t¬ng. C¸c chÊt láng nµy lµ hçn hîp
cña glycol vµ c¸c polyeste tan trong níc víi c¸c chÊt øc chÕ rØ, ¨n mßn vµ øc
chÕ «xy ho¸, cã tÝnh chÊt chèng löa tèt khi hµm lîng níc trªn 35%.
2.2.4. DÇu nhên dïng cho thiÕt bÞ c«ng nghiÖp.[5]
DÇu nhên dïng cho thiÕt bÞ c«ng nghiÖp ®îc chia lµm hai lo¹i chÝnh:
- DÇu c«ng nghiÖp th«ng dông:
Lµ dÇu dïng cho c¸c c¬ cÊu ho¹t ®éng cña m¸y mãc thiÕt bÞ ë t¶i träng thÊp
vµ nhiÖt ®é thÊp kh«ng cã nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt vÒ chÊt lîng ®ã lµ nh÷ng lo¹i
dÇu dïng cho c¬ cÊu truyÒn ®éng m¸y c¸i, m¸y dÖt, m¸y x©y dùng, xe t¶i n©ng,
thiÕt bÞ luyÖn kim, thiÕt bÞ má vµ c¸c thiÕt bÞ kh¸c trong nghµnh c«ng nghiÖp
nhÑ, c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp thùc phÈm...DÇu nµy kh«ng cã phô gia vµ
cã thÓ sö dông trong bÊt cø c¬ cÊu thiÕt bÞ nµo ho¹t ®éng víi t¶i träng nhÑ.
- DÇu c«ng nghiÖp lo¹i ®Æc biÖt:
Lµ lo¹i dÇu nhên chuyªn dông, dïng ®Ó b«i tr¬n tõng thiÕt bÞ riªng biÖt (cã
tõng chi tiÕt, bé thiÕt bÞ, m¸y mãc...) DÇu nµy ®¶m b¶o kh¶ n¨ng lµm viÖc cña
c¸c lo¹i m¸y mãc thiÕt bÞ c«ng nghiÖp, c¸c m¸y gia c«ng kim lo¹i vµ c¸c thiÕt
bÞ kh¸c cã chÕ ®é ho¹t ®éng chuyªn dông.
VD: DÇu m¸y nÐn, dÇu tuabin, dÇu xylanh...
Tãm l¹i sè lîng chñng lo¹i dÇu b«i tr¬n rÊt lín. §Ó sö dông ®óng c¸c lo¹i
dÇu b«i tr¬n ®ßi hái ngêi tiªu dïng sö dông ph¶i n¾m b¾t ®îc c¸c c¸ch ph©n
lo¹i vµ øng dông cña mçi lo¹i dÇu kh¸c nhau. Tõ ®ã ta thÊy viÖc lùa chän vµ sö
dông dÇu b«i tr¬n cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng trong qu¸ tr×nh vËn hµnh
mét lo¹i m¸y mãc nµo ®ã. Nh vËy trong thùc tÕ kh«ng cã mét lo¹i dÇu ®a n¨ng
nµo ®¸p øng yªu cÇu ®Æt ra cho tÊt c¶ c¸c lo¹i m¸y mãc.
2.2.5. DÇu gia c«ng kim lo¹i.[1]
DÇu gia c«ng kim lo¹i cã chøc n¨ng b«i tr¬n ®Ó lµm gi¶m ma s¸t, c¶i thiÖn
®é nh½n bÒ mÆt gia c«ng, b¶o vÖ bÒ mÆt sau gia c«ng kh«ng bÞ rØ, ¨n mßn vµ
c¸c cÆn bÈn, lµm gi¶m mµi mßn dông cô, chóng lµm m¸t vËt gia c«ng vµ phoi
®Ó n©ng cao tuæi thä dông cô cho phÐp n©ng cao tèc ®é lµm viÖc, gi¶m ®é biÕn
d¹ng kh«ng mong muèn vµ ®¹t ®îc ®é chÝnh x¸c vÒ kÝch thíc. Ngoµi hiÖu qu¶
lµm m¸t, chuyÓn c¸c m¹t kim lo¹i, gi¶m ma s¸t, mµi mßn vµ t¶i nhiÖt chóng
19

20. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
cßn ho¹t ®éng nh c¸c chÊt t¶i nhiÖt vµ b«i tr¬n. Trong qu¸ tr×nh gia c«ng kim
lo¹i, nhiÖt lîng ph¸t sinh do ma s¸t vµ dông cô cã thÓ lªn ®Õn 10000C hoÆc cao
h¬n. ¸p suÊt c¾t gät cã thÓ lªn tíi 5000N/mm2 g©y ra sù hµn dÝnh côc bé.
C¸c dÇu kho¸ng (kÓ c¶ dÇu este vµ dÉn xuÊt dÇu bÐo) ®îc sö dông nh c¸c
dÇu gèc, dÇu este vµ c¸c dÉn xuÊt dÇu bÐo phÇn chÝnh dïng nh c¸c phô gia. C¸c
chÊt t¹o nhò anion ho¹t tÝnh vµ chÊt t¹o nhò kh«ng ion ®îc thªm vµo c¸c chÊt
láng gèc níc, c¸c s¶n phÈm anion ho¹t tÝnh ho¹t ®éng nh c¸c t¸c nh©n chèng
gØ, c¸c chÊt t¹o nhò kh«ng ion Ýt nh¹y ®èi víi níc cøng.C¸c chÊt øc chÕ rØ ®îc
cho vµo ®Ó ng¨n ngõa rØ cho c¸c cÆp lµm viÖc b»ng thÐp, ng¨n ngõa sù xuÊt
hiÖn c¸c ®èm tr¾ng cho c¸c hîp kim nhÑ vµ sù mÊt mµu cña c¸c kim lo¹i kh«ng
chøa s¾t. C¸c xµ phßng kim lo¹i, rîu cao vµ silicon ®îc thªm vµo nh c¸c t¸c
nh©n chèng t¹o bät, dÇu silicon khã bÞ tÈy s¹ch b»ng c¸ch röa. §Ó t¨ng tÝnh
nhít, c¸c dÉn xuÊt dÇu bÐo, axit bÐo, c¸c hîp chÊt clo, lu huúnh, photpho ®îc
thªm vµo ®Ó h×nh thµnh c¸c líp mµng trªn bÒ mÆt kim lo¹i.
III. C¸c tiªu chuÈn c¬ b¶n ®¸nh gi¸ chÊt lîng
dÇu nhên [1]
DÇu nhên bao gåm c¸c s¶n phÈm, c¸c ph©n ®o¹n nhá lÊy ra tõ qu¸ tr×nh tr-
ng cÊt ch©n kh«ng, nh÷ng s¶n phÈm ®ã ®îc gäi lµ dÇu kho¸ng. DÇu kho¸ng tuú
theo møc ®é sö dông mµ tiÕp tôc ®îc tinh chÕ kü: Röa axÝt, trung hoµ kiÒm, ch-
ng cÊt, läc ®Êt tr¾ng, pha trén phô gia, c¸c lo¹i ta ®îc dÇu nhên. DÇu nhên ®îc
sö dông trong kü thuËt víi môc ®Ých chñ yÕu lµ b«i tr¬n, gi¶m masat, ngoµi ra
dÇu nh¬n ®ång thêi ®¶m b¶o c¸c chøc n¨ng nh lµm m¸t, tÈy röa, b¶o vÖ, c¸ch
®iÖn, gi¶m rung, truyÒn lùc...
§Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ chÊt lîng dÇu nhên cÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn kü
thuËt sau:
3.1. §é nhít ®éng häc.
§é nhít cña mét ph©n ®o¹n dÇu nhên lµ mét ®¹i lîng vËt lý ®Æc trng cho
trë lùc do masat néi t¹i cña nã sinh ra khi chuyÓn ®éng. Do vËy ®é nhít cã liªn
quan ®Õn kh¶ n¨ng b«i tr¬n cña dÇu nhên.
Theo ®¬n vÞ SI th× ®é nhít ®îc ®Þnh nghÜa lµ lùc tiÕp tuyÕn trªn mét ®¬n vÞ
diÖn tÝch ( N/m2) cÇn dïng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng t¬ng ®èi (m/s) gi÷a hai
mÆt ph¼ng n»m ngang ®îc ng¨n c¸ch bëi mét líp dÇu dÇy 1mm. §ã lµ ®é nhít
®éng lùc ®îc tÝnh b»ng pascal gi©y (Pa.s).
1Pa.s = 1Ns/m2 = 10P = 1000cP
20

21. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
ViÖc ®o ®é nhít trong nhít kÕ mao qu¶n díi t¸c dông cña träng lîng chÊt
láng phô thuéc vµo gia tèc vµ tû träng dÉn ®Õn ®é nhít ®éng häc υ:
υ = η/d
Trong ®ã η lµ ®é nhít ®éng lùc vµ d lµ tû träng cña chÊt láng
§é nhít cña dÇu thêng ®îc ®o b»ng Poaz¬ (P), Centi Poaz¬ (CP), ®èi víi ®é
nhít ®éng lùc. §èi víi ®é nhít ®éng häc ®¬n vÞ ®o lµ Stoc(St), Centi Stoc(cSt),
(1m2/s = 104St = 106cSt, 1mm2/s = 1Cst). Trong ®¬n vÞ SI ®é nhít ®éng häc cßn
®îc tÝnh b»ng m2/s
§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô b«i tr¬n dÇu nhên ph¶i cã ®é nhít phï hîp, ph¶i
b¸m ch¾c lªn bÒ mÆt kim lo¹i vµ kh«ng bÞ ®Èy ra ngoµi, cã nghÜa lµ nã ph¶i cã
masat néi t¹i bÐ. §é nhít cña dÇu nhên phô thuéc chñ yÕu vµo thµnh phÇn ho¸
häc.
+ C¸c hydrocacbon parafin cã ®é nhít thÊp h¬n so víi c¸c lo¹i kh¸c. NÕu
chiÒu dµi vµ ®é ph©n nh¸nh cµng lín th× ®é nhít sÏ t¨ng lªn.
+ C¸c hydrocacbon th¬m vµ naphten cã ®é nhít cao. §Æc biÖt sè vßng cµng
nhiÒu th× ®é nhít l¹i cµng lín. C¸c hydrocacbon hçn hîp gi÷a th¬m vµ naphten
cã ®é nhít cao nhÊt.
Khi sö dông dÇu b«i tr¬n ph¶i lu ý sù thÝch hîp cña ®é nhít víi tõng lo¹i
m¸y mãc, ®éng c¬, nÕu kh«ng thÝch hîp sÏ g©y ra t¸c h¹i sau.[10]
+ §é nhít qu¸ lín sÏ lµm gi¶m c«ng suÊt m¸y do tiªu hao nhiÒu c«ng ®Ó
th¾ng lùc c¶n cña dÇu, khã khëi ®éng m¸y nhÊt lµ vµo mïa ®«ng nhiÖt ®é m«i
trêng thÊp, gi¶m kh¶ n¨ng lµm m¸t m¸y, lµm s¹ch m¸y do dÇu lu th«ng kÐm.
+ §é nhít qu¸ nhá dÇu sÏ kh«ng t¹o ®îc líp mµng bÒn v÷ng b¶o vÖ bÒ mÆt
c¸c chi tiÕt m¸y mãc, nªn lµm t¨ng sù masat, g©y h h¹i m¸y, gi¶m c«ng suÊt,
t¸c dông lµm kÝn kÐm, lîng dÇu hao hôt nhiÒu trong qu¸ tr×nh sö dông
Khi dÇu b«i tr¬n lÉn nhiªn liÖu sÏ lµm gi¶m ®é nhít, do ®ã trong b¶o qu¶n
cÇn tuyÖt ®èi tr¸nh ®iÒu ®ã nh»m b¶o ®¶m chÊt lîng cña dÇu ®¸p øng yªu cÇu
b«i tr¬n c¸c lo¹i m¸y mãc ®éng c¬.
Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p vµ thiÕt bÞ ®îc dïng ®Ó ®o ®é nhít, nhng quan träng
lµ nh÷ng dông cô mao qu¶n mµ trong mao qu¶n ®ã thêi gian ch¶y cña dÇu tû lÖ
víi ®é nhít ®éng häc.
3.2. ChØ sè ®é nhít.[4]
Mét ®Æc tÝnh n÷a cña dÇu nhên lµ sù thay ®æi ®é nhít theo nhiÖt ®é. Th«ng
thêng khi nhiÖt ®é t¨ng ®é nhít sÏ gi¶m. Th«ng thêng khi nhiÖt ®é t¨ng ®é nhít
21

22. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
sÏ gi¶m. Mét lo¹i dÇu nhên ®îc coi lµ b«i tr¬n tèt khi ®é nhít cña nã Ýt bÞ thay
®æi theo nhiÖt ®é ta nãi r»ng dÇu ®ã cã chØ sè ®é nhít cao. NÕu ®é nhít thay
®æi nhiÒu theo nhiÖt ®é cã nghÜa lµ dÇu cã chØ sè ®é nhít thÊp.
ChØ sè ®é nhít (VI) lµ mét gi¸ trÞ b»ng sè dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù thay ®æi ®é
nhít cña dÇu b«i tr¬n theo nhiÖt ®é dùa trªn c¬ së so s¸nh kho¶ng thay ®æi t¬ng
®èi vÒ ®é nhít cña hai lo¹i dÇu chän läc chuyªn dïng. Hai lo¹i dÇu nµy kh¸c
biÖt rÊt lín vÒ VI.
Quy íc dÇu gèc parafin cã ®é nhít Ýt thay ®æi theo nhiÖt ®é VI = 100. Hä
dÇu gèc naften cã ®é nhít thay ®æi nhiÒu theo nhiÖt ®é VI = 0.
Trong ®ã:
U: ®é nhít ®éng häc ë 400C cña dÇu cã chØ sè ®é nhít cÇn tÝnh(mm2/s).
L: ®é nhít ®éng häc ®o ë 400C cña mét lo¹i dÇu cã chØ sè ®é nhít b»ng 0
vµ cïng ®é nhít ®éng häc ë 1000C víi dÇu cÇn tÝnh chØ sè ®é nhít mm2/s.
H: ®é nhít ®éng häc ®o ë 400C cña mét lo¹i dÇu cã chØ sè ®é nhít b»ng
100 vµ cïng ®é nhít ®éng häc ë 1000C víi dÇu mµ ta cÇn ®o chØ sè ®é nhít
mm2/s.
NÕu ®é nhít ®éng häc cña dÇu ë 1000C ≤ 70 mm2/s th× c¸c gi¸ trÞ t¬ng øng
cña L vµ H cÇn ph¶i tra trong b¶ng ASTM – D2270, TCVN 3181-79.
H1: Sù thay ®æi ®é nhít cña dÇu b«i tr¬n theo nhiÖt ®é, lý gi¶i vÒ chØ sè ®é nhít (VI).
NÕu ®é nhít ®éng häc ë 1000C > 70 mm2/s th× gi¸ trÞ L vµ H ®îc tÝnh nh
sau.
22
§énhít®énghäc
L-U
L-H
H(VI=100)
L(VI=0)
U
VI cña dÇu U=
L - U
L - H
10040
NhiÖt ®é, 0
C
100x
HL
UL
VI
−
−
=

23. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
L = 0,8353 Y2 + 14,67 Y – 216
H = 0,1684 Y2 + 11,85 Y – 97
Trong ®ã Y ®é nhít ®éng häc ë 1000C cña dÇu cÇn tÝnh chØ sè ®é nhít
mm2/s.
§é nhít ®éng häc ë
1000C, mm2/s
Gi¸ trÞ L Gi¸ trÞ H
2,0 7,994 6,394
2,1 8,64 -6,894
5,0 40,23 28,49
5,1 41,99 29,49
15,0 296,5 149,7
15,1 300,0 151,2
20,0 493,2 229,5
20,2 501,5 233
70,0 4905 1558
B¶ng 9: Nh÷ng gi¸ trÞ L vµ H øng víi ®é nhít ®éng häc ë 1000C
NÕu U > L th× VI sÏ lµ sè ©m, dÇu nµy cã tÝnh nhít nhiÖt kÐm.
NÕu L > U > H th× VI sÏ trong kho¶ng 0 ÷ 100.
NÕu H > U th× VI > 100, dÇu nµy cã tÝnh nhít nhiÖt tèt.
Th«ng thêng c¸c lo¹i dÇu b«i tr¬n cã VI = 95. Lo¹i cã VI > 100 hiÕm h¬n tuy
vËy ngµy cµng phæ biÕn.Trong thùc tÕ, ph©n lo¹i dÇu nhên gèc theo VI nh sau:
DÇu cã chØ sè ®é nhít thÊp (LVI): VI < 30
DÇu cã chØ sè ®é nhít trung b×nh (MVI): VI = 30 ÷ 85
DÇu cã chØ sè ®é nhít cao (HVI): VI > 85
DÇu cã chØ sè ®é nhít rÊt cao(VHVI): VI > 105
NÕu nhiÖt ®é lµm viÖc cña m¸y Ýt thay ®æi, ngêi ta Ýt chó ý tíi chØ sè ®é
nhít. NÕu nhiÖt ®é m¸y thay ®æi trong ph¹m vi réng th× chØ sè ®é nhít lµ mét
chØ tiªu chÊt lîng cÇn ®îc coi träng.
Trong qu¸ tr×nh sö dông, chØ sè ®é nhít dÇu nhên lu«n cã biÓu hiÖn thay
®æi, lµ do dÇu bÞ nhiÔm bÈn bëi c¸c t¹p chÊt kh¸c hoÆc sù ph¸ vì cÊu tróc ph©n
tö cña c¸c phô gia polyme trong dÇu.
3.3. Hµm lîng lu huúnh.
Lu huúnh cã thÓ cã s½n trong dÇu gèc, dÇu kho¸ng hay trong c¸c lo¹i phô
gia. Nã cã thÓ ë d¹ng ho¸ häc hay ë d¹ng t¬ng ®èi tr¬ trong tr¹ng th¸i kÕt hîp
víi chÊt kh¸c. Lu huúnh ho¹t ®éng ®îc lµ lo¹i t¸c dông vêi ®ång kim lo¹i ë
1490C.
23

24. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
HËu qu¶ kh«ng mong muèn cña lu huúnh lµ g©y ¨n mßn. Tuy nhiªn do
nh÷ng hiÖu øng cùc ¸p cã lîi ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh ch¹y m¸y ®· bï trõ t¸c dông ¨n
mßn nµy. Theo ASTM D 1662 lu huúnh ho¹t ®éng trong c¸c chÊt láng c¾t gät
th× mÉu ®îc ®un víi bét ®ång ®Õn 1500C sau ®ã bét ®ång ®îc läc ra khái hçn
hîp. Lîng lu huúnh ho¹t ®éng lµ hiÖu sè gi÷a hµm lîng lu huúnh cña mÉu tríc
vµ sau khi xö lý víi ®ång x¸c ®Þnh theo ph¬ng ph¸p ASTM D 129(Lu huúnh
trong c¸c s¶n phÈm dÇu má – ph¬ng ph¸p dïng bom), dïng ®Ó x¸c ®Þnh tæng
hµm lîng lu huúnh trong mäi lo¹i dÇu b«i tr¬n víi ®iÒu kiÖn hµm lîng lu huúnh
Ýt nhÊt ph¶i lµ1%. Ph¬ng ph¸p ®Ìn ASTM D 1266 dïng ®Ó x¸c ®Þnh hµm lîng l-
u huúnh tæng cã nång ®é tõ 0,01 ®Õn 0,4% trong c¸c s¶n phÈm dÇu láng cã sö
dông ®Ìn ®èt.
Ph¬ng ph¸p ASTM D 129 x¸c ®Þnh lu huúnh trong c¸c phô gia ®Ëm ®Æc.
3.4. §iÓm ®«ng ®Æc
§iÓm ®«ng ®Æc lµ nhiÖt ®é thÊp nhÊt mµ ë ®ã dÇu b«i tr¬n gi÷ ®îc tÝnh linh
®éng ë ®iÒu kiÖn ®· cho
HÇu hÕt dÇu nhên ®Òu chøa mét sè s¸p kh«ng tan vµ khi dÇu nhên ®îc lµm
l¹nh nh÷ng s¸p nµy ®îc t¸ch ra ë d¹ng tinh thÓ, ®an cµi víi nhau t¹o thµnh mét
líp cÊu tróc cøng gi÷ dÇu ë trong c¸i tói rÊt nhá cña c¸c cÊu tróc ®ã. Khi cÊu
tróc tinh thÓ cña th¸p nµy t¹o thµnh ®Çy ®ñ, dÇu kh«ng lu©n chuyÓn ®îc. §Ó
gi¶m nhiÖt ®é ®«ng ®Æc cña dÇu ngêi ta dïng phô gia h¹ nhiÖt ®é ®«ng ®Æc. Do
®iÓm ®«ng ®Æc cña hÇu hÕt c¸c lo¹i dÇu liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh kÕt tña cña s¸p
nªn mét sè lo¹i dÇu kh«ng chøa s¸p th× liªn quan ®Õn ®iÓm ®«ng ®Æc giíi h¹n.
§èi víi lo¹i dÇu nµy ®é nhít cña chóng t¨ng lªn khi nhiÖt ®é gi¶m ®Õn mét
nhiÖt ®é nµo ®ã th× d©ï mÊt tÝnh linh ®éng. Ngêi ta cã thÓ dïng phô gia ®Ó h¹
thÊp nhiÖt ®é ®«ng ®Æc cña c¸c lo¹i dÇu nµy v× c¸c phô gia ®ã chØ cã t¸c dông
ng¨n c¶n sù lín lªn vµ bao bäc cña cÊu tróc tinh thÓ s¸p.
Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®iÓm ®«ng ®Æc cña dÇu theo TCVN- 3753. Theo ph-
¬ng ph¸p nµy, tríc tiªn dÇu ®îc ®un nãng ®Ó ®¶m b¶o c¸c cÊu tö trong dÇu tan
hoµn toµn, sau ®ã lµm s¹ch theo tèc ®é quy ®Þnh, cø 30C l¹i kiÓm tra tÝnh linh
®éng cña dÇu mét lÇn. NhiÖt ®é ®«ng ®Æc cña dÇu b»ng nhiÖt ®é mµ t¹i ®ã dÇu
kh«ng linh ®éng ®îc n÷a(khi ta nghiªng b×nh ®ùng nã) +30C. Cßn ®o ®iÓm
®«ng ®Æc cña dÇu theo ph¬ng ph¸p ASTM- D 2500.
3.5. TrÞ sè axit vµ kiÒm.
TrÞ sè axit vµ kiÒm liªn quan ®Õn trÞ sè trung hoµ dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é axit
vµ ®é kiÒm cña dÇu b«i tr¬n. §é axit thêng ®îc biÓu hiÖn qua trÞ sè axit tæng
(TAN) cho biÕt lîng KOH cÇn thiÕt tÝnh b»ng miligam cÇn thiÕt ®Ó trung hoµ
24

25. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
tÊt c¶ c¸c hîp chÊt mang tÝnh axit cã mÆt trong 1g mÉu dÇu. §é kiÒm trong dÇu
b«i tr¬n ®îc x¸c ®Þnh b»ng trÞ sè kiÒm tæng (TBN) cho biÕt lîng axit clohydric
hay percloric ®îc quy chuyÓn sang lîng KOH t¬ng ®¬ng tÝnh b»ng miligam cÇn
thiÕt ®Ó trung hoµ c¸c hîp chÊt mang tÝnh kiÒm cã trong mét gam mÉu dÇu. ChØ
sè axit tæng cña dÇu lµ ®¹i lîng ®¸nh gi¸ møc ®é biÕn chÊt cña dÇu do qu¸ tr×nh
oxy hãa.§èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i dÇu b«i tr¬n. TAN cã gi¸ trÞ ban ®Çu nhá vµ t¨ng
dÇn trong qu¸ tr×nh sö dông, do mét sè phô gia chèng mµi mßn cã tÝnh axit cao
nªn TAN ban ®Çu kh«ng dïng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng cña dÇu. Axit tan trong n-
íc biÓu thÞ sù cã mÆt cña axit v« c¬ ®îc ph¸t hiÖn ®Þnh tÝnh theo sù ®æi mµu cña
chÊt chØ thÞ ®èi víi líp níc t¸ch khái dÇu nhên khi lµm kiÓm nghiÖm. Quy ®Þnh
tuyÖt ®èi kh«ng ®îc cã axit v« c¬ trong dÇu.
3.6. §é bÒn «xy hãa.
§é bÒn «xy ho¸ lµ mét chØ tiªu ®Æc trng quan träng cña dÇu nhên.
Sù «xy ho¸ dÇu nhên phô thuéc vµo nhiÖt ®é, lîng «xy chøa trong dÇu vµ kh¶
n¨ng xóc t¸c cña kim lo¹i. C¸c s¶n phÈm do «xy ho¸ dÇu sÏ sinh ra c¸c chÊt t¹o
cÆn, axit, lµm t¨ng ®é nhít, t¨ng cêng ¨n mßn. Do vËy kh¶ n¨ng chèng «xy ho¸
cao lµ mét nhu cÇu quan träng ®èi víi nh÷ng dÇu lµm viÖc trong c¸c ®iÒu kiÖn
cã níc, nhiÖt ®é cao, ¸p suÊt lín, thêi gian thay dÇu l©u.
3.7. Hµm lîng tro.
Tro lµ phÇn cßn l¹i sau khi ®èt ch¸y, ®îc tÝnh b»ng (%) khèi lîng c¸c thµnh
phÇn kh«ng thÓ ch¸y ®uîc trong nã sinh ra tõ phô gia chøa kim lo¹i, tõ c¸c chÊt
bÈn vµ m¹t kim lo¹i bÞ mµi mßn. Trong dÇu nhên ®éng c¬ bao giê còng cã mét
lîng tro vµ c¸c t¹p chÊt c¬ häc do nguyªn nh©n sau ®©y.
+ C¸c chÊt v« c¬ trong qu¸ tr×nh röa, tinh chÕ, röa axit, läc ®Êt tr¾ng kh«ng
kü.
+Thµnh phÇn tro cña thuèc thªm.
3.8. Hµm lîng cacbon.
CÆn cacbon lµ lîng cÆn cßn l¹i ®îc tÝnh b»ng % träng lîng sau khi dÇu tr¶i
qua qu¸ tr×nh bay h¬i, cracking vµ cèc hãa trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
C¸c lo¹i dÇu kho¸ng thu ®îc tõ bÊt kú lo¹i dÇu th« nµo ®Òu cã lîng cÆn t¨ng
25

26. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
theo ®é nhít cña chóng. C¸c lo¹i dÇu chng cÊt cã lîng cÆn cacbon nhá h¬n c¸c
lo¹i dÇu cÆc cã cïng ®é nhít. C¸c lo¹i dÇu parafin thêng cã hµm lîng cÆn cao
h¬n dÇu naften. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh cÆn cacbon ®îc sö dông chñ yÕu cho c¸c
lo¹i dÇu gèc dïng vµo viÖc s¶n xuÊt dÇu ®éng c¬ vµ mét vµi s¶n phÈm dÇu
xylanh nÆng.
DÇu b«i tr¬n cµng ®îc tinh chÕ nghiªm ngÆt bao nhiªu th× hµm lîng cÆn
cµng thÊp ®i bÊy nhiªu. V× vËy hµm lîng cÆn cacbon ®Ó tÝnh møc ®é tinh luyÖn
cña mét lo¹i dÇu.
C¸c phô gia cã mÆt trong dÇu nhên ¶nh hëng lín ®Õn lîng cÆn mµ ta x¸c
®Þnh.
Ph¬ng ph¸p nµy gióp cho viÖc chän c¸c lo¹i dÇu hydrocacbon dïng vµo
môc tiªu thÝch hîp nh dïng cho m¸y nÐn khÝ, c¸c qu¸ tr×nh xö lý nhiÖt, c¸c æ
®ì chÞu nhiÖt cao.
3.9. Mµu s¾c.
Sù kh¸c nhau vÒ mµu s¾c cña dÇu b«i tr¬n cã nguån gèc tõ sù kh¸c nhau vÒ
dÇu th« chÕ biÕn ra nã, vÒ kho¶ng nhiÖt ®é s«i, vÒ ph¬ng ph¸p møc ®é lµm s¹ch
trong qu¸ tr×nh tinh luyÖn, vÒ hµm lîng vµ b¶n chÊt phô gia pha vµo ®ã. Mµu
s¾c ®¸nh gi¸ ®îc sù nhiÔm bÈn cña dÇu trong qu¸ tr×nh sö dông. Sù thay ®æi
mµu s¾c còng theo sù biÕn ®æi kh«ng lín vÒ trÞ sè trung hoµ vµ ®é nhít cho biÕt
dÊu hiÖu nhiÔm bÈn cña chÊt l¹. Mµu s¾c cña dÇu Ýt cã ý nghÜa ®èi víi dÇu ®éng
c¬. RÊt nhiÒu dÇu míi cã pha chÊt phô gia tèi mµu, th«ng thêng trong qu¸ tr×nh
sö dông th× dÇu ®éng c¬ tèi mµu rÊt nhanh.
3.10. Khèi lîng riªng vµ tû träng.
Khèi lîng riªng lµ khèi lîng cña mét ®¬n vÞ thÓ tÝch cña mét chÊt ë nhiÖt
®é tiªu chuÈn.
Tû träng lµ tØ sè gi÷a khèi lîng riªng cña mét chÊt ®· cho ë nhiÖt ®é quy
®Þnh víi khèi lîng riªng cña níc ë nhiÖt ®é quy ®Þnh ®ã.
Tû träng vµ khèi lîng riªng cña mét lo¹i dÇu b»ng nhau nÕu khèi lîng
riªng cña níc lµ 1.
Khèi lîng riªng cña dÇu nhên lµ th«ng sè quan träng cho viÖc nhËn biÕt vµ
qu¶n lý chÊt lîng, viÖc vËn chuyÓn ®æi thÓ tÝch khèi lîng trong giao nhËn. Víi
nh÷ng lo¹i dÇu dïng cho môc ®Ých b«i tr¬n hoÆc cÇn ph¶i liªn tôc tuÇn hoµn th×
khèi lîng riªng phÇn nµo ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tèc ®é tuÇn hoµn cña dÇu trong hÖ
thèng.
26

27. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
3.11. §iÓm b¾t ch¸y - chíp ch¸y.
§iÓm chíp ch¸y cña dÇu ®îc ®Þnh nghÜa lµ nhiÖt ®é thÊp nhÊt t¹i khi quyÓn,
mÉu ®îc nung nãng ®Õn bèc h¬i vµ b¾t löa trong ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cña ph¬ng
ph¸p thö. MÉu sÏ chíp ch¸y khi cã löa vµ lan truyÒn tøc kh¾c bÒ mÆt cña mÉu.
§iÓm b¾t ch¸y lµ nhiÖt ®é thÊp nhÊt mµ ë ®ã mÉu sau khi chíp ch¸y sÏ liªn
tôc ch¸y trong 5 gi©y.
DÇu cã ®é nhít cao h¬n sÏ cã ®iÓm b¾t ch¸y vµ chíp ch¸y cao h¬n, ë nhiÖt
®é chíp ch¸y cña dÇu nhên biÓu thÞ vµ nãi lªn ®é nguy hiÓm cã thÓ x¶y ra khi
ch¸y næ.
3.12. Hµm lîng cÆn kh«ng tan.
Hµm lîng cÆn kh«ng tan lµm t¨ng ®é ®«ng ®Æc cña chÊt b«i tr¬n, lµm mµi
mßn m¸y, lµm gi¶m tÝnh bay h¬i cña dÇu nhên.
CÆn kh«ng tan trong petan bao gåm c¸c chÊt kh«ng tan, cã thÓ t¸ch ra khái
dung dÞch dÇu trong pentan b»ng ph¬ng ph¸p li t©m.
CÆn kh«ng tan trong toluen bao gåm phÇn cÆn kh«ng tan trong pentan vµ
trong toluen.
CÆn kh«ng tan trong pentan cã dïng chÊt ®«ng tô gåm c¸c chÊt kh«ng tan
trong pentan céng víi c¸c cÆn ë d¹ng huyÒn phï do ®Æc tÝnh röa cña dÇu.
CÆn kh«ng tan trong toluen cã dïng chÊt ®«ng tô bao gåm cÆn kh«ng tan
trong pentan cã dïng chÊt ®«ng tô vµ còng kh«ng tan trong toluen.
Víi ®éng c¬ diezel t¶i träng thÊp mµ b«i tr¬n b»ng c¸c lo¹i dÇu kho¸ng cÇn
lu ý viÖc thay c¸c bé phËn läc hay dïng c¸c ph¬ng ph¸p lµm s¹ch kh¸c khi lîng
cÆn kh«ng tan trong toluen theo c¸ch thø nhÊt ®¹t ®Õn gi¸ trÞ 0,2%. Khi hµm l-
îng cÆn kh«ng tan trong pentan vît h¬n lîng cÆn kh«ng tan trong toluen
kho¶ng 0,3% th× ph¶i thay dÇu. Víi dÇu ®éng c¬ cã ®é ph©n t¸n cao th× lîng
cÆn kh«ng tan cã ®¹t ®Õn 3÷4% vÉn chÊp nhËn ®îc.
3.13. Søc c¨ng bÒ mÆt.
Søc c¨ng bÒ mÆt lµ lùc liªn kÕt bªn trong t¸c dông lªn c¸c ph©n tö n»m trªn
bÒ mÆt chÊt láng. Søc c¨ng bÒ mÆt ®Æc trng cho kh¶ n¨ng t¹o bät cña c¸c s¶n
phÈm thÓ láng. Søc c¨ng cµng lín th× kh¶ n¨ng t¹o bät cµng thÊp. V× vËy tÝnh
chèng t¹o bät còng cao. Søc c¨ng bÒ mÆt cßn lµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ møc ®é biÕn
chÊt cña dÇu trong qu¸ tr×nh sö dông.
Th«ng thêng qua gi¸ trÞ søc c¨ng bÒ mÆt ngêi ta dù ®o¸n ®îc kh¶ n¨ng bÒn
oxy ho¸ cña dÇu. MÆt kh¸c søc c¨ng bÒ mÆt gi¶m cßn cã nghÜa lµ dÇu bÞ lÉn c¸c
chÊt ph©n cùc, trong qu¸ tr×nh sö dông c¸c chÊt chèng ¨n mßn bÞ tiªu hao dÇn
27

28. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
còng lµm cho søc c¨ng bÒ mÆt t¨ng lªn. BÊt kú sù thay ®æi nµo cña søc c¨ng bÒ
mÆt còng ®Òu ®îc xem xÐt cïng víi c¸c thuéc tÝnh kh¸c vµ chñng lo¹i dÇu.
3.14. ChØ sè kÕt tña.
ChØ sè kÕt tña lµ lîng cÆn kÕt tña t¸ch ra tõ 10% lµ dÇu vµ 90% lµ dung m«i
naften b»ng ph¬ng ph¸p li t©m ë nh÷ng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh. ChØ sè
nµy nh»m x¸c ®Þnh hµm lîng, t¹p chÊt bÞ pha lÉn trong dÇu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng
chÊt kh«ng tan trong naften hay nh÷ng chÊt nhùa. Nh÷ng hîp chÊt nµy lµm
gi¶m chÊt lîng dÇu v× chóng lµ chÊt kÐm bÒn nhiÖt vµ kÐm bÒn oxy ho¸. X¸c
®Þnh chØ sè kÕt tña dÇu b«i tr¬n theo ph¬ng ph¸p ASTM-D 91, phÐp ®o nµy chØ
x¸c ®Þnh tæng c¸c chÊt r¾n hay c¸c chÊt kh«ng tan trong dÇu ®Ó nhËn biÕt tõng
thµnh phÇn cÇn ph¶i t¸ch chóng ra råi míi ph©n tÝch.
3.15. ChØ sè khóc x¹ t¸n s¾c ¸nh s¸ng.
ChØ sè khóc x¹ lµ tû sè tèc ®é mét sãng ¸nh s¸ng trong kh«ng khÝ so víi tèc
®é cña sãng ¸nh s¸ng ®ã trong dÇu ë ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
T¸n s¾c khóc x¹ lµ hiÖu sè cña hai chØ sè khóc x¹ cña mét lo¹i dÇu khi
dïng hai bíc sãng ¸nh s¸ng kh¸c nhau. C¶ hai chØ sè khóc x¹ ®Òu ®o ë cïng
mét nhiÖt ®é.
ChØ sè khóc x¹ vµ t¸n s¾c khóc x¹ lµ nh÷ng thuéc tÝnh vËt lý c¬ b¶n chóng
®îc dïng cïng víi nh÷ng tÝnh chÊt kh¸c ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng dÇu kho¸ng. Ph-
¬ng ph¸p ASTM D 1218(chØ sè khóc x¹ vµ ®é t¸n s¾c khóc x¹ cña c¸c
hydrocacbon láng) ë nhiÖt ®é tõ 20 ®Õn 300C. Ph¬ng ph¸p (ASTM D 1747 chØ
sè khóc x¹ cña c¸c chÊt nhít qu¸nh) ë nhiÖt ®é tõ 80 ®Õn 1000C. Ph¬ng ph¸p
nµy cã thÓ dïng ®Ó ph©n lo¹i c¸c hydrocacbon trªn c¬ së t¬ng quan thùc tÕ víi
®é nhít vµ tØ träng.
3.16. ChØ sè xµ phßng ho¸.
ChØ sè xµ phßng ho¸ biÓu thÞ lîng kiÒm( miligam KOH) t¸c dông víi 1g
dÇu khi ®un nãng theo mét c¸ch nhÊt ®Þnh. NÕu kh«ng cã mÆt c¸c chÊt g©y c¼n
trë th× chØ sè xµ phßng ho¸ cho biÕt lîng c¸c chÊt bÐo cã mÆt trong dÇu.
Ph¬ng ph¸p ASTM D 128 (ph©n tÝch c¸c mì b«i tr¬n), dïng ®Ó x¸c ®Þnh
hµm lîng c¸c chÊt cã thÓ bÞ xµ phßng ho¸ vµ lo¹i trõ ¶nh hëng cña c¸c t¹p chÊt
kh¸c ®Õn kÕt qu¶.
Ph¬ng ph¸p ASTM D 94 (chØ sè xµ phßng ho¸ cña c¸c s¶n phÈm dÇu má),
dïng x¸c ®Þnh c¸c axit tù do cã mÆt trong dÇu cïng víi c¸c hîp chÊt kh¸c nh
este mµ c¸c hîp chÊt nµy cïng chuyÓn ho¸ thµnh xµ phßng kim lo¹i khi ®un
nãng. ChØ sè xµ phßng ho¸ t¨ng lªn trong dÇu khi sö dông.
28

29. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
3.17. Hµm lîng tro sunfat.
Tro sunfat lµ phÇn cÆn cßn l¹i sau khi than ho¸ mÉu sau ®ã phÇn cÊt ®îc sö
lý b»ng H2S04 vµ nung nãng ®Õn khèi lîng kh«ng ®æi. Hµm lîng tro sunfat gåm
cã tro cña phô gia ®a vµo ®Ó n©ng tÝnh n¨ng cña dÇu. Cßn khi thÊy lîng tro t¨ng
qu¸ møc cã thÓ nghÜ ®Õn sù cã mÆt cña c¸c t¹p chÊt nh c¸c chÊt bÈn cÆn do mµi
mßn vµ c¸c lo¹i t¹p chÊt kh¸c.
ViÖc sö dông x¨ng pha ch× ®· lµm t¨ng lîng tro sunfat trong dÇu ®éng c¬.
Hµm lîng tro sunfat trong dÇu ®éng c¬ «to thêng n»m trong kho¶ng 0,8 ÷
1,5%, cßn hµm lîng tro sunfat cho ®éng c¬ diezel lµ trªn 17%. Hµm lîng tro
sunfat dÇu nhên thêng ®îc x¸c ®Þnh theo ph¬ng ph¸p TCVN 2689, t¬ng tù nh
ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tro. MÉu ®îc ®èt ch¸y cho ®Õn khi chØ cßn l¹i tro vµ cÆn
c¸c bon. Sau khi ®Ó nguéi chóng ®îc sö lý mét lÇn víi H2SO4 vµ nung ë nhiÖt
®é 7750C cho ®Õn khi qu¸ tr×nh oxy ho¸ cacbon kÕt thóc. Sau ®ã tro l¹i ®îc lµm
l¹nh, l¹i sö lý mét lÇn n÷a víi H2SO4 vµ nung ë 7750C cho ®Õn khi nhiÖt ®é
kh«ng ®æi.
3.18. Hµm lîng níc.
Hµm lîng níc trong dÇu lµ lîng níc ®îc tÝnh b»ng % theo träng lîng thÓ
tÝch hay phÇn triÖu.
Hµm lîng níc trong dÇu b«i tr¬n lµ mét ®Æc trng quan träng ®èi víi c¸c
lo¹i dÇu nhên nh dÇu thuû lùc, dÇu «t«, dÇu b¸nh r¨ng c«ng nghiÖp, dÇu tuabin,
dÇu xylanh, h¬i níc vµ dÇu c«ng nghiÖp.
§Æc biÖt nã cùc kú quan träng ®èi víi dÇu biÕn thÕ. Níc trong dÇu b«i tr¬n
kh«ng nh÷ng ®Èy nhanh sù ¨n mßn vµ sù «xy ho¸ mµ nã cßn g©y nªn hiÖn tîng
nhò t¬ng. Trong mét sè trêng hîp níc cßn lµm thuû ph©n c¸c phô gia, t¹o nªn
nh÷ng bïn mÒm, xèp. NÕu hµm lîng níc trong dÇu c«ng nghiÖp lín h¬n lîng
vÕt (trªn 0,1%) th× ngêi ta ph¶i lo¹i chóng ra b»ng ph¬ng ph¸p li t©m, läc hay
chng cÊt ch©n kh«ng. Hµm lîng níc trong dÇu b«i tr¬n ®îc x¸c ®Þnh theo ph-
¬ng ph¸p TCVN 2692.
3.19. KiÓm nghiÖm ¨n mßn m¶nh ®ång.
Tiªu chuÈn x¸c ®Þnh TCVN 2694-1995, ASTM 130.
Sù ¨n mßn trªn bÒ mÆt c¸c chi tiÕt g©y tæn thÊt cho kim lo¹i hoÆc sù tÝch tô
c¸c cÆn bÈn, æ trôc lµm b»ng hîp kim ®ång èng lãt trôc lµm b»ng ®ång thau
cÇn ph¶i ®îc b«i tr¬n b»ng c¸c lo¹i dÇu kh«ng ¨n mßn. C¸c lo¹i dÇu kh¸c nh
dÇu thuû lùc, dÇu biÕn thÕ còng cÇn ph¶i kh«ng ¨n mßn. §Ó xem mét lo¹i dÇu
cã thÝch hîp cho mét thiÕt bÞ cã nh÷ng bé phËn kim lo¹i ®Ó bÞ ¨n mßn hay
29

30. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
kh«ng, ngêi ta ph¶i tiÕn hµnh phÐp thö ¨n mßn m¶nh ®ång ®èi víi c¸c s¶n
phÈm dÇu má b»ng phÐp kiÓm nghiÖm ®é mê xØn cu¶ m¶nh ®ång. Theo ph¬ng
ph¸p nµy m¶nh ®ång ®îc ®¸nh bãng vµ ng©m ngËp trong mÉu dÇu, gia nhiÖt tíi
nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh vµ gi÷ trong thêi gian qui ®Þnh. NhiÑt ®é vµ thêi gian qui
®Þnh tuú thuéc vµo tæng lo¹i dÇu. Khi kÕt thóc thö nghiÖm m¶nh ®ång ®îc lÊy
ra, röa s¹ch ®em so víi b¶ng tiªu chuÈn ASTM vÒ ¨n mßn m¶nh ®ångvµ sÏ kÕt
luËn cô thÓ vÒ tÝnh ¨n mßn cña mÉu dÇu thÝ nghiÖm thuéc møc ®é nµo.
Vi. c¸c lo¹i phô gia cho dÇu nhên. [1]
4.1. §Æc tÝnh cña phô gia.
Phô gia lµ nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬, c¬ kim vµ v« c¬, thËm chÝ c¶ nh÷ng
nguyªn tè ®îc ®a thªm vµo c¸c chÊt b«i tr¬n nh dÇu mì nhên chÊt láng chuyªn
dïng ®Ó n©ng cao tÝnh chÊt riªng biÖt cña s¶n phÈm cuèi cïng. Phô gia ®îc pha
vµo s¶n phÈm dÇu mì víi nång ®é th«ng thêng 0,01 ÷ 5% khèi lîng. Trong vµi
trêng hîp cã thÓ tõ vµi phÇn triÖu ®Õn 10%.
Phô gia cã thÓ sö dông riªng biÖt, còng cã thÓ dïng hçn hîp mét sè phô gia
®îc pha trén thµnh phô gia ®· ®ãng gãi.
Phô gia cã t¸c dông n©ng cao nh÷ng phÈm chÊt cã s½n cña dÇu, mét sè kh¸c
t¹o cho dÇu cã nh÷ng cã nh÷ng phÈm chÊt míi cÇn thiÕt. C¸c lo¹i phô gia kh¸c
nhau cã thÓ hç trî lÉn nhau t¹o ra hiÖu øng t¬ng hç. Cã nh÷ng phô gia l¹i cã
hiÖu øng ®èi kh¸ng víi nhau nghÜa lµ lµm gi¶m t¸c dông cña nhau, t¬ng t¸c víi
nhau t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm phô kh«ng tan hoÆc ¶nh hëng xÊu tíi tíi phÈm
chÊt cña dÇu. Do ®ã khi dïng phô gia ph¶i kh¶o s¸t víi tõng lo¹i dÇu ®Ó kh¾c
phôc c¸c hËu qu¶ kh«ng mong muèn. V× cã kh¶ n¨ng c¶i thiÖn phÈm chÊt cña
dÇu kh¸ râ rÖt nªn ngµy nay c¸c chñng lo¹i dÇu b«i tr¬n ®Òu cã Ýt nhÊt mét lo¹i
phô gia. Do phô gia ®· c¶i thiÖn nhiÒu tÝnh chÊt cña dÇu b«i tr¬n nªn còng t¹o
kh¶ n¨ng cho lµm viÖc c¶i thiÖn c¶i thiÖn c¸c lo¹i xe vµ m¸y mãc ngµy cµng t©n
tiÕn h¬n. DÇu gèc cã ¶nh hëng ®Õn phô gia cã hai tÝnh n¨ng chÝnh. TÝnh hoµ tan
vµ tÝnh t¬ng hîp. TÝnh t¬ng hîp phô gia phô thuéc rÊt nhiÒu vµo dÇu gèc (thµnh
phÇn cña dÇu gèc). TÝnh hoµ tan cã thÓ gi¶i thÝch do sù h×nh thµnh c¸c chÊt phô
gia ho¹t ®éng bÒ mÆt phô thuéc nhiÒu vµo kh¶ n¨ng cña chóng hÊp thô trªn bÒ
mÆt m¸y ë thêi gian vµ vÞ trÝ nhÊt ®Þnh.
4.2. ChÊt øc chÕ oxy ho¸.
4.2.1. Qu¸ tr×nh «xy ho¸.
Ph¶n øng «xy ho¸ lµ ph¶n øng trong ®ã «xy kÕt hîp víi c¸c chÊt kh¸c hay
bÊt cø ph¶n øng nµo trong ®ã cã sù trao ®æi ®iÖn tö ®©y lµ mét khÝa c¹nh quan
30

31. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
träng cña qu¸ tr×nh b«i tr¬n khi mµ oxy kh«ng khÝ cã thÓ t¸c dông víi c¸c hîp
phÇn cña dÇu b«i tr¬n ë nh÷ng ®iÒu kiÖn vËn hµnh kh¸c nhau. HÇu hÕt c¸c hîp
phÇn cña dÇu b«i tr¬n ®Òu t¸c dông nhanh hoÆc chËm víi oxy, kh¶ n¨ng bÒn
«xy ho¸ cña c¸c hîp chÊt nµy t¨ng dÇn theo thø tù sau.
Hydrocacbon kh«ng no < hîp chÊt dÞ nguyªn tè < hydrocacbon th¬m <
naphten < parafin.
V× dÇu nhên thêng lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn tiÕp xóc trùc tiÕp víi oxy kh«ng
khÝ chóng cã thÓ t¸c dông dÇn dÇn víi oxy trong kh«ng khÝ. Tèc ®é cña qu¸
tr×nh oxy ho¸ chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè nh nhiÖt ®é t¨ng th× tèc ®é cña
qu¸ tr×nh oxy ho¸ t¨ng... Sù tiÕp xóc víi kh«ng khÝ hoÆc sù trén lÉn thêng
xuyªn víi chóng còng lµm t¨ng tèc ®é oxy ho¸. Nh vËy qu¸ tr×nh oxy ho¸ lµ
qu¸ tr×nh biÕn chÊt dÇu ®éng c¬. MÆc dï c¬ chÕ cña qu¸ tr×nh oxy ho¸ rÊt phøc
t¹p, nhng nãi chung ®îc x¸c ®Þnh lµ ph¶n øng d©y chuyÒn cña c¸c gèc tù do.
Nh÷ng gèc ho¹t ®éng ®Çu tiªn ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng ph©n tö dÇu kh«ng
bÒn, chÞu t¸c ®éng cña «xy kh«ng khÝ t¹o ra nh÷ng gèc peroxyt (ROO.) sau ®ã
l¹i t¸c ®éng víi dÇu cha bÞ «xy ho¸ t¹o thµnh nh÷ng h¹t nh©n ph¶n øng míi
vµ hydro peroxyt (ROOH).
Nh÷ng hydro peroxyt nµy kh«ng bÒn l¹i sinh ra c¸c gèc míi ®Ó ph¸t triÓn
ph¶n øng.
Trong khi ph¶n øng oxy ho¸ tiÕp diÔn c¸c hîp chÊt chøa oxy bÞ polime ho¸
t¹o thµnh nh÷ng chÊt cã ®é nhít rÊt cao, mµ ®Õn mét nhiÖt ®é nµo ®ã trë nªn
kh«ng tan trong dÇu, t¹o nªn cÆn.
4.2.2. Qu¸ tr×nh øc chÕ.
§Ó lµm gi¶m sù t¹o thµnh c¸c s¶n phÈm oxy ho¸ tõ dÇu nhên, ngêi ta sö
dông c¸c chÊt øc chÕ oxy ho¸. Chóng cã t¸c dông lµm gi¶m bít c¸c peroxyt
h÷u c¬, do ®ã kÕt thóc c¸c ph¶n øng vµ v× thÕ lµm gi¶m tèi ®a sù t¹o thµnh axit,
muéi, polyme vµ cÆn bïn...
Ph¶n øng øc chÕ:
ROO. + InhH → ROOH + Inh.
Inh. + .OOR → InhOOR ( hîp chÊt kh«ng ho¹t ®éng)
Trong ®ã Inh lµ chÊt øc chÕ «xy ho¸.
31
⋅→+⋅
ROOOR 2
RROOHRHROO +→+⋅
⋅⋅
+→ HOROROOH

32. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
+ Nhãm thø nhÊt: Bao gåm c¸c ho¸ chÊt ph¶n øng víi c¸c gèc kh¬i mµo,
c¸c gèc peroxyt vµ hydroperoxyt ®Ó t¹o thµnh c¸c hîp chÊt kh«ng ho¹t ®éng.
+ Nhãm thø hai: Gåm nh÷ng chÊt ho¸ häc cã t¸c dông ph©n huû nh÷ng hîp
chÊt trªn thµnh nh÷ng hîp chÊt kÐm ho¹t ®éng.
4.2.3. Ph©n lo¹i phô gia øc chÕ oxy ho¸.
DÇu kho¸ng cã thÓ chøa mét sè chÊt øc chÕ tù nhiªn, thêng lµ c¸c hîp chÊt
chøa lu huúnh. B¶n chÊt vµ hµm lîng cña chóng phô thuéc vµo chñng lo¹i dÇu
th«, ph¬ng ph¸p vµ møc ®é xö lý dËu Tuy nhiªn phÇn chñ yÕu c¸c chÊt øc chÕ
lµ c¸c ho¸ chÊt tæng hîp. Th«ng thêng chóng gåm c¸c lo¹i sau:
a. C¸c dÉn xuÊt cña phenol
Chóng lµ c¸c gèc tù do hoÆc nh÷ng chÊt øc chÕ gèc v× chóng ph¶n øng víi
c¸c gèc tù do (R) ®Ó t¹o thµnh nh÷ng hîp chÊt kh«ng cã gèc tù do. Chóng ®îc
sö dông trong nhiÒu lo¹i dÇu nhên vµ c¸c chÊt b«i tr¬n kh¸c.
2,6- ®iterbutyl - p- cresol (2,6 ®iterbutyl – 4 - metylphenol): §©y lµ mét
phô gia quan träng trong nhãm nµy.
Phô gia kh¸c cña nhãm nµy nh:
4,6- ®iankyl phenol
b. Amin th¬m
Thuéc nhãm nµy chñ yÕu lµ c¸c diankylphenlyamin.
Trong ®ã R lµ ankyl nhËn ®îc tõ c¸c olefin. Chóng ®îc sö dông nh lµ phô
gia chèng «xy ho¸ cho c¶ dÇu kho¸ng vµ dÇu tæng hîp.
C¸c diankylphelnylalphanaptylamin còng ®îc sö dông réng r·i.
32
C3CH
3CH
3CH
3CH
C
3CH
3CH
OH
3CH
OH
3CH ( )33CHC
3CH
R
H
N R
H
N

33. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
hoÆc c¸c phenylalphanaptylamin (PAN)
Chóng lµ nh÷ng phô gia tiªu biÓu cho dÇu b«i tr¬n.
c. C¸c phenol chøa N hoÆc S.
Nhãm nµy gåm c¸c hîp chÊt lµ dÉn xuÊt cña urª.
trong ®ã R- ankyl C8÷ C12 vµ c¸c phenolsunfua
trong ®ã R- ankyl C8 ÷ C12 vµ x=1 hoÆc 2
Mét vµi sunfua phenolat cña mét sè kim lo¹i ngoµi tÝnh n¨ng chèng «xy
hãa cßn cã thªm tÝnh röa vµ tÝnh kiÒm.
d. C¸c kÏm diankyl dithiophotphat ( ZnDDP)
phÇn tan PhÇn ho¹t ®éng PhÇn tan
trong dÇu bÒ mÆt trong dÇu
R cã thÓ lµ c¸c ankyl bËc 1: CH3- CH2- CH2- CH2-
bËc 2: CH3- CH- CH3
KÏm ZnDDP lµ phô gia chèng oxy ho¸ nhiÖt ®é cao, sö dông rÊt phæ biÕn
trong dÇu ®éng c¬. C¸c ZnDDP víi nhãm ankyl bËc 2 cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ
chèng oxy ho¸ lo¹i trung. Thay nhãm ankyl b»ng nhãm aryl lµm t¨ng ®é bÒn
nhiÖt cña phô gia nhng lµm gi¶m kh¶ n¨ng chèng oxy ho¸.
Nhãm gèc tù do Sè nguyªn tö C
cña gèc tù do
§é bÒn nhiÖt t-
¬ng ®èi
TÝnh n¨ng chèng
oxy ho¸ t¬ng ®èi
Aryl
C7
Tèt KÐm
Aliphatic
bËc 1
Trung b×nh Trung b×nh
Aliphatic KÐm Tèt
33
R
H
N R
R R
O
C2CH NH
OH
NH 2CH
OH
xSR
R
OH
R
R
OH
R
RR
R O
O
O
O
S
SS
S
P P
Zn
12C
R
4C
10C
8C
3C

34. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
bËc 2
B¶ng 10: §é bÒn nhiÖt vµ kh¶ n¨ng chèng «xy ho¸ cña kÏm ZnDDP.
e. C¸c hîp chÊt chøa lu huúnh
C¸c hîp chÊt chøa lu huúnh t¹o thµnh nhãm phô gia vËt liÖu b«i tr¬n quan
träng nhÊt, chóng cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ chèng oxy ho¸. C¸c hîp chÊt h÷u c¬ cã
chøa lu huúnh cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ chèng «xy ho¸. C¸c hîp chÊt h÷u c¬ chøa lu
huúnh cã kh¶ n¨ng øc chÕ oxy hãa mµ kh«ng g©y ¨n mßn. Hçn hîp sunfua cña
hydrocacbon no vµ th¬m vµ ankylphenol lµ nh÷ng hîp chÊt chèng «xy ho¸ rÊt
h÷u hiÖu. V× chóng cã tÝnh céng hëng do c¸c chÊt øc chÕ ankylaryl sunfua ph¶n
øng víi gèc phenolic(Inh.) t¹o thµnh cÊu tróc céng hëng bÒn.
C¸c diankyl sunfua t¹o thµnh c¸c cÊu tróc bÒn v÷ng kh«ng céng hëng.
g. §iankyl dithiocacbonat kim lo¹i.
M: Cã thÓ lµ bÊt cø kim lo¹i nµo bao gåm Zn vµ M0
R: Nhãm ankyl thêng lµ C4 ÷ C10
n: Ho¸ trÞ cña kim lo¹i.
h. C¸c lo¹i phô gia chèng oxy ho¸ kh¸c.
2- Ankyl – 4 – mercapto – 1,3,4 – thia®iazol
R lµ nhãm C8 hay C12
Chóng ®îc dïng phô gia chèng oxy ho¸ cho vËt liÖu b«i tr¬n c«ng nghiÖp.
Chóng cßn cã kh¶ n¨ng øc chÕ ¨n mßn vµ chèng mµi mßn tèt.
k. C¬ chÕ ph¶n øng.
C¸c phô gia chèng «xy ho¸ t¸c dông theo 1 trong 3 c¬ chÕ sau:
34
→←
⋅
+− InhSR : InhSR →−→←
⋅
→− InhSR :










⋅
+− InhSR :1 →←










1R 2R
⋅
→− InhSR :1









R
RM
NC
nS
S
R
S
S S
CC
N N
SH

35. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
+ øc chÕ gèc tù do
+ Ph©n huû c¸c peroxyt
+ Thô ®éng kim lo¹i
Nh vËy c¸c phô gia nµy lµm gi¶m c¸c peroxyt h÷u c¬ duy tr× ph¶n øng
chuçi vµ lµm gi¶m lîng «xy ho¸ tÝch luü trong dÇu.
4.3. ChÊt khö ho¹t tÝnh kim lo¹i.
C¸c chÊt phô gia lµm ng¨n c¶n hoÆc lµm chËm t¸c ®éng xóc t¸c ®îc gäi lµ
c¸c chÊt khö ho¹t tÝnh kim lo¹i hoÆc thô ®éng hãa kim lo¹i. C¸c chÊt khö ho¹t
tÝnh kim lo¹i chung nhÊt lµ c¸c dÉn xuÊt halogen vµ propylendiamin cña
disalixiliden.
N- salixiliden etylamin
C¸c chÊt nµy khö ho¹t tÝnh kim lo¹i cã mÆt trong dÇu b«i tr¬n do h×nh
thµnh c¸c phøc chelat. C¸c chÊt thô ®éng kim lo¹i lµ c¸c phô gia dÇu b«i tr¬n
t¸c ®éng b»ng c¸ch t¹o mµng trªn bÒ mÆt lµ c¸c phô gia dÇu b«i tr¬n cã t¸c
®éng b»ng c¸ch t¹o mµng trªn bÒ mÆt kim lo¹i. Chóng cã thÓ ®îc xem nh chÊt
øc chÕ ¨n mßn v× chóng ng¨n c¶n qu¸ tr×nh oxy hãa dÇu nhên bëi t¸c ®éng xóc
t¸c cña kim lo¹i vµ lµm chËm qu¸ tr×nh t¹o ra c¸c chÊt ¨n mßn, chÊt khö ho¹t
tÝnh kim lo¹i, t¸c dông nh c¸c chÊt øc chÕ oxy hãa.
4.4. C¸c chÊt øc chÕ ¨n mßn.
Chøc n¨ng cña mét sè chÊt øc chÕ «xy ho¸ lµ gi¶m tèi thiÓu viÖc t¹o thµnh
c¸c peroxyt h÷u c¬, axit vµ c¸c thµnh phÇn «xy ho¸ kh¸c lµm xuèng cÊp dÇu
b«i tr¬n, ®Æc biÖt lµ dÇu ®éng c¬, v× vËy chóng còng t¸c ®éng nh mét chÊt øc
chÕ ¨n mßn vµ do ®ã phôc vô c¶ hai môc ®Ých. Bëi thÕ ngêi ta cã thÓ nãi r»ng
chÊt øc chÕ ¨n mßn bæ xung t¸c dông thùc tiÔn cña c¸c chÊt chèng «xy ho¸.
C¸c chÊt øc chÕ ¨n mßn t¹o thµnh mét mµng b¶o vÖ trªn bÒ mÆt cña kim lo¹i,
ng¨n c¶n sù tiÕp xóc gi÷a t¸c nh©n ¨n mßn nh axit peroxyt vµ c¸c chÊt kh¸c nh
kim lo¹i nÒn. Mµng hÊp phô b¶o vÖ còng gi¶m tèi ®a t¸c dông xóc t¸c «xy ho¸
cña kim lo¹i.
C¸c chÊt øc chÕ ¨n mßn ®îc sö dông réng r·i trong dÇu bao gåm.
C¸c benzothiazol
35
OH
N 2CH 3CHOH
H
N
N
N

36. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
C¸c tecpen sunfua hãa nh limomen sunfua.
Mét vµi phô gia øc chÕ ¨n mßn trong mét sè m«i trêng cã thÓ g©y ¨n mßn
trong c¸c m«i trêng kh¸c nh ZnDDP, th«ng thêng nã ®îc dïng víi nång ®é tõ
0,2 ÷ 3%.
4.5. Phô gia chèng gØ b¶o vÖ bÒ mÆt kim lo¹i.
GØ lµ sù h×nh thµnh s¾t hydroxyt, lµ mét d¹ng ®Æc biÖt quan träng cña ¨n
mßn bÒ mÆt. V× thÕ øc chÕ bÒ mÆt s¾t chèng gØ lµ mét yªu cÇu ®èi víi tÊt c¶ c¸c
lo¹i dÇu. V× vËy chÊt øc chÕ gØ ®îc dïng cho c¸c chÊt b¶o vÖ kim lo¹i ®en
chèng gØ. GØ thêng liªn quan ®Õn sù t¹o thµnh s¾t hydroxyt Fe(OH)2 nh÷ng phô
gia nµy cã t¸c dông chèng l¹i sù ¶nh hëng cña axit ¨n mßn vµ h¬i Èm. Chóng
võa trung hoµ c¸c chÊt axit võa t¹o ra trªn bÒ mÆt kim lo¹i mét líp mµng b¶o
vÖ. Líp mµng nµy cã tÝnh kÞ níc. Nã cã t¸c dông chèng Èm kh«ng cho níc
thÊm qua. Tuú lo¹i dÇu ngêi ta sö dông chÊt chèng gØ kh¸c nhau. §èi víi dÇu
thuû lùc, dÇu tuÇn hoµn th× dïng c¸c axit ankylsuxinic... vµ c¸c dÉn xuÊt cña
chóng. Cßn ®èi víi dÇu b«i tr¬n ®éng c¬ dïng c¸c sulfonat, este... §èi víi dÇu
b¸nh r¨ng dïng dÇu amin dazolin. C¸c amin photphat, sulfonat trung tÝnh hay
kiÒm chñ yÕu dïng cho dÇu b¶o qu¶n. Hiªu qu¶ øc chÕ gØ ®îc kiÓm tra b»ng ®é
dµi m¹ch ankyl cña phô gia. ViÖc gi¶m kÝch thíc cña c¸c nhãm ankyl lµm gi¶m
®é hoµ tan cña dÇu vµ do ®ã lµm t¨ng xu híng c¸c ph©n tö phô gia t¸ch ra khái
dung dÞch vµ dÝnh trªn bÒ mÆt. C¸c sulfonat cña canxi vµ natri ®îc sö dông phæ
biÕn víi nång ®é tõ 0,1 ÷ 2%. C¸c amin bÐo ®îc s¶n xuÊt tõ axit bÐo víi nång
®é 1,5 ÷ 2% sÏ t¸c dông nh chÊt øc chÕ gØ.
4.6. Phô gia chÞu ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt(HD).
Phô gia lµ nh÷ng chÊt chÞu t¶i cao, chèng «xy ho¸, b¶o vÖ æ bi chèng ¨n
mßn vµ cã mét sè tÝnh chÊt tÈy röa, ph©n t¸n. Chóng thÝch hîp dïng trong c¸c
®éng c¬ x¨ng, diezel. Phô gia (HD) bao gåm c¸c chÊt tÈy röa vµ ph©n t¸n, c¶
hai lo¹i phô gia nµy ®Òu cã chøc n¨ng lµm s¹ch. Trong dÇu ®éng c¬ chóng cã
nhiÒu môc ®Ých nh: Gi÷ cho dÇu vµ c¸c s¶n phÈm ch¸y kh«ng tan trong tr¹ng
th¸i l¬ löng. Ng¨n c¶n c¸c s¶n phÈm oxy ho¸ nh nhùa asphan kÕt tô thµnh c¸c
h¹t. ViÖc ®a phô gia HD t¸c nh©n kiÒm lµ ®Ó trung hoµ axit vµ ®Ó lµm gi¶m
36
S
3CH 2CH
3CH
S
C

37. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
hiÖu øng ¨n mßn cña chóng. Nhãm phô gia nµy ng¨n chÆn t¹o cÆn l¾ng trªn bÒ
mÆt kim lo¹i, t¹o cÆn bïn trong ®éng c¬, ¨n mßn kim lo¹i.
C¸c phô gia tÈy röa vµ ph©n t¸n lµ c¸c chÊt ph©n cùc. TÝnh röa lµ hiÖn tîng
lµm s¹ch bÒ mÆt khái cÆn l¾ng. TÝnh ph©n t¸n lµ kh¶ n¨ng khèi dÇu cã thÓ gi÷
c¸c t¹p chÊt ë tr¹ng th¸i l¬ löng. Phô gia röa vµ phô gia ph©n t¸n mçi lo¹i ®Òu
lµm c¶ hai chøc n¨ng trªn bÒ mÆt vµ trªn khèi dÇu.
4.6.1. C¸c chÊt tÈy röa.
T¸c nh©n quan träng nhÊt cã tÝnh tÈy röa lµ c¸c phô gia chøa kim lo¹i.
Th«ng thêng nh÷ng lo¹i phô gia nµy lµ lo¹i kiÒm cao cã chøa Cacbonat kim
lo¹i ph©n t¸n trong dÇu, do ®ã chóng cã kh¶ n¨ng trung hßa axit t¹o thµnh trong
qu¸ tr×nh lu huúnh ch¸y vµ tiÕp xóc víi níc. D¹ng b¶o vÖ nµy ®Æc biÖt quan
träng trong c¸c ®éng c¬ diezel sö dông nhiªn liÖu cã hµm lîng lu huúnh cao.
C¸c chÊt tÈy röa cã t¸c dông kÐo cÆn ra bÒ mÆt chóng b¸m dÝnh. VÒ nguyªn t¾c
c¸c chÊt tÈy röa cã chøa:
+ C¸c nhãm ph©n cùc nh sunfonat, cacbon xilyl.
+ C¸c gèc m¹ch th¼ng, m¹ch vßng hay vßng th¬m.
+ Mét hoÆc vµi ion kim lo¹i th«ng dông.
ChÊt tÈy röa thêng chøa hµm lîng kim lo¹i cao ( tíi 10 lÇn so víi hÖ sè tû l-
îng) chóng thêng cã tÝnh kiÒm hoÆc kiÒm cao. C¸c chÊt tÈy röa ®îc ph©n lo¹i
theo ®é kiÒm. C¸c chÊt ph©n t¸n kh«ng thêng ®îc sö dông phèi hîp víi c¸c
chÊt tÈy röa kim lo¹i ®Ó t¹o thµnh cÆn ë nhiÖt ®é thÊp.
4.6.2. C¸c chÊt ph©n t¸n.
Lµ c¸c phô gia cã kh¶ n¨ng ng¨n ngõa hoÆc lµm chËm qóa tr×nh t¹o cÆn vµ
l¾ng ®äng trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng ë nhiÖt ®é thÊp. Nh vËy chøc n¨ng c¬ b¶n
cña mét chÊt ph©n t¸n lµ lµm yÕu lùc liªn kÕt gi÷a c¸c tiÓu ph©n riªng biÖt víi
nhau. T¹o ®iÒu kiÖn lµm tan r· c¸c kÕt tña xèp vµ c¸c khèi kÕt tô do ®ã cho
phÐp tõng tiÓu ph©n cã thÓ tån t¹i nh mét thùc thÓ riªng biÖt.
CÊu tróc chung cña mét chÊt ph©n t¸n kh«ng gièng víi cÊu tróc cña mét
chÊt tÈy röa. Trong ®ã chÊt ph©n t¸n cã mét ®u«i hydrocacbon hoÆc mét nhãm
®i ®Çu gióp cho chÊt ph©n t¸n tan ®îc hoµn toµn trong dÇu gèc ®îc sö dông chÊt
ph©n t¸n còng cã mét ®Çu ph©n cùc. C¸c chÊt ph©n t¸n ®îc sö dông réng r·i
nhÊt ®Òu cã chøa c¸c nhãm chøc nh amin, amit hoÆc hydroxyt este.
37
Ca
RSO3
RSO3
Ca
OH
RSO3

38. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
Lîng chÊt ph©n t¸n ®îc sö dông nãi chung phô thuéc vµo chÊt r¾n cÇn ph©n
t¸n trong dÇu. HËu qu¶ cña chÊt ph©n t¸n lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng qua l¹i ®Æc
biÖt gi÷a c¸c t¸c nh©n ®îc chän vµ c¸c chÊt ph©n t¸n.
4.6.3. C¸c t¸c nh©n kiÒm.
C¸c chÊt phô gia nµy ®îc t¹o ra b»ng c¸ch g¾n canxi hoÆc magiª vµo c¸c xµ
phßng sunfonat hoÆc fenolat hoµ tan. Nhê c«ng nghÖ kiÒm cao ngêi ta cã thÓ
g¾n vµo c¸c ph©n tö xµ phßng mét lîng kim lo¹i kiÒm thæ 10 ÷ 12 lÇn tÝnh theo
hÖ sè tû träng.
4.7. ChÊt h¹ ®iÓm ®«ng.
C¸c chÊt h¹ ®iÓm ®«ng lµ c¸c phô gia cã t¸c dông h¹ thÊp nhiÖt ®é ®«ng
®Æc cña dÇu b«i tr¬n. C¸c phô gia nµy lµ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ cã t¸c dông lµm
gi¶m nhiÖt ®é ®«ng ®Æc cña dÇu do lµm chËm l¹i sù t¹o thµnh c¸c tinh thÓ s¸p
hoµn h¶o b»ng c¸ch bao bäc xung quanh hoÆc dïng kÕt tinh víi s¸p. ChÊt h¹
®iÓm ®«ng kh«ng g©y ¶nh hëng ®Õn nhiÖt ®é kÕt tña vµ mang tinh thÓ cña s¸p
t¸ch ra, chØ h×nh d¹ng bªn ngoµi vµ kÝch thíc cña tinh thÓ lµ bÞ thay ®æi. PhÇn
lín c¸c phô gia h¹ ®iÓm ®«ng cã chøa c¸c s¶n phÈm polime ho¸ vµ ngng tô.
Trong sè chóng cã mét sè lo¹i ®ång thêi lµ chÊt c¶i thiÖn chØ sè nhít. D¶i träng
lîng ph©n tö polime cã t¸c dông lµm c¸c chÊt c¶i thiÖn chØ sè nhít n»m trong
kho¶ng 5000 ÷ 100.000.
Nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu ®îc ¸p dông cho môc ®Ých nµy gåm.
+ C¸c ankylphenol m¹ch dµi:
+ Naptalen ®· ®îc ankyl ho¸:
NhiÖt ®é ®«ng ®Æc cña dÇu ®é nhít thÊp gèc parafin cã thÓ ®îc h¹ xuèng
100C b»ng c¸ch thªm 1% hay Ýt h¬n polymetacrylat hoÆc naptalen hay fenol ®·
®îc ankyl ho¸.
4.8. Phô gia c¶i thiÖn chØ sè nhít.
C¸c chÊt c¶i thiÖn chØ sè nhít (VI) cßn ®îc biÕt díi tªn gäi lµ c¸c polyme
tan ®îc trong dÇu, cã t¸c dông lµm t¨ng1 ®é nhít cña dÇu mµ nhê ®ã tèc ®é
38
OH
R
R
R
RR

39. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
thay ®æi ®é nhít trong dÇu gi¶m ®i. §iÒu nµy cã ý nghÜa lµ chóng lµm t¨ng tèi
thiÓu ®é nhít cña dÇu ë nhiÖt ®é thÊp nhng lµm t¨ng ®¸ng kÓ ë nhiÖt ®é cao.
C¸c chÊt c¶i thiÖn chØ sè nhít lµ c¸c polyme cã träng lîng ph©n tö n»m
trong kho¶ng 10000 ÷ 500000. Tuy nhiªn träng lîng ph©n tö cña phô gia tèt
nhÊt trong kho¶ng 50000 ÷ 150000. Chóng ®îc sö dông ®Ó pha chÕ c¸c dÇu bèn
mïa dïng b«i tr¬n ®éng c¬ nÆng, diezen vµ c¸c cÇu trôc.
Mét trong nh÷ng phô gia ®Ó t¨ng ®é nhít mµ ngêi ta biÕt nhiÒu lµ
Polyizobutylen cã träng lîng ph©n tö 15.000 ÷ 25.000 lµ tèt nhÊt.
Polyizobutylen Polymetacrylat
ViÖc chän chÊt c¶i thiÖn chØ sè ®é nhít tuú thuéc vµo ®Æc tÝnh cña dÇu gèc,
nhng cÇn chó ý:
+ ViÖc thªm phô gia c¶i thiÖn ®é nhít sÏ lµm thay ®æi tÝnh ch¶y cña dÇu
gèc. §é nhít ®éng häc cña dÇu pha chÕ sÏ thay ®æi víi tèc ®é trît.
+ Träng lîng cña ph©n tö c¶i thiÖn ®é nhít cµng t¨ng chóng cµng nh¹y c¶m
víi sù thay ®æi øng suÊt c¬ häc.
+ øng suÊt dÞch chuyÓn ®îc sinh ra, vÝ dô gi÷a piston vµ thµnh xylanh trong
®éng c¬ sÏ dÉn ®Õn qu¸ tr×nh ®øt g·y kh«ng thuËn nghÞch. C¸c ph©n tö polyme
thµnh c¸c m¹ch nhá h¬n qu¸ tr×nh nµy lµm cho ®é nhít gi¶m ®i. C¸c ph©n ®o¹n
nhít tõ dÇu má nh ph©n ®o¹n cÆn ®îc sö dông nh chÊt lµm ®Æc trng kh«ng ®îc
xem lµ phô gia.
4.9. Phô gia t¹o nhò – khö nhò.
ChÊt t¹o nhò lµ nh÷ng chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt ®Ó ph©n t¸ch níc trong dÇu
hay dÇu trong níc. Tõ hÖ níc trong dÇu ngêi ta nhËn ®îc chÊt láng thuû lùc
chèng ch¸y, chÊt b«i tr¬n dïng trong khoan ®¸ vµ mét lo¹i m«i trêng dïng kÐo
sîi kim lo¹i. Cã 3 nhãm t¹o nhò: anion, cation, kh«ng ion.
4.9.1. ChÊt t¹o nhò ion.
Trong c¸c chÊt t¹o nhò anion phÇn a níc cña ph©n tö mang ®iÖn tÝch ©m.
§iÓn h×nh cña c¸c lo¹i nµy lµ c¸c xµ phßng cña c¸c axit bÐo.
39
3CH
3CH
2CH C





n




3CH
3COOCH
2CH C





n





40. §å ¸n tèt nghiÖp Tæng quan vÒ dÇu nhên
VÝ dô: Trong xµ phßng natri cña mét axit bÐo m¹ch dµi th× phÇn m¹ch dµi
hydrocacbon lµ phÇn tan trong dÇu, cßn ®Çu a níc t¹o nªn mét líp ®Þnh híng
n»m trªn bÒ mÆt cña c¸c h¹t nhá.
C¸c lo¹i xµ phßng cã mét sè nhîc ®iÓm:
+ Nhò ph¶i ®îc pha chÕ sao cho chÞu ®îc ®é kiÒm cao cña xµ phßng
(PH=10).
Trong níc cøng xµ phßng Mg vµ Ca ho¸ trÞ hai kh«ng tan sÏ lµm gi¶m nång
®é chÊt t¹o nhò vµ sÏ t¹o thuËn lîi cho sù h×nh thµnh nhò trong dÇu, do vËy lµm
gi¶m ®é æn ®Þnh cña nhò chÊt t¹o nhò.
4.9.2. ChÊt t¹o nhò cation.
Trong chÊt t¹o nhò cation th× phÇn a níc cña ph©n tö mang ®iÖn tÝch d¬ng.
C¸c muèi anion bËc 4 ®îc sö dông lµm c¸c t¸c nh©n cation. Nhãm a dÇu m¹ch
dµi lµ cation chóng ®îc sö dông chñ yÕu trong hÖ dÇu trong níc. [(R4)N+]X-
trong ®ã R: nhãm a dÇu.
X: Cl hoÆc Br
4.9.3. ChÊt t¹o nhò kh«ng ion.
C¸c t¸c nh©n nµy thêng lµ c¸c este ®îc t¹o bëi ph¶n øng cña mét axit bÐo,
m¹ch dµi a dÇu víi mét ancolpolyhydric a níc hoÆc axit bÐo víi polyoxietylen
(- CH2- CH2- O-)n. Bëi v× chiÒu dµi cña m¹ch a níc vµ a dÇu cã thÓ thay ®æi
chÊt t¹o nhò kh«ng nh¹y c¶m víi níc cõng, hÇu hÕt c¸c chÊt t¹o nhò quan träng
lo¹i nµy cã chøa gèc polyoxyetylen lµm cho s¶n phÈm tan trong níc vµ cã tÝnh
chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt. Nh÷ng chÊt khö nhò gåm triankylphotphat,
Polyetylenglycol, ankylamin,c¸c axit cacboxylic
4.10. Phô gia chèng t¹o bät.
§Ó tr¸nh hoÆc gi¶m sù t¹o bät ngêi ta sö dông c¸c lo¹i phô gia nµy, chóng
cßn ®îc gäi lµ chÊt huû hoÆc ph¸ bät. Sù t¹o bät m¹nh ¶nh hëng xÊu tíi tÝnh
chÊt b«i tr¬n cña dÇu vµ lµm t¨ng sù oxy ho¸ cña chóng cho kh«ng khÝ trén
m¹nh vµo dÇu. Kh¶ n¨ng chèng l¹i sù t¹o bät cña dÇu b«i tr¬n kh¸c nhau mét
c¸ch ®¸ng kÓ vµ phô thuéc vµo lo¹i dÇu th«, ph¬ng ph¸p vµ møc ®é chÕ biÕn vµ
®é nhít cña dÇu. Kh¶ n¨ng nµy cã thÓ khèng chÕ ®îc b»ng c¸ch bæ xung mét l-
îng nhá chÊt chèng t¹o bät vµo dÇu. ChÊt ®îc sö dông réng r·i nhÊt hiÖn nay lµ
polymetylsiloxan.
40
3CH
3CH
O










Si

41. http://bit.ly/KhoTaiLieuAZ