More Related Content Similar to Giới thiệu tập thơ Đông y
Similar to Giới thiệu tập thơ Đông y (20) More from Thi đàn Việt Nam
More from Thi đàn Việt Nam (20) Giới thiệu tập thơ Đông y1. Giíi thiÖu vÒ
KÕt cÊu vµ néi dung tãm t¾t cña
“tËp th¬ ®«ng y viÖt nam
§Ó häc vµ ch÷a bÖnh”.
( T¸c gi¶: L¬ng y Ng« c«ng t×nh)
S¸ch dµy 946 trang, ®îc viÕt theo 2 thÓ: V¨n xu«i vµ v¨n vÇn ( ThÓ th¬ Lôc b¸t),
gåm trªn 14 500 c©u th¬. S¸ch ®îc in ®ñ mµu s¾c ®Ñp m¾t, ®· ®îc nhµ xuÊt b¶n Y häc in
vµ ph¸t hµnh tõ Quý IV n¨m 2011.
Chóng t«i sÏ giíi thiÖu tãm t¾t vÒ kÕt cÇu vµ nh÷ng néi dung chÝnh cña “ TËp th¬”
ë nh÷ng trang sau.
§éc gi¶ nµo cã nhu cÇu mua trän bé s¸ch, h·y liªn hÖ víi T¸c gi¶ theo:
Email: ngocongtinh@yahoo.com.vn.
31
2. Lêi giíi thiÖu
§«ng y ViÖt nam ®· cã nguån gèc tõ l©u ®êi vµ ®îc lu truyÒn ®Õn ngµy nay. KÕt hîp
víi Y häc hiÖn ®¹i, §«ng y ®· vµ ®ang phôc vô tèt viÖc b¶o vÖ søc khoÎ vµ ch÷a bÖnh cho nh©n
d©n trong vµ ngoµi níc.
ThÕ m¹nh cña c¸c ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh b»ng §«ng y cã nhiÒu gi¸ trÞ phong phó, ®ã lµ:
DÔ ¸p dông, tiÖn lîi, rÎ tiÒn, ®¹t hiÖu qu¶ cao.
Sau C¸ch m¹ng Th¸ng t¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, níc ViÖt nam D©n chñ céng hoµ ra
®êi, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt nam vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, §«ng y ViÖt nam
®· bíc vµo mét trang lÞch sö huy hoµng cña D©n téc. KÕt hîp víi nÒn Y häc hiÖn ®¹i, nÒn §«ng
y cña níc ta còng ®îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt, ®îc nh©n d©n tÝn nhiÖm.
Ngµy nay, §«ng y ®ang ®îc sö dông réng r·i trong viÖc ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc
khoÎ cho nh©n d©n. ViÖc kh¸m vµ ch÷a bÖnh b»ng §«ng y ®· ®îc triÓn khai ®ång bé tõ
Trung ¬ng ®Õn c¸c c¬ së, theo sù qu¶n lý thèng nhÊt cña Nhµ níc.
Ngoµi c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh thuéc c¸c c¬ quan cña Nhµ níc, ë níc ta hiÖn nay
còng cã hµng ngh×n c¸c nhµ thuèc, phßng kh¸m §«ng y t nh©n ®· phôc vô tèt viÖc ch÷a bÖnh,
cøu ngêi.
VÒ ®µo t¹o, ë níc ta cã Häc viÖn Y - Dîc Cæ truyÒn ViÖt nam; ë c¸c trêng §¹i häc,
Cao ®¼ng, Trung cÊp Y- Dîc ®Òu cã khoa §«ng y häc (Y häc cæ truyÒn). Hµng n¨m c¸c trêng
®· ®¹o t¹o vµ cho ra trêng hµng ngµn B¸c sÜ, Y sÜ §«ng y vµ L¬ng y cã tr×nh ®é, chuyªn m«n.
NhiÒu ngêi ®· ®îc Nhµ níc phong tÆng lµ: Gi¸o s, TiÕn sÜ, ThÇy thuèc Nh©n d©n, ThÇy thuèc
¦u tó…
Héi §«ng y ViÖt nam lµ mét tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp. Cã m¹ng líi ho¹t ®éng thèng
nhÊt tõ Trung ¬ng ®Õn c¸c c¬ së. C¸c cÊp Héi ngµy cµng ®îc ph¸t triÓn, ®îc ®«ng ®¶o c¸c
thµnh viªn tù nguyÖn tham gia vµ tÝch cùc ho¹t ®éng trong viÖc phßng bÖnh, b¶o vÖ søc khoÎ cho
nh©n d©n.
Së dÜ §«ng y cã søc sèng m·nh liÖt nh vËy, lµ v× nh÷ng gi¸ trÞ ch÷a bÖnh cña nã ®Òu
phôc vô lîi Ých vµ b¶o vÖ søc khoÎ cho nh©n d©n. Ngµy nay §«ng y ®ang ®îc Nhµ níc quan
t©m vµ ®Çu t ®Ó ph¸t triÓn. Nh»m phôc vô tèt h¬n n÷a viÖc ch÷a bÖnh cho céng ®ång, ®·
®îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n ®ång t×nh ñng hé.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, §«ng y ViÖt nam ®îc lu truyÒn díi nhiÒu h×nh thøc: Tõ
nh÷ng kinh nghiÖm ®îc truyÒn miÖng trong d©n gian, ®Õn viÖc sao chÐp trong c¸c s¸ch, vë ®Ó
truyÒn b¸, gi¶ng d¹y vµ lu gi÷ cho viÖc sö dông l©u dµi. NhiÒu bé s¸ch ®îc lu truyÒn tõ l©u ®êi
®· ®îc in Ên, ph¸t hµnh ®Õn tay nh©n d©n vµ b¹n ®äc qua nhiÒu thÕ hÖ, nh bé: Nam Dîc thÇn
diÖu, Hång nghÜa gi¸c t Y th cña cô TuÖ TÜnh; H¶i thîng Y t«ng t©m tÜnh cña cô H¶i thîng
L·n «ng Lª h÷u Tr¸c; Ho¹t nh©n to¸t yÕu cña cô Hoµng ®«n Hoµ NhiÒu t¸c phÈm ®· ®îc thÓ
hiÖn díi d¹ng Th¬ ca ®Ó truyÒn b¸, nh: Ch©m cøu TiÖp hiÖu diÔn ca cña cô NguyÔn ®¹i L¨ng;
Ng tiÒu vÊn ®¸p Y thuËt cña cô NguyÔn ®×nh ChiÓu…
Sau khi hoµ b×nh ®îc lËp l¹i, ®îc sù quan t©m cña §¶ng vµ ChÝnh phñ, nÒn §«ng y cña
níc Nhµ ®· vµ ®ang ®îc ®Çu t, ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt. NhiÒu bé s¸ch vÒ Y -
Dîc ®· ®îc xuÊt b¶n ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu gi¶ng d¹y, häc tËp, phæ biÕn kiÕn thøc trong c¸c
trêng häc vµ nh©n d©n. Tiªu biÓu lµ bé Bµi gi¶ng Y häc cæ truyÒn gåm 2 tËp cña Khoa Y häc cæ
truyÒn - Trêng §¹i häc Y Hµ néi; Ch©m cøu häc cña B¸c sÜ L· quang NhiÕp; Ch©m cøu ë
tuyÕn c¬ së cña Gi¸o s NguyÔn tµi Thu; Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt nam, cña Gi¸o s,
TiÕn sü §ç tÊt Lîi Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu Gi¸o s, TiÕn sÜ, B¸c sÜ, L¬ng y còng cho ra ®êi
nhiÒu tËp s¸ch hay vÒ chuyªn ngµnh Y - Dîc. TÊt c¶ lµ nh»m truyÒn l¹i nh÷ng kinh nghiÖm cho
c¸c thÕ hÖ sau nµy. Trªn c¬ së ®ã ®· kh«ng ngõng ®ãng gãp cho nguån s¸ch vÒ Y - Dîc cña
níc ta thªm ®a d¹ng, phong phó c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cho ra ®êi nh÷ng Ên phÈm díi thÓ Th¬ ca,
®îc nhiÒu b¹n ®äc trong vµ ngoµi Ngµnh ®¸nh gi¸ cao. Cã thÓ kÓ ®Õn: 200 bµi diÔn ca vÒ Dîc
tÝnh, c«ng dông, bµo chÕ vµ kiªng kþ cña mét sè vÞ thuèc thêng dïng cña L¬ng y Phan ®×nh
32
3. Quya; hoÆc míi nhÊt lµ cuèn: DiÔn ca thuèc Nam ch÷a bÖnh tõ Hoa l cña Cö nh©n L¬ng y
NguyÔn Ho¸n víi trän vÑn hµng ngµn dßng th¬ Lôc b¸t vÒ thuèc Nam ch÷a bÖnh, ®· ra m¾t b¹n
®äc nh©n dÞp kû niÖm 1 000 n¨m Th¨ng long - Hµ néi.
Noi g¬ng c¸c bËc tiÒn nh©n ®i tríc, víi lßng ham mª häc tËp, nghiªn cøu vÒ c¸c ph¬ng
ph¸p ch÷a bÖnh b»ng §«ng y cæ truyÒn cña D©n téc, b¶n th©n l¹i rÊt yªu thÝch vÒ Th¬ phó, L¬ng
y Ng« C«ng T×nh lµ ngêi con cña lµng Quan hä vïng Kinh b¾c, víi nh÷ng kiÕn thøc ®· häc
®îc tõ nh÷ng c¬ së lý luËn vÒ: TriÕt häc cæ Ph¬ng ®«ng, c¸c vÞ thuèc, c¸c bµi thuèc §«ng y,
c¸ch ch÷a mét sè bÖnh thêng gÆp t¸c gi¶ ®· chuyÓn sang thÓ Th¬ lôc b¸t thµnh c«ng “TËp
Th¬ - §«ng y ViÖt nam, ®Ó häc vµ ch÷a bÖnh”.
“TËp Th¬” lµm ra, lµ nh»m khuyÕn khÝch vµ ®éng viªn ngêi ngêi thªm ham mª häc tËp
vµ ch÷a bÖnh theo §«ng y ViÖt nam. Cßn gióp cho nhiÒu ngêi cã s¸ch ®Ó dÔ häc, dÔ nhí, dÔ ¸p
dông vµo cuéc sèng hµng ngµy.
VÝ dô: PhÇn díi t¸c gi¶ ®· chuyÓn thµnh th¬ nh sau:
1- VÒ chÈn ®o¸n bÖnh tËt:
Dùa vµo 4 ph¬ng ph¸p kh¸m bÖnh:
Nh×n (Väng); Nghe (V¨n); hái (VÊn) vµ sê n¾n, xem m¹ch (ThiÕt) ®Ó khai th¸c c¸c
triÖu chøng bÖnh thuéc Hµn hay NhiÖt; h hay thùc cña c¸c T¹ng, Phñ, Kinh l¹c:
(Väng) tøc lµ nh×n hoÆc tr«ng,
Nghe (V¨n), hái (VÊn) biÕt lßng bÖnh nh©n.
Xem m¹ch (ThiÕt chÈn) lé dÇn,
BiÕt bÖnh thuéc NhiÖt hay Hµn ra sao.
Cßn xem T¹ng, Phñ thÕ nµo,
Thuéc h hay thùc n¬i nµo tµ x©m…
2. Nguån gèc cña thuèc §«ng y:
Y häc níc ta tríc kia,
Thuèc thêng ph¶i nhËp, ph©n chia cho ®Òu.
§Õn nay trång, cÊy ®îc nhiÒu,
PhÇn nµo ®· bít nhËp siªu níc ngoµi.
Mét sè cßn do ®Êt ®ai,
Di thùc cha ®îc, kÐo dµi nhËp siªu.
VÝ nh: B¹ch truËt, Mang tiªu,
§¬ng quy, B¹ch thîc, cïng nhiÒu HuyÒn s©m…
3- VÒ bµi thuèc Quy Tú thang gia gi¶m. C«ng dông: Ých KhÝ, bæ HuyÕt; kiÖn Tú, dìng
T©m, nh sau:.
B¹ch truËt, ViÔn trÝ, Phôc thÇn,
Méc h¬ng, Cam th¶o, Nh©n s©m, Hoµng kú.
T¸o nh©n, Long nh·n, §¬ng quy,
Ých KhÝ, bæ HuyÕt, kiÖn Tú, dìng T©m.
Mong r»ng: “TËp th¬” sÏ ®îc ®«ng ®¶o nh©n d©n vµ nhiÒu b¹n ®äc trong vµ ngoµi níc
yªu thÝch vµ ®ãn nhËn. §ã còng lµ nh÷ng viÖc lµm ®ãng gãp cho nÒn §«ng y vµ Th¬ ca ViÖt nam
thªm ®a d¹ng, phong phó, phï hîp víi sù ®æi míi vµ ph¸t triÓn chung cña ®Êt níc vµ thêi ®¹i.
Chóng t«i xin tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc vÒ “ TËp Th¬ - §«ng y ViÖt nam, ®Ó häc vµ
ch÷a bÖnh” cña L¬ng y Ng« C«ng T×nh./.
(Ghi l¹i lêi giíi thiÖu cña “ TËp th¬”.
Hµ néi, th¸ng 9 n¨m 2011
Nhµ xuÊt b¶n Y häc
33
4. Lêi nãi ®Çu
Tr¶i qua hµng ngµn n¨m lÞch sö, nh©n d©n ViÖt nam cã nhiÒu kinh nghiÖm ®óc rót ®îc tõ
thùc tiÔn l©m sµng vÒ c¸c ph¬ng ph¸p phßng bÖnh vµ ch÷a bÖnh cøu ngêi. KÕt hîp víi sù tiÕp
thu TriÕt häc cæ ph¬ng §«ng, ®· x©y dùng nªn mét hÖ thèng Y lý phong phó, cã chän läc,
kh«ng ngõng bæ sung, ph¸t triÓn phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ViÖt nam.
Tõ khi Nhµ níc ta ®îc thµnh lËp cho ®Õn nay, §¶ng, ChÝnh phñ rÊt quan t©m ®Õn viÖc
kÕt hîp gi÷a nÒn Y häc D©n téc ( sau ®©y gäi lµ §«ng y) víi nÒn Y häc hiÖn ®¹i trong viÖc ch÷a
bÖnh, ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n.
Nh÷ng ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh b»ng §«ng y rÊt phong phó vµ cã nhiÒu gi¸ trÞ cao. L¹i
phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ së thÝch cña ®¹i bé phËn nh©n d©n ta.
Tuy nhiªn, ph¹m vi vµ møc ®é ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p phßng bÖnh, ch÷a bÖnh b»ng
§«ng y cßn mang tÝnh kinh nghiÖm lµ chÝnh. NhiÒu bé phËn trong nh©n d©n cßn cha cã sù hiÓu
biÕt nhiÒu vÒ nh÷ng c¬ së lý luËn vÒ Y- Dîc nãi chung vµ §«ng y nãi riªng. §Æc biÖt mét sè
ngêi cßn cha thÊy ®îc nh÷ng gi¸ trÞ thùc tÕ cña viÖc phßng bÖnh vµ ch÷a bÖnh b»ng §«ng y cæ
truyÒn.
Níc ta lµ mét níc n»m trong khu vùc khÝ hËu giã mïa, thêi tiÕt kh¾c nghiÖt, n¾ng ma,
b·o lôt, Èm thÊp triÒn miªn ®ã lµ nh÷ng t¸c nh©n ®éc h¹i lu«n g©y nªn biÕt bao trêng hîp èm
®au, bÖnh tËt cho ngêi d©n v« téi.
Møc sèng cña mét sè bé phËn nh©n d©n ta cßn thÊp, l¹i ph¶i chi phÝ mét kho¶n tiÒn kh«ng
nhá vµo viÖc kh¸m vµ ch÷a bÖnh. Do ®ã nhiÒu gia ®×nh ®êi sèng ®· khã kh¨n l¹i cµng thªm khã
kh¨n, thiÕu thèn. C¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh th× qu¸ t¶i, quü B¶o hiÓm x· héi, B¶o hiÓm Y tÕ hµng
n¨m ph¶i chi tr¶ víi sè tiÒn qu¸ lín cho c¸c ®èi tîng.
Víi nh÷ng nguyªn nh©n Êy, nÕu kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó kh¾c phôc th× bÖnh
tËt vÉn cø hoµnh hµnh, ngêi d©n vÉn cßn èm ®au, nghÌo khã; víi hai nguån quü B¶o hiÓm cña
®Êt níc khã mµ b¶o tån vµ ph¸t triÓn ®îc
Trong khi ®ã, ngêi ViÖt nam nãi chung rÊt th«ng minh, hiÕu häc, l¹i ch¨m chØ vµ s¸ng
t¹o. §Êt níc ta n¬i nµo còng cã hµng ngµn loµi c©y, con quý hiÕm, ®a d¹ng vµ phong phó ®Ó lµm
thuèc ch÷a bÖnh ®îc. §Êt ®ai, thæ nhìng, khÝ hËu vµ thêi tiÕt l¹i rÊt phï hîp víi viÖc ch¨n nu«i,
trång trät ®Ó ph¸t triÓn l©u dµi nguån Dîc liÖu s½n cã Êy. Song cho ®Õn nay, chóng ta cha cã
nh÷ng chiÕn lîc quy ho¹ch tËp trung ®Ó ph¸t triÓn vµ khai th¸c nh÷ng nguån Dîc liÖu Êy cho
søng víi tiÒm n¨ng s½n cã cña nã.
Nh©n d©n ta vÉn cã c©u: “ Søc khoÎ lµ vèn quý nhÊt cña con ngêi; cã søc khoÎ lµ lµm
nªn tÊt c¶…”. Nhng muèn cã søc khoÎ, th× mçi ngêi ®Òu cÇn ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh
vÒ lÜnh vùc Y - Dîc nãi chung vµ §«ng y nãi riªng.
Häc tËp vµ nèi tiÕp c¸c bËc tiÒn nh©n ®i tríc, trªn c¬ së tham kh¶o mét phÇn c¬ b¶n c¸c
“Bµi gi¶ng vÒ §«ng y” (Y häc cæ truyÒn) cña mét sè trêng §¹i häc, cïng mét sè s¸ch vÒ chuyªn
ngµnh Y - Dîc kh¸c víi nh÷ng t liÖu quý gi¸ Êy, t«i ®· tËp hîp l¹i, råi tãm t¾t vµ minh ho¹
b»ng thÓ Th¬ lôc b¸t, thÓ Th¬ ®îc coi lµ ®éc nhÊt, v« nhÞ cña ViÖt nam, mµ lµm nªn: “ TËp Th¬
- §«ng y ViÖt nam, ®Ó häc vµ ch÷a bÖnh” nµy.
Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña “ TËp Th¬”:
- “ TËp Th¬” lµm ra lµ nh»m gióp cho nhiÒu ngêi cã s¸ch vÒ §«ng y ®Ó dÔ häc, dÔ nhí.
Tõ ®ã mäi ngêi sÏ ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®îc vµo viÖc phßng bÖnh vµ tù ch÷a nh÷ng
bÖnh thêng gÆp cho m×nh, gia ®×nh m×nh vµ nh©n d©n khi cã nhu cÇu …
Cã nh vËy mäi nhµ sÏ gi¶m bít ®îc phÇn nµo chi phÝ cho viÖc kh¸m vµ ch÷a bÖnh, míi
cã ®iÒu kiÖn ®Ó c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña gia ®×nh m×nh. Trªn c¬ së ®ã sÏ gãp mét phÇn
vµo viÖc ®¶m b¶o cho x· héi ®îc an sinh, ®Êt níc thªm ph¸t triÓn
- “ TËp Th¬” cßn ®îc coi lµ s¸ch“CÈm nang” ®Ó mäi ngêi tra cøu nh÷ng t liÖu khi cÇn
thiÕt hoÆc lµm“ T¸c phÈm” ®Ó ®äc gi¶i trÝ vµ ®µm luËn khi nhµn rçi…
- “ TËp Th¬” cã nh÷ng néi dung vµ kÕt cÊu nh sau:
1- VÒ kÕt cÊu.
Ngoµi phÇn giíi thiÖu, më ®Çu, vµi nÐt t¸c gi¶ ra,“TËp th¬” gåm cã 5 phÇn chÝnh sau ®©y:
1. 1- PhÇn thø nhÊt: TriÕt häc Ph¬ng ®«ng vµ øng dông trong Y häc.
1. 2- PhÇn thø hai: C¸c vÞ thuèc §«ng y.
1. 3- PhÇn thø ba: C¸c bµi thuèc §«ng y.
1. 4- PhÇn thø t: - C¸ch ch÷a mét sè bÖnh thêng gÆp theo §«ng y
- Mét sè bµi thuèc quý ch÷a bÖnh.
34
5. 1. 5- PhÇn thø n¨m: nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan kh¸c.
2- C¸ch tr×nh bµy
“TËp Th¬” ®îc tr×nh bµy theo 2 thÓ viÕt: V¨n xu«i vµ v¨n vÇn (thÓ Th¬).
2.1- ViÕt theo thÓ v¨n xu«i
Néi dung cña c¸c kho¶n môc, nh: §Þnh nghÜa, triÖu chøng, biÓu hiÖn l©m sµng, c«ng
dông c¸c vÞ thuèc ®îc viÕt díi thÓ v¨n xu«i, theo b¶n gèc cña c¸c bµi gi¶ng vµ nh÷ng tµi liÖu
vÒ Y- Dîc ®· ®îc su t©m vµ tham kh¶o. Nh»m gióp cho c¸c ®éc gi¶ míi häc m«n häc nµy sÏ
hiÓu ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng néi dung ®· diÔn gi¶i vµ ph©n tÝch trong ®ã.
VÒ sau, khi ®éc gi¶ ®· hiÓu bµi, chØ cÇn ®äc c¸c ®o¹n Th¬ bªn díi lµ n¾m ®îc ®Çy ®ñ
nh÷ng ý chÝnh ®· nªu, kh«ng cÇn ®äc nh÷ng néi dung bªn trªn còng hiÓu ®îc bµi
VÝ nh: Môc 1.2- ¢m, D¬ng ®èi lËp víi nhau (PhÇn: I - Häc thuytÕt ¢m D¬ng) ®·
ghi:
“§èi lËp lµ sù m©u thuÉn, chÕ íc vµ ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ¢m, D¬ng.
ThÝ dô: Ngµy vµ ®ªm, níc vµ löa, øc chÕ vµ hng phÊn ”.
2.2- ViÕt theo v¨n vÇn (thÓ Th¬):
Bªn díi nh÷ng néi dung c¸c môc nh ®· nªu ë trªn, ®îc tãm t¾t vµ minh ho¹ b»ng thÓ
th¬ Lôc b¸t, thÓ Th¬ nµy ®îc coi lµ “ Quèc Th¬” cña ViÖt nam: DÔ ®äc, dÔ nhí, dÔ ®i vµo lßng
ngêi
ThÝ dô:
Nh néi dung cña môc 1.2: “¢m, D¬ng ®èi lËp víi nhau” ë trªn, bªn díi ®îc tãm t¾t
vµ minh ho¹ b»ng th¬ nh sau:
Hai mÆt ®èi lËp, ®Êu tranh,
M©u thuÉn, chÕ íc vÉn thµnh ¢m - D¬ng.
VÝ nh: Níc- löa, ®o¹n - trêng,
Hng phÊn - øc chÕ, nhng thêng cã nhau.
Khi ®a vµo Th¬, cã nh÷ng tõ ng÷ cã thÓ thay ®æi ®îc cho nhau, nh: §ªm - ngµy thµnh
®o¹n - trêng, ®Òu lµ nh÷ng hiÖn tîng ®èi lËp hoÆc mÉu thuÉn víi nhau
Tõng vÞ thuèc vµ c¸c bµi thuèc ch÷a bÖnh, còng ®îc minh ho¹ b»ng Th¬.
VÝ dô: Bµi thuèc H¹nh t« thang gia gi¶m (nguyªn gèc lµ thuèc t¸n, nay ®æi thµnh thuèc
thang, thuèc s¾c): Gåm c¸c vÞ: H¹nh nh©n, T« diÖp, TiÒn hå, TrÇn b×, Phôc linh, Cam th¶o, B¸n
h¹ chÕ, ChØ x¸c, Gõng (Sinh kh¬ng), C¸t c¸nh, §¹i t¸; ë díi ®îc minh ho¹ b»ng Th¬ nh sau
(ch÷ nghiªng chØ c¸c vÞ thuèc, ch÷ ®øng lµm liªn tõ):
Phôc linh, ChØ x¸c, TrÇn b×,
T« diÖp, B¸n h¹, tiÕp th× H¹nh nh©n.
C¸t c¸nh, Cam th¶o cã phÇn,
TiÒn hå, §¹i t¸o, thªm phÇn Sinh kh¬ng.
Trong “TËp Th¬” c¸c vÞ thuèc, c¸c lo¹i bÖnh cßn ®îc minh ho¹ b»ng h×nh ¶nh cã ®ñ mµu
s¾c ®Ñp m¾t. SÏ gióp cho c¸c ®éc gi¶ dÔ nhËn biÕt tõng lo¹i, mçi lo¹i cã nh÷ng ®Æc chng riªng.
Cã h×nh ¶nh minh ho¹, sÏ lµm cho néi dung vµ chÊt lîng cña “ TËp Th¬” thªm phong phó vµ
sinh ®éng h¬n.
3- C¸ch sö dông “TËp Th¬”
Néi dung vµ kÕt cÊu cña “TËp Th¬” nh lµ mét phÇn “Bµi gi¶ng” cña c¸c trêng ®µo t¹o
chÝnh quy vÒ §«ng y, sÏ gióp cho c¸c ®éc gi¶ lµm s¸ch ®Ó häc tËp vµ cã thÓ lµm tµi liÖu ®a vµo
thµnh mét néi dung sinh ho¹t chuyªn ®Ò cña c¸c c©u l¹c bé søc khoÎ, c©u l¹c bé th¬ ca cña héi
ngêi cao tuæi, héi cùu chiÕn binh; héi phô n÷, cña c¸c tæ chøc x· héi kh¸c, ë c¸c ®Þa ph¬ng x·,
phêng; ë c¸c ®¬n vÞ trong qu©n ®éi, lùc lîng vò trang n¬i biªn giíi, h¶i ®¶o; ë c¸c gia ®×nh vµ
nh÷ng trêng häc kh¸c.
§èi víi c¸c ®éc gi¶ tù häc hoÆc tæ chøc häc theo chuyªn ®Ò sinh ho¹t c©u l¹c bé, c¸c häc
viªn cÇn häc tuÇn tù tõ ®Çu, tõng phÇn mét. Còng viÕt phÇn néi dung b»ng v¨n xu«i, kh«ng dùa
vµo nh÷ng ®o¹n Th¬ ®· cã, sau ®ã còng tù m×nh tãm t¾t vµ minh ho¹ b»ng Th¬ nh vÝ dô trªn.
Lµm nh vËy, dÔ häc, dÔ nhí l©u dÇn thµnh quen vµ sau nµy l¹i biÕt lµm c¶ Th¬.
Cø nh vËy, ngêi nä híng dÉn ngêi kia, nèi tiÕp nhau, tin r»ng sau nµy trong d©n gian
sÏ cã rÊt nhiÒu“ ThÇy thuèc giái vµ nhµ Th¬ hay”.
§Æc biÖt, lµ c¸c gia ®×nh vµ c¸c trêng häc, tuú ®iÒu kiÖn cña m×nh mµ quan t©m nhiÒu
®Õn c¸c ch¸u nhá, thÕ hÖ t¬ng lai cña ®Êt níc, nªn cho c¸c ch¸u sím ®îc häc tËp vµ lµm quen
víi m«n häc nµy.
Mäi ngêi h·y cïng nhau thùc hiÖn tèt ph¬ng ch©m: “ Ma dÇm thÊm l©u, cha truyÒn
con nèi”, nh kÕt luËn cña “ TËp Th¬” ®· viÕt:
35
6. ViÖt nam cã Th¬ §«ng y,
Häc vµ ch÷a bÖnh, sau th× d¹y con.
Cho dï bÖnh tËt vÉn cßn,
Ng©m Th¬, trÞ bÖnh ®©u cßn èm ®au.
Mäi ngêi h·y m¸ch, b¶o nhau,
Trång nhiÒu c©y thuèc tríc, sau quanh nhµ.
GÆp khi trÎ nhá, ngêi giµ,
Nhøc ®Çu, ®au bông thuèc lµ cã ngay.
Mu«n vµn ý ®Ñp, lêi hay,
Mong nhiÒu ngêi häc, s¸ch nµy §«ng y!
§©y lµ mét “ TËp Th¬” rÊt khã viÕt, nhng l¹i rÊt hay, cã nhiÒu môc ®Ých vµ ý nghÜa; bæ
Ých vµ thiÕt thù; kh«ng nh÷ng cã nhiÒu gi¸ trÞ, phong phó vÒ nhiÒu thÓ lo¹i mµ cßn cã thÓ phï hîp
cho viÖc sö dông l©u dµi vÒ sau.
“ TËp Th¬”, sÏ ®¸p øng ®îc víi sù yªu mÕn vµ ®ãn nhËn cña ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n
d©n, còng nh c¸c thÕ hÖ ®éc gi¶ trong vµ ngoµi níc...
LÇn ®Çu “ TËp th¬” ®îc xuÊt b¶n, lu hµnh kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong
c¸c ®éc gi¶ gãp ý thªm ®Ó “ TËp Th¬” ®îc söa ®æi, bæ sung kÞp thêi, lÇn xuÊt b¶n sau sÏ hoµn
thiÖn h¬n.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
(Ghi l¹i lêi nãi ®Çu cña “ TËp th¬”.
Hµ néi, th¸ng 9 n¨m 2011.
T¸c gi¶
Ng« C«ng T×nh
36
7. PhÇn thø nhÊt
TriÕt häc ph¬ng ®«ng vµ øng dông trong y häc
Ch¬ng I
häc thuyÕt ©m d¬ng, häc thuyÕt ngò hµnh
a- häc thuyÕt ©m d¬ng
I- §Þnh nghÜa.
C¸ch ®©y ®· mÊy ngh×n n¨m, ngêi xa ®· nhËn thÊy sù vËt lu«n lu«n cã m©u thuÉn,
nhng thèng nhÊt víi nhau, kh«ng ngõng vËn ®éng, biÕn ho¸ ®Ó ph¸t triÓn vµ tiªu vong, gäi lµ:
Häc thuyÕt ¢m- D¬ng.
Trong Y häc, Häc thuyÕt ¢m - D¬ng qu¸n triÖt tõ ®Çu ®Õn cuèi, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p
trong suèt qu¸ tr×nh cÊu t¹o c¬ thÓ, sinh lý, bÖnh lý, chÈn ®o¸n vµ c¸c ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh
b»ng §«ng y, (§«ng y cßn ®îc gäi lµ Y häc cæ truyÒn, trong TËp th¬ nµy gäi lµ §«ng y), gåm:
Thuèc, ch©m cøu, xoa bãp, bÊm huyÖt, khÝ c«ng, dìng sinh....
II-C¸c quy luËt c¬ b¶n trong häc thuyÕt ¢m - D¬ng.
1-¢m - D¬ng ®èi lËp víi nhau.
§èi lËp lµ sù m©u thuÉn, chÕ íc vµ ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ¢m- D¬ng.
ThÝ dô: Ngµy vµ ®ªm, níc vµ löa, øc chÕ vµ hng phÊn
Hai mÆt ®èi lËp, ®Êu tranh,
M©u thuÉn, chÕ íc vÉn thµnh ¢m - D¬ng.
VÝ nh: Níc- löa, ®o¹n - trêng,
Hng phÊn - øc chÕ, nhng thêng cã nhau.
2-¢m - D¬ng hç c¨n.
Hç c¨n lµ sù n¬ng tùa lÉn nhau. Hai mÆt ¢m - D¬ng tuy ®èi lËp víi nhau nhng ph¶i
n¬ng tùa lÉn nhau míi tån t¹i ®îc, míi cã ý nghÜa. C¶ hai mÆt ®Òu lµ qu¸ tr×nh tÝch cùc cña sù
vËt, kh«ng thÓ ®¬n ®éc mµ ph¸t sinh, ph¸t triÓn ®îc:
¢m- D¬ng hç c¨n ®ã lµ:
Lµ sù n¬ng tùa chóng mµ víi nhau.
¢m, D¬ng tuy ®èi lËp nhau,
Nhng l¹i n¬ng tùa lÉn nhau kh«ng rêi.
Lµ sù vËn ®éng kh«ng ng¬i,
Víi ý nghÜa ®ã, c¶ ®«i sinh tån.
Hai mÆt kh«ng kÐm, kh«ng h¬n,
Kh«ng thÓ ®¬n ®éc, giËn hên lµm nªn.
Sù vËt vËn ®éng ngµy, ®ªm,
Ph¸t sinh, ph¸t triÓn l©u bÒn cïng nhau.
ThÝ dô: Cã ®ång ho¸ míi cã dÞ ho¸, hay ngîc l¹i nÕu kh«ng cã dÞ ho¸ th× qu¸ tr×nh ®ång
ho¸ kh«ng tiÕp tôc ®îc. Cã sè ¢m míi cã sè D¬ng. Hng phÊn vµ øc chÕ ®Òu lµ qu¸ tr×nh tÝch
cùc cña ho¹t ®éng vá n·o:
NÕu cã ®ång ho¸ diÔn ra,
Míi cã dÞ ho¸ ®Ó mµ sinh ra.
Kh«ng cã dÞ ho¸ xÈy ra,
Qu¸ tr×nh ®ång ho¸ diÔn ra ®©u thµnh.
Cã ¢m, D¬ng míi h×nh thµnh,
Hng phÊn, øc chÕ rµnh rµnh ®èi nhau.
Qu¸ tr×nh tÝch cùc víi nhau,
Ho¹t ®éng vá n·o, tríc sau b×nh thêng.
37
8. 3-¢m - D¬ng tiªu trëng.
Tiªu lµ sù mÊt ®i, trëng lµ sù ph¸t triÓn, nãi lªn sù vËn ®éng kh«ng ngõng, sù chuyÓn ho¸
lÉn nhau gi÷a hai mÆt ¢m- D¬ng:
¢m- D¬ng tiªu, trëng xÈy ra,
Trëng sinh c¸i míi, tiªu lµ mÊt ®i.
Tiªu mµ biÕn mÊt mçi khi,
Trëng th× ph¸t triÓn ®Õn khi ph¶i dõng.
¢m, D¬ng vËn ®éng kh«ng ngng,
Chóng cïng chuyÓn ho¸, thêng tõng cã nhau.
¢m, D¬ng quan hÖ víi nhau,
D¬ng tiªu, ¢m trëng tríc sau ®iÒu hoµ.
Chóng cïng chuyÓn ho¸ vµo, ra,
MÊt ®i, l¹i cã míi lµ tù nhiªn….
* * *
III- øng dông trong y häc.
1- VÒ cÊu t¹o c¬ thÓ vµ sinh lý.
Thuéc ¢m, gåm: T¹ng, Kinh ©m, HuyÕt, bông, trong, díi...
Thuéc D¬ng, gåm: Phñ, Kinh d¬ng, KhÝ, lng, ngoµi, trªn...
T¹ng thuéc ¢m, do tÝnh chÊt trong ¢m cã D¬ng nªn cßn ph©n ra: PhÕ ©m, PhÕ khÝ; ThËn
©m, ThËn d¬ng; Can huyÕt, Can khÝ; T©m huyÕt, T©m khÝ; Phñ thuéc D¬ng nhng v× trong
D¬ng cã ¢m nªn cã VÞ ©m vµ VÞ ho¶...
VËt chÊt dinh dìng thuéc ¢m, c¬ n¨ng ho¹t ®éng thuéc D¬ng.
2- VÒ qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña bÖnh tËt.
a- BÖnh tËt ph¸t sinh do sù mÊt th¨ng b»ng vÒ ¢m, D¬ng trong c¬ thÓ ®îc biÓu hiÖn
b»ng sù thiªn th¾ng, hay thiªn suy.
+. Thiªn th¾ng:
D¬ng th¾ng g©y chøng NhiÖt: Sèt, m¹ch nhanh, kh¸t níc, t¸o, níc tiÓu ®á.
¢m th¾ng g©y chøng Hµn: Ngêi l¹nh, tay ch©n l¹nh, m¹ch trÇm, Øa láng, níc tiÓu trong:
D¬ng th¾ng g©y chøng NhiÖt cao,
Sèt, t¸o, kh¸t níc uèng vµo th× ªm.
Chøng Hµn, ¢m th¾ng g©y nªn,
Toµn th©n l¹nh gi¸, l¹i thªm m¹ch trÇm.
Bông ®au, Øa ch¶y láng ph©n,
Níc tiÓu trong v¾t, ®a phÇn Hµn g©y.
+. Thiªn suy:
D¬ng h: Nh c¸c trêng hîp n·o suy, héi chøng hng phÊn thÇn kinh gi¶m.
¢m h: Nh mÊt níc, ®iÖn gi¶i, héi chøng øc chÕ thÇn kinh gi¶m.
D¬ng h trêng hîp n·o suy,
ThÇn kinh, hng phÊn nã th× sinh ra.
¢m h, níc mÊt g©y ra:
ThÇn kinh øc chÕ, nh÷ng lµ gi¶m suy…
* * *
38
9. Häc thuyÕt ngò hµnh.
I - §Þnh nghÜa.
Häc thuyÕt Ngò hµnh lµ häc thuyÕt ¢m - D¬ng, liªn hÖ cô thÓ h¬n trong viÖc quan s¸t
quy n¹p vµ sù liªn quan cña c¸c sù vËt trong thiªn nhiªn.
Trong Y häc, häc thuyÕt Ngò hµnh ®îc øng dông ®Ó quan s¸t quy n¹p vµ nªu lªn sù
t¬ng quan trong ho¹t ®éng sinh lý c¸c T¹ng, Phñ; ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh tËt, ®Ó t×m tÝnh n¨ng vµ t¸c
dông cña thuèc, ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c bµo chÕ thuèc men.
Nãi vÒ Häc thuyÕt Ngò hµnh,
Còng lµ Häc thuyÕt nh ngµnh ¢m - D¬ng.
Quan s¸t quy n¹p cho têng,
Thiªn nhiªn, sù vËt chóng thêng liªn quan.
Trong Y häc còng t¬ng quan,
Ngò hµnh Häc thuyÕt ®îc lµm gièng nhau.
øng dông, quan s¸t tríc sau,
Ho¹t ®éng T¹ng, Phñ ®ín ®au thÕ nµo.
T×m thuèc cã tÝnh n¨ng cao,
TiÕn hµnh bµo chÕ, ch÷a vµo chç ®au.
II-Néi dung cña Häc thuyÕt Ngò hµnh.
1-Ngò hµnh lµ g×?
Ngêi xa thÊy cã 5 lo¹i vËt chÊt chÝnh: Kim (kim lo¹i), Méc (gç), Thuû (níc), Ho¶
(löa), Thæ (®Êt) vµ ®em c¸c hiÖn tîng trong thiªn nhiªn vµ trong c¬ thÓ con ngêi xÕp theo 5 lo¹i
vËt chÊt trªn gäi lµ Ngò hµnh.
Ngò hµnh cßn cã ý nghÜa n÷a lµ sù vËn ®éng, chuyÓn ho¸ cña c¸c chÊt trong thiªn nhiªn
vµ trong c¸c T¹ng, Phñ trong c¬ thÓ:
C¸c hiÖn tîng trong thiªn nhiªn,
Méc, Kim, Thuû, Ho¶, Thæ liªn quan nhiÒu.
ThÓ ngêi liªn ®íi còng nhiÒu,
XÕp n¨m loµi ®ã thµnh chiªu Ngò hµnh.
Sù vËn ®éng cña Ngò hµnh,
Thiªn nhiªn, T¹ng, Phñ vËn hµnh gièng nhau.
Ngò hµnh cßn ý nghÜa sau:
VËt chÊt chuyÓn ho¸ lÉn nhau kh«ng ngõng.
T¹ng, Phñ ho¹t ®éng kh«ng ngng,
VËn ®éng, chuyÓn ho¸ lu«n tõng xÈy ra.
2-Sù quy n¹p vµo Ngò hµnh trong thiªn nhiªn vµ trong c¬ thÓ con ngêi
HiÖn Ngò hµnh
tîng Méc Ho¶ Thæ Kim Thuû
VËt chÊt Gç, c©y Löa §Êt Kim lo¹i Níc
Mµu s¾c Xanh §á Vµng Tr¾ng §en
VÞ Chua §¾ng Ngät Cay MÆn
Mïa Xu©n H¹ Cuèi h¹ Thu §«ng
Ph¬ng §«ng Nam Trung T©y B¾c
¬ng
T¹ng Can T©m Tú PhÕ ThËn
Phñ §ëm TiÓu VÞ §¹i Bµng
trêng trêng quang
Ngò thÓ C©n M¹ch ThÞt Da l«ng X¬ng, tuû
Ngò quan M¾t Lìi MiÖng Mòi Tai
T×nh chÝ GiËn Mõng Lo Buån Sî
39
10. - HiÖn tîng vµ ngò hµnh:
VËt chÊt:
Kim (kim lo¹i), Méc (gç, c©y),
Thuû (níc), Ho¶ (löa), Thæ ®©y (®Êt nµy).
Mµu s¾c:
Kim (lµ tr¾ng), Méc (lµ xanh),
Thæ (vµng), Ho¶ (®á), thªm nhµnh Thuû (®en).
VÞ:
Kim (cay), Ho¶ (®¾ng), Méc (chua),
Thæ (ngät), Thuû (mÆn) h·y mua vÒ dïng.
Mïa:
Méc (xu©n), Ho¶ (h¹), Thuû (®«ng),
Thæ (lµ cuèi h¹), võa lßng Kim (thu).
Ph¬ng:
Méc (®«ng), Thuû (b¾c), Kim (t©y),
Thæ (trung ¬ng ®ã), nhËn thÇy Ho¶ (nam).
T¹ng - Phñ:
Thæ (Tú), Kim (PhÕ), Ho¶ (T©m),
Méc (Can), Thuû (ThËn) nÕu lÇn sÏ ra.
Ngò thÓ:
Kim (da, l«ng), Thuû (tuû, x¬ng),
Ho¶ (m¹ch), Thæ (thÞt), (søc cêng) Méc ®©y.
Ngò quan:
Méc (lµ m¾t), Thuû (lµ tai),
Ho¶ (lìi), Thæ (miÖng), cïng vµi (mòi) Kim.
T×nh chÝ:
Kim (buån), Méc (giËn), Ho¶ (mõng),
Thæ (lo), Thuû (sî) thêng tõng xÈy ra…
* * *
III- øng dông trong y häc.
1-VÒ quan hÖ sinh lý.
Sù s¾p xÕp c¸c T¹ng, Phñ theo ngò hµnh vµ sù liªn quan cña chóng ®Õn ngò vÞ, ngò s¾c,
ngò quan, thÓ chÊt vµ ho¹t ®éng vÒ t×nh chÝ gióp cho viÖc häc vÒ c¸c hiÖn tîng sinh lý c¸c T¹ng,
Phñ dÔ dµng, dÔ nhí:
XÕp T¹ng, Phñ theo ngò hµnh,
Liªn quan cña chóng ®ång hµnh víi nhau.
Ngò vÞ, cïng ngò s¾c mµu,
Ngò quan, thÓ chÊt n«ng s©u chÝ t×nh.
BiÕt c¸c hiÖn tîng lý sinh,
Gióp häc T¹ng, Phñ qu¸ tr×nh tèt h¬n.
ThÝ dô: Can cã quan hÖ biÓu lý víi §ëm, chñ vÒ C©n, khai khiÕu ra m¾t, kÝch thÝch ®iÒu
®¹t, khi uÊt kÕt g©y giËn d÷:
§ëm cã quan hÖ víi Can,
Khai khiÕu ra m¾t, chñ C©n biÕt råi.
KÝch thÝch ®iÒu ®¹t kh«ng th«i,
Khi mµ uÊt kÕt, sinh s«i giËn hên…
* * *
40
11. IV- Häc thuyÕt thiªn nh©n hîp nhÊt.
1-§Þnh nghÜa.
Häc thuyÕt thiªn nh©n hîp nhÊt nãi lªn gi÷a con ngêi víi hoµn c¶nh thiªn nhiªn vµ x·
héi, lu«n lu«n m©u thuÉn nhng thèng nhÊt víi nhau. Con ngêi thÝch nghi, chÕ ngù, c¶i t¹o hoµn
c¶nh thiªn nhiªn vµ x· héi ®Ó sinh tån vµ ph¸t triÓn:
Häc thuyÕt hîp nhÊt nh©n thiªn,
Nãi lªn quan hÖ thiªn nhiªn, con ngêi.
HoÆc x· héi víi con ngêi,
M©u thuÉn, thèng nhÊt kh«ng rêi ®îc nhau.
Con ngêi c¶i t¹o tríc, sau,
Thiªn nhiªn, x· héi cïng nhau sinh tån.
Trong Y häc ngêi xa øng dông Häc thuyÕt nµy ®Ó chØ ®¹o c¸c ph¬ng ph¸p phßng vµ
ch÷a bÖnh. Gi÷ g×n søc khoÎ, t×m ra nguyªn nh©n g©y bÖnh vµ ®Ò ra ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh toµn
diÖn:
Trong Y häc ngêi xa dïng,
Häc thuyÕt nµy ®Ó phßng chung bÖnh t×nh.
Gi÷ g×n søc kháe, con Tim,
BiÕt nguyªn nh©n bÖnh ®Ó t×m thuèc thang…
* * *
Ch¬ng II
T¹ng phñ – kinh l¹c
Häc thuyÕt T¹ng - Phñ vµ Häc thuyÕt Kinh l¹c lµ bé phËn quan träng trong lý luËn §«ng
y, nh»m nghiªn cøu sù ho¹t ®éng cña c¸c T¹ng, Phñ, hÖ thèng Kinh l¹c vµ c¸c bé phËn kh¸c.
Néi dung gåm:
- Häc thuyÕt T¹ng - Phñ:
C¸c T¹ng: T©m, Can, Tú, PhÕ, ThËn;
C¸c Phñ: TiÓu trêng, §¹i trêng, VÞ, §ëm, Bµng quang, Tam tiªu.
C¸c ho¹t ®éng vÒ: Tinh, KhÝ, ThÇn, HuyÕt, T©n dÞch.
HÖ thèng Kinh l¹c: CÊu t¹o vµ t¸c dông cña hÖ Kinh l¹c.
a- Häc thuyÕt T¹ng - Phñ
V× Tinh, KhÝ, HuyÕt, T©n dÞch vµ ThÇn lµ c¬ së vËt chÊt cho sù ho¹t ®éng cña T¹ng - Phñ
nªn sÏ tr×nh bµy tríc, sau ®ã lµ c¸c T¹ng, c¸c Phñ vµ sau cïng lµ sù quan hÖ gi÷a c¸c T¹ng - Phñ
trong c¬ thÓ.
I- Tinh, KhÝ, HuyÕt, T©n dÞch vµ ThÇn.
1- Tinh.
Tinh lµ c¬ së vËt chÊt cña sù sèng con ngêi vµ c¸c ho¹t ®éng c¬ n¨ng cña c¬ thÓ.
Nguån gèc cña Tinh:
- Tinh do bè mÑ ®em l¹i gäi lµ: Tinh tiªn thiªn.
- Tinh do chÊt dinh dìng cña ®å ¨n t¹o ra gäi lµ: Tinh hËu thiªn. Tinh cña hËu tiªn do Tú, VÞ
vËn ho¸ ph©n bæ ë c¸c T¹ng, Phñ nªn cßn gäi lµ: Tinh cña T¹ng - Phñ.
- Hai nguån Tinh Êy bæ sung cho nhau tham gia vµo viÖc sinh dôc vµ ph¸t dôc cña c¬ thÓ.
Tinh lµ vËt chÊt con ngêi,
C¬ n¨ng ho¹t ®éng ngêi thêi sinh ra.
Tinh tiªn thiªn cña mÑ cha,
Tinh tõ dinh dìng gäi lµ hËu thiªn.
41
12. ChÊt Tinh thuéc cña hËu thiªn,
§îc Tú vËn ho¸ kh¾p miÒn tø th©n.
Tinh cho T¹ng, Phñ rÊt cÇn,
Hai nguån Tinh Êy dÇn dÇn bæ sung.
Tham gia vµo nh÷ng viÖc chung,
Sinh dôc, ph¸t dôc ®i cïng víi nhau…
* * *
II- Ngò t¹ng.
T¹ng lµ c¸c bé phËn c¬ thÓ, cã nhiÖm vô chuyÓn ho¸ vµ tµng tr÷: Tinh, KhÝ, ThÇn, HuyÕt vµ T©n
dÞch. Cã 5 T¹ng: T©m (phô lµ T©m bµo l¹c), Can, Tú, PhÕ vµ ThËn:
C¸c T¹ng, bé phËn cña ngêi,
Tµng tr÷, chuyÓn ho¸ chÊt thêi sinh ra.
Trong ngêi c¸c chÊt ®ã lµ:
Tinh, ThÇn, KhÝ, HuyÕt, sau lµ chÊt T©n.
Ngò T¹ng gåm cã n¨m phÇn:
Can, Tú, PhÕ, ThËn, víi T©m lµ võa…
* * *
III- Lôc phñ.
Phñ lµ c¸c bé phËn cña c¬ thÓ cã nhiÖm vô thu n¹p, tiªu ho¸, hÊp thô, chuyÓn vËn c¸c chÊt
tõ ®å ¨n uèng vµ bµi tiÕt c¸c chÊt cÆn b· cña c¬ thÓ ra ngoµi.
Cã 6 Phñ: §ëm; VÞ; TiÓu trêng; §¹i trêng; Bµng quang vµ Tam tiªu.
Phñ, c¸c bé phËn cña ngêi,
Thu n¹p, tiªu ho¸, b· thêi th¶i ra.
Gåm cã lôc phñ ®ã lµ:
TiÓu trêng, §ëm, VÞ tiÕp lµ Bµng quang.
Tam tiªu, §¹i trêng cïng hµng,
Bµi tiÕt cÆn b·, nhÞp nhµng thêng xuyªn.
1- §ëm.
§ëm cã quan hÖ biÓu - lý víi Can. Chøa chÊt MËt (tinh chÊp) do Can bµi tiÕt. Cæ nh©n
nãi: “ KhÝ thõa cña Can trµn vµo MËt, tô l¹i thµnh Tinh chÊp”.
MËt gióp cho viÖc tiªu ho¸ ®å ¨n. ChÊt MËt cã mµu xanh, vµng vµ vÞ ®¾ng. Khi cã bÖnh ë
§ëm thêng xuÊt hiÖn chøng vµng da, miÖng ®¾ng, n«n möa ra chÊt ®¾ng.
§ëm cßn cã chøc n¨ng vÒ tinh thÇn, chñ vÒ quyÕt ®o¸n.
§ëm cã quan hÖ víi Can,
Nã chøa chÊt MËt do Can cÊp ®Òu.
Gióp cho tiªu ho¸ nhanh tiªu,
§å ¨n nhõ nhuyÔn, sím chiÒu diÔn ra.
Xanh mµu chÊt MËt tiÕt ra,
L¹i cã vÞ ®¾ng, tan ra s¾c vµng.
Da vµng, §ëm bÖnh chuyÓn sang,
N«n ra chÊt MËt, miÖng cµng ®¾ng cay.
Can vµ §ëm cã quan hÖ biÓu - lý, Can chñ mu lù, §ëm chñ vÒ quyÕt ®o¸n lµ c¬ së cña
lßng dòng c¶m, tinh thÇn d¸m nghÜ d¸m lµm. C¸c bÖnh vÒ Can - §ëm hay phèi hîp víi nhau:
Can, §ëm biÓu- lý liªn quan,
Can chñ mu lù, §ëm mang tinh thÇn.
D¸m lµm, dòng c¶m hiÕn th©n,
§ëm chñ quyÕt ®o¸n, khi cÇn hiÖn ra.
Can, §ëm quan hÖ mÆn mµ,
Cã bÖnh Can, §ëm nh÷ng lµ cã nhau…
* * *
42
13. IV- Quan hÖ gi÷a c¸c t¹ng- phñ.
Mçi mét T¹ng hay mét Phñ cã chøc n¨ng riªng biÖt, nhng chóng cã quan hÖ víi nhau
theo quy luËt: Võa ®èi lËp, võa n¬ng tùa víi nhau ®Ó t¹o cho c¬ thÓ thµnh mét khèi thèng nhÊt
vÒ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng:
T¹ng, Phñ cã chøc n¨ng riªng,
Chóng cã quan hÖ, g¾n liÒn víi nhau.
§èi lËp, nhng n¬ng tùa nhau,
Thµnh khèi thèng nhÊt tríc, sau kh«ng rêi.
T¹ng, Phñ ho¹t ®éng kh«ng ng¬i,
KhÝ, HuyÕt th«ng suèt, ngêi thêi khoÎ ra…
b- s¬ lîc vÒ häc thuyÕt kinh l¹c.
I- §Þnh nghÜa.
Kinh l¹c lµ tªn gäi chung cña Kinh m¹ch vµ L¹c m¹ch trong c¬ thÓ. Kinh lµ ®êng th¼ng,
lµ c¸i khung cña hÖ Kinh l¹c vµ ®i ë s©u. L¹c lµ ®êng ngang, lµ c¸i líi, tõ Kinh m¹ch chia ra
nh m¹ng líi ®Õn kh¾p n¬i vµ ®i ë n«ng:
Kinh l¹c lµ tªn gäi chung,
Kinh m¹ch, L¹c m¹ch lµ dïng tªn riªng.
Kinh lµ ®êng th¼ng t¹o nªn,
Khung cña Kinh l¹c nèi liÒn ®i s©u.
§êng ngang, L¹c m¹ch tiÕp nhau,
KÓ tõ Kinh m¹ch, ®©u ®©u còng vµo.
Nã gièng c¸i líi biÕt bao,
§i n«ng ë ®ã, n¬i nµo còng qua…
II- cÊu t¹o cña hÖ kinh l¹c.
1- Kinh m¹ch vµ L¹c m¹ch.
1.1- Mêi hai Kinh m¹ch chÝnh.
III- t¸c dông cña hÖ thèng kinh l¹c.
1-VÒ sinh lý.
HÖ thèng Kinh l¹c th«ng hµnh KhÝ, HuyÕt trong c¸c tæ chøc cña c¬ thÓ chèng ngo¹i tµ,
b¶o vÖ c¬ thÓ:
HÖ thèng Kinh l¹c ®ã lµ:
Th«ng hµnh KhÝ, HuyÕt vµo ra nhÞp nhµng.
Chèng ®ì tµ ngo¹i x©m l¨ng,
B¶o vÖ c¬ thÓ nãi r»ng tèt h¬n…
* * *
43
14. Ch¬ng III
Nguyªn nh©n g©y bÖnh
§«ng y chia nguyªn nh©n g©y bÖnh ra lµm mÊy lo¹i sau ®©y:
- Hoµn c¶nh thiªn nhiªn (khÝ hËu, ®Þa lý) ¶nh hëng ®Õn con ngêi qua 6 thø khÝ (lôc khÝ):
Phong, Hµn, Thö, ThÊp, T¸o, Ho¶, lµ nguyªn nh©n bªn ngoµi:
Nãi vÒ hoµn c¶nh thiªn nhiªn,
Con ngêi ¶nh hëng, ph¶i nªn ®Ò phßng.
Thö, ThÊp, T¸o, Ho¶, Hµn, Phong,
Lôc khÝ g©y bÖnh, kh«ng trong mµ ngoµi.
- Hoµn c¶nh x· héi g©y ra nh÷ng rèi lo¹n vÒ T©m lý x· héi qua 7 thø t×nh chÝ (thÊt t×nh):
Vui, giËn, buån, lo, nghÜ, kinh, sî lµ nguyªn nh©n g©y bÖnh bªn trong:
Hoµn c¶nh x· héi ®ã lµ:
Gåm cã b¶y thø g©y ra bÖnh t×nh:
Vui, buån, giËn, nghÜ, lo, kinh,
Cïng sî võa ®ñ thÊt t×nh bªn trong.
- Cßn c¸c nguyªn nh©n kh¸c: §µm Èm, ø HuyÕt, ¨n uèng, lao ®éng, sang chÊn, t×nh dôc
Cßn cã mét sè nguyªn nh©n,
Lµ do ø HuyÕt, uèng, ¨n, Èm, §µm.
Sang chÊn, t×nh dôc l©y lan,
Th©n thÓ suy yÕu, bÖnh cµng nhiÒu thªm.
I- Nguyªn nh©n bªn ngoµi (lôc d©m, lôc tµ).
- S¸u thø KhÝ: Phong (giã), Hµn (l¹nh), Thö (n¾ng), ThÊp (®é Èm), T¸o (kh«), Ho¶ (nhiÖt)
khi trë thµnh nguyªn nh©n g©y bÖnh gäi lµ lôc d©m, hay lôc tµ:
ThÊp, Hµn, Thö, Ho¶, T¸o, Phong,
Nguyªn nh©n g©y bÖnh kh«ng trong mµ ngoµi.
Lôc d©m g©y bÖnh ®©u sai,
Cßn cã tªn gäi thø hai: Lôc tµ…
* * *
II- Nguyªn nh©n bªn trong (thÊt t×nh).
1- B¶y thø t×nh chÝ nã g©y ra do nh÷ng rèi lo¹n vÒ t©m lý, t×nh c¶m.
§ã lµ: Vui, GiËn, Buån, NghÜ, Lo, Kinh, Sî.
2- T×nh chÝ bÞ kÝch ®éng .
Hay nh÷ng sang chÊn tinh thÇn g©y ra sù mÊt th¨ng b»ng vÒ ¢m, D¬ng, KhÝ, HuyÕt,
T¹ng, Phñ, Kinh l¹c mµ g©y ra c¸c bÖnh néi th¬ng nh: Cao HuyÕt ¸p, suy nhîc thÇn kinh, loÐt
D¹ dµy, t¸ trµng:
Tinh thÇn sang chÊn g©y ra,
Th¨ng b»ng bÞ mÊt xÈy ra khã lêng.
¢m, D¬ng, KhÝ, HuyÕt bÊt thêng,
Kinh l¹c, T¹ng, Phñ tæn th¬ng mµ thµnh.
* *
Nh cao HuyÕt ¸p hoµnh hµnh,
D¹ dµy ®au loÐt, viªm quanh t¸ trµng.
ThÇn kinh suy nhîc chuyÓn sang,
KÝch ®éng t×nh chÝ, dÔ dµng sinh ra…
* * *
44
15. III- Nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c.
1- §µm Èm.
1.1- §µm Èm lµ s¶n phÈm bÖnh l.ý
§µm lµ chÊt ®Æc, Èm lµ chÊt lo·ng, §µm Èm sau khi sinh ra g©y nh÷ng bÖnh míi, ®Æc biÖt
ph¹m vi g©y bÖnh cña §µm rÊt réng (kh«ng ph¶i chØ cã ho kh¹c ra ®êm):
Èm lµ lo·ng, ®Æc lµ §µm,
G©y nh÷ng bÖnh míi do §µm sinh ra.
Ph¹m vi g©y bÖnh ®ã lµ:
G©y ho, hen suyÔn, kh¹c ra l¾m ®êm…
Ch¬ng IV
ChÈn ®o¸n häc
ChÈn ®o¸n häc §«ng y lµ dïng c¸c ph¬ng ph¸p: Nh×n, nghe, hái, sê n¾n ®Ó khai th¸c c¸c
triÖu chøng bÖnh, råi c¨n cø vµo vÞ trÝ, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i vµ xu thÕ chung cña bÖnh tËt ®Ó quy n¹p
thµnh c¸c héi chøng: T¹ng, Phñ, Kinh l¹c, KhÝ, HuyÕt…
Néi dung cña chÈn ®o¸n §«ng y gåm:
- Bèn ph¬ng ph¸p ®Ó kh¸m bÖnh: Nh×n (Väng chÈn), nghe (V¨n chÈn), hái (VÊn chÈn),
xem m¹ch, sê n¾n (ThiÕt chÈn), gäi t¾t lµ Tø chÈn:
ChÈn ®o¸n häc cña §«ng y,
Khai th¸c chøng bÖnh mçi khi cÇn t×m.
Xem m¹ch, nghe, hái vµ nh×n,
Gäi lµ Tø chÈn, bÖnh t×m qua ®©y.
-T¸m c¬ng lÜnh ®Ó chÈn ®o¸n vÞ trÝ, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i vµ xu thÕ chung cña bÖnh tËt, gäi
t¾t lµ: B¸t c¬ng:
NhiÖm vô, T¸m c¬ng lÜnh lµ:
ChÈn ®o¸n vÞ trÝ bÖnh mµ sinh ra.
TÝnh chÊt, tr¹ng th¸i bÖnh tµ,
Xu thÕ bÖnh tËt, nh÷ng lµ ®iÓm chung.
Cã tªn gäi t¾t vÉn dïng:
“ B¸t c¬ng” tªn ®Êy, ®· tõng rÊt quen.
- C¸c héi chøng vÒ bÖnh tËt.
I- Bèn ph¬ng ph¸p kh¸m bÖnh (tø chÈn).
1- Nh×n (Väng chÈn).
Nh×n ®Ó quan s¸t vÒ thÇn s¾c, h×nh th¸i, mÆt mòi, m«i, lìi cña ngêi bÖnh ®Ó biÕt ®îc
t×nh h×nh bÖnh tËt bªn trong cña c¬ thÓ ph¶n ¸nh ra ngoµi. §«ng y rÊt chó träng xem c¸c bé phËn
ë mÆt, lìi v× cã liªn quan nhiÒu víi c¸c T¹ng, Phñ:
Väng chÈn, quan s¸t vÒ thÇn,
H×nh th¸i, mÆt, mòi, thªm phÇn lìi, m«i.
§Ó biÕt T¹ng, Phñ suy tåi,
Tõ trong c¬ thÓ chóng thêi hiÖn ra.
§«ng y chó träng nhÊt lµ:
T¹ng, Phñ, mÆt, lìi nh÷ng lµ liªn quan…
* * *
II- T¸m c¬ng lÜnh ®Ó chÈn ®o¸n (B¸t c¬ng).
Tríc t×nh h×nh phøc t¹p cña c¸c chøng bÖnh, ngêi thÇy thuèc cÇn ph¶i dùa vµo c¸c
c¬ng lÜnh ®Ó ®¸nh gi¸ ®îc vÞ trÝ, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i vµ c¸c xu thÕ chung cña bÖnh tËt, gióp cho
viÖc chÈn ®o¸n nguyªn nh©n vµ ®Ò ra c¸c ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh chÝnh x¸c.
T¸m c¬ng lÜnh gåm: BiÓu vµ lý (ngoµi vµ trong), Hµn vµ NhiÖt; h vµ thùc; ¢m vµ
D¬ng. ¢m vµ D¬ng lµ hai c¬ng lÜnh tæng qu¸t nhÊt, nã ®îc gäi lµ: Tæng c¬ng…
45
16. Ch¬ng V
nh÷ng nguyªn t¾c ch÷a bÖnh
vµ ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh b»ng thuèc ®«ng Y
Dùa trªn quan niÖm chØnh thÓ vµ biÖn chøng, sau khi ®· t×m ®îc c¸c héi chøng bÖnh,
§«ng y ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c ch÷a bÖnh ®Ó chØ ®¹o viÖc thùc hµnh c¸c ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh cho
chÝnh x¸c vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao:
Dùa nh÷ng quan niÖm nh sau:
ChØnh thÓ, biÖn chøng cã nhau kh«ng rêi.
T×m héi chøng bÖnh ®îc råi,
§Ò ra nguyªn t¾c, ch÷a thêi kh¸c nhau.
Ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh cña §«ng y rÊt phong phó, bao gåm c¸c ph¬ng ph¸p luyÖn tËp
c¬ thÓ ®Ó ch÷a bÖnh (Dìng sinh, khÝ c«ng, th¸i cùc quyÒn), xoa bãp, ch©m cøu vµ thuèc:
§«ng y ch÷a bÖnh lu truyÒn,
KhÝ c«ng, cïng th¸i cùc quyÒn, dìng sinh.
LuyÖn tËp c¬ thÓ c«ng minh,
Ch©m cøu, xoa bãp, vâ tinh, thÓ h×nh…
Trong ph¬ng ph¸p dïng thuèc, cã 8 ph¬ng ph¸p dïng thuèc uèng trong, ®îc nãi nhiÒu
h¬n c¶ vµ gäi t¾t lµ:“ B¸t ph¸p" .
I- Nh÷ng nguyªn t¾c ch÷a bÖnh.
1- Ch÷a bÖnh ph¶i t×m gèc bÖnh (trÞ bÖnh cÇu kú b¶n).
Gèc bÖnh lµ nh÷ng nguyªn nh©n g©y bÖnh bao gåm: Nh÷ng nguyªn nh©n bªn ngoµi (tù
nhiªn, x· héi, ngo¹i nh©n) vµ nh÷ng thay ®æi bªn trong c¬ thÓ con ngêi gäi lµ néi nh©n:
Gèc cña bÖnh do nguyªn nh©n:
Tù nhiªn, x· héi ngo¹i nh©n ®ã mµ.
BÖnh trong c¬ thÓ ph¸t ra,
Néi nh©n tªn gäi, nãi mµ ®©u sai…
* * *
II- T¸m ph¬ng ph¸p dïng thuèc uèng (b¸t ph¸p).
T¸m ph¬ng ph¸p dïng thuèc uèng trong cña §«ng y, gåm:
H·n ph¸p: Ph¬ng ph¸p cho ra må h«i.
Thæ ph¸p: Ph¬ng ph¸p g©y n«n.
H¹ ph¸p: Ph¬ng ph¸p tÈy vµ nhuËn trµng.
Hoµ ph¸p: Ph¬ng ph¸p hoµ gi¶i.
¤n ph¸p: Ph¬ng ph¸p dïng thuèc nãng ®Ó ch÷a Hµn.
Thanh ph¸p: Ph¬ng ph¸p dïng thuèc l¹nh ®Ó ch÷a NhiÖt.
Tiªu ph¸p: Ph¬ng ph¸p lµm tiªu t¸n, chèng ø.
Bæ ph¸p: Ph¬ng ph¸p ch÷a c¸c chøng bÖnh do chÝnh KhÝ h…
* * *
46