SlideShare a Scribd company logo
1 of 81
Download to read offline
ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE
SAWLA KAMPAASEN
TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO
TIMIRTTE KIFILE
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON
DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE
PANA DANDDA7IDA DOONEE?
GIIGISIDAY
BASHURA MELKAAMU
ZORAADDEY
MARQOOSA IYAASU (MA)
GUSTAMA, 2014 M .L.
SAWLA,TOPHPHIYA
II
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASA GIDDON
DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE
PANA DANDDA7IDA DOONEE?
PILGGETHA IRIPORTEYGOOFATHO DOONA TIMIRTTE
KIFILE, ARBBA MINCCE YUUNBBURUSTTE, SAWLA
KAMPAASE GOOFATHO DOONAN KOYRO DIGIRE
KUNTHETHO XUUFEIRPORTE
GUSTTAMA, 2014 M .L.
SAWLA, TOPHPHIYA
III
PILGETHA OOSUWATILLAYO WARQATE
Goofa zoonen Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay
Goofatho gutathoye pana dandda7ida doonee? Giya kaaran Goofatho doonanne bila xuufe
timirtte kifilen Goofatho doonanne bila xuufe timirtten koyro digres kunthetho gididi
oosettida Bashura Malkaamu onare paydo RSSH/1062/11 pilgethay ta immiya zore suure
ekkishe polidaba gidiya gisho ha pilgethay woga kaallidi shiiqidabanne imettida giigiso
qofati suure polettidayssa akeekidi nu suntha xaafoninne pirmma woson tillayida
Zoraaddiya Suntha Pirma Gaagla
------------------------------ ---------------------------- -----------------------
Yiggi Xeelancha Suntha Pirma Gaagla
------------------------------ ---------------------------- -----------------------
IV
Keso
Kaara Shaye
PILGETHA OOSUWATILLAYO WARQATE .......................................................................... III
Zarata Keso…………………………………………………………………………………..VII
Galata ..................................................................................................................................... VIII
Qofiso........................................................................................................................................ IX
Maataawatetha............................................................................................................................ X
Ooratha Qaala Birshshetha (Operational Definition)................................................................ XI
Xuntha Kuushsha Qofa ............................................................................................................XII
SHEMPPO ISSO ............................................................................................................................ 1
GELO (INTRODUCTION)............................................................................................................ 1
1. PilggethaMetuwaEsuwa (Background of the Research)............................................................. 2
1.2. Metuwa Qonccisuwa (Statement of the Problem) ................................................................... 3
1.3. Pilggetha Qoppobaa (Objective of the Research) ............................................................ 5
1.3.1. Kumetha Qoppobaa (GeneralObjective) ....................................................................... 5
1.3.2.Sima Qoppobaata (Specific Objectives)......................................................................... 5
1.4. Pilggetha Oyshata (Research Questions) ......................................................................... 5
1.5. Pilggethas De7iya Go77a ( Significance of the Research ) ........................................... 6
1.6. Pilggethas Dhube Gidanas Dandda7iyabata (Limitation of the Study) ........................... 6
1.7. PilggethasDe7iya Zawaa (Scope of the Research)........................................................... 7
SHEMPPO NAM77A..................................................................................................................... 8
PILGETHARA GAHETTIYA XUUFETA ZAARETHO (REVIEW OF RELATED
LITERATURE)............................................................................................................................... 8
2.1 Doona Aybatetha (Meaning of Language)....................................................................... 8
2.2. Doona Oosota (Language Function) .................................................................................... 8
V
2.3. Gutatho Aybatetha (Meaning ofDailect).......................................................................... 9
2.4. Gutatho Qommota (Types of Dialect)............................................................................ 10
2.5. GutathoyMedhdhetanasGaaso Gidiyabata (Causes of Dialect) ..................................... 10
2.6. Doona Dummatetha (Language Variation).................................................................... 10
2.7. Doona Dummatethay Immiyaa Go77aa......................................................................... 12
2.8. Doona Dummatetha Qohaa............................................................................................ 13
SHEPPO HEEDZA....................................................................................................................... 15
PILGGETHA HIILLA (RESEARCH METHODOLOGY) ......................................................... 15
3.1. PilggethaMedhuwa (The Research Design)....................................................................... 15
3.2 . Pilggetha Wudayiya Asatanne Pilggetha Bessa Paatethi (Participants and setting of the
study) 15
3.3. Bessinddo Dooro Hiillanne Darotetha (Sampling Techniques and Sample Size) ............. 17
3.4. Markkanddo Shiisho Miisheta (Data Collecting Tools) .................................................... 17
3.4.1. Xuufe Oyssho (Questionnaire) .................................................................................... 18
3.4.2. Qaala Oysha (Interview).............................................................................................. 18
3.4.3.Wuda Cuga Tobba (Fucus Group Discussion)............................................................. 18
3.5. Markkanddo Paatetha (Data Analaysis)......................................................................... 18
3.6. Pilggancha Oosuwa Maara (Research Procedure) ......................................................... 19
3.7. Pilgetha Ammanthetethinne Suuretethi (Validity Reliablity) ........................................ 19
3.8. Pilgetha Oosuwa Shiiqo Kandota (Ethical Considerations)........................................... 20
SHEMPPO OYDDA..................................................................................................................... 21
MARKKANDDO PAATETHI, BIRSHETHINNE DEMOTA ................................................... 21
(DATA ANALYSIS AND INTERPRETATION) ....................................................................... 21
2. Xuufe Oyshon Shiiqida Markkanddo Paatetha.................................................................. 24
4.2.1. Bessindos Doorettida Asatappe shiiqida xuufe oysha markkanddota paatetha........... 25
VI
3. Qaala OyshonShiiqida Markkanddo Paatethi.................................................................... 28
4. Wuda Cuga Tobbape Shiiqida Markkando Paatetha ......................................................... 37
4.2. Pilggetha Demota................................................................................................................... 47
SHEMPPO ICHASHA ................................................................................................................. 48
KUUSHSHANNE PILGGETHA OGE BESOTA ....................................................................... 48
(CONCLUSION AND RECOMMENDATION)......................................................................... 48
5.1. Kuushsha (Conclusion) ...................................................................................................... 48
5.2. Pilggetha Oge Besota (Recommendation) ......................................................................... 50
GUJA QONCISO A: XUUFE OYSHATA (QUESTIONNAIRE ....................................... 51
GUJA QONCISO B: QAALA OYSHATA (INTERVIEW) ................................................ 53
GUJA QONCISO C: WUDA CUGA TOBBA (FUCUS GROUP DISCUSSION) ............. 55
GUJA QONCISO D: DUMMA DUMMA POOTOTANNE XAAFETTIDA MIISHETA . 57
Markka Maxaafa (References) .............................................................................................. 63
VII
Zarata keso
Zara1. ZaaranchataBuzo Markkanddo (Backgrounds of respondents). ................................ 22
Zara 2. Xuufe Oyshata Markkanddo Paatetha (30)................................................................ 24
Zara 3. Qaala Oyshatas Markkanddo Immida Asata Qonccisiya Koode .............................. 28
Zara 4. Sunbeqo Qoncison De7iya Doona Dummatetha ..................................................... 33
Doona Dummatetha............................................................................................................... 33
Zara5.Bolla Kifileta xeessan, Medosata suntha xeessan, Kooshe Dethan, Qaala Dethan, ... 36
Tura Dethaninne Qawosa Wogan De7iya Doona Dummatetha Qoncisiya Zara. ................. 36
Zara 6. Kooshe Dethan De7iya Doona Dummatetha ............................................................ 38
Zara 7. Qaala Dethan De7iya Doona Dummatetha .............................................................. 39
Zara 8. Mattumatetha Qonccissiya Doona Dummatetha....................................................... 40
Zara 9. Meega Qofa Medhon De7iya Doona Dummatetha................................................... 40
Zara 10. Gallasa Paydo Hanotan De7iya Doona Dummatethi .............................................. 41
Zara 11.Paydota Qooda Hanotan De7iya Doona Dummatetha............................................. 41
Zara 12. Na7ara Aawa Suntha Xeessa Hanotan De7iya Doona Dummatetha ...................... 42
Zara 13.Tossen De7iya Doona Dummatetha......................................................................... 42
Zara 14.Malotho Doonay Haasayettiya Malo Kooza Worada Issipetetha Zawata................ 45
Zara 15.MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaletanne Aadhdhi-Aadhdhi Haasayiya ...... 46
Qabaltanne Asata Qooda ....................................................................................................... 46
VIII
Galata
Ubbaape aadhdhidi doomethape hachi gaso tana maaddidi ha pilggetha muruuata be7anaw
gathida Xoossas gita Galati gido.Hessape simmishin ha pilggetha oosoy pilggetha ooso maara
kaallidi sinthe baanaadanne hayssas gakkanaada zore imoninne oge malon doomethape
wurssetha gaso maaddida zoraadde astamaare Marqoosa Iyaasu wozanappe galatays.
Hayssape kaallada ta timirtte wodiyan beede yeede ashshamidi ekoninne moyzon koshshiyabaa
imon ta miiyepe shaakettibenna tana yela asata wozanappe galatays.
Haray qassi ha oosuwa waayey baynna oothana mela komppitere imon gita maade oothida ta
kifile laggiya Lamma Phixiroosa keeha galatays.
Gujan zoretethaninne qofa lameretethan taara maadettida ta kifile lagge tamaare Bulggo
Yohaanisa, Yohanisa Anduwalame, Simona Ashagire, Araga Tadalachonne Fankkasho
Worqqiye keehada galatays.
Wurssethan,ta timirtte bessan de7ishin tana oyshoninne nabbaba: minna gishe silkke shoci
minthethon oychida ta ooso laggeta gidin timirtte keetha kapponneMalo Kooza worada T/xaafo
keetha osanchata ubbata wozanappe galatays.
IX
Qofiso
Ha pilggetha oosoy Goofatho doonan Arbba Mincce yubberesttepe hayssape garssan sunthaan
qonccida anjjettiya tamaariyan oosttidaba gidishin kaalliyiya pilgganchatas markka maxaafe
gididi maadeyssape aadhdhidi Malotho doona haasayiya deretetha ubbaas maaddanaw
dandda7iya gisho lo77o bessan wothanaw besseyssa akeekisays. Gujankka ha oosoy ha
pilggancha daabura muruuta gidiya gisho pilgganchaa eenotethi baynnashin kumethi duuqoy
dandda7ettenna.
Pilggancha Suntha:Bashura Melkaamu
Pirmma: ……………………………………
Gaagla: ………………………………………
X
Maataawatetha
Ha pilggethay Goofa zoone Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho
doonay Goofatho gutathoye pana dandda7ida doonee?giya kaaran oosetidaba gidishin ha oosoy
Obaakka gidonnashin ta buzo daabura muruuta gidyssa qonccisayis.
Pilggancha Sunthay: Bashura Melkaamu
Pirmma …………………………
Gaagla……………………………
XI
Ooratha Qaala Birshshetha (Operational Definition)
Ha pilggetha irportte xuufeta giddon issi issi ooraxxi ekkiya geema gidida qaalati hara
nabbabanchas qoncce gidana mela hayssape garssan kaallidi birshshethi immettis.
Malo Kooza …………………………………..….Gade sunthi.
Issipetetha ………………………………………. Heera.
Gutatho ……………………………………..……Heeratho/qabaletho.
Giddo ……………………………………….…. Gaathi
P.M………………………………………………...Paydo Maara
M.L.…………………………………………………Marotetha laytha
K.M…………………………………………………Kilo Metire
h.h.m……………………………………………...Heyssa heyssa mala
A……………………………………………………..Adde
M…………………………………………………….Macca
T/X/K………………………………………………Timirtte Xaafo Keetha
Sunbeqo……………………………………………..Suntha qoncciya qaalata
Shongga……………………………………………..Kooshe
XII
Xuntha Kuushsha Qofa
Ha pilggetha oosoy Goofa zoone Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho
doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaara bolla pilggethayoosettis.
Pilgganchay ha kaara bolla wuda wothidi oothanaw dandda7ida gaasoti daro gidikkonne
ayfaamati Malotho doonan issi issi kooshe dethan, qaala dethan, tura dethan, meega qofa medho
wogan, qawosa woganinne haasaya birshshethan de7iya haasaya hanotay Goofatho doonappe
dummattethi besseyissa eronna asay heyssi Malo Goofatho guussaninne doona dummatethan
xeessettiya qaalataa Malo heeran gutatho malla gidi go7etethi doomidayssappe denddidayssan
ha doonatas de7iya hanotay aybeekko xomoosana giya guussan ha kaaraa doordi pilggethi
doommis.
Pilgganchay pilggetha oosuwa zawa gathanawnne pilggetha qoppoba polonaw qoncciso
medhuwan walaka pilggetha hiilla go7etana.Gaasoykka, ha pilggetha hiillan shiiqiya
markkanddo qaalan, zaraninne payddon paattya qaada medhidayssappe adhidi bertte qoppobas
baaso gidiya gisho pilgganchay ha hiilla go7ettis.Ha Pilggethas Sima Qoppobaati:Malo Kooza
Worada issipetetha asaa Malotho doonaa yuussa taarikiya xomooso,Malotho doonassinne
Goofatho doonas de7iya haasaya dummatetha woy gutatho geedari xeelo,Malo KoozaWorada
issipetetha asa giddonde7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
pilggixeelo,Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malothodoona koyro aaye doona
udidi haasayiya heeratanne zawata shaaki xomoosonne Malo Kooza Worada issipetetha asa
giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay medhettida gaasota
pilgganasa.
Kaallidi pilggetha oosuwan gelidaappe guye kaara bolla dumma dumma markkanddota
shiishanaw dumma dumma markkanddo shiisho miisheta go7ettis.Pilganchay ha pilggetha xuufe
oyshan,qaala oyshanne wuda cuga tobba-qoppobata polanaw qonccisso pilgetha medhon
walaka pilggetha dooris. Qassikka, qaada imoonna bessinddo dooro ogen issi issi qabaletape
gizzidi ekon nam77u (2) addetanne issi (1) macca kumethan heezhu bessinddota ekkis. Tammu
qabaletappe doorettida bessinddoti 20 mu addetanne 10 u maccata, kumethan 30 mu
bessinddotan ha xinaatey polettis. Gordda xuuf oysha,dooya xuufe oysha,qaala oyshanne wuda
cuga tobba markkanddo shiisho miishetan markandota qaada immona bessinddo dooro ,gizzidi
eko hiiillataninne ogetan doorettida30mubessindotappe shiishis.xuufe oyshan,qaala oyshaninne
XIII
wuda cuga tobbappe shiiqida markandota qaalan,zaraninne paydon paatettis.Ha markandoti
besseysa mela - Malotho doonay kooshe detha, qaala dethan, qawosa woganinne haasaya
birshethan de7iya doona dummatethay Goofatho doonara dumma dumma doona saynse
maaratan guussaykka, qaala medhon, kooshen, qawosan, sunthataninne h.h.melatan geedari
xeellishin dhoqqa/ gutatho saynse maarara aynne gakettonnayssanne tillatida (Perfect) doona
dummatethi gideyssinne Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho
doonay saynssen woykko pilggethan pilggettibenayssappe denddidayssan assay dumma dumma
haasaya dethatan de7iya dummatetha shaakkonnan Goofatho gutathon gidi gam77isidayssi
pilggethan demoti beetidoosona.Gidida gishaw Malotho doona haasayanchati haasayishe nu
doonay hara doonatara gina giddenna gidi pantta doonan suurera qofa aathanaw qofi de7ishin
ha doonay hara doonatara gina giddena gidi xeeliya xeeluwa bolla wuda wothidi ogeta polanaw
koshsheysa bessees. Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay
Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? Giya oyshas dumma dumma asatappe shiiqida
markkanddoy qoncciseyssa mala Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay
dalgga gideyssa dumma dumma qofata ekkidi akeekan pa pilggetha oosaa kuuyis.
.
1
1
SHEMPPO ISSO
GELO (INTRODUCTION)
Ha pilggethan doona ubbaas baaso qoppobay asaa giddon wolira gaketethi medho. Heyssape
dendidi onna gida doonay issi gina xeeletteseppe attin hara dummatiya go7i baawa. Malotho
doonaykka hara dumma dumma doonatara laggenne gina. Heyssa gisho pa de7iya laythappe bidi
hachi gaso dere asaykka pantta doonan pirdishe, haasayishenne oothishe gam7is.Ha Pilggetha
irporteyichashu dumma dumma shemppota oykkidabaa gidishin,
Shemppo isson paatettidabaati, meto eso, meto qoncciso, kumetha qoppobaa, sima qoppobaa,
pilggetha oyshata, pilggetha go77a, pilggetha zawanne ooratha qaala birshetha gidis.
Shemppo nam77an qassi, gahetethi de7iya xuufeta zaaretho, xeelo aybatetha, doona aybatetha,
Goofatho doona timirtte doomethanne Goofatho doona akkayta xeelo giya qofata shiishi oykkis
Shemppo heedzi qassi, pilggetha ooso hila, pilggetha ooso hanota bessinddo dooro hanotanne
dooretetha, bessinddo eko zawa, markkanddo pulttota, markkanddo shiisho miisheta,
markkanddo ooso siraata, markkanddo paatetha hiilla, pilggetha ammanetethinne suuretetha,
pilggethas koshshiya bajate halchonne pilggetha ooso wode halcho giya qofatashiishi
oykkis.Shemppo oydda Markkanddo Paatethi, Birshethinne Demota shiishi oykkis.Shemppo
ichasha kuushshanne oge beso giya qofata pa gaathan qommi oykkis.
2
1. PilggethaMetuwaEsuwa (Background of the Research)
Alame bolla asa na7i wolira gahetethi medhanaw dooni kooshen gahettiya miisshe getettidi
xeesettees.Asa na7i pa kaha garsan de7iyaba qonccisanaas odettees.Asa na7a dooni daro
geemanne qosa gideyssape aadhdhidi hara medosati sissiya kooshetape polo dummatiya miishe.
Dooni asa nayta sintha duussan wodepe woden bettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a
taarike dicha gaason polttida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi
aathana mela maaddiya dumma miishe.Beker (1992), issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya
kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan
de7anadan maadees.Gujjidika dooni deretethe duussas immiya go77ay coo kawshabaada
xeelettiyaba gidenna .Richard (1994), asa nayti panta doona xeeliya xeeloy keehippe dummatees.
Dooni asa nayti qofa laamerettanaw maaddiya miishe.Asa na7a taarike sintha buussa giddon
asay oothida lo77obata, wogata, taariketanne buqurata issi yeletappe kaalliya yeletas laatisanaw
dandda7iya gita miishe.Atkins (1996), dooni ubbay issi gina gidoppe attin asa nayti xeeliya
xeeluwan guuxxisanawunne gitayanaw dandda7ees .Dooni issi yeletas koyro doona gidida dooni
pana dandda7ida doona gidanaw dandda7ees. Matakka (2010) ,gishe oona gida asikka pa koyro
doonaa billida aayyi doonaa qawosan ooratha qaala suuren go7ettidi haasayees . Heyssikka
tamaaridi gidonnashin heeraan he doonaa go7ettiya asaara haasa7ishina gis.
Tirogiman (2009), Biromfiti (2010) nneDiben (2009). Ha eranchata qofa xeelishin doona bolla
he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he doonaydiccanawune
dalgganaw dandda7ees.Goofa zoonen Malo KoozaWorada issipetetha asa giddon de7iya
Malotho doonay pa de7ida laythappe doomidi hachi gaso de7iya doonay simmi diccanas,
kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan de7ana mela pilggetha ooso keehi
koshees. Biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya mela doonaykka, zumatan, shaafatan,
dereppederen ,bessappe bessa dumatetha bessees.Fujimoti (2002) ,Malotho doonay Oomothoo
doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwa giididi he heera doonay Malotho
geetettidi erettees yaagis. Mahidere (2003) Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha
othis.He pilggethaykka dumma dumma qaalatanne koosheta pa gaathan shiishi oykkis.
3
1.2. Metuwa Qonccisuwa (Statement of the Problem)
Ha pilggethay Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho
gutathoyee pana dandda7ida doonee giya kaara bolla pilggethi oosettees.Dooni asa nayta sintha
duussan wodepe Woden beettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a taarike dicha gaason
polttida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi aathana woykko
pinthana mela maaddiya gita miishe gidis.
Doonaba daro eranchati panta qofa yaggi wothosona: Beker (1992), gishe issi dooni de7ida
laythan he doonas de7iya kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas pinthanaas,
dhayonnaninne hayqonan de7anadan maadees. Gujjidika dooni deretethe duussas immiya
go77ay coo kawshabaada xeeettiyaba gidenna dumma qofa wothosona.
Dababi(1996 :547 ) qonccisida mela, doona guussay asati qofa qonccisiyanne issoy issuwara
gahettiya gita miishe gees . Dooni birshshethi de7iya koosheta shiiqo .ha shiiqida koosheti
birshethademmiya heera hanotan koosheti malatan eqqishin doonati xaafon woy pidaley
de7eyssa guussi. Antila (1972:12), doona eranchchati doona aybatetha qonccisiya mela doonay
issi dere asati issoy harara maadetana melanne issoy issuwara gahettana mela co-gidi beetidaba
gididi medhi bolla kifiletan medhetidaba . Giddope attin doonati dumma dumma gaasotan
gutappe gutan kooshen, qaalataninne qawosan dummatiya hanotay qoncce.Heyssikka ha
baggatara gutatho geetettidi erettes.
Gutatho guussay haasaya hanota gididi issi doona koosheba, qaala guutha hanota, haasaya
meegan , gujaninne nabbabon dummatiya hanota Phile(1993 :622 ) qonccisida mela, gutatho
doonay qawosan , nabbabon kooshen , qaala dethaninne h.h. melatan dummatiya hanota gidishin
biita medheta hanotan (biitta utetha gaason) medhetida issi doona haasaya dummatethi .
Heyssara gahettiya qofa Ababa (1999:53), gutathoy biita medhetetha gaason issi doona
haasayiya asata giddon kooshe dethaninne daro wode qaala dethan beettiya hanota gidishin
aadhi-aadhi haasaya meega qofa medho dethan medhetanaw dandd7ees guussi.Dimbaronne
harit( 1987 :256 ) qonccisida mela , gutathoy woy qabalethoy issi doona higgenne siirata
kaallees .
4
Asa na7a doonay gahettethasinne asabatethas kumethan gidiyaba gidikkonne asa naytta doonay
issi mela gaanaw wayisees.Asa naytti doona go7etethan issi cugappe hara cuganinne issi
haasayanchappe hara haasayanchas haasayishin dummatethay attonaba. Ha dummatethay qaala
nabbabon , qaala dooron , kooshe hanotan , birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan
xeelishin issi doonay hara doonappe shaakettees. Giddope attin de7iya birshshetha kifiletape,
guussayikka kooshen, qaalan, haasaya meeganinne birshshetha laamey de7ikko doona laamey
haasaya oge bessees.
Malo Kooza Worada issipetetha asa giddo de7iya Malotho doonay daro laythappe doomidi hachi
gaso haasayetishenne dere asatas koyro/ aayi doona gididi ooso bolla pee7ishe gam7ida doona.
Giddope attin, ha doona bolla oosetida pilggetha xeeliya wode: Fujimoto (2002) Malotho doonay
Oomotho doona hassayiya kifilen de7iya issipetethappe issuwa gidi wothis.
Azeb (2018), Malothoy Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye doona
giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees yaaga pa qofa qonccisasu.Mahidere
(2003), Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othis.Ha dummatethay medhetana mela
gaasoy ayba gidanee geyssanne ha qofa yuushon oosetida pilggethi baynayssa gidiyaba
gidikkonne Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya daro asay Malotho doona daro
xeetu laythatappe doomidi haasayishe gam77ida doona gideyssa heera gade cimati qonccisosona.
Heyssa gishaw he doona dummatetha shaakidi bessanaas qaalata, turatanne meega qofata
shaakidi xeeloy koshshiyaba.Lund (2003), Biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya mela
doonaykka, zumatan ,shaafatan,dereppe deren ,bessappe bessa dumatetha bessees.Asa na7a
doonay gahettethasinne asabatethas kumethan gidiyaba gidikkonne asa naytta doonay issi mela
gaanaw wayisees.
5
1.3. Pilggetha Qoppobaa (Objective of the Research)
1.3.1. Kumetha Qoppobaa (GeneralObjective)
Ha pilggethas kumetha qoppobay:
 Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malothodoonay Goofatho gutathoyee
pana dandda7ida doonee?
1.3.2. Sima Qoppobaata (Specific Objectives)
Ha Pilggethas Sima Qoppobaati:
 Malo Kooza Worada issipetetha asaa Malotho doonaa yuussa taarikiya xomooso.
 Malotho doonassinne Goofatho doonas de7iya haasaya dummatetha woy gutatho
geedari xeelo.
 Malo KoozaWorada issipetetha asa giddonde7iya Malotho doonasinne Goofatho
doonas de7iya doona dummatetha pilggixeelo.
 Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doona koyro aaye doona
udidi haasayiya heeratanne zawata shaaki xomooso.
 Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho
doonas de7iya dummatethay medhettida gaasota pilgganasa.
1.4. Pilggetha Oyshata (Research Questions)
Ha pilggethay suuren polettishe kaalliya oyshata zaarees.
 Malo Kooza Worada issipetetha asatanne Malotho doona yuussa taarikey aawopee?
 Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya haasayaa dummatethay woy gutathoy
aybee?
 Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha giddon Malotho doonasinne Goofatho doonas
de7iya doona dummatethayay azii?
 Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon Malotho koyro/aaye doona udidi
haasayiya heeratinne zawati aawuawu gasoo?
6
 Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhida gaasoti aybee?
1.5. Pilggethas De7iya Go77a ( Significance of the Research )
Pilgganchay pa wodiya wolqqanne miishiya wurssid oothishin issi go7iyabay de7anaw
koshshees.Pilggethi issi meto billanaw, ooratha qofa pultisanaw, ooratha porograame
yigganaw gidanaas dandda7ees.Ha pilggethay kaalli de7iya go77ata immis.
 Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon Malotho doona haasayiya asaay
pantta doonas besse immaanas ogeta dooyis.
 Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doona haasayiya
asay pantta doona laa7atethan (yedatethan) dichidi he doonay koyro doona gidida
tamaaretas timirtte miisheta moode gidida ogiyan giigisanaw baaso gidees.
 Kaallidi ha kaaran oothiyapilgganchata malliyaba gididi maadee immis.
 Sinthappes yeletiya yeletas markkanddo gididi koyiyaabas xoo7e gidis.
 Worada ayso kifileti worada giddon de7iya gutatho dummatethanne doona dummatetha
shaakidi erana melannebessiya doona halchota kessidi daro doonaawatetha minthanas
doonata ginatetha maata ooso bolla peeshanas keehidi go7is.
1.6. Pilggethas Dhube Gidanas Dandda7iyabata (Limitation of the Study)
Pilgganchay ha pilggetha kaaran dalgga pilggethi oothanaas qaaxxishin bana gakkanaas
dandda7ees gidi qoppiya dhubeti kaaleyssata: Heyssatikka
 Kaara yuushon koyro othetida markkandoy dhayo.
 He issipetetha asay haasayiya bessa gakki markkanddo shiishanaw wode xuunthatethi.
 Toga miisheta dhayo meto.
 Xaafo miisheta pacatethinne.
 Ha pilggetha oosuwa poltika xeeluwara gasethon markkando imanaw sidhis.
7
1.7. PilggethasDe7iya Zawaa (Scope of the Research)
Hashahuwan pilgganchay pa pilggethaan awssa ekkidi awssa aggiyakko, awssa bochidi awssata
bochonaakko geeshshidi, zawa kochidinne hannipe aadhdhikke gidi kuuyees.Issi doona dumma
dumma ogen pilggetha oothanaw dandda7etees.Giddoppe attin, issuwa issuwa pilggananaw
bessa zawa, wode zawaynne qofa zaway de7anaw koshees.Ha pilggethay oosetana heera zawaay
Malo Kooza Woradankanche polettidaba gidishin kaara zaway Malothodoona haasayanchata
bolla kanche gidees.
8
SHEMPPO NAM77A
PILGETHARA GAHETTIYA XUUFETA ZAARETHO
(REVIEW OF RELATED LITERATURE)
Ha pilggetha giddon denddiya bertte qofati qoncce gidana mela issi issi qofata akeekanaas;
Doona aybatetha, dooa oosota, doona dummatetha, gutatho aybatetha, gutatho qommotanne
gutatho medhdhetanas gaaso gidiyabata dumma dumma ogetan paatas.
2.1 Doona Aybatetha (Meaning of Language)
Doona aybatetha xeelishin, dumma dumma xaafanchati dumma dumma qofata wothosona.Beker
(1992), gishe Issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya kaha xeeloti doonay simmi diccanas,
kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan de7anadan maadees.Gujjidika dooni
deretetha duussas immiya go77ay coo kawshabaada xeelettiyaba gidenna dumma qofa
wothosona.
Debebe (1996:547 ) qonccisida mela , doona guussay asati qofa qonccisiyanne issoy issuwara
gahettiya gita miishe gees . Dooni birshshethi de7iya koosheta shiiqo.ha shiiqida koosheti
birshetha demmiya heera hanotan koosheti malatan eqqishin doonati xaafon woy pidaley
de7eyssa guussi. Antila (1972:12), doona eranchchati doona aybatetha qonccisiya mela doonay
issi dere asati issoy harara maadetana melanne issoy issuwara gahettana mela co-gidi beetidaba
gididi medhi bolla kifiletan medhetidaba.Heyssa gishin doonay dere asa duussan poleetiyaba
gido giidi asati medhidaba gidenashin, suntha mela kanddo gahetethay de7ennashin malata mela
qonccisiya gididi kumetha qofa maaraninne siiratan uttidi asatas aathees.
2.2. Doona Oosota (Language Function)
Doonas nam77u bertte gidida oosoti de7osona.Baye (2000: xi), kaalliya qofa wothidi
qonccisees. Oona gida doonasikka nam77u oosoti de7osona.Koyroy, qofa aaso gidishin ,
nam77anthoy qassi oonatetha qonccisees. Koyro detha asa medheta bolla kifiletan
medhetiyssanne nam77anthoy asati oothiya ooso gaanas dandda7etees. Heyssa nuni xeellishi
oona gida asikka issi qofa haasayishin , I aathiya kiitay nam77a guuss. Koyroyssi suure wuda
9
bolla immiya qofa gidishin, nam77anthoy ha qofa aathiya wode hara ogera si7idaba bolla
oonatetha bolla xeelon yigi wotho.Heyssa gisho haasaya doonay haasaya xalaala gidonashin
oonatethakka qonccisiyaba. Carins (1996) ,Lund (2003) ,Penceninne (2008) , doonanne hayzo
meto giya maxaafe bolla qonccisishe <<
Doona xeeloy aahonne qofa ooso , Deretetha ooso ,
Kanddo tamaarsso >>
geetettees.
2.3. Gutatho Aybatetha (Meaning ofDailect)
Gutatho guussay haasaya hanota. Issi doona koosheba qaala guutha hanota haasaya meegan ,
gujaninne babbabon dummatiya hanota Phile( 1993 :622 ) qonccisida mela, gutathoy doona
qawosa , nabbabon kooshen , qaala dethan , h.h. mela dummatiya hanota gidishin biitta medheta
hanotan (biitta utetha gaason) medhetida issi doona haasaya dummatetha .
Heyssara gahettiya qofa Abebe (1999:53), wothishe gutathoy biitta medhetetha gaason issi doona
haasayiya asata giddon kooshe dethaninne daro wode qaala dethan beettiya gidishin aadhi-aadhi
haasaya meega qofa medho dethan medhetanaw dandd7ees guussi.Dimbaronne harit (1987:256)
qonccisida mela, gutathoy woy qabalethoy issi doona higgenne siirata kaallees . Giddope attin,
de7iya birshshetha kifiletape guussayikka kooshen qaalan haasaya meeganinne birshshetha
laamey de7ikko doona laamey haasaya oge bessees.Gutathon tal7ettida qaalati, kooshetinne
walaka qaalati qonccana.Mallas: Malo heeraninne Goofa heeran de7iya kooshen, qaalan,
qawosaninne meega qofa medhon de7iya gutatho hanota xeeliya wode:
Goofa HeeranMalo Heeran
 Kooshe dethan: Hay (ssi)………………… Hay(gi)
(Q)a …………………….(M)a
Bi(kii) …………………...Bam(bbo)
Ye(ho)………………….….Ye(fo)
 Qaalan dethan: Suga ……………………….. urqqa
Saxxa ……………………..…Dhaqa
Qommis ……………………..Idimmis
 Meega qofa medhon: Hayssi onee?....................Haygi onee?
Ababa kani saxxis ………..….Ababa kani dhaqis.
Tadasi pa na7iw qommis ………Tadasi pa na7iw idimmis.
10
2.4. Gutatho Qommota (Types of Dialect)
Garmlynne Patzol (1996:8) qonccisida mela, gutathoy nam77an shaaketees heyssatikka
Koyroyissi beni wode gutatho geetetti shaaketishin. Nam77anthoy qassi ha7i wodeyssa /bertte
pulto gutathogeetettidi shaaketees.Beni wode gutathoy geetetteyssi issi doona bolla dumma
dumma haasaya qommoti de7iya katamape karera (gaxare) heera issi doona haasayanchati
dumma haasaya qommota go7etiya hara heeran de7iya issi doona go7etiya haasayanchan keehi
beetonayssata.Beni wode gutathoti eretida doonatappe dummatidinne ha7i doona haasayeyissati
eranas wayisees.Ha7i wode gutathoy gutatho geetettiyssi qassi katama heeran de7iya yelagati
issoy issuwara timirtte dummatethan asati panta giddon haasayiya haasaya dummatetha.
2.5. GutathoyMedhdhetanasGaaso Gidiyabata (Causes of Dialect)
Biitta medheta utethay issi doona giddon dumma dumma haasayati medhetana mela
oothees.Biitta medheta (utetha) dummatetha gaason gutathoy issi doona haasayiya asata giddon
medhetana mela gaaso gidees. Akmaajianinne harati (1995:75) qonccisida mela, biitta medheta
dummatethay issi qommo haasayiya doonata gutatho dummatethay medhetanas gaaso gidanas
dandda7ees. Daro haasayanchati qofa wothiya mela biitta utetha medheta dummatetha issi
qommo haasayetidi de7iya asati ha utetha dummatethatan entta giddon issi qommo haasayiya
gutatho haasayan laametanas gaaso gidees. Brook (1984:26) gida mela ,issippetha dummatethay
doona bolla gutathoy medhetanas oothees.
Issipetetha dummatethi issi heera giddon de7iya asati guussayikka attuma asati , nayti, maccati ,
cimati , h.h.m. issi doona go77etishin heerappe heeran issi qommo doona bolla dummatethay
daanaw dandda7ees. Heyssa gaason issi qommo doonan gutathoy medhetanaw
dandda7ees.Gutathoy medhetanaw dandda7iya gaasoti mallas: zumata gaason, shaafata
gaasoninne dereppe dere hahotetha gaasotan medhetosoona.
2.6. Doona Dummatetha (Language Variation)
Biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya meladoonaykka, zumatan, shaafatan,
dereppederen, bessappe bessa dumatetha bessees.Asa na7a doonay gahettethasinne asabatethas
kumethan gidiyaba gidikkonne asa naytta doonay issi mela gaanaw wayisees.Doona
11
dummatethas issipetetha gaasoti oyddan shaahettidi xeelettees.Heyssatikka; oonanti
haasayiyakkonne oonantti oonantas haasayiyakko, awan woykko awssa issipetetha
gelotanwoligahetethan, ayba yuushon haasayetiyakkonne aybis haasayiyakko doona
dummatethaqonccisees.Asa naytti doona go7etethan issi cugappe hara cuganinne issi
haasayanchappe hara haasayanchas haasayishin dummatethay attonaba. Ha dummatethay qaala
nabbabon, qaala dooron, kooshe hanotan, birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan
xeelishin issi doonay hara doonappe shaaketees. Mallas: Malo heeraninne Goofa heeran de7iya
kooshen, qaalan, gallasa paydon, qawosaninne meega qofa medhon de7iya doona dummatetha
hanota xeeliya wode:
Goofa heeranPilggethay oosettiya qabaletan/heeran(Malo heeran)
Kooshe dethan
U (ra)………………………………A (tha)
(Q) a ……………………………….. (M)a
Bi (kii) ……………………………..Yhangga (mo)
Mi (kii)………………………….…..Ma (mo)
Ye (kis) ………………………….…Ye (kezi)
Qaalan dethan
Utta……………………….……… Bettoba
Yaagano …………………….….…Sargge/bassi
Sinthe ……………………………..Tiina
Guye ……………………………….Zule
Giya ……………………………….Gabe
Guutha ………………………….…Xiqqa
Gallasa paydo hanotan:
Laale ………………………..…Saynno
Kume…………………….……Maqisaynno
Naade ……………………….....Sorintha
12
Bu7e ………………….…..…..Oro
Arba ………………..……….…Arba
Qeera ……………………..…....Qeera
Wogga ……………………..…..Wogga
Meega qofa medhon:
o Uray Karen uttis. (Goofatho)
o Athay bale betteza. (Malotho)
o Ababi zine giyappe macca miizi shamis. (Goofatho)
o Ababa ziqin gabepi inddi hari wonggez.(Malotho)
o Tadasi pa na7iw qommis.(Goofatho)
o Tadasa pa nato idinggez.(Malotho)
2.7. Doona Dummatethay Immiyaa Go77aa
 Nam77unne nam77uppe bolla doonatan dicciyaa nayti bantta de7uwana he doonatan
teqeybaynna he doonaa deretethaara haasayanaw danddayees.
 Doonatan xuura gahetethi medhdhanaw dandda7isees.
 Nam7unne bolla doonata haasaya dandda7oy asay si7ida markkandduwaa koyida
melaharatas aathanawnne haratappe koshshida mela ekkanaw dandda7isees.
 Dumma dumma gaasotan ha doonaa deretethay de7iyaa sohaa biikko, waayettonnashin
pakoyidabaa polanaw dandda7issees.
 Nam77unne bolla doonatan diccida nayti he doonata wogaa, guussaykka issi dooni
issideretethaa oonatethaa bessiyaa gisho wogata shaakki eroninne polo oosota
oothanaadanmaaddees.
13
2.8. Doona Dummatetha Qohaa
 Daro doona haasayiyaa asay bantta heeran aayi doona gididi haasayettiyaa doonay suure
dicconnaadaninne doona walakatethan wodhdhanaadan gujjidikka gurzzonna mela
ooththees.Nam77unne bolla doona haasayoy timirtte keethatan pa doonaa suure
haasayonnaadan oothanaw dandda7ees. Hessan qassi he tamaariyas banan ammanetetha
dhyon yegganaw dandda7isees.
14
15
SHEPPO HEEDZA
PILGGETHA HIILLA (RESEARCH METHODOLOGY)
Ha shemppoy kumethan xaaxi waaxi oykkiday pilggetha xaana7o hiilla bessinddo dooro
hiillanne bessinddo darotetha , pilggetha qonccisiya asa darotethaa , ekketiya bessinddo
darotetha , bessinddo eko ogeta, markkanddo shiisho ogeta , pilggetha maara , pilggetha
ammanetethinne suuretethi ,markkanddo qoncciso ogetanne ooso siraata shiishi oykkis.
3.1. PilggethaMedhuwa (The Research Design)
Pilgganchay pilggetha oosuwa zawa gathanawnne pilggetha qoppoba polonaw qoncciso
medhuwan walaka pilggetha hiilla go7etana.Gaasoykka, ha pilggetha hiillan shiiqiya
markkanddo qaalan, zaraninne payddon paattya qaada medhidayssappe adhidi bertte qoppobas
baaso gidiya gisho pilgganchay ha hiilla go7ettis.
3.2. Pilggetha Wudayiya Asatanne Pilggetha Bessa Paatethi (Participants and
setting of the study)
Ha pilggathey wudayiya asati Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya asata bolla
xalaala.Pilggettiya bessay qassi Malo Kooza Worada issipetha asa giddon de7iya Malotho doona
haasayiya asata bollana.Pilggettiya bessay Tophphiyan dugeha killile bertte katamappe 666 km
gidishin Goofa zoone bertte katama Sawulappe Malo Kooza Worada gaaso 97 km haahotethan
de7ishin xana77ettiya heeray Malo Kooza Worada bertte katamappe 5shukm – 55shu km
haahotetha gakkanas de7iya heeratana.Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya
Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaara bolla oosettis.
Malo Kooza woradi Goofa zone giddon de7iya laapun woradataninne oyddu katama aysotappe
issuwa gidada Pudeha baggara Dawro zonera, Dugeha baggara Basketo dumma woradara,
Doloha baggara Gezze Goofa woradaranne Wuloha baggara Kontta dumma worada, Decha
worada (Kafa zone) nne Salaamago worada (Dugeha Oomo zonera ) zawatees. Malo Kooza
woradan dalggara haasayettiya doonati Goofatho,Malotho, Basketothonne Amaratho doonata
gidishin dumma dumma zare zanggaranne susa kochati Goofa, Malo, Basketo Amara susa cugati
16
benippe doomidi wolura siqeetishenne bonchettishe gam77idoosona. Malo Koozi ikoonomees
go7eetiyabati marcco ma7iidine,shucha kasale/xiifa ma7iidine, ixaane mithinne dumma dumma
katha qommoti Sallixe, Ruuze, Maasho, Nugge, Bambbare, Zenjjale, Okaashe, Tukke, Bangga,
Gistte, Qom7ollo, Atare ,Sunbburo, Ochollone, Talbba, Qambara/ajja, Badalla, Mooma,
Gashe,Muuze, Uuthinne h.h.melati doliya dalgga inbesttimentte biitti beettees.Malo Kooza
woradas biitta uttetha galbba dalggatethay 1681.8 kare K.M gidishin Zones 20.41%
kunthees.Biita uttethay Pudeha Wuloha baggara Oomo shaafa gidishin Doloha baggara Yirggino
Shaafara direttidi beettees.
Malo Kooza worada pilggethay oosettiya heerata qoncciya kartta/2014/ M.L./2021
17
Malo Kooza woradas biitta uttetha galbba dalggatethay 1681.8 kare K.M gidishin Zones 20.41%
kunthees.Biita uttethay Pudeha Wuloha baggara Oomo shaafa gidishin Doloha baggara Yirggino
shaafara direttidi beettees.
Malo Kooza woradi kumethan Gezze /irxxa carkko haaro hanotay xeetu kusheppe 50%
dollo/giddigido carkko hanotay xeetu kusheppe 16% gadha carkko haaro hanotay xeetu
kusheppe 34% gidishin ho7otetha keenay 22 digiri sentti giredee, ira keenay 1180 miilii liittire.
Kumethan qanthan xeelishin Malo Kooza woreda hanota qonccisoy qanthara hayssada misatees.
3.3. Bessinddo Dooro Hiillanne Darotetha (Sampling Techniques and Sample
Size)
Pilgganchay qaada imoonna bessinddo dooro ogetappe gizzidi bessinddo eko oge go7etethan
dooridi ciirenne woga shaakidi eriya bayra woy cima asata go7etidi irporttiya polis. Gaasoykka
poletey Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya doonay pana dandda7ida dooneyee
Goofatho gutatho giya kaara bolla gideyssape denddidayssan gade cima woykko wozantto asata
oychidi markkanddo demmanaw pilgganchay ha oge go7ettis.Kumethan doorettidaqabaleti he
doona haasayiya tammu qabaleta gidishin heyssatikka; Walccashashsha, Xiilabolla, Elidaba,
Gaytha,Walaytha, Shuchakeetha, Mayzzalo, Tobba, Toggallonne Kooza qabalti kumethan
Malotho doona haasayeysata gidoosona.Heyssa gisho qaada imoonna bessinddo dooro ogen issi
issiqabaletape gizzidi ekonnam77u(2) addetanne issi (1) macca kumethan heezhu bessinddota
ekkis. Tammu qabaletappe doorettida bessinddoti 20 mu addetanne 10umaccata, kumethan 30
mubessinddotan ha xinaaty polettis.
3.4. Markkanddo Shiisho Miisheta (Data Collecting Tools)
Pilgganchay markkanddo shiishos koyro pulttonne nam77antho pultto go7etethan tillatethinne
suuretethi de7ana mela ha miisheta dooris; Ha kaarara bees geetetti dooretida miishata.
18
3.4.1. Xuufe Oyssho (Questionnaire)
Ha markkanddo shiisho miishey pilggetha oysho isso bolla uttidayssas Malo Kooza Worada
issippetetha asa giddon de7iya Malotho doona yuussa taarikey aawuppee? Geyssas zaaro
demmisanaw dandda7iya gisho ha markkanddo shiisho miishe go7ettis.Xuufe oyshoy doorettida
30bessinddotas2u dooyanne 2u gordda xuufe oyshati shiiqidaaba gidees.
3.4.2. Qaala Oysha (Interview)
Ha markkanddo shiisho ogey Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya asati
Malotho doonan pantta qofaa qonccisishe aymela wudayidi dosiyakkonne ammotiyakko
eranas gidishin; paydon oydda (4), heoyshuwakka tammuqabaletappe dooretidi de7iyanne he
issipetetha asaa haasaya doona loythidi eriya wozanto woykko dondza asata oychis. He qaala
oyshan katidi pa pilggetha oysha issope ichashu gaso de7iya ichashu oyshata zaaris.Ha qaala
oyshuwa markkanddoti kumethan oykettana melanne xuufen oykkiya markkandduwa
kalanaw kooshe duuqo miishe oyshettiya asa eenotethan go7ettis.Mallas: duuqo miisheti
Mobyilen duuqo, Teppen duuqo, Kaameran denthoninne xaafidi ekkis.
3.4.3. Wuda Cuga Tobba (Fucus Group Discussion)
Pilgganchay wuda deretetha tobbas hanniya issoy issoy usuppun yari de7iya oyddu cugata
medhidi tobba kaarakka sima qoppobatanne pilggetha oyshata bolla qofa pulttisanaada udidi
giigissis.Wolff (1959), Tirogiman (2009), Biromfiti (2010) nneDiben (2009). Ha eranchata qofa
xeelishin doona bolla he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he
doonay diccanawunne dalgganaw dandda7ees yaagoosona.
3.5. Markkanddo Paatetha (Data Analaysis)
Pilgganchay ha pilgetha nam77u ogetan paattis.Koyro shiiqida markkanddota qaalaninne zaran
paattis.Heyssatikka qaala oyshon, wuda cuga tobban beettidanne dooya xaafo oyshon beettida
markkanddota qoncce hanotan qaalan paatettidi polis.Hara baggara, gorda xuufe oyshoppe
beettida markkanddota zaran paydoninnekushen paattidi qonccissis.Heyssa gisho ha pilggetha
markkanddoy daro baggay qaalan qonccettis.
19
3.6. Pilggancha Oosuwa Maara (Research Procedure)
Ha pilggetha oosoy qoppida mela gakkanaada pilgganchay paape naagettiyaba ubba polis.
Koyrottidi kaara dooro wode immetida dooro wode go7ettidi hara pilggetha oosota xomooson,
maxaafeta qiccethaninne kaara oorathetethan tillayetethan koyro yuusho kaara shiisho.Kaara
bolla immetanaw koshshiya giigisota ekoninne ay ogera oothikko lo7anne?Geyssa gizzishin
pilggetha kaara Malo KoozaWorada issipetatha asa giddon de7iya Malothodoonay Goofatho
gutathoyee pana dandda7ida doonee? Giya kaara yuushon gidida gisho dalggan pana
dandda7ida doonaninne gutatho doona giddo de7iya dummatethanne issipetetha shaaki eranaw
xaafettida maxaafeta qiccethan qantha xuufeta kase aadhida pilggetha oosoti dhayiyabaa
gidikokka qofata shiishidi oosuwa polis.
Hayssape kaallidi markkanddo shiisho wode markkando pulttotara qaala oyshos shiiqiya asatar
lo77o shoorotethan woy assay sidhena ogen markkanddwa suuketishe immana melanne imatha
udidi xeelonna mela, gujjidikka markkanddo duuqo miisheta go7etishe entta baassoyidi oothidi
polis.Shiiqida markkanddwakka paatetha maaran naggadi oykkidayssanne paatetha ooswa
oothidi polis.
3.7. Pilgetha Ammanthetethinne Suuretethi (Validity Reliablity)
Pilggetha ha pilgetha suuretethay naagettana mela oosettiya oosota ubba WodenWoden
zoradiyaara gahetethan kexerethiya qofata ekoninne giigison oothishenne sinthaskka pa oossuwa
suuretetha bolla qofa ekkon oosuwa gaxa gathis.Haray qassi pilggethaa zaawa gathanaw oothiya
ooson pilgganchay markanddo shiishos go7etiya miisheta suuretha, meto qonccisiya markanddo
immanayssa ammanetethan go7ettis.Guja dooretida markanddota shiisho miisheti pilggetha
kaaras keehidi kosheyssa sidhey bayna ogen ammanetehan go7eettis.
20
3.8. Pilgetha Oosuwa Shiiqo Kandota (Ethical Considerations)
Kanddo qofa (Ethical consideration) gishin asay wolira waani gaheteti medhdhaneekkonne qofa
laameretethi medhdhanaw dandda7iyakko kaalethiya woganne hiila gis Kovacs (1985). Ha
pilgganchayka pa pilggethaa oothanaw koshshiya woganne siraata kaallidi oothi polis. Hessa
gishin pa tamaariya timirtte kifiliyappe koshshiya maado dabdaabbe ekkidi pa pilggethaas
markkanddo demmanaw koyida deretetha giddo gelidi piqaade demon pa pilggethaas
markkanddo ekkanaw koyida gishaadetappe koshshiya markkanddo demmis.
21
SHEMPPO OYDDA
MARKKANDDO PAATETHI, BIRSHETHINNE DEMOTA
(DATA ANALYSIS AND INTERPRETATION)
Ha pilggetha shemppo kaaray Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho
doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaaran dumma dumma markkanddo
shiisho ogen shiiqida markkanddota paatetha shiishi oykkis.Markkanddoti shiiqida ogeti: xuufe
oyshan, qaala oyshaninne wuda cuga tobba.
1. Zaaranchata Buzo Markkanddo (Personal Data of the Respondents)
22
Zara1. ZaaranchataBuzo Markkanddo (Backgrounds of respondents).
P.M
Giddobata
Zaaro Bessinddo Darotethaa
Qooda 100%
1
Mattumatetha
(Sex of respondent)
Adde 20 66.6%
Macca 10 33.3%
Gujeta 30 100%
2
Laytha
(Ages of respondents)
25ppe garssa 0 0%
26-40 gaso 4 13.3%
41-50 gaso 6 20 %
51-130 gaso 20 66.6 %
Gujeta 30 100%
3
Kifile Detha
(Educational qualification)
1tho
-4tho
6 20 %
5tho
-8tho
2 6.6 %
9tho
-12tho
3 10 %
TTI 2 6.6 %
Dippoloma 10 33.3 %
Digire 7 23.3 %
Gujeta 30 100%
4
Yeleta Dere
(Birth Place)
Malo 19 63.3 %
Goofa 4 13.3%
Basketto 3 10%
Hara bessa 4 13.3%
Gujeta 30 100 %
Qommon zara 1 giddobata 1 bolla shiiqida markkanddoy besseyssa mala bessinddotethan
ekkettida deretethappe xeetu kusheppe 20 (66.6%) asati adde gidishin,xeetu kusheppe 10
23
(33.3%) macca gididayssa pilgganchay shaakkis.Hayssikka ekettida bessinddo eko hanotan
maccata qooday addeta qoodara gina gidennayssa pilgganchay qonccisis.
Qommon zara 2 giddobata 2 bolla qonccida markkandduwa xeelliya wode xeetu kusheppe 0%
kushe asati 25ppe garssa laytha giddon de7iya asata gidishin, xeetu kusheppe13% asati26-40
gaso laytha giddon de7iya asata qassikka xeetu kusheppe 20% asati 41-50 gaso laytha giddon
de7iya asata gidishin wursethan xeetu kusheppe 66.6% asati 51-130 gaso de7iyayssa
pilgganchay shaakkis.Daro bagga asata laythay 51-130 laytha giddon de7iyayssa pilgganchay
akeekkis.
Qommon zara 3 giddobata 3 bolla qonccida markkandduwa xeelliya wode 1tho
ppe 4tho
kifile
tamaaridayssati xeetu kusheppe 20 %5tho
ppe 8tho
kifile tamaaridayssati xeetu kusheppe 6.6 %
9tho
ppe 12tho
kifile tamaaridayssati xeetu kusheppe 10 % TTItamaaridayssati xeetu kusheppe 6.6
%Dippolomatamaaridayssati xeetu kusheppe 33.3% Digire tamaaridayssati xeetu kusheppe
23.3% gidishin Gujetay xeetu kusheppe 100% ekkis.Hayssa markkanddo eko hanota xeelliya
wode ekkida markkanddoy keehippe ciire/ wozanama asatapenne loythi tamaarida asatape
ekkidayssa markkanddoy bessisi.
Qommon zara 4 giddobata 4 bolla shiiqida markkanddoy besseyssa mala asay yelettida bessa
qoncciya wode Malon yelettidayeletati xeetukusheppe 63.3 % ,Goofan yelettida yeletati xeetu
kusheppe13.3 % ,Baskeeton yelettida yeletati xeetu kusheppe 10% ,Hara bessna yelettida
yeletati xeetu kusheppe 13.3% gidish Gujetay xeetu kusheppe 100 % gideyssa markkanddoy
qonccisis.
24
2. Xuufe Oyshon Shiiqida Markkanddo Paatetha
Zara 2. Xuufe Oyshata Markkanddo Paatetha (30)
P/M
Oyshata
Zaaro
doorota
Zaaranchata Darotetha
Qooda %
1 Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa
giddon haasayettiyaMalotho doonasinne
Goofatho doonas dummatethi de7ii?
Ee 22 73.3%
Akkay 8 26.6%
Gujeta 30 100%
2 Nes woy hinttes gutatho bollanne doona
dummatetha bolla eratethi de7ii?
Ee 19 63.3%
Akkay 11 36.6%
Gujeta 30 100%
Qommo zara 2 oysha 1 bolla shiiqidaMalo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon
haasayettiyaMalotho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7ii? Giya oyshas ee gidayssati
xeetu kusheppe 22(73.3%) gidishin, akkay gidayssati8 (26.6%) gidis.Ha markkanddoy bessiya
mala Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiyaMalotho doonasinne
Goofatho doonas dummatethi de7eyssa pilgganchay shaakis.
Qommo zara 2 oysha 2 bolla shiiqidaoyshaNes woy hinttes gutatho bollanne doona
dummatetha bolla eratethi de7ii? Giya oyshas ee, gidayssati xeetu kusheppe 63.3%kushe
gidishin, akkay gidayssati 36.6% kushe gidis. Ha markkanddoy bessiya hanota xeelishin doona
gutatho bollanne doona dummatetha bolla de7iya hanota shaaki eriya eratethay de7eyssa
pilgganchay demis.
25
4.2.1. Bessindos Doorettida Asatappe shiiqida xuufe oysha markkanddota paatetha
Oysha 3.Malotho Doona Giddoninne Goofatho Giddon De7iya Doona Haasaya Hanotay
Gutathon Moodetaneyee Doona Dummatethan Moodettanee?
 Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 zaaranchati zaarishe:
Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma
kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye
doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay
Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala
doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha
eranchati gidayssa mela, Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya haasaya hanotay
kooshe dethan, qaala dethaninne meega qofa medho wogatan de7iya hanotay keehippe
dummatees.Heyssa gidiya gisho ha haasaya hanotata gutathon moodanas gutatho
saynsse wogappe daro aaho gididi doona dummatethakko mallesi gidi pantta zaaruwa
immidoosona. Ha zaaruwappe pilgganchay akeekidabay doona dummatetha qonccissida
qonccisuwappenne gutathoppe haakkeyssanne doona dummatethaa besseyssa shaakis.
 Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon de7iya haasaya hanotay gutathon
moodanasinne haasaya walakan moodanas wayssiya hantay de7es.Gaasoykka ha pilggethay
oosettiya heeran woykko tammu qabaleta giddon haasayetishe de7iya Malotho doonay Goofatho
gutathora geedarishin salonne sa7a mela haakkees.Heyssa gisho ha malotho doonay doona
dummatethan moodetanaw bessees gishe pantta oyshas zaaro immidoosona.
 Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
26
Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon de7iya doona haasaya hanotay Goofatho
gutathon moodetaneyee doona dummatethan moodetanee?Giya oyshas zaarishe Malotho doonay
koyro he issipetethara woykko deretethara medhettida doonappe attin koyro Goofa heeran
de7ishe haakkida asaa doona giddenna, haray qassi Goofa heera gididi gaxatti ekkiya hanotay
de7eenna gidiya gisho ha doonay doona woga saynssera/siraatara xeellishin gutathope
haahotethay keehi erettiyaba gidishin saynssen pilggettibenna gishe pantta zaaruwa
wothidoosona.
 Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma
kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye
doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay
Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala
doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha
eranchati gidayssa mela,Malotho doonan Goofatho gutatho go77ettikkokka he go7eettiya
hanotay doona dummatethappe attin gutathon loythi qonccena. Ha Malotho doona
kanche haasayiya tammu qabaletan dumma dumma qaalati, koosheti, qawosatinne
meegati Goofatho doonan haasayettona qaalati de7ooson .Heyssatikka mallas; yhayqo,
yhayno, damma, mantta,Shugula,Gemate, tinna, zule, bacce,xuunenne h.h.melati
Goofatho doonan xeesseetokkona.Heyssa gidiya gisho heyssa mela qaalati darota nu
xeellida mela gutathon beettokkonna. Heyssa gidiya gisho ha hanotan doona
gutathuwanne dummatetha geeddarishin doona dummatethan moodetana mela gidi
zaaridoosona.
 Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 Attida Zaaranchatikkazaarishe:
Qommon zaaridda zaaranchata zaaruwara misattiya zaaro immishe Malotho doona giddoninne
Goofatho doona giddon de7iya doona haasaya hanotay gutathoppenne doona walakappe dhoqqa
27
dummatethi bessiya hanotay de7iya gisho ha doonay doona dummatethan moodetana gishe
pantta zaaruwa immidoosona.
Oysha 4 Malo Kooza Worada Issipetetha Asa Giddon De7iya Malotho Doonasinne
Goofatho Doonas Dummatetha Medhida Gaasoti Aybee?
 Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhida gaasoti aybee?Giya oysha zaarise Malotho doonay Malo heeran
heerara meezetidi bini mayzappe ma7akko, aawappe na7akko wodhdhida doona gididi
he heeran yelettidi diccida doona gideyssi gaaso gidishin, Goofathoy qassi Goofa
heeraninne dumma dumma woradatan haasayetishe gam7idayssi gaaso.Haray qassi
Goofatho doonay he Malotho mittena mela biita uttethay kehippe haaho gideyssan
doonay dummatethi medhdhana mela gaaso gidis gosoon.Ha zaaruwappe pilgganchay
akeekidabay nam77u gadetas dumma dumma aaye dooni duussa eris.
 Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas bertte
dummatetha medhiya gaasotas Zaaranchati zaarishe: Malo pa gade aysso kawora dumma,
dumma dumma wogatara dummanne gallasa payddon dummateyssi bertte gaasotappe issuwa
gidi qonccisoosona,haray qassi gade kawotikka pantta aysso wogan woy siraatatan dumma
dumma hanotatan ayssiya gisho doona dummatetha medhanaas gita gaaso giddosona.
 Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhida gaasoy; biittauttetha, dumma dumma gade aysso kawota dummatetha gidin
nam77u gadetas de7iya kawo dummatethay gaaso gidanaw dandda7ees gosoona.
28
 Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhdhana mela oothida gaasoy Malo kooza woradan Malotho doona haasayiya 10
qabaletas Malotho doonay koyro aayi doona gidiya gisho doona dummatetha bessis.
 Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas
 Zaaranchati zaarishe:
Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhdhana mela oothida gaasoy medhanaas gaaso gidishin Goofa asas Goofatho
doonay koyro aaye doona gideyssappe ha nam77u gadetas dummatethi medhetanada oosettida
gaasoy hayssadan qonccees gosoona.
 Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas zaaranchati zaarishe:
Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhdhida gaasota kumethan xeellishin dumma dumma hanotati
de7oosona.Hessatikka; biitta uttetha, gade aysso kawota dummatethanne nam77u gadetas
dumma dumma aayi dooni duussay doona dummatetha medhetanaw gaaso gidis gosoona.
3. Qaala OyshonShiiqida Markkanddo Paatethi
Ha markkanddo shiisho miishey zaaranchatara som77ora gahetethan qaala oyshon polettis.
Zaaranchata shaakanaw issos issos koode payddo imon gishin 01, 02, 03nne 04 gidi pilgganchay
shaakki sunthis.
Zara 3. Qaala Oyshatas Markkanddo Immida Asata Qonccisiya Koode
Asata Qooda/ markkanddo
immiya asata paydo maara
Koode paydota
1 01
2 02
3 03
4 04
29
Oysha1. Malo Kooza Woreda Issipetetha Asa Giddon De7iya Malotho Doona Haasayiya
Asa Yuussay Awappe?
 Qommo qaala oysha 1 bolla shiiqida oyshas
 Zaranchati Zaarishe:
Malo Kooza Worada issipetetha asatanne Malotho doona yuussa taarikey aawopee?giya
oyshaas zaaro immishe usuppun yari de7iya oyddu cuga tobbape beettida zaaroy ha
qofan dumma dumma qofa banttappe pulttisidi Malo Kooza asay koyroppe gaden de7iya
asapee attin hara beessappe yida asa giddenna giya qofa immidoosona.
Malo Koozaa worada asa yuusabba odishin 18tho
shaaho laythappe doomiddi asay pa
kawo maaran haarettishe de7eyssa Malo derey taarikke erin koyroppe de7eyssanne biitta
araddetetha koshshas asay Aamarappe, Jimmappe, Dawuroppene, Konttappe,
GoofappenneKonssoppe bidi dere asara wolaketti de7eyssagade donzza/cima/ciireasay
gidin tarikkey qonccisees.
Ha hanotan 4tho
shaaho laythan kawo ezana laythan oordotodokise ammanoy Malo
gelishin asay he ammanuwa bonchi ekkidayssi taariken Malo dere asay koyroppe malon
de7eyssa qonccisidi gujjan 7tho
shaaho laythan Isilaama ammanoy ammano gade
gelishin Malo Tobba qabalen Giraaynne Maamadi yidi tokkida shuchay Malo dere
koyroppe lappuntho shaaho laythappe simmidi de7eyssa qonccisidi Malo koozan de7iya
doonara gaasethi xeelishin Malon koyro shucha olanne toora oli de7eyssa qonccisidi he
woden Banka qabalen Kontappe yida Wolaythatho hassayiya asaynne Konttatho
haasayiya asay Malon Malotho doona haasayiya heeran yidi duussa dommidosoona
gishe panta qofa immidoosona.
Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7ya Malotho doona haasayiya asa yuussay
awuppee?giya oysha zaarishe Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya
Malotho doonaynne he doona haasayiya asati he gaden yelettidi diccida issipetethanne
doonaykka enttara medhettidi de7iya doonappe attin hara bessappe yida doonanne
gutatho mela doona giddenna gishe pantta zaaruwa immidoosona.
30
 Qommo qaala oysha 1 bolla shiiqida oyshas
 Zaranchati Zaarishe:
Koyro Malo Kooza woradan de7iya tammu (10) qabaletan haasayettiya doonayinne assay he
gaden dolida shuchappe attin hara dummadumma bessatappe yida asaa doona giddenna.
Gujjan he issipetethay Malotho doona koyro aaye doona udidi haasayashin gade ayso kawo
zaretappe issoy kawo Koysho geetettiya kawoy Dawro Konttappe denddidi baazora kanthidi
paara nam77u machchota ekkidi Malo Kooza woreda Elidaabba qabalen Badira giya gutan
yidi duussa doomis; he kawoy duussa doomidappe guuye heera asanne he Malotho doona
haasayiya deretetha shiishidi ,ha deriya ta yishin oonikka taana oge malliya asi baynaashin,
yada gakkasi ha gade sunthay Mallo(እላማ) geetetto hintte doonaykka Malotho geetetto gidi
sunthis, pawkka Malotha doona meezettidi Malotho doona haasiyiya deretetha ayso doomis
gishe pantta zaaro immidoosona.
 Qommo qaala oyshas 1 bolla shiiqida oyshas
 Attida Zaaranchatikka zaarishe:
Qommon zaaranchati zaaridayssara misattiya qofa immishe Malotho doona haasayiya assay
koyroppe he deren de7iya dolida shucha mela gam7ida asa, hara hara bessatappe bete gaason,
zal7e gaasoninne Ola gaason yida asa gidokkonna yaagishe zaaro immoosona.Ha hanotan
pilgganchay Malotho doonay Goofatho gutatho gidenayssanne doona dummatetha qoncciseyssa
pilggethan demis.
Oysha2. Malotho Doonay Goofatho Gutathoyee Pana Dandda7ida Doonee?
 Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas
 zaaranchatiZaarishe:
Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma
kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye
doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay
Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala
doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha
eranchati gidayssa mela,
31
Malotho doonay tammu qabaletagiddon de7iya issipetethan haasayettiya haasaya hanota gaathi
gelidi xeellishin Goofatho gutathoppe keehidi haakkees.Gaasoykka,gutatho wogan xeeliya wode
gutathoy issi doona koosheba qaala guutha hanota haasaya meegan, gujaninne nabbabon
dummatiya hanota.Hayssi qassi bessiyadummatethay qaala nabbabon, qaala dooron, kooshe
hanotan, birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan xeelishin Malotho doonay
Goofatho doonappe shaakettees. Mallas: Malo heeraninne Goofa heeran de7iya kooshen,
qaalan, gallasa paydon, paydota qoodan, qawosaninne meega qofa medhon de7iya doona
dummatetha hanota xeeliya wode ha doonay Goofatho gutatho giddenna pana dandda7ida
doona gishe zaaridoosona.Hayssa hanotan pilgganchay Malotho doonay Goofathoppe
dummateyssanne gutatho giddenayssa ha pilggethan demis.
 Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas
 zaaranchaZaarishe:
Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma
kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye
doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay
Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala
doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha
eranchati gidayssa mela,
Malotho Doonay Goofatho gutatho giddenna.Gaasoykka gutathoy doona qawosa,
nabbabon kooshen, qaala dethaninne, h.h. melan dummatiya hanota gidishin biitta
medhetahanotan (biitta utetha gaason) medhettida issi doona haasaya dummatetha
gidishi Malotho doonay biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya mela doonaykka,
zumatan, shaafatan, dereppe deren, bessappe bessa dumatetha bessid pana dandda7ida
doona qonccissees gidi zaaroosona.
 Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas
 Zaranchati Zaarishe:
32
Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?giya oyshas zaaro immishe
gutatho guussay issibas woykko issi kooshees/shonggas koyro denddo kooshey woy wurssetha
koosheey gutha hanotan dummati bessiya wode gutatho geetettes.Hayssi qassi kooshe dethappe
doomidi haasaya meega gaso bida hanotara gathi xeellishin Malotho doonay Goofatho gutatho
giddenna pana dandda7ida doona gidi odoosona.Ha hanotan pilgganchay Malotho doonay
Goofathoppe dummateyssa ha pilggethan shaakis.
 Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas
 Zaranchati Zaarishe:
Ha oyshas zaaro immishe <<
Malotho doonay Goofatho gutatho gidi doona dooyanaw keehippe
deexxees>>
. Gaasoykka Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon garxxettida woykko
tal7ettida qaali de7ikko de7anappe attin ha nam77u doonata gishin Malotho doona
haasayanchata issi cugan wothidi Goofatho doona haasayanchatahara cugan wothidi
geddariyakko doona dummatetha keehidi malles gishe Malotho doonay pana dandda7ida doona
goosona. Ha hanotan pilgganchay Malotho doonay Goofathoppe dummateyssa ha pilggethan
demis.
Oysha3.Malotho Doonasinne Goofatho Doonas De7iya Dummatethay Aybee?
 Qommo qaala oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 Zaranchatizaarishe:
Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee? Giya oyshas
zaaranchati zaaro immishe: Dummatethay qaala nabbabon, qaala dooron, kooshe
hanotan, birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan xeelishin Malotho doonay
Goofatho doonappe shaaketees.Mallas:Malotho doonaninne Goofatho doonan
de7iyaKooshen,Malotho doonan (Yha), Goofatho doonan (Ha),Qaalan, Malotho doonan
(Oggona), Goofatho doonan(Mara),Gallasa paydon,Malotho doonan (Sorintha), Goofatho
doonan(Nade),Paydota qoodan, Malotho doonan (Petto),Goofatho doonan(Isso)Pexo
sunthata xeessan, Malotho doonan (Shugula), Goofatho doonan (Kutto),Masara sunthata
xeessan, Malotho doonan (Shugulita), Goofatho doonan (Kuttota), Qawosan Malotho
33
doonan (Iza quma meezi),Goofatho doonan(Iya quma masu)Malotho doonasinne Goofatho
doonas de7iya dummatetha heyssadan mallatammidoosona.
Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee?giya oyshas
 Qommo qaala oysha 3 bolla shiiqida oyshas
 zaaranchati zaarishe:
Malotho doonasinne Goofatho doonas bertte gididi woykko phooli beettiya dummatethay
haasaya dethan haasaya birshshetha dethataninne dumma dumma koosheti Malotho doonan
de7eyssati Goofatho doonan dhayo hanotati dhoqqa dummatethi bessoosona.Mallas:
Malotho doonan kooshe (Yha) =Yhaynno giikko Goofatho doonan kooshe (Ha) hachi gidi
xeessoosona gidi doona dummatetha malloosona.
 Qommo qaala oyshas 3 bolla shiiqida oyshas zaaranchati zaarishe:
 Zaranchati019nne020 Zaarishe:
Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee? Giya oyshas zaaranchati
zaarishe<<
Malotho doonay Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya issipetethas woykko asas
koyro/aaye doona gidishin Goofatho doonay Goofa issipetetha asaas koyro/ aaye doona>>
. Hessa
gidiya gisho ha nam77u doonataas dummatethay hayssan qoncce gishe pantta oysha
zaaridoosona.
Zara 4. Sunbeqo Qoncison De7iya Doona Dummatetha
P.M
Doona Dummatetha
Malothon Goofathon
1 Tana (I) Tana (I)
2 I(zo)(She) I(yo)(He)
3 E(za)(He) E(ya)(She)
4 (U)ntti (They) (E)ntti (They)
5 Nuna (we) Nuni (we)
Mallas: meega qofan, 1. Nuni quma miizaa. (Malothon)
Nuni quma moos. (Goofathon)
2. Iza gabe yhanggeza.( Malothon)
Iya giya basu.(Goofathon)
34
Oysha4. Malotho Doonasinne Goofatho Doonas De7iya Issipetethay Aybbe?
 Qommo qaala oyshas 4 bolla shiiqida oyshas
 Zaranchati Zaarishe:
Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay aybbe? giya oyshas zaarishe Malotho
doonasinne Goofatho doonaas de7iya issipetethay issi issi haasaya dethatan gishin kooshe
dethan, qaala dethan, tura dethaninne meega qofa dethatan garxxettida woy tal7eettidayssati
de7oosona. Hessatikka mallas: keetha, haathe, mehe, wodoro, iita, lo77onne h.h.melatan
issipetetha bessoosona gishe panta qofa wothidoosona. Hessan pilganchay akeekidabay Malotho
doonaasinne Goofatho doonaas de7iya issipetethay awanee geyssa ha zaaranchata qofappede7iya
issipetetha hanota shaakis.
 Qommo qaala oyshas 4 bolla shiiqida oyshas
 zaaranchati zaarishe:Gujjan;
Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay, nam77atasikka entta doonan doonan
tosseti, pazzeti, ar7etinne h.h.melati asa tamaarsanas, iitabappe simisaanas, zoranaasinne
akeekisanaas maaddees gishe pantta zaaruwa immidoosona. Ha qoncisoon pilgganchay
akeekidabay Malotho doonanikka tossettiya tosseti, haysettiya hayseti kiita aaatheesinne hara
dumma dumma doonatara gidin Goofatho doonara misatteyssanne gina gideyssa akeekis.
Hara baggara, Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay aybbe?
 Giya oyshas zaarancha
 Zaranchati zaaro immishe:
Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay, Malotho doonan Meegetida
qofa oothishin Goofatho doonan oosettiya maaran oosettees.Mallas: Malotho doonan
Abbaba (yohaade) Ziqin Gabeppi haari (kaalodde) wonggezi (peesho). Goofatho
doonan qassi Abbabbi yohaade) zine giyappe miiza ((kaalodde) shamis(peesho) giya
meega qofas Goofatho doonan,yohaade kaalodnne peesho(Y+K+P)oykkees.Heyssa
gidiya gisho Malotho doonaykka heyssadan qonccettees gishe pantta zaaruwa
zaaridoosona. Ha paatethaan pilganchay akeekidabay Malotho doonasinne Goofatho
doonas dummatethi de7ikkonne mega qofa medhon issipethay beetteyssa eris.
35
Oysha5. Malotho Doonay Qaalan, Qawosan, Kooshen Qoncce Dummatethi Goofatho
Doonappe Bessii?
 Qommo qaala oysha 5bolla shiiqida oyshas
 Zaranchatizaarishe:
Wolff (1959), Tirogiman (2009), Biromfiti (2010) nneDiben (2009). Ha eranchata qofa
xeelishin doona bolla he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he
doonay diccanawunne dalgganaw dandda7ees yaagoosona.Malotho doonay qaalan,
qawosan, kooshen qoncce dummatethi Goofatho doonappe bessii? Giya oyshas
zaaranchati zaarishe: ee, bessees, gaasoykka Malotho doonan de7iya koosheti, qaalati,
qawosati, turatinne haasaya birshshethati Goofatho doonan beentonnaysati de7oosona.
Hessatikka mallas: Xuune, Gazaara, Gemate, Gaandde, Dhiirathi, Shugula, Occa,
Mantta, Sule, Gameza, Bulle, Xade, Walaaha, Yhana, haarinne h.h.melatan qoncce
dummatethi bessees gidi zaaridoosona. Ha qoncissuwan pilganchay keehidi akeekidabay
ha qommon qonccida qaalata ubban dumma dumma qaalati de7iya gisho Malotho doonay
Goofatho doonappe dummatethi besseyssa akeekis.
36
Zara5.Bolla Kifileta xeessan, Medosata suntha xeessan, Kooshe Dethan, Qaala Dethan,
Tura Dethaninne Qawosa Wogan De7iya Doona Dummatetha Qoncisiya Zara.
P/M
Haasaya Hanota
Doonata Giddon De7iya Dummatetha
Malothon Goofathon
1 Bolla Kifileta
Xeessan
Haaye Haytha
Affe Ayfe
Bulle Kaatha
Xade Damppo
Walaaha Ethi
Boncce Caa7ee
2 Medosata Suntha
Xeesan
Hari Miiza
Dure Dorssa
Gemate Boora
Shugula Kutto
Oggona Mara
3
Kooshe Dethan
Yha= Yhayno
=Yhanggeza
=Yhayqqeza
Zh =Zhilile
Ha = Hachi
= Bisi
= Hayqqisi
(C)=Cililo
4
Qaala Dethan
Sargge/bassi Yaagano
Tiina Sintha
Zule Guuye
Xiqqa Guutha
Damma Gita
Mantta Santha
Phudhdhe Ciisha
Gaddo Wotho
Gacho Qanxo
5
Tura Dethan
Pilgganchaygabepi Pilgganchaygiyappe
Ta machati Ta maccasiya
Nu karay Nu sooy
Ne Sorintha gallasi gabe Ne Nade gallasi giya
6
Qawosa Wogan
Pilgganchay quma meeza Pilgganchay quma misi
Iza quma meeza Iya quma masu
37
 Qommo qaala oyshas 5bolla shiiqida oyshas
 Zaranchati Zaarishe:
Bollara de7iya zaran zaaranchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya qaalan, qawosan,
kooshen qoncce dummatethi Goofatho doonappe bessiya qaalatanne koosheta dumma dumma
shaahoti de7eyssa suuren woykko tawisenna hanotan pantta zaaruwa bessidoosona. Hessan
pilgganchay akeekiday dumma dumma entta qoncisetha hanotappe bessiya dummatetha erisi.
4. Wuda Cuga Tobbape Shiiqida Markkando Paatetha
Pilgganchay wuda deretetha tobbas hanniya issoy issoy usuppun yari de7iya oyddu cugata
medhidi tobba kaarakka sima qoppobatanne pilggetha oyshata bolla qofa pulttisanaada udidi
giigissisi.Wolff (1959), Ha eranchay qofa xeelishin doona bolla he doona haasayiya
issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he doonaydiccanawunne dalgganaw
dandda7ees yaagis.Pilgganchay wuda cugatappe pa markkanddo ekkanaw koyrottidi asata
shiishanaw koshiya gishaadetara zooreta qachis.Kaalidi he isatara awun tobbanekko
bessenne wode gizzidi markkandduwa shiishis.
Oysha1. Malotho Doonasinne Goofatho Doonas De7iya Haasayaa DummatethayKooshe
Dethan, Qaalan Detha, MeegaQofa Medhon, GallasaPaydo Hanotan, Paydota
Qooda HanotaninneTossenaybee?
38
Zara 6. Kooshe Dethan De7iya Doona Dummatetha
P.M Haasaya Detha Doona Duummatetha
Malothon Goofathon
1 Kooshe Dethan
(Shongga)
Haa(ko) Haa(ho)
Ga(be) Gi(ya)
Affe A(y)fe
Ha(ye) Hay(the)
Yee(fo) Yee(ho)
O(qqa)ne O(na)qe
To(kee) To(ho)
(Zh)ilile (C)ililo
Ot(ta) Ot(to)
Zo(qo) Zo(7o)
Ha(le) Ha(lo)
Eq(qoba) Eq(qa)
(Yha)nggamo (Bii)ki
(Yha)yno (Ha)chi
(Yha)yqqezi (Ha)yqqis
(Yha) tte? (Ha) 7ii?
Zi(qin) Zi(nee)
Bollarazara 6an,de7iya zaaranchachati, Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona
dummatetha kooshe dethan mallishe ha nam77u doonataas de7iya dummatethay guutha hanotan
xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba zaaruwa immidoosona.Ha cuga tobbappe pilgganchay
akeekidabay entti immida qofara woli gathi xeeliya wode tuma ha nam77u doonata giddon
bessiya kooshe dummatethi de7eyssi akeekettis.
39
Zara 7. Qaala Dethan De7iya Doona Dummatetha
P.M Haasaya Detha Doona duummatetha
Malothon Goofathon
1 Qaalan Detha
Gemate Boora
Omma Huuphe
Bace Gose
Bassi/Sarge Yaagano
Shugula Kutto
Boora Uyethi
Xiiqqa Guutha
Daamma Gita
Zule Guye
Gaandde Beexe
Tiina Sintha
Hari Miiza
Afa Bolla
Aamma Dhanthi
Duree Dorssa
Oggona Mara
Shire Pithee
Helleza Gakkis
Ukkezaa Waassis
Ukke Mata
Dhaqqeza Saxxis
Wuxxuxo Uddunxxe
Gazara Ibithe
Sule Duge
Gupe Xam7a
Gameza Xoonnis
Bollan zara 7an tobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
qaala dethan mallishe ha nam77u doonatas de7iya dummatethay guutha hanotan xeellettiyaba
giddenna gishe pantta tobba gorddidooson. Ha cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entti
immida qofara woli gathi xeeliya wode tuma doona dummatethi de7eyssa akeekettis.
40
Zara 8. Mattumatetha Qonccissiya Doona Dummatetha
P/M
Xessa hanota
Doona Dummatetha
1
Malothon Goofathon
Dhiirathi Adde
Maachi Macca
Ade Aawa
Inddo Aayo
Ishe Isha
Misho Micho
Zara 9. Meega Qofa Medhon De7iya Doona Dummatetha
P.M Haasaya
Detha
Doonatas De7iya Duummatetha
Malothon Goofathon
1 MeegaQofa
Medhon
Shugultta phuuphphule olezi. Kuttiya phphulle yegasu.
Abbaba ziqini gabepi inddi hari
wonggezi.
Abbabi zine giyappe macca miiza
shamis.
Tadasa pa nato idinggezi. Ababi zine giyappe macca miizi shamis.
Athay bale betteza. Uray Karen uttis
Goboze ziqin gabepi Xiiqqa gemate
wonggez.
Goboze zine giyappe guutha boora
shamis.
Astera Gabe Yhanggiza. Astera Giya bawsu.
Gematayxaagezi. Booray xaagis.
Bollan zara 9an zaaranchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
meega qofa medhon mallishe ha nam77u doonatas de7iya dummatethay guutha hanotan
xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba gorddidooson. Ha cuga tobbappe
pilgganchayakeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma doona dummatethi de7eyssa
akeekis.
41
Zara 10. Gallasa Paydo Hanotan De7iya Doona Dummatethi
P.M
Haasaya Dethan
Doona Duummatetha
Malothon Goofathon
1
GallasaPaydo Hanotan
Saynno Laale
Maqisaynno Kume
Sorintha Naade
Oro Bu7e
Arba Arba
Qeera Qeera
Wogga Wogga
Bollan zara 10antobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
gallasa paydo hanotan de7iya dummatetha zutti bessishe ha nam77u doonatas de7iya
dummatethay guutha hanotan xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba qofa wothidoosona. Ha
cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma doona dummatethi
de7eyssa mallettees.
Zara 11.Paydota Qooda Hanotan De7iya Doona Dummatetha
P/M Paydota Qooda Hanotan De7iya Doona Dummatetha
Malothon Goofathon
1 Petto(1) Isso(1)
2 Nam77e(2) Nam77a(2)
3 Hayzdee (3) Heezda (3)
4 Oydde (4) Oydda(4)
5 Ichinni(5) Ichasha (5)
6 Usuppuni(6) Usuppunna (6)
7 Laapunni(7) Laappuna (7)
8 Hospuni(8) Hospuna (8)
9 Uddupuni(9) Uddupuna (9)
10 Taphpho (10) Tamma(10)
Bollan zara 11an tobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
paydota qooda hanotan de7iya dummatetha caddi bessishe ha nam77u doonatas de7iya
42
dummatethay hayssadan xeelletees gishe pantta tobba qofa immidoosona.Ha cuga tobbappe
pilgganchay akeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma doona dummatethi de7eyssa eris.
Zara 12. Na7ara Aawa Suntha Xeessa Hanotan De7iya Doona Dummatetha
P.M Na7a Suntha Doona Dummatetha
Malothon Goofathon
1 Fankkasho Fankkasho abbo Fankkasho aawa
2 Taka Taka abbo Taka aawa
3 Asteero Asteeri abbo Asteeri aawa
4 Yannisa Yannisa abbo Yannisa aawa
Zara 13.Tossen De7iya Doona Dummatetha
P/M Haasaya hanota
Doonata Giddon De7iya Dummatetha
Malothon Goofathon
1
Tosse
Hanotan
Asape aadheeza ankko miiza Asape aadhaa ankkoy mees
Kathape aadheeza kafo miiza Kathape aadhaa kafoy mees
Boozo machira bone miiza Booza maccasero bonees
Ecca affe elle afixxiza Magoy maathi uyin quuroy boothi
shi7es
Goddi baa hari urqqa haathi
uzhiiza
Aawi baynna miizi ullathi uyees
Na7a oda ki7in Kana
meqethi ki7iza
Na7i oda ehin kani meqethi ehees.
Peetti harti guso zaadalo
kunthi dhabisiza
Issi miize gusoy motha kumetha
dhayssesi.
Baye (2000: xi), kaalliya qofa wothidi qonccisees. Oona gida doonasikka nam77u oosoti
de7osona. Koyroy, qofa aaso gidishin , nam77anthoy qassi oonatetha qonccisees. Bollan
zara 13an tobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
tosse hanotande7iya haasaya dummatetha caddi bessida mela ha nam77u doonatas
de7iya dummatethay hayssadan xeelletees gishe pantta tobba qofa immidoosona.Ha cuga
tobbappe pilgganchay akeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma kooshe
dummatetha gidin doona dummatethi de7eyssa shaakis.
43
Oysha2. Malo Kooza Worada Issipetetha Asatanne Malotho Doona Yuussa Taarikey
Aawopee?
Ha qofaa yuuhon usuppun yarati de7iya oyddu cuga tobbantobbanchati dumma dumma qofa
banttappe pulttisidi panta qofa kuuyishe:Malo Kooza Worada issipetetha asaykoyroppe gaden
de7iya asapee attin hara beessappe yida asaa giddokkonanneMalotho doona yuussa taarikeykka
hessadana giya qofa immidoosona.
Tobbanchati gujidi Malo Kooza woreda asa yuusabba odishin 18tho
shaaho laythappe
doomiddi asay pa kawo maaran haarettishe de7eyssa Malo derey taarikke erin koyroppe
de7eyssanne biitta araddetetha koshas asay Aamarappe, Jimmappe,
Dawuroppe,Konssoppe,Konttappe nne Goofappe bidi dere asara walaketti de7eyssa
Malo dere dondzati/cimati/ciire asaynne taarikkey qonccisees.Ha hanotaan 4tho
shaaho
laythan kawo<<
Izana laythan Oordotodokise>>
ammanoy Malo gelishin asay he
ammanuwa bonchi ekkidayssi taariken Malo dere asay koyroppe Malon de7eyssa
qonccisidi, gujjan, 7tho
shaaho laythan Isilaama ammanoy gade gelishin Malo Tobba
qabalen Giraynne Maamede yidi tokkida shuchay Malo dere koyroppe lappuntho shaaho
laythappe simmidi de7iyssa qonccisidi MaloKoozan de7iya doonara gaasethi xeelishin
Malon koyro shucha olanne toora oli de7eyssa qonccisidi he woden Banka qabalen
Konttappe yida Wolaythatho doona haasayanchatinne Konttatho haasayiya asayMalotho
doona haasayiya heeran yidi duussa dommidoosona gishe panta qofa immidoosona.
Hara baggara qassi, he asay issi bolla gididi de7ishen nayti hara biitta bidi simmishin
hara hara doona eridi soo yishe koyro Malon de7iya aaye doona Malotho bolla laame
ehishe dumma dumma Wolaythatho, Konttathonne Goofatho dooona haassaya
oykkidoosona gidi qonccissis. Pilgganchay ha hanotan doona dummatethay
medhettidayssanne asa yuusay hara biitappe giddonayssa akeekis. Hara biitappe
Malomata wode, gussaykka 1983 Marotetha.Laythappe simmidi yidi asara issi bolla
duussi dommida asati Goofa, Kontta, DawuronneJimma asatta gidishin ha asati issi
bolla biitta araddatethappe denddidayssan duussa dommidosoona. Gujjidi, biitan de7iya
asay koyroppe simmidi biittan dumma dumma ola hanotay phoodetaranne<<
Dimme Garo
asatara gujidi shamo haaro laythan kushe immoko giya hanotan olettishe dere maata
44
bonchisidi de7iya koyro dere woykko Malo dola shucha gettettidi erettees gidi qofa
immidossona>>.He qofaan pilgganchay akeekidabay doona haasayanchatinne doonay
medheta shucha gideyssa akeekisi.
Dana: Balayne Goofa biheresebi giya maxaafan shaye 47 wothida qofa
mala,Tobbanchati ha oyshuwaa dalggisisheMalo derey 4tho
shaaho laythappe ha simmin
kawo ayson kawo Koysho, kawo Kanssa,kawo Xoona,kawo Maada ,kawo Goobba, kawo
Luxxe, kawo Naaqqa,kawo Malonne kawo Pola gakkanaw de7iya aysso maaray
de7iyanne he ayso maaran koyroppe bidi wurssetha gaakanaw 1966 marotetha laytha
Abeto dhuqqetha laythan biitti asas immetto giya laytha gaakanaw pa kawo maaran
de7eyssa taariken gathethidi ciireti zaaro immidosona.Wurssethan Malo derey dereppe
dhayonna dere, maata naagonna hanotan (DAGAGO) woykko Dawro Gamo Goofa
timirtte giya poolise kawoy ehidi Malo derey doosonnashin wolqqan Wolaythathonne
Goofatho doona tamaarana mela oothis gidi qofa immosoona.Ha hanotan 63.3 kushe
asay Malo deren de7eyssata gidishin, hara dereppe yidi Malon gam7idayssi 36.7%
gideyssa gade cimati qoncisoosona.Hayssan pilgganchay akeekidabay beni binkko
wodeppe pana dandda7ida doona gideyssa pilggethan demis.
Oysha3. Malotho Doonay Haasayettiya Malo Kooza Worada Issipetetha
Zawati Awuppe Awu Gaso Gidii/ Awsatee?
45
Zara 14.Malotho Doonay Haasayettiya Malo Kooza Worada Issipetetha Zawata
P.M Oyshata Zawa Gadeta
1
Malotho doonay haasayettiya
Malo Kooza worada
Issipetetha zawati awuppe
awu gasogidii/ awsatee?
Walcca Shasha Gezze GoofaWorada Wuzate qabalera
Golqqooso Kontta Dumma woradar
Elidabba Shaama qabalera
Toggallo Taataqabalera,Bokkire,
Walaytha Osha Chikalo,Balxxa,Piraashuma,
Gaynna, Yirgginno shaafara zawa
Mayzzalo Phirccaqabalera,Taata.Toggalo
Kooza Daala Qabalera
Tobba Bokireqabalera
Shucha Keetha Oshachikaloqabalera
Gaytha Daalaqabalera
Malotho doonay haasayettiya Malo kooza worada Issipetetha zawati awuppe awu
gasogidii/ awsatee? giya oyshas bollara de7iya zara 13antobbanchati
paattishe:Malo Kooza woradan de7iya qabaltan Malotho doona haasayiya
issipetetha asas zawi de7enna gishe qommo zaran pantta zaaruwa
qonccisidoosona.Ha qoncison pilgganchay akeekidabay tumakka entti mallida
malluwan he worada gaathan zawi baynayssa demis.
Oysha4. Malotho Doona Haasayiya Issipetetha Asa Giddon Kumethan Haasayiya Qabalta
Qooday/Sunthay, Aadhdhi-Aadhdhi Haasayiya Qabalta Qooday/Sunthaynne
Kumethan Asata Qooday Aapunna Gidanee? Tobba
46
Zara 15.MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaletanne Aadhdhi-Aadhdhi Haasayiya
Qabaltanne Asata Qooda
P.M MalothoDoona
Kanche
Haasayiya
Qabaleta
Doonaa Heera Asa Qooda
Aadhdhi-aadhdhi
Haasayiya Qabaleta
Doonaa Heera Asa Qooda
Adde Macca Gujeta Adde Macca Gujeta
1 Walccashashsha 1573 1589 3162 Laaha(Melladunkko) 1945 1942 3887
2 Xiilabolla 2560 2597 5157 Phircca (Sharggano) 1177 1256 2433
3 Gaytha 2793 2877 5670 Bokire 2067 2133 4200
4 Elidaba 3053 3157 6210 Daalaloome 3365 3949 7314
5 Walaytha 1421 1433 2854 Tatta 2277 2294 4571
Eshika wushikantte 2213 2122 4335
Gaynna 1624 1626 3250
6 Shuchakeetha 477 481 958 Laaha (Qoorshsho) 2231 2341 4572
7 Mayzzalo 2934 3326 6260 Shaama 2677 2701 5378
8 Tobba 2898 2981 5879 Alliza Goydo 2700 2113 4813
Goolqoso 2322 1788 4110
Balxxa 1941 2001 3942
Pirashuma 2487 2611 5098
9 Toggallo 2533 2411 4943 Oshaa Shikkallo 2304 2222 4526
Laaha kaatama 2455 2215 4670
10 Kooza 2985 3096 6081 Banka 549 603 1152
Shaallashe(Mender 4) 1893 1948 3841
Kumetha Qooday
(Gujeta)
23227 23948 47,175 Kumetha Qooday
(Gujeta)
36,227 35,865 72,092
Habollan de7iya zaran tobbanchati MalothoDoona Kanche Haasayiya
gadeta/Qabaletanne Aadhdhi-aadhdhi Haasayiya Qabaltanne asata qoodata kessi
bessishin woykko shaaki bessishin, ha Malotho doona kanche haasayiya asata qooday
kumethan Malo Kooza woradan de7iya isspetetha asaa qooda darissiyakko xeetu
kusheppe 66.7%ppe bolla giddana gishe qassi aadhdhi-aadhdhi haasayiya issipetetha
qooday kumethan Malo Kooza woradan de7iya isspetetha asaa qooda darissiyakko xeetu
kusheppe 25% gidanna gidi mallidoosona.Ha entta qonccisuwan pilgganchay
akeekidabay tumatethan entti woradappe zones xaafida dabdaabbiyappe markkanddo
immidayssan tumatetha ammanettis.
47
4.2. Pilggetha Demota
Malo Kooza woredan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiya Malotho doonay Goofatho
gutathoyee pana dandda7idda doonee? giya kaara bolla wudayiyaba gidishin, dumma dumma
markkanddo shiisho miisheta go77etidi demmida demoti kaallidi beettiya xuufiyan shiiqis.
 Malo Kooza woradan de7iya issipetethaasa giddon de7iya Malotho doonay saynssen
woykko pilggethan pilggettibenayssappe denddidayssan assay dumma dumma haasaya
dethatan de7iya dummatetha shaakkonnan Goofatho gutathongidi gam77isidayssi
pilggethan qonccis.
 Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay kooshe
detha, qaala dethan, qawosa woganinne haasaya birshethan de7iya doona dummatethay
Goofatho doonara dumma dumma doona saynsse maaratan guussaykka, qaala medhon,
kooshen, qawosan, sunthataninne h.h.melatan geedari xeellishin dhoqqa/ gutatho saynsse
maarara aynne gakettonnayssanne tillatida (Perfect) doona dummatethi gideyssa
pilggethan beettis.
 Malotho doona haasayiya haasayanchata doonay hara doonata ubbaraGina gideyssa, pana
dandda7ida doona gideyssanne tal7eninne walaka qaalatan gutatho malatiyabati
de7ikkoka SGoofatho gutathoppe keehi dummatethi de7eyssi hapilggethaan qonccisi.
 Malotho doonaynne asata yuussaaba xeellishin issipetethaynne doonay dolidabanne Beni
binkko laythappe mayzappe ma7akko, aawappe na7akko aadhdhishe yida doona
gideyssinne he doona haasayanchatikka iyan yeletidi diccida asata gidishin hara dumma
dumma doonati, gishin Baskketothoy, Goofathoynne harati matara zuge gelida doona
gideyssi pilggethan beettis.
 Malo Kooza woradan de7iya Malotho doonas he worada gaathan aynee zawi baynayssi
pilggethan beettis.
 Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatethay ayban ayban
de7iyaakko dalgissidi pilggethay bessis.
48
SHEMPPO ICHASHA
KUUSHSHANNE PILGGETHA OGE BESOTA
(CONCLUSION AND RECOMMENDATION)
5.1. Kuushsha (Conclusion)
Ha pilggetha oosoy Goofa zoone Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho
doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaara bolla pilggethayoosettis.
Pilgganchay ha kaara bolla wuda wothidi oothanaw dandda7ida gaasoti daro gidikkonne
ayfaamati Malotho doonan issi issi kooshe dethan, qaala dethan, tura dethan, meega qofa medho
wogan, qawosa woganinne haasaya birshshethan de7iya haasaya hanotay Goofatho doonappe
dummattethi besseyissa eronna asay heyssi Malo Goofatho guussaninne doona dummatethan
xeessettiya qaalataa Malo heeran gutatho malla gidi go7etethi doomidayssappe denddidayssan ha
doonatas de7iya hanotay aybeekko xomoosana giya guussan ha kaaraa doordi pilggethi
doommis.
Pilgganchay pilggetha oosuwa zawa gathanawnne pilggetha qoppoba polonaw qoncciso
medhuwan walaka pilggetha hiilla go7etana.Gaasoykka, ha pilggetha hiillan shiiqiya
markkanddo qaalan, zaraninne payddon paattya qaada medhidayssappe adhidi bertte qoppobas
baaso gidiya gisho pilgganchay ha hiilla go7ettis.Ha Pilggethas Sima Qoppobaati:Malo Kooza
Worada issipetetha asaa Malotho doonaa yuussa taarikiya xomooso,Malotho doonassinne
Goofatho doonas de7iya haasaya dummatetha woy gutatho geedari xeelo,Malo KoozaWorada
issipetetha asa giddonde7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha
pilggixeelo,Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malothodoona koyro aaye doona
udidi haasayiya heeratanne zawata shaaki xomoosonne Malo Kooza Worada issipetetha asa
giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay medhettida gaasota
pilgganasa.
Kaallidi pilggetha oosuwan gelidaappe guye kaara bolla dumma dumma markkanddota
shiishanaw dumma dumma markkanddo shiisho miisheta go7ettis.Pilganchay ha pilggetha xuufe
oyshan,qaala oyshanne wuda cuga tobba-qoppobata polanaw qonccisso pilgetha medhon walaka
49
pilggetha dooris. Qassikka, qaada imoonna bessinddo dooro ogen issi issi qabaletape gizzidi
ekon nam77u (2) addetanne issi (1) macca kumethan heezhu bessinddota ekkis. Tammu
qabaletappe doorettida bessinddoti 20 mu addetanne 10 u maccata, kumethan 30 mu
bessinddotan ha xinaatey polettis. Gordda xuuf oysha,dooya xuufe oysha,qaala oyshanne wuda
cuga tobba markkanddo shiisho miishetan markandota qaada immona bessinddo dooro ,gizzidi
eko hiiillataninne ogetan doorettida30mubessindotappe shiishis.xuufe oyshan,qaala oyshaninne
wuda cuga tobbappe shiiqida markandota qaalan,zaraninne paydon paatettis.Ha markandoti
besseysa mela Malotho doonay kooshe detha, qaala dethan, qawosa woganinne haasaya
birshethan de7iya doona dummatethay Goofatho doonara dumma dumma doona saynsse
maaratan guussaykka, qaala medhon, kooshen, qawosan, sunthataninne h.h.melatan geedari
xeellishin dhoqqa/ gutatho saynsse maarara aynne gakettonnayssanne tillatida (Perfect) doona
dummatethi gideyssinne Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho
doonay saynssen woykko pilggethan pilggettibenayssappe denddidayssan assay dumma dumma
haasaya dethatan de7iya dummatetha shaakkonnan Goofatho gutathon gidi gam77isidayssi
pilggethan demoti beetidoosona.Gidida gishaw Malotho doona haasayanchati haasayishe nu
doonay hara doonatara gina giddenna gidi pantta doonan suurera qofa aathanaw qofi de7ishin ha
doonay hara doonatara gina giddena gidi xeeliya xeeluwa bolla wuda wothidi ogeta polanaw
koshsheysa bessees.
Ha pilggetha oossoy Malo Kooza woradan de7iya Malotho doona haasayiya haasayanchatas
daro go77ata immanaw dandde7es geetettidabappe koyroyMalotho doonasinne Goofatho doonas
de7iya dummatethanne issipetetha shaakidi eridi hayssi doona dummatetha qassi hayssi gutatho
geyissa eranna mala qaada medhdhees. Ha pilggetha oosuwas dalgga wodeyinne demisha
wolqqay de7iyaako Malo Kooza woradan de7iya kumetha qabaleta yuuyoninne Goofa heera
kumetha yuushan xoomosada oothiyakko ufayssas zawi baawa shin,wolqqayinne wodey baynna
gaason pilggetha zawa Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay
Kumethan, pilgganchay shiishida markkanddota paatethanne birshetha xeelliya wode Malo
Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana
dandda7ida doonee?Giya oyshasdoonay dumma dumma haasaya hanotatan gutathoppe
dummattidi pana dandda7ida doona gididi saynssen pilggettibenayssa pilgganchay
markkandduwan shaakkis.
50
5.2. Pilggetha Oge Besota (Recommendation)
Pilgganchay qommon qonccisida kuuyethappe denddidayssan Malotho doonasinne Goofatho
doonas de7iya doona dummatethay ayban ayban beettiyakko loythidisinthas shaakkana ogeta
oosettanaw koshshees giya qofata ha kifilen qonccisis.
 Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatethaa Malo heeran de7iya
assay gidin Goofa heeran de7iya assay shaaki eridi koshshiya saynsse maara naagida
pilggethati ha doonataa bolla doona dummatethan, doona zawata bolla, doona
gutathoninne doona issipetetha bolla de7iya hanotay loythidi xeeletanawnne
pilgettanaw koshshees.
 Malo Kooza woradan de7iya woganne turuzime xaafo keetha kappoy gidin ossanchati
ha doona hanotaranne issi issi wogatara gahettiyabata gishaadetethan eqqidi polisaana
malanee ha doonay dethi naagettida doona gidana mala, issipetethaasaa doonaay hara
doonatara gina gideyssa loythidi tamarssanaw bessees.
 Malotho doona haasayanchati haasayishe nu doonay hara doonatara gina giddenna gidi
pantta doonan suurera qofa aathanaw qofi de7ishin ha doonay hara doonatara gina
giddena gidi xeeliya xeeluwa bolla wuda wothidi kaallanaw bessees.
 Malotho doona kanchche eriya dondza asati issi issi dulatata gidin wossa keethatan
qofa immanaw gidin immiya qofa shaakidi akeekanaw dandda7enayssatas Malotho
doonaykka hara dumma dumma doontara gina gideyssa qonccissidi asaysuuken
kaallana malanne dumma dumma qofata pantta doonan odettana mala kale imon
tamarssanaw koshshees.
 Doonaay kawotethan imettida maatatape dendidaysan heera gahetethappe aadhdhidi
koshshiya besodetan go7etethan pee7eysanne diccishe koyro doonaawa gidida nayti
doonaan tamaarana maata go7ettana oosota ha77ira oothishe baanaw koshshees.
51
GUJA QONCISO A: XUUFE OYSHATA (QUESTIONNAIRE)
ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE
SAWLA KAMPAASEN
TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE
Pilggetha Oosos Giigida Oyshata
Koyrotada hashshu saron gam7ideta.Kaalladi tani Arbba-mincce Yubirstte Sawla kamppasen
Goofatho doonan koyro digire tamaarashe gam77ada anjjo xuufe Malo Kooza worada issipetetha
asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya karan
pilggetha oothiya gishaw ha pilggetha oosos koshshiya markkanddota neepe woy hinttepe
demmanaw dumma dumma oyshata ekkada neeko woy hinttekko yasi. Ta neeko woy hinttekko
ekkada shiiqida oyshatas nee woy hintte immiya zaaroy ta pilggetha oosos gidin nam77u
doonatas de7iya dummatetha issipetethanne gutathuwa shaakanaasa dhoqqa maado immiya
gishaw kaalliya kaaloddata loytha(i) nabbabada(i) suure gidida zaaroy neni woy hintteti immana
melaneena woy hinttenashoobashe ne woy hintte oyshas zaaro immashe/ immishe ne woy hintte
wode wurssidayssas neena woy hinttena keehada galatays.
Qofiso
1. Zaaro waraqate bolla ne woy hintte suntha xaafoppa / pite
2. Oyshatas neni woy hintte ta zaaroy hanno geyssa zaara/ te
3. Neni woy hinttey zaaro gidi/gada doorida dooro bolla gertto xaaxa/te
1. Ne woy Hintte Oonatetha Taarike Qoncciya Oyshata.
I. Matumatetha…….A/ Adde B/ Macca
II. Laytha…………....A/ 25ppe garssa B/ 26-40 C/ 41-50 D/ 51ppe bolla-130 gaso
III. Timirtte detha……A/ 1tho
-4tho
B/ 5tho
-8tho
C/ 9tho
-12tho
D/ TTI E/ Dippoloma F/ Digire
IV. Yeleta dere……….A/ Malo B/ Hara bessa C/Basketto D/Goofa
52
1. Xuufe Oyshata (Questionnaire)
1. Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiyaMalotho doonasinne
Goofatho doonas dummatethi de7ii?
A/ Ee B/ Akkay
2. Nes /hinttes gutatho bollanne doona dummatetha bolla eratethi de7ii?
A/ Ee B/ Akkay
3. Malotho doona giddoninne Goofatho giddon de7iya doona haasaya hanotay gutathon
moodetaneyee doona dummatethan moodetanee? Qonccisada xaafa:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
4. Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas
dummatetha medhida gaasoti aybee? Paatada xaafa:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
53
GUJA QONCISO B: QAALA OYSHATA (INTERVIEW)
ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE
SAWLA KAMPAASEN
TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE
Pilggetha Oosos Giigida Oyshata
Koyrotada hashshu saron gam7ideta.Kaalladi tani Arbba-mincce Yubirstte Sawla kamppasen
Goofatho doonan koyro digire tamaarashe gam77ada anjjo xuufe Malo Kooza worada issipetetha
asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya karan
pilggetha oothiya gishaw ha pilggetha oosos koshshiya markkanddota neepe woy hinttepe
demmanaw dumma dumma oyshata ekkada neeko woy hinttekko yasi. Ta neeko woy hinttekko
ekkada shiiqida oyshatas nee woy hintte immiya zaaroy ta pilggetha oosos gidin nam77u
doonatas de7iya dummatetha issipetethanne gutathuwa shaakanaasa dhoqqa maado immiya
gishaw kaalliya kaaloddata loytha(i) nabbabada(i) suure gidida zaaroy neni woy hintteti immana
melaneena woy hinttenashoobashe ne woy hintte oyshas zaaro immashe/ immishe ne woy hintte
wode wurssidayssas neena woy hinttena keehada galatays.
Qofiso
4. Zaaro waraqate bolla ne woy hintte suntha xaafoppa / pite
5. Oyshatas neni woy hintte ta zaaroy hanno geyssa zaara/ te
6. Neni woy hinttey zaaro gidi/gada doorida dooro bolla gertto xaaxa/te
2. Ne woy Hintte Oonatetha Taarike Qoncciya Oyshata.
V. Matumatetha…….A/ Adde B/ Macca
VI. Laytha…………....A/ 25ppe garssa B/ 26-40 C/ 41-50 D/ 51ppe bolla-130 gaso
VII. Timirtte detha……A/ 1tho
-4tho
B/ 5tho
-8tho
C/ 9tho
-12tho
D/ TTI E/ Dippoloma F/ Digire
VIII. Yeleta dere……….Yeleta dere……….A/ Malo B/ Hara bessa C/Basketto D/Goofa
54
1. Qaala Oyshata (Interview)
1. Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doona haasayiya asa yuussay
awappe?
2. Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?
3. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee?
4. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay aybee?
5. Ha doonay qaalan, qawosan, kooshen qoncce dummatethi Goofatho doonappe bessii?
55
GUJA QONCISO C: WUDA CUGA TOBBA (FUCUS GROUP DISCUSSION)
ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE
SAWLA KAMPAASEN
TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE
Pilggetha Oosos Giigida Oyshata
Koyrotada hashshu saron gam7ideta.Kaalladi tani Arbba-mincce Yubirstte Sawla kamppasen
Goofatho doonan koyro digire tamaarashe gam77ada anjjo xuufe Malo Kooza worada issipetetha
asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya karan
pilggetha oothiya gishaw ha pilggetha oosos koshshiya markkanddota neepe woy hinttepe
demmanaw dumma dumma oyshata ekkada neeko woy hinttekko yasi. Ta neeko woy hinttekko
ekkada shiiqida oyshatas nee woy hintte immiya zaaroy ta pilggetha oosos gidin nam77u
doonatas de7iya dummatetha issipetethanne gutathuwa shaakanaasa dhoqqa maado immiya
gishaw kaalliya kaaloddata loytha(i) nabbabada(i) suure gidida zaaroy neni woy hintteti immana
melaneena woy hinttenashoobashe ne woy hintte oyshas zaaro immashe/ immishe ne woy hintte
wode wurssidayssas neena woy hinttena keehada galatays.
Qofiso
7. Zaaro waraqate bolla ne woy hintte suntha xaafoppa / pite
8. Oyshatas neni woy hintte ta zaaroy hanno geyssa zaara/ te
9. Neni woy hinttey zaaro gidi/gada doorida dooro bolla gertto xaaxa/te
2. Ne woy Hintte Oonatetha Taarike Qoncciya Oyshata.
IX. Matumatetha…….A/ Adde B/ Macca
X. Laytha…………....A/ 25ppe garssa B/ 26-40 C/ 41-50 D/ 51ppe bolla-130 gaso
XI. Timirtte detha……A/ 1tho
-4tho
B/ 5tho
-8tho
C/ 9tho
-12tho
D/ TTI E/ Dippoloma F/ Digire
XII. Yeleta dere……….Yeleta dere……….A/ Malo B/ Hara bessa C/Basketto D/Goofa
56
3. Wuda Cuga Tobba (Fucus Group Discussion)
1. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya haasayaa dummatethay Kooshe dethan,
Qaalan Detha, MeegaQofa medhon, paydota qooda hanotan, GallasaPaydo hanotaninne,
Tossen aybee?
2. Malo Kooza Worada issipetetha asatanne Malotho doona yuussa taarikey aawopee?
3. Malotho doonay haasayettiya Malo kooza worada issipetetha zawati awuppe awu gaso
gidii/ awsatee?
4. MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaletanne Aadhdhi-aadhdhi Haasayiya Qabaltanne
asata qooda Markkanddo Paatetha.
57
GUJA QONCISO D: DUMMA DUMMA POOTOTANNE XAAFETTIDA MIISHETA
ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE
SAWLA KAMPAASEN
TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE
58
MALOKOOZA WORADAS DE7IYA GUUYE TAARIKE
Pooto 1 Malokooza woradas de7iya guuye taarike
59
MALO KOOZA WORADA GADE KAWOTA SINTHA-GUYE MAARA
h
o
P
pooto 2Malo kooza worada gade kawota sintha-guye maara
60
MalothoDoona Tosseta
Pooto 3MalothoDoona Tosseta
61
sWoradas Xaafettida Dabdaabbe
Pooto 4 pilganchas piqaade/ markkanddo shiisho maadde dabdaabbe immidayssa
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?
MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?

More Related Content

What's hot

GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...Goofatho Doona T/kifile
 
GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...
GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...
GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...Goofatho Doona T/kifile
 
SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...
SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...
SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...Goofatho Doona T/kifile
 
Brief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - Punjabi
Brief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - PunjabiBrief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - Punjabi
Brief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - PunjabiJIVO WELLNESS PVT LTD
 
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...Goofatho Doona T/kifile
 

What's hot (18)

Keso
KesoKeso
Keso
 
Eyob Gondallo Goofatho Research on "Woga"
Eyob Gondallo Goofatho Research on "Woga"Eyob Gondallo Goofatho Research on "Woga"
Eyob Gondallo Goofatho Research on "Woga"
 
Keso
KesoKeso
Keso
 
Kaleb keso
Kaleb kesoKaleb keso
Kaleb keso
 
Goofatho Masqqala -research
Goofatho Masqqala -researchGoofatho Masqqala -research
Goofatho Masqqala -research
 
Cipilg
CipilgCipilg
Cipilg
 
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
 
Cover
CoverCover
Cover
 
Keso yis
Keso yisKeso yis
Keso yis
 
GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...
GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...
GOOFA ZOONEN SAWLA KATAMA AYSON SAWLA DHOQQA NAM77ANTHONNE GIIGISO TIMIRTTE K...
 
Keso
KesoKeso
Keso
 
Gofatho- Morphology And Syntax
Gofatho- Morphology And SyntaxGofatho- Morphology And Syntax
Gofatho- Morphology And Syntax
 
Revised
RevisedRevised
Revised
 
SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...
SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...
SAWLA KATAMA AYSO ISSIPETETHA ASA GAATHAN HAASAYETTIYA DOONA DUMMATETHATANNE ...
 
Brief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - Punjabi
Brief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - PunjabiBrief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - Punjabi
Brief Life Sketch of Sant Teja Singh ji - Punjabi
 
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane e...
 
Eyasu addisu's research
Eyasu addisu's researchEyasu addisu's research
Eyasu addisu's research
 
Cover
CoverCover
Cover
 

Similar to MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?

Vision, Mission, and Guiding Principles for SCUHS
Vision, Mission, and Guiding Principles for SCUHSVision, Mission, and Guiding Principles for SCUHS
Vision, Mission, and Guiding Principles for SCUHSwilliamwoods03
 
FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)Shanmugam Avadaiyappa
 
130429 biberatica business plan
130429 biberatica business plan130429 biberatica business plan
130429 biberatica business planDaniele Pes
 
ghana-oosci-report-2012
ghana-oosci-report-2012ghana-oosci-report-2012
ghana-oosci-report-2012Brendan Rigby
 
Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.
Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.
Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.Rania Rebai
 
Brain on Stress
Brain on StressBrain on Stress
Brain on Stresskdouat
 
lloyd Irvin | Classical Martial Arts Center
lloyd Irvin | Classical Martial Arts Centerlloyd Irvin | Classical Martial Arts Center
lloyd Irvin | Classical Martial Arts CenterLloyd Irvin
 
FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)Shanmugam Avadaiyappa
 
100ideas web2educators
100ideas web2educators100ideas web2educators
100ideas web2educatorscjulee
 
Iron shirt chi_kung_iii
Iron shirt chi_kung_iiiIron shirt chi_kung_iii
Iron shirt chi_kung_iiimcGraveface
 
Healthy Habits For A Better Lifestyle
 Healthy Habits For A Better Lifestyle Healthy Habits For A Better Lifestyle
Healthy Habits For A Better LifestyleNickNicola4
 
Healthy habits (1)
Healthy habits (1)Healthy habits (1)
Healthy habits (1)KUSHALjain82
 
Welcome to the Okinawa Flat Belly Tonic
Welcome to the Okinawa Flat Belly TonicWelcome to the Okinawa Flat Belly Tonic
Welcome to the Okinawa Flat Belly TonicJoshuaKereone
 

Similar to MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE? (20)

Vision, Mission, and Guiding Principles for SCUHS
Vision, Mission, and Guiding Principles for SCUHSVision, Mission, and Guiding Principles for SCUHS
Vision, Mission, and Guiding Principles for SCUHS
 
FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Revised & Updated) (English)
 
130429 biberatica business plan
130429 biberatica business plan130429 biberatica business plan
130429 biberatica business plan
 
ghana-oosci-report-2012
ghana-oosci-report-2012ghana-oosci-report-2012
ghana-oosci-report-2012
 
Child Labour Complete Report
Child Labour Complete ReportChild Labour Complete Report
Child Labour Complete Report
 
Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.
Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.
Thesis: A study of gummy smile in a Tunisian orthodontic population.
 
SLU English 6 SBP
SLU English 6 SBPSLU English 6 SBP
SLU English 6 SBP
 
Brain on Stress
Brain on StressBrain on Stress
Brain on Stress
 
lloyd Irvin | Classical Martial Arts Center
lloyd Irvin | Classical Martial Arts Centerlloyd Irvin | Classical Martial Arts Center
lloyd Irvin | Classical Martial Arts Center
 
Shri guruji a new era
Shri guruji   a new eraShri guruji   a new era
Shri guruji a new era
 
FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)
FIRE OF DEVOTION (Illustrated) (English)
 
100ideas web2educators
100ideas web2educators100ideas web2educators
100ideas web2educators
 
Iron shirt chi_kung_iii
Iron shirt chi_kung_iiiIron shirt chi_kung_iii
Iron shirt chi_kung_iii
 
Healthy Habits For A Better Lifestyle
 Healthy Habits For A Better Lifestyle Healthy Habits For A Better Lifestyle
Healthy Habits For A Better Lifestyle
 
Healthy Habits
Healthy Habits Healthy Habits
Healthy Habits
 
Healthy Habits
Healthy Habits Healthy Habits
Healthy Habits
 
Healthy habits
Healthy habitsHealthy habits
Healthy habits
 
Healthy habits (1)
Healthy habits (1)Healthy habits (1)
Healthy habits (1)
 
Welcome to the Okinawa Flat Belly Tonic
Welcome to the Okinawa Flat Belly TonicWelcome to the Okinawa Flat Belly Tonic
Welcome to the Okinawa Flat Belly Tonic
 
Healthy habits
Healthy habitsHealthy habits
Healthy habits
 

More from Goofatho Doona T/kifile

Issipetetha asa doona saynsse handout edited 2010 2013
Issipetetha asa doona saynsse handout  edited 2010 2013Issipetetha asa doona saynsse handout  edited 2010 2013
Issipetetha asa doona saynsse handout edited 2010 2013Goofatho Doona T/kifile
 
ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...
ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...
ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...Goofatho Doona T/kifile
 
HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...
HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY  MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY  MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...
HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...Goofatho Doona T/kifile
 
GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE TAMAARETAS DAASSI...
GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE  TAMAARETAS DAASSI...GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE  TAMAARETAS DAASSI...
GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE TAMAARETAS DAASSI...Goofatho Doona T/kifile
 
SAWLA KATAMAN BOTIRE KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...
SAWLA KATAMAN BOTIRE  KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...SAWLA KATAMAN BOTIRE  KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...
SAWLA KATAMAN BOTIRE KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...Goofatho Doona T/kifile
 
BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...
BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE   KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE   KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...
BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...Goofatho Doona T/kifile
 
BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...
BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...
BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...Goofatho Doona T/kifile
 
SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...
SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...
SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...Goofatho Doona T/kifile
 
BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...
BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...
BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...Goofatho Doona T/kifile
 
SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...
SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...
SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...Goofatho Doona T/kifile
 
GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...
GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...
GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...Goofatho Doona T/kifile
 
DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...
DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...
DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...Goofatho Doona T/kifile
 
GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...
GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...
GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...Goofatho Doona T/kifile
 
Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...
Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...
Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...Goofatho Doona T/kifile
 
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...Goofatho Doona T/kifile
 

More from Goofatho Doona T/kifile (17)

Issipetetha asa doona saynsse slide
Issipetetha asa doona saynsse slideIssipetetha asa doona saynsse slide
Issipetetha asa doona saynsse slide
 
Issipetetha asa doona saynsse handout edited 2010 2013
Issipetetha asa doona saynsse handout  edited 2010 2013Issipetetha asa doona saynsse handout  edited 2010 2013
Issipetetha asa doona saynsse handout edited 2010 2013
 
ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...
ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...
ZAALA WORADA GAYLA KUMETHA 1THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA 8THO KI...
 
HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...
HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY  MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY  MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...
HAPILGGETYHA OOSUWA BERTTE QOPPOBAY MISHKKARE KUMETHA 2THO DETHA TIMIRTTE KE...
 
GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE TAMAARETAS DAASSI...
GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE  TAMAARETAS DAASSI...GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE  TAMAARETAS DAASSI...
GALMMA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN UDDUFUNTHO KIFILE TAMAARETAS DAASSI...
 
SAWLA KATAMAN BOTIRE KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...
SAWLA KATAMAN BOTIRE  KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...SAWLA KATAMAN BOTIRE  KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...
SAWLA KATAMAN BOTIRE KUMETHA NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 8THO KIFILE T...
 
BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...
BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE   KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE   KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...
BULQQI 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETAS GOOFATHO DOONAN ...
 
BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...
BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...
BOTIRE KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN GOOFATHO DOONA TIMIRTTEN CIIMM...
 
SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...
SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...
SAWLA KATAMA DHOQANNE GIIGISO TIMIRTTE KEETHAN 10THO KIFILE TAMAARETA BOLLA B...
 
BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...
BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...
BULQQI NAM77ANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHA TAMAARETA WURSSETHA SOME DAABULISIYAN...
 
SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...
SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...
SAWLA KATAMAN KUSTTI PAYDO ISSO KUMETHA ISSANTHO DETHA TIMIRTTE KEETHAN HOSPP...
 
GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...
GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...
GAAMMO GOOFA ZOONEN ZAALA WORADAN GALMMA NAM77ANTHO DETHANNE GIIGISO TIMIRTTE...
 
Last of tom
Last of tomLast of tom
Last of tom
 
DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...
DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...
DEMBBA GOOFA WORADAN KARZZA,BORDDANINNE DOMBBE QABALETAN HAASA7ETTIYA TOSSENN...
 
GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...
GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...
GOOFA ZOONEN DEMBBA GOOFA WORADAN MISHKKARE 2THO DETHA TIMIRTTE KEETHAN 10THO...
 
Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...
Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...
Dhoqqa dethan(Arbba Mincce Asttamaareta Loohiso Koollojjeninne Arbba Mincce Y...
 
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
GOOFA DERE ASA MEEZETIDA WOGANNE AMMANO MALLATA (MIILIKETA)GO77AA SHAAKKI XOM...
 

Recently uploaded

Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...EduSkills OECD
 
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13Steve Thomason
 
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdfHoldier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdfagholdier
 
BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...
BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...
BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...Sapna Thakur
 
Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3
Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3
Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3JemimahLaneBuaron
 
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104misteraugie
 
Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111
Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111
Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111Sapana Sha
 
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformA Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformChameera Dedduwage
 
Interactive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communicationInteractive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communicationnomboosow
 
Activity 01 - Artificial Culture (1).pdf
Activity 01 - Artificial Culture (1).pdfActivity 01 - Artificial Culture (1).pdf
Activity 01 - Artificial Culture (1).pdfciinovamais
 
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdfKey note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdfAdmir Softic
 
Student login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinStudent login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinRaunakKeshri1
 
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...christianmathematics
 
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Krashi Coaching
 
microwave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introductionmicrowave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introductionMaksud Ahmed
 
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global ImpactBeyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global ImpactPECB
 
fourth grading exam for kindergarten in writing
fourth grading exam for kindergarten in writingfourth grading exam for kindergarten in writing
fourth grading exam for kindergarten in writingTeacherCyreneCayanan
 
Introduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The BasicsIntroduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The BasicsTechSoup
 
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptxSOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptxiammrhaywood
 

Recently uploaded (20)

Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
 
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
 
Mattingly "AI & Prompt Design: The Basics of Prompt Design"
Mattingly "AI & Prompt Design: The Basics of Prompt Design"Mattingly "AI & Prompt Design: The Basics of Prompt Design"
Mattingly "AI & Prompt Design: The Basics of Prompt Design"
 
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdfHoldier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
 
BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...
BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...
BAG TECHNIQUE Bag technique-a tool making use of public health bag through wh...
 
Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3
Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3
Q4-W6-Restating Informational Text Grade 3
 
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
 
Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111
Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111
Call Girls in Dwarka Mor Delhi Contact Us 9654467111
 
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformA Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
 
Interactive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communicationInteractive Powerpoint_How to Master effective communication
Interactive Powerpoint_How to Master effective communication
 
Activity 01 - Artificial Culture (1).pdf
Activity 01 - Artificial Culture (1).pdfActivity 01 - Artificial Culture (1).pdf
Activity 01 - Artificial Culture (1).pdf
 
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdfKey note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
 
Student login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinStudent login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpin
 
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
 
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
 
microwave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introductionmicrowave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introduction
 
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global ImpactBeyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
 
fourth grading exam for kindergarten in writing
fourth grading exam for kindergarten in writingfourth grading exam for kindergarten in writing
fourth grading exam for kindergarten in writing
 
Introduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The BasicsIntroduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The Basics
 
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptxSOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
 

MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE?

  • 1. ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE SAWLA KAMPAASEN TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASAA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE? GIIGISIDAY BASHURA MELKAAMU ZORAADDEY MARQOOSA IYAASU (MA) GUSTAMA, 2014 M .L. SAWLA,TOPHPHIYA
  • 2. II MALO KOOZA WORADA ISSIPETETHA ASA GIDDON DE7IYA MALOTHO DOONAY GOOFATHO GUTATHOYEE PANA DANDDA7IDA DOONEE? PILGGETHA IRIPORTEYGOOFATHO DOONA TIMIRTTE KIFILE, ARBBA MINCCE YUUNBBURUSTTE, SAWLA KAMPAASE GOOFATHO DOONAN KOYRO DIGIRE KUNTHETHO XUUFEIRPORTE GUSTTAMA, 2014 M .L. SAWLA, TOPHPHIYA
  • 3. III PILGETHA OOSUWATILLAYO WARQATE Goofa zoonen Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoye pana dandda7ida doonee? Giya kaaran Goofatho doonanne bila xuufe timirtte kifilen Goofatho doonanne bila xuufe timirtten koyro digres kunthetho gididi oosettida Bashura Malkaamu onare paydo RSSH/1062/11 pilgethay ta immiya zore suure ekkishe polidaba gidiya gisho ha pilgethay woga kaallidi shiiqidabanne imettida giigiso qofati suure polettidayssa akeekidi nu suntha xaafoninne pirmma woson tillayida Zoraaddiya Suntha Pirma Gaagla ------------------------------ ---------------------------- ----------------------- Yiggi Xeelancha Suntha Pirma Gaagla ------------------------------ ---------------------------- -----------------------
  • 4. IV Keso Kaara Shaye PILGETHA OOSUWATILLAYO WARQATE .......................................................................... III Zarata Keso…………………………………………………………………………………..VII Galata ..................................................................................................................................... VIII Qofiso........................................................................................................................................ IX Maataawatetha............................................................................................................................ X Ooratha Qaala Birshshetha (Operational Definition)................................................................ XI Xuntha Kuushsha Qofa ............................................................................................................XII SHEMPPO ISSO ............................................................................................................................ 1 GELO (INTRODUCTION)............................................................................................................ 1 1. PilggethaMetuwaEsuwa (Background of the Research)............................................................. 2 1.2. Metuwa Qonccisuwa (Statement of the Problem) ................................................................... 3 1.3. Pilggetha Qoppobaa (Objective of the Research) ............................................................ 5 1.3.1. Kumetha Qoppobaa (GeneralObjective) ....................................................................... 5 1.3.2.Sima Qoppobaata (Specific Objectives)......................................................................... 5 1.4. Pilggetha Oyshata (Research Questions) ......................................................................... 5 1.5. Pilggethas De7iya Go77a ( Significance of the Research ) ........................................... 6 1.6. Pilggethas Dhube Gidanas Dandda7iyabata (Limitation of the Study) ........................... 6 1.7. PilggethasDe7iya Zawaa (Scope of the Research)........................................................... 7 SHEMPPO NAM77A..................................................................................................................... 8 PILGETHARA GAHETTIYA XUUFETA ZAARETHO (REVIEW OF RELATED LITERATURE)............................................................................................................................... 8 2.1 Doona Aybatetha (Meaning of Language)....................................................................... 8 2.2. Doona Oosota (Language Function) .................................................................................... 8
  • 5. V 2.3. Gutatho Aybatetha (Meaning ofDailect).......................................................................... 9 2.4. Gutatho Qommota (Types of Dialect)............................................................................ 10 2.5. GutathoyMedhdhetanasGaaso Gidiyabata (Causes of Dialect) ..................................... 10 2.6. Doona Dummatetha (Language Variation).................................................................... 10 2.7. Doona Dummatethay Immiyaa Go77aa......................................................................... 12 2.8. Doona Dummatetha Qohaa............................................................................................ 13 SHEPPO HEEDZA....................................................................................................................... 15 PILGGETHA HIILLA (RESEARCH METHODOLOGY) ......................................................... 15 3.1. PilggethaMedhuwa (The Research Design)....................................................................... 15 3.2 . Pilggetha Wudayiya Asatanne Pilggetha Bessa Paatethi (Participants and setting of the study) 15 3.3. Bessinddo Dooro Hiillanne Darotetha (Sampling Techniques and Sample Size) ............. 17 3.4. Markkanddo Shiisho Miisheta (Data Collecting Tools) .................................................... 17 3.4.1. Xuufe Oyssho (Questionnaire) .................................................................................... 18 3.4.2. Qaala Oysha (Interview).............................................................................................. 18 3.4.3.Wuda Cuga Tobba (Fucus Group Discussion)............................................................. 18 3.5. Markkanddo Paatetha (Data Analaysis)......................................................................... 18 3.6. Pilggancha Oosuwa Maara (Research Procedure) ......................................................... 19 3.7. Pilgetha Ammanthetethinne Suuretethi (Validity Reliablity) ........................................ 19 3.8. Pilgetha Oosuwa Shiiqo Kandota (Ethical Considerations)........................................... 20 SHEMPPO OYDDA..................................................................................................................... 21 MARKKANDDO PAATETHI, BIRSHETHINNE DEMOTA ................................................... 21 (DATA ANALYSIS AND INTERPRETATION) ....................................................................... 21 2. Xuufe Oyshon Shiiqida Markkanddo Paatetha.................................................................. 24 4.2.1. Bessindos Doorettida Asatappe shiiqida xuufe oysha markkanddota paatetha........... 25
  • 6. VI 3. Qaala OyshonShiiqida Markkanddo Paatethi.................................................................... 28 4. Wuda Cuga Tobbape Shiiqida Markkando Paatetha ......................................................... 37 4.2. Pilggetha Demota................................................................................................................... 47 SHEMPPO ICHASHA ................................................................................................................. 48 KUUSHSHANNE PILGGETHA OGE BESOTA ....................................................................... 48 (CONCLUSION AND RECOMMENDATION)......................................................................... 48 5.1. Kuushsha (Conclusion) ...................................................................................................... 48 5.2. Pilggetha Oge Besota (Recommendation) ......................................................................... 50 GUJA QONCISO A: XUUFE OYSHATA (QUESTIONNAIRE ....................................... 51 GUJA QONCISO B: QAALA OYSHATA (INTERVIEW) ................................................ 53 GUJA QONCISO C: WUDA CUGA TOBBA (FUCUS GROUP DISCUSSION) ............. 55 GUJA QONCISO D: DUMMA DUMMA POOTOTANNE XAAFETTIDA MIISHETA . 57 Markka Maxaafa (References) .............................................................................................. 63
  • 7. VII Zarata keso Zara1. ZaaranchataBuzo Markkanddo (Backgrounds of respondents). ................................ 22 Zara 2. Xuufe Oyshata Markkanddo Paatetha (30)................................................................ 24 Zara 3. Qaala Oyshatas Markkanddo Immida Asata Qonccisiya Koode .............................. 28 Zara 4. Sunbeqo Qoncison De7iya Doona Dummatetha ..................................................... 33 Doona Dummatetha............................................................................................................... 33 Zara5.Bolla Kifileta xeessan, Medosata suntha xeessan, Kooshe Dethan, Qaala Dethan, ... 36 Tura Dethaninne Qawosa Wogan De7iya Doona Dummatetha Qoncisiya Zara. ................. 36 Zara 6. Kooshe Dethan De7iya Doona Dummatetha ............................................................ 38 Zara 7. Qaala Dethan De7iya Doona Dummatetha .............................................................. 39 Zara 8. Mattumatetha Qonccissiya Doona Dummatetha....................................................... 40 Zara 9. Meega Qofa Medhon De7iya Doona Dummatetha................................................... 40 Zara 10. Gallasa Paydo Hanotan De7iya Doona Dummatethi .............................................. 41 Zara 11.Paydota Qooda Hanotan De7iya Doona Dummatetha............................................. 41 Zara 12. Na7ara Aawa Suntha Xeessa Hanotan De7iya Doona Dummatetha ...................... 42 Zara 13.Tossen De7iya Doona Dummatetha......................................................................... 42 Zara 14.Malotho Doonay Haasayettiya Malo Kooza Worada Issipetetha Zawata................ 45 Zara 15.MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaletanne Aadhdhi-Aadhdhi Haasayiya ...... 46 Qabaltanne Asata Qooda ....................................................................................................... 46
  • 8. VIII Galata Ubbaape aadhdhidi doomethape hachi gaso tana maaddidi ha pilggetha muruuata be7anaw gathida Xoossas gita Galati gido.Hessape simmishin ha pilggetha oosoy pilggetha ooso maara kaallidi sinthe baanaadanne hayssas gakkanaada zore imoninne oge malon doomethape wurssetha gaso maaddida zoraadde astamaare Marqoosa Iyaasu wozanappe galatays. Hayssape kaallada ta timirtte wodiyan beede yeede ashshamidi ekoninne moyzon koshshiyabaa imon ta miiyepe shaakettibenna tana yela asata wozanappe galatays. Haray qassi ha oosuwa waayey baynna oothana mela komppitere imon gita maade oothida ta kifile laggiya Lamma Phixiroosa keeha galatays. Gujan zoretethaninne qofa lameretethan taara maadettida ta kifile lagge tamaare Bulggo Yohaanisa, Yohanisa Anduwalame, Simona Ashagire, Araga Tadalachonne Fankkasho Worqqiye keehada galatays. Wurssethan,ta timirtte bessan de7ishin tana oyshoninne nabbaba: minna gishe silkke shoci minthethon oychida ta ooso laggeta gidin timirtte keetha kapponneMalo Kooza worada T/xaafo keetha osanchata ubbata wozanappe galatays.
  • 9. IX Qofiso Ha pilggetha oosoy Goofatho doonan Arbba Mincce yubberesttepe hayssape garssan sunthaan qonccida anjjettiya tamaariyan oosttidaba gidishin kaalliyiya pilgganchatas markka maxaafe gididi maadeyssape aadhdhidi Malotho doona haasayiya deretetha ubbaas maaddanaw dandda7iya gisho lo77o bessan wothanaw besseyssa akeekisays. Gujankka ha oosoy ha pilggancha daabura muruuta gidiya gisho pilgganchaa eenotethi baynnashin kumethi duuqoy dandda7ettenna. Pilggancha Suntha:Bashura Melkaamu Pirmma: …………………………………… Gaagla: ………………………………………
  • 10. X Maataawatetha Ha pilggethay Goofa zoone Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoye pana dandda7ida doonee?giya kaaran oosetidaba gidishin ha oosoy Obaakka gidonnashin ta buzo daabura muruuta gidyssa qonccisayis. Pilggancha Sunthay: Bashura Melkaamu Pirmma ………………………… Gaagla……………………………
  • 11. XI Ooratha Qaala Birshshetha (Operational Definition) Ha pilggetha irportte xuufeta giddon issi issi ooraxxi ekkiya geema gidida qaalati hara nabbabanchas qoncce gidana mela hayssape garssan kaallidi birshshethi immettis. Malo Kooza …………………………………..….Gade sunthi. Issipetetha ………………………………………. Heera. Gutatho ……………………………………..……Heeratho/qabaletho. Giddo ……………………………………….…. Gaathi P.M………………………………………………...Paydo Maara M.L.…………………………………………………Marotetha laytha K.M…………………………………………………Kilo Metire h.h.m……………………………………………...Heyssa heyssa mala A……………………………………………………..Adde M…………………………………………………….Macca T/X/K………………………………………………Timirtte Xaafo Keetha Sunbeqo……………………………………………..Suntha qoncciya qaalata Shongga……………………………………………..Kooshe
  • 12. XII Xuntha Kuushsha Qofa Ha pilggetha oosoy Goofa zoone Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaara bolla pilggethayoosettis. Pilgganchay ha kaara bolla wuda wothidi oothanaw dandda7ida gaasoti daro gidikkonne ayfaamati Malotho doonan issi issi kooshe dethan, qaala dethan, tura dethan, meega qofa medho wogan, qawosa woganinne haasaya birshshethan de7iya haasaya hanotay Goofatho doonappe dummattethi besseyissa eronna asay heyssi Malo Goofatho guussaninne doona dummatethan xeessettiya qaalataa Malo heeran gutatho malla gidi go7etethi doomidayssappe denddidayssan ha doonatas de7iya hanotay aybeekko xomoosana giya guussan ha kaaraa doordi pilggethi doommis. Pilgganchay pilggetha oosuwa zawa gathanawnne pilggetha qoppoba polonaw qoncciso medhuwan walaka pilggetha hiilla go7etana.Gaasoykka, ha pilggetha hiillan shiiqiya markkanddo qaalan, zaraninne payddon paattya qaada medhidayssappe adhidi bertte qoppobas baaso gidiya gisho pilgganchay ha hiilla go7ettis.Ha Pilggethas Sima Qoppobaati:Malo Kooza Worada issipetetha asaa Malotho doonaa yuussa taarikiya xomooso,Malotho doonassinne Goofatho doonas de7iya haasaya dummatetha woy gutatho geedari xeelo,Malo KoozaWorada issipetetha asa giddonde7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha pilggixeelo,Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malothodoona koyro aaye doona udidi haasayiya heeratanne zawata shaaki xomoosonne Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay medhettida gaasota pilgganasa. Kaallidi pilggetha oosuwan gelidaappe guye kaara bolla dumma dumma markkanddota shiishanaw dumma dumma markkanddo shiisho miisheta go7ettis.Pilganchay ha pilggetha xuufe oyshan,qaala oyshanne wuda cuga tobba-qoppobata polanaw qonccisso pilgetha medhon walaka pilggetha dooris. Qassikka, qaada imoonna bessinddo dooro ogen issi issi qabaletape gizzidi ekon nam77u (2) addetanne issi (1) macca kumethan heezhu bessinddota ekkis. Tammu qabaletappe doorettida bessinddoti 20 mu addetanne 10 u maccata, kumethan 30 mu bessinddotan ha xinaatey polettis. Gordda xuuf oysha,dooya xuufe oysha,qaala oyshanne wuda cuga tobba markkanddo shiisho miishetan markandota qaada immona bessinddo dooro ,gizzidi eko hiiillataninne ogetan doorettida30mubessindotappe shiishis.xuufe oyshan,qaala oyshaninne
  • 13. XIII wuda cuga tobbappe shiiqida markandota qaalan,zaraninne paydon paatettis.Ha markandoti besseysa mela - Malotho doonay kooshe detha, qaala dethan, qawosa woganinne haasaya birshethan de7iya doona dummatethay Goofatho doonara dumma dumma doona saynse maaratan guussaykka, qaala medhon, kooshen, qawosan, sunthataninne h.h.melatan geedari xeellishin dhoqqa/ gutatho saynse maarara aynne gakettonnayssanne tillatida (Perfect) doona dummatethi gideyssinne Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay saynssen woykko pilggethan pilggettibenayssappe denddidayssan assay dumma dumma haasaya dethatan de7iya dummatetha shaakkonnan Goofatho gutathon gidi gam77isidayssi pilggethan demoti beetidoosona.Gidida gishaw Malotho doona haasayanchati haasayishe nu doonay hara doonatara gina giddenna gidi pantta doonan suurera qofa aathanaw qofi de7ishin ha doonay hara doonatara gina giddena gidi xeeliya xeeluwa bolla wuda wothidi ogeta polanaw koshsheysa bessees. Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? Giya oyshas dumma dumma asatappe shiiqida markkanddoy qoncciseyssa mala Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay dalgga gideyssa dumma dumma qofata ekkidi akeekan pa pilggetha oosaa kuuyis. .
  • 14. 1
  • 15. 1 SHEMPPO ISSO GELO (INTRODUCTION) Ha pilggethan doona ubbaas baaso qoppobay asaa giddon wolira gaketethi medho. Heyssape dendidi onna gida doonay issi gina xeeletteseppe attin hara dummatiya go7i baawa. Malotho doonaykka hara dumma dumma doonatara laggenne gina. Heyssa gisho pa de7iya laythappe bidi hachi gaso dere asaykka pantta doonan pirdishe, haasayishenne oothishe gam7is.Ha Pilggetha irporteyichashu dumma dumma shemppota oykkidabaa gidishin, Shemppo isson paatettidabaati, meto eso, meto qoncciso, kumetha qoppobaa, sima qoppobaa, pilggetha oyshata, pilggetha go77a, pilggetha zawanne ooratha qaala birshetha gidis. Shemppo nam77an qassi, gahetethi de7iya xuufeta zaaretho, xeelo aybatetha, doona aybatetha, Goofatho doona timirtte doomethanne Goofatho doona akkayta xeelo giya qofata shiishi oykkis Shemppo heedzi qassi, pilggetha ooso hila, pilggetha ooso hanota bessinddo dooro hanotanne dooretetha, bessinddo eko zawa, markkanddo pulttota, markkanddo shiisho miisheta, markkanddo ooso siraata, markkanddo paatetha hiilla, pilggetha ammanetethinne suuretetha, pilggethas koshshiya bajate halchonne pilggetha ooso wode halcho giya qofatashiishi oykkis.Shemppo oydda Markkanddo Paatethi, Birshethinne Demota shiishi oykkis.Shemppo ichasha kuushshanne oge beso giya qofata pa gaathan qommi oykkis.
  • 16. 2 1. PilggethaMetuwaEsuwa (Background of the Research) Alame bolla asa na7i wolira gahetethi medhanaw dooni kooshen gahettiya miisshe getettidi xeesettees.Asa na7i pa kaha garsan de7iyaba qonccisanaas odettees.Asa na7a dooni daro geemanne qosa gideyssape aadhdhidi hara medosati sissiya kooshetape polo dummatiya miishe. Dooni asa nayta sintha duussan wodepe woden bettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a taarike dicha gaason polttida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi aathana mela maaddiya dumma miishe.Beker (1992), issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan de7anadan maadees.Gujjidika dooni deretethe duussas immiya go77ay coo kawshabaada xeelettiyaba gidenna .Richard (1994), asa nayti panta doona xeeliya xeeloy keehippe dummatees. Dooni asa nayti qofa laamerettanaw maaddiya miishe.Asa na7a taarike sintha buussa giddon asay oothida lo77obata, wogata, taariketanne buqurata issi yeletappe kaalliya yeletas laatisanaw dandda7iya gita miishe.Atkins (1996), dooni ubbay issi gina gidoppe attin asa nayti xeeliya xeeluwan guuxxisanawunne gitayanaw dandda7ees .Dooni issi yeletas koyro doona gidida dooni pana dandda7ida doona gidanaw dandda7ees. Matakka (2010) ,gishe oona gida asikka pa koyro doonaa billida aayyi doonaa qawosan ooratha qaala suuren go7ettidi haasayees . Heyssikka tamaaridi gidonnashin heeraan he doonaa go7ettiya asaara haasa7ishina gis. Tirogiman (2009), Biromfiti (2010) nneDiben (2009). Ha eranchata qofa xeelishin doona bolla he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he doonaydiccanawune dalgganaw dandda7ees.Goofa zoonen Malo KoozaWorada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay pa de7ida laythappe doomidi hachi gaso de7iya doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan de7ana mela pilggetha ooso keehi koshees. Biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya mela doonaykka, zumatan, shaafatan, dereppederen ,bessappe bessa dumatetha bessees.Fujimoti (2002) ,Malotho doonay Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwa giididi he heera doonay Malotho geetettidi erettees yaagis. Mahidere (2003) Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othis.He pilggethaykka dumma dumma qaalatanne koosheta pa gaathan shiishi oykkis.
  • 17. 3 1.2. Metuwa Qonccisuwa (Statement of the Problem) Ha pilggethay Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee giya kaara bolla pilggethi oosettees.Dooni asa nayta sintha duussan wodepe Woden beettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a taarike dicha gaason polttida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi aathana woykko pinthana mela maaddiya gita miishe gidis. Doonaba daro eranchati panta qofa yaggi wothosona: Beker (1992), gishe issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan de7anadan maadees. Gujjidika dooni deretethe duussas immiya go77ay coo kawshabaada xeeettiyaba gidenna dumma qofa wothosona. Dababi(1996 :547 ) qonccisida mela, doona guussay asati qofa qonccisiyanne issoy issuwara gahettiya gita miishe gees . Dooni birshshethi de7iya koosheta shiiqo .ha shiiqida koosheti birshethademmiya heera hanotan koosheti malatan eqqishin doonati xaafon woy pidaley de7eyssa guussi. Antila (1972:12), doona eranchchati doona aybatetha qonccisiya mela doonay issi dere asati issoy harara maadetana melanne issoy issuwara gahettana mela co-gidi beetidaba gididi medhi bolla kifiletan medhetidaba . Giddope attin doonati dumma dumma gaasotan gutappe gutan kooshen, qaalataninne qawosan dummatiya hanotay qoncce.Heyssikka ha baggatara gutatho geetettidi erettes. Gutatho guussay haasaya hanota gididi issi doona koosheba, qaala guutha hanota, haasaya meegan , gujaninne nabbabon dummatiya hanota Phile(1993 :622 ) qonccisida mela, gutatho doonay qawosan , nabbabon kooshen , qaala dethaninne h.h. melatan dummatiya hanota gidishin biita medheta hanotan (biitta utetha gaason) medhetida issi doona haasaya dummatethi . Heyssara gahettiya qofa Ababa (1999:53), gutathoy biita medhetetha gaason issi doona haasayiya asata giddon kooshe dethaninne daro wode qaala dethan beettiya hanota gidishin aadhi-aadhi haasaya meega qofa medho dethan medhetanaw dandd7ees guussi.Dimbaronne harit( 1987 :256 ) qonccisida mela , gutathoy woy qabalethoy issi doona higgenne siirata kaallees .
  • 18. 4 Asa na7a doonay gahettethasinne asabatethas kumethan gidiyaba gidikkonne asa naytta doonay issi mela gaanaw wayisees.Asa naytti doona go7etethan issi cugappe hara cuganinne issi haasayanchappe hara haasayanchas haasayishin dummatethay attonaba. Ha dummatethay qaala nabbabon , qaala dooron , kooshe hanotan , birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan xeelishin issi doonay hara doonappe shaakettees. Giddope attin de7iya birshshetha kifiletape, guussayikka kooshen, qaalan, haasaya meeganinne birshshetha laamey de7ikko doona laamey haasaya oge bessees. Malo Kooza Worada issipetetha asa giddo de7iya Malotho doonay daro laythappe doomidi hachi gaso haasayetishenne dere asatas koyro/ aayi doona gididi ooso bolla pee7ishe gam7ida doona. Giddope attin, ha doona bolla oosetida pilggetha xeeliya wode: Fujimoto (2002) Malotho doonay Oomotho doona hassayiya kifilen de7iya issipetethappe issuwa gidi wothis. Azeb (2018), Malothoy Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees yaaga pa qofa qonccisasu.Mahidere (2003), Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othis.Ha dummatethay medhetana mela gaasoy ayba gidanee geyssanne ha qofa yuushon oosetida pilggethi baynayssa gidiyaba gidikkonne Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya daro asay Malotho doona daro xeetu laythatappe doomidi haasayishe gam77ida doona gideyssa heera gade cimati qonccisosona. Heyssa gishaw he doona dummatetha shaakidi bessanaas qaalata, turatanne meega qofata shaakidi xeeloy koshshiyaba.Lund (2003), Biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya mela doonaykka, zumatan ,shaafatan,dereppe deren ,bessappe bessa dumatetha bessees.Asa na7a doonay gahettethasinne asabatethas kumethan gidiyaba gidikkonne asa naytta doonay issi mela gaanaw wayisees.
  • 19. 5 1.3. Pilggetha Qoppobaa (Objective of the Research) 1.3.1. Kumetha Qoppobaa (GeneralObjective) Ha pilggethas kumetha qoppobay:  Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malothodoonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? 1.3.2. Sima Qoppobaata (Specific Objectives) Ha Pilggethas Sima Qoppobaati:  Malo Kooza Worada issipetetha asaa Malotho doonaa yuussa taarikiya xomooso.  Malotho doonassinne Goofatho doonas de7iya haasaya dummatetha woy gutatho geedari xeelo.  Malo KoozaWorada issipetetha asa giddonde7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha pilggixeelo.  Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doona koyro aaye doona udidi haasayiya heeratanne zawata shaaki xomooso.  Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay medhettida gaasota pilgganasa. 1.4. Pilggetha Oyshata (Research Questions) Ha pilggethay suuren polettishe kaalliya oyshata zaarees.  Malo Kooza Worada issipetetha asatanne Malotho doona yuussa taarikey aawopee?  Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya haasayaa dummatethay woy gutathoy aybee?  Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha giddon Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatethayay azii?  Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon Malotho koyro/aaye doona udidi haasayiya heeratinne zawati aawuawu gasoo?
  • 20. 6  Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhida gaasoti aybee? 1.5. Pilggethas De7iya Go77a ( Significance of the Research ) Pilgganchay pa wodiya wolqqanne miishiya wurssid oothishin issi go7iyabay de7anaw koshshees.Pilggethi issi meto billanaw, ooratha qofa pultisanaw, ooratha porograame yigganaw gidanaas dandda7ees.Ha pilggethay kaalli de7iya go77ata immis.  Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon Malotho doona haasayiya asaay pantta doonas besse immaanas ogeta dooyis.  Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doona haasayiya asay pantta doona laa7atethan (yedatethan) dichidi he doonay koyro doona gidida tamaaretas timirtte miisheta moode gidida ogiyan giigisanaw baaso gidees.  Kaallidi ha kaaran oothiyapilgganchata malliyaba gididi maadee immis.  Sinthappes yeletiya yeletas markkanddo gididi koyiyaabas xoo7e gidis.  Worada ayso kifileti worada giddon de7iya gutatho dummatethanne doona dummatetha shaakidi erana melannebessiya doona halchota kessidi daro doonaawatetha minthanas doonata ginatetha maata ooso bolla peeshanas keehidi go7is. 1.6. Pilggethas Dhube Gidanas Dandda7iyabata (Limitation of the Study) Pilgganchay ha pilggetha kaaran dalgga pilggethi oothanaas qaaxxishin bana gakkanaas dandda7ees gidi qoppiya dhubeti kaaleyssata: Heyssatikka  Kaara yuushon koyro othetida markkandoy dhayo.  He issipetetha asay haasayiya bessa gakki markkanddo shiishanaw wode xuunthatethi.  Toga miisheta dhayo meto.  Xaafo miisheta pacatethinne.  Ha pilggetha oosuwa poltika xeeluwara gasethon markkando imanaw sidhis.
  • 21. 7 1.7. PilggethasDe7iya Zawaa (Scope of the Research) Hashahuwan pilgganchay pa pilggethaan awssa ekkidi awssa aggiyakko, awssa bochidi awssata bochonaakko geeshshidi, zawa kochidinne hannipe aadhdhikke gidi kuuyees.Issi doona dumma dumma ogen pilggetha oothanaw dandda7etees.Giddoppe attin, issuwa issuwa pilggananaw bessa zawa, wode zawaynne qofa zaway de7anaw koshees.Ha pilggethay oosetana heera zawaay Malo Kooza Woradankanche polettidaba gidishin kaara zaway Malothodoona haasayanchata bolla kanche gidees.
  • 22. 8 SHEMPPO NAM77A PILGETHARA GAHETTIYA XUUFETA ZAARETHO (REVIEW OF RELATED LITERATURE) Ha pilggetha giddon denddiya bertte qofati qoncce gidana mela issi issi qofata akeekanaas; Doona aybatetha, dooa oosota, doona dummatetha, gutatho aybatetha, gutatho qommotanne gutatho medhdhetanas gaaso gidiyabata dumma dumma ogetan paatas. 2.1 Doona Aybatetha (Meaning of Language) Doona aybatetha xeelishin, dumma dumma xaafanchati dumma dumma qofata wothosona.Beker (1992), gishe Issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas pinthanaas, dhayonnaninne hayqonan de7anadan maadees.Gujjidika dooni deretetha duussas immiya go77ay coo kawshabaada xeelettiyaba gidenna dumma qofa wothosona. Debebe (1996:547 ) qonccisida mela , doona guussay asati qofa qonccisiyanne issoy issuwara gahettiya gita miishe gees . Dooni birshshethi de7iya koosheta shiiqo.ha shiiqida koosheti birshetha demmiya heera hanotan koosheti malatan eqqishin doonati xaafon woy pidaley de7eyssa guussi. Antila (1972:12), doona eranchchati doona aybatetha qonccisiya mela doonay issi dere asati issoy harara maadetana melanne issoy issuwara gahettana mela co-gidi beetidaba gididi medhi bolla kifiletan medhetidaba.Heyssa gishin doonay dere asa duussan poleetiyaba gido giidi asati medhidaba gidenashin, suntha mela kanddo gahetethay de7ennashin malata mela qonccisiya gididi kumetha qofa maaraninne siiratan uttidi asatas aathees. 2.2. Doona Oosota (Language Function) Doonas nam77u bertte gidida oosoti de7osona.Baye (2000: xi), kaalliya qofa wothidi qonccisees. Oona gida doonasikka nam77u oosoti de7osona.Koyroy, qofa aaso gidishin , nam77anthoy qassi oonatetha qonccisees. Koyro detha asa medheta bolla kifiletan medhetiyssanne nam77anthoy asati oothiya ooso gaanas dandda7etees. Heyssa nuni xeellishi oona gida asikka issi qofa haasayishin , I aathiya kiitay nam77a guuss. Koyroyssi suure wuda
  • 23. 9 bolla immiya qofa gidishin, nam77anthoy ha qofa aathiya wode hara ogera si7idaba bolla oonatetha bolla xeelon yigi wotho.Heyssa gisho haasaya doonay haasaya xalaala gidonashin oonatethakka qonccisiyaba. Carins (1996) ,Lund (2003) ,Penceninne (2008) , doonanne hayzo meto giya maxaafe bolla qonccisishe << Doona xeeloy aahonne qofa ooso , Deretetha ooso , Kanddo tamaarsso >> geetettees. 2.3. Gutatho Aybatetha (Meaning ofDailect) Gutatho guussay haasaya hanota. Issi doona koosheba qaala guutha hanota haasaya meegan , gujaninne babbabon dummatiya hanota Phile( 1993 :622 ) qonccisida mela, gutathoy doona qawosa , nabbabon kooshen , qaala dethan , h.h. mela dummatiya hanota gidishin biitta medheta hanotan (biitta utetha gaason) medhetida issi doona haasaya dummatetha . Heyssara gahettiya qofa Abebe (1999:53), wothishe gutathoy biitta medhetetha gaason issi doona haasayiya asata giddon kooshe dethaninne daro wode qaala dethan beettiya gidishin aadhi-aadhi haasaya meega qofa medho dethan medhetanaw dandd7ees guussi.Dimbaronne harit (1987:256) qonccisida mela, gutathoy woy qabalethoy issi doona higgenne siirata kaallees . Giddope attin, de7iya birshshetha kifiletape guussayikka kooshen qaalan haasaya meeganinne birshshetha laamey de7ikko doona laamey haasaya oge bessees.Gutathon tal7ettida qaalati, kooshetinne walaka qaalati qonccana.Mallas: Malo heeraninne Goofa heeran de7iya kooshen, qaalan, qawosaninne meega qofa medhon de7iya gutatho hanota xeeliya wode: Goofa HeeranMalo Heeran  Kooshe dethan: Hay (ssi)………………… Hay(gi) (Q)a …………………….(M)a Bi(kii) …………………...Bam(bbo) Ye(ho)………………….….Ye(fo)  Qaalan dethan: Suga ……………………….. urqqa Saxxa ……………………..…Dhaqa Qommis ……………………..Idimmis  Meega qofa medhon: Hayssi onee?....................Haygi onee? Ababa kani saxxis ………..….Ababa kani dhaqis. Tadasi pa na7iw qommis ………Tadasi pa na7iw idimmis.
  • 24. 10 2.4. Gutatho Qommota (Types of Dialect) Garmlynne Patzol (1996:8) qonccisida mela, gutathoy nam77an shaaketees heyssatikka Koyroyissi beni wode gutatho geetetti shaaketishin. Nam77anthoy qassi ha7i wodeyssa /bertte pulto gutathogeetettidi shaaketees.Beni wode gutathoy geetetteyssi issi doona bolla dumma dumma haasaya qommoti de7iya katamape karera (gaxare) heera issi doona haasayanchati dumma haasaya qommota go7etiya hara heeran de7iya issi doona go7etiya haasayanchan keehi beetonayssata.Beni wode gutathoti eretida doonatappe dummatidinne ha7i doona haasayeyissati eranas wayisees.Ha7i wode gutathoy gutatho geetettiyssi qassi katama heeran de7iya yelagati issoy issuwara timirtte dummatethan asati panta giddon haasayiya haasaya dummatetha. 2.5. GutathoyMedhdhetanasGaaso Gidiyabata (Causes of Dialect) Biitta medheta utethay issi doona giddon dumma dumma haasayati medhetana mela oothees.Biitta medheta (utetha) dummatetha gaason gutathoy issi doona haasayiya asata giddon medhetana mela gaaso gidees. Akmaajianinne harati (1995:75) qonccisida mela, biitta medheta dummatethay issi qommo haasayiya doonata gutatho dummatethay medhetanas gaaso gidanas dandda7ees. Daro haasayanchati qofa wothiya mela biitta utetha medheta dummatetha issi qommo haasayetidi de7iya asati ha utetha dummatethatan entta giddon issi qommo haasayiya gutatho haasayan laametanas gaaso gidees. Brook (1984:26) gida mela ,issippetha dummatethay doona bolla gutathoy medhetanas oothees. Issipetetha dummatethi issi heera giddon de7iya asati guussayikka attuma asati , nayti, maccati , cimati , h.h.m. issi doona go77etishin heerappe heeran issi qommo doona bolla dummatethay daanaw dandda7ees. Heyssa gaason issi qommo doonan gutathoy medhetanaw dandda7ees.Gutathoy medhetanaw dandda7iya gaasoti mallas: zumata gaason, shaafata gaasoninne dereppe dere hahotetha gaasotan medhetosoona. 2.6. Doona Dummatetha (Language Variation) Biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya meladoonaykka, zumatan, shaafatan, dereppederen, bessappe bessa dumatetha bessees.Asa na7a doonay gahettethasinne asabatethas kumethan gidiyaba gidikkonne asa naytta doonay issi mela gaanaw wayisees.Doona
  • 25. 11 dummatethas issipetetha gaasoti oyddan shaahettidi xeelettees.Heyssatikka; oonanti haasayiyakkonne oonantti oonantas haasayiyakko, awan woykko awssa issipetetha gelotanwoligahetethan, ayba yuushon haasayetiyakkonne aybis haasayiyakko doona dummatethaqonccisees.Asa naytti doona go7etethan issi cugappe hara cuganinne issi haasayanchappe hara haasayanchas haasayishin dummatethay attonaba. Ha dummatethay qaala nabbabon, qaala dooron, kooshe hanotan, birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan xeelishin issi doonay hara doonappe shaaketees. Mallas: Malo heeraninne Goofa heeran de7iya kooshen, qaalan, gallasa paydon, qawosaninne meega qofa medhon de7iya doona dummatetha hanota xeeliya wode: Goofa heeranPilggethay oosettiya qabaletan/heeran(Malo heeran) Kooshe dethan U (ra)………………………………A (tha) (Q) a ……………………………….. (M)a Bi (kii) ……………………………..Yhangga (mo) Mi (kii)………………………….…..Ma (mo) Ye (kis) ………………………….…Ye (kezi) Qaalan dethan Utta……………………….……… Bettoba Yaagano …………………….….…Sargge/bassi Sinthe ……………………………..Tiina Guye ……………………………….Zule Giya ……………………………….Gabe Guutha ………………………….…Xiqqa Gallasa paydo hanotan: Laale ………………………..…Saynno Kume…………………….……Maqisaynno Naade ……………………….....Sorintha
  • 26. 12 Bu7e ………………….…..…..Oro Arba ………………..……….…Arba Qeera ……………………..…....Qeera Wogga ……………………..…..Wogga Meega qofa medhon: o Uray Karen uttis. (Goofatho) o Athay bale betteza. (Malotho) o Ababi zine giyappe macca miizi shamis. (Goofatho) o Ababa ziqin gabepi inddi hari wonggez.(Malotho) o Tadasi pa na7iw qommis.(Goofatho) o Tadasa pa nato idinggez.(Malotho) 2.7. Doona Dummatethay Immiyaa Go77aa  Nam77unne nam77uppe bolla doonatan dicciyaa nayti bantta de7uwana he doonatan teqeybaynna he doonaa deretethaara haasayanaw danddayees.  Doonatan xuura gahetethi medhdhanaw dandda7isees.  Nam7unne bolla doonata haasaya dandda7oy asay si7ida markkandduwaa koyida melaharatas aathanawnne haratappe koshshida mela ekkanaw dandda7isees.  Dumma dumma gaasotan ha doonaa deretethay de7iyaa sohaa biikko, waayettonnashin pakoyidabaa polanaw dandda7issees.  Nam77unne bolla doonatan diccida nayti he doonata wogaa, guussaykka issi dooni issideretethaa oonatethaa bessiyaa gisho wogata shaakki eroninne polo oosota oothanaadanmaaddees.
  • 27. 13 2.8. Doona Dummatetha Qohaa  Daro doona haasayiyaa asay bantta heeran aayi doona gididi haasayettiyaa doonay suure dicconnaadaninne doona walakatethan wodhdhanaadan gujjidikka gurzzonna mela ooththees.Nam77unne bolla doona haasayoy timirtte keethatan pa doonaa suure haasayonnaadan oothanaw dandda7ees. Hessan qassi he tamaariyas banan ammanetetha dhyon yegganaw dandda7isees.
  • 28. 14
  • 29. 15 SHEPPO HEEDZA PILGGETHA HIILLA (RESEARCH METHODOLOGY) Ha shemppoy kumethan xaaxi waaxi oykkiday pilggetha xaana7o hiilla bessinddo dooro hiillanne bessinddo darotetha , pilggetha qonccisiya asa darotethaa , ekketiya bessinddo darotetha , bessinddo eko ogeta, markkanddo shiisho ogeta , pilggetha maara , pilggetha ammanetethinne suuretethi ,markkanddo qoncciso ogetanne ooso siraata shiishi oykkis. 3.1. PilggethaMedhuwa (The Research Design) Pilgganchay pilggetha oosuwa zawa gathanawnne pilggetha qoppoba polonaw qoncciso medhuwan walaka pilggetha hiilla go7etana.Gaasoykka, ha pilggetha hiillan shiiqiya markkanddo qaalan, zaraninne payddon paattya qaada medhidayssappe adhidi bertte qoppobas baaso gidiya gisho pilgganchay ha hiilla go7ettis. 3.2. Pilggetha Wudayiya Asatanne Pilggetha Bessa Paatethi (Participants and setting of the study) Ha pilggathey wudayiya asati Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya asata bolla xalaala.Pilggettiya bessay qassi Malo Kooza Worada issipetha asa giddon de7iya Malotho doona haasayiya asata bollana.Pilggettiya bessay Tophphiyan dugeha killile bertte katamappe 666 km gidishin Goofa zoone bertte katama Sawulappe Malo Kooza Worada gaaso 97 km haahotethan de7ishin xana77ettiya heeray Malo Kooza Worada bertte katamappe 5shukm – 55shu km haahotetha gakkanas de7iya heeratana.Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaara bolla oosettis. Malo Kooza woradi Goofa zone giddon de7iya laapun woradataninne oyddu katama aysotappe issuwa gidada Pudeha baggara Dawro zonera, Dugeha baggara Basketo dumma woradara, Doloha baggara Gezze Goofa woradaranne Wuloha baggara Kontta dumma worada, Decha worada (Kafa zone) nne Salaamago worada (Dugeha Oomo zonera ) zawatees. Malo Kooza woradan dalggara haasayettiya doonati Goofatho,Malotho, Basketothonne Amaratho doonata gidishin dumma dumma zare zanggaranne susa kochati Goofa, Malo, Basketo Amara susa cugati
  • 30. 16 benippe doomidi wolura siqeetishenne bonchettishe gam77idoosona. Malo Koozi ikoonomees go7eetiyabati marcco ma7iidine,shucha kasale/xiifa ma7iidine, ixaane mithinne dumma dumma katha qommoti Sallixe, Ruuze, Maasho, Nugge, Bambbare, Zenjjale, Okaashe, Tukke, Bangga, Gistte, Qom7ollo, Atare ,Sunbburo, Ochollone, Talbba, Qambara/ajja, Badalla, Mooma, Gashe,Muuze, Uuthinne h.h.melati doliya dalgga inbesttimentte biitti beettees.Malo Kooza woradas biitta uttetha galbba dalggatethay 1681.8 kare K.M gidishin Zones 20.41% kunthees.Biita uttethay Pudeha Wuloha baggara Oomo shaafa gidishin Doloha baggara Yirggino Shaafara direttidi beettees. Malo Kooza worada pilggethay oosettiya heerata qoncciya kartta/2014/ M.L./2021
  • 31. 17 Malo Kooza woradas biitta uttetha galbba dalggatethay 1681.8 kare K.M gidishin Zones 20.41% kunthees.Biita uttethay Pudeha Wuloha baggara Oomo shaafa gidishin Doloha baggara Yirggino shaafara direttidi beettees. Malo Kooza woradi kumethan Gezze /irxxa carkko haaro hanotay xeetu kusheppe 50% dollo/giddigido carkko hanotay xeetu kusheppe 16% gadha carkko haaro hanotay xeetu kusheppe 34% gidishin ho7otetha keenay 22 digiri sentti giredee, ira keenay 1180 miilii liittire. Kumethan qanthan xeelishin Malo Kooza woreda hanota qonccisoy qanthara hayssada misatees. 3.3. Bessinddo Dooro Hiillanne Darotetha (Sampling Techniques and Sample Size) Pilgganchay qaada imoonna bessinddo dooro ogetappe gizzidi bessinddo eko oge go7etethan dooridi ciirenne woga shaakidi eriya bayra woy cima asata go7etidi irporttiya polis. Gaasoykka poletey Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya doonay pana dandda7ida dooneyee Goofatho gutatho giya kaara bolla gideyssape denddidayssan gade cima woykko wozantto asata oychidi markkanddo demmanaw pilgganchay ha oge go7ettis.Kumethan doorettidaqabaleti he doona haasayiya tammu qabaleta gidishin heyssatikka; Walccashashsha, Xiilabolla, Elidaba, Gaytha,Walaytha, Shuchakeetha, Mayzzalo, Tobba, Toggallonne Kooza qabalti kumethan Malotho doona haasayeysata gidoosona.Heyssa gisho qaada imoonna bessinddo dooro ogen issi issiqabaletape gizzidi ekonnam77u(2) addetanne issi (1) macca kumethan heezhu bessinddota ekkis. Tammu qabaletappe doorettida bessinddoti 20 mu addetanne 10umaccata, kumethan 30 mubessinddotan ha xinaaty polettis. 3.4. Markkanddo Shiisho Miisheta (Data Collecting Tools) Pilgganchay markkanddo shiishos koyro pulttonne nam77antho pultto go7etethan tillatethinne suuretethi de7ana mela ha miisheta dooris; Ha kaarara bees geetetti dooretida miishata.
  • 32. 18 3.4.1. Xuufe Oyssho (Questionnaire) Ha markkanddo shiisho miishey pilggetha oysho isso bolla uttidayssas Malo Kooza Worada issippetetha asa giddon de7iya Malotho doona yuussa taarikey aawuppee? Geyssas zaaro demmisanaw dandda7iya gisho ha markkanddo shiisho miishe go7ettis.Xuufe oyshoy doorettida 30bessinddotas2u dooyanne 2u gordda xuufe oyshati shiiqidaaba gidees. 3.4.2. Qaala Oysha (Interview) Ha markkanddo shiisho ogey Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya asati Malotho doonan pantta qofaa qonccisishe aymela wudayidi dosiyakkonne ammotiyakko eranas gidishin; paydon oydda (4), heoyshuwakka tammuqabaletappe dooretidi de7iyanne he issipetetha asaa haasaya doona loythidi eriya wozanto woykko dondza asata oychis. He qaala oyshan katidi pa pilggetha oysha issope ichashu gaso de7iya ichashu oyshata zaaris.Ha qaala oyshuwa markkanddoti kumethan oykettana melanne xuufen oykkiya markkandduwa kalanaw kooshe duuqo miishe oyshettiya asa eenotethan go7ettis.Mallas: duuqo miisheti Mobyilen duuqo, Teppen duuqo, Kaameran denthoninne xaafidi ekkis. 3.4.3. Wuda Cuga Tobba (Fucus Group Discussion) Pilgganchay wuda deretetha tobbas hanniya issoy issoy usuppun yari de7iya oyddu cugata medhidi tobba kaarakka sima qoppobatanne pilggetha oyshata bolla qofa pulttisanaada udidi giigissis.Wolff (1959), Tirogiman (2009), Biromfiti (2010) nneDiben (2009). Ha eranchata qofa xeelishin doona bolla he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he doonay diccanawunne dalgganaw dandda7ees yaagoosona. 3.5. Markkanddo Paatetha (Data Analaysis) Pilgganchay ha pilgetha nam77u ogetan paattis.Koyro shiiqida markkanddota qaalaninne zaran paattis.Heyssatikka qaala oyshon, wuda cuga tobban beettidanne dooya xaafo oyshon beettida markkanddota qoncce hanotan qaalan paatettidi polis.Hara baggara, gorda xuufe oyshoppe beettida markkanddota zaran paydoninnekushen paattidi qonccissis.Heyssa gisho ha pilggetha markkanddoy daro baggay qaalan qonccettis.
  • 33. 19 3.6. Pilggancha Oosuwa Maara (Research Procedure) Ha pilggetha oosoy qoppida mela gakkanaada pilgganchay paape naagettiyaba ubba polis. Koyrottidi kaara dooro wode immetida dooro wode go7ettidi hara pilggetha oosota xomooson, maxaafeta qiccethaninne kaara oorathetethan tillayetethan koyro yuusho kaara shiisho.Kaara bolla immetanaw koshshiya giigisota ekoninne ay ogera oothikko lo7anne?Geyssa gizzishin pilggetha kaara Malo KoozaWorada issipetatha asa giddon de7iya Malothodoonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? Giya kaara yuushon gidida gisho dalggan pana dandda7ida doonaninne gutatho doona giddo de7iya dummatethanne issipetetha shaaki eranaw xaafettida maxaafeta qiccethan qantha xuufeta kase aadhida pilggetha oosoti dhayiyabaa gidikokka qofata shiishidi oosuwa polis. Hayssape kaallidi markkanddo shiisho wode markkando pulttotara qaala oyshos shiiqiya asatar lo77o shoorotethan woy assay sidhena ogen markkanddwa suuketishe immana melanne imatha udidi xeelonna mela, gujjidikka markkanddo duuqo miisheta go7etishe entta baassoyidi oothidi polis.Shiiqida markkanddwakka paatetha maaran naggadi oykkidayssanne paatetha ooswa oothidi polis. 3.7. Pilgetha Ammanthetethinne Suuretethi (Validity Reliablity) Pilggetha ha pilgetha suuretethay naagettana mela oosettiya oosota ubba WodenWoden zoradiyaara gahetethan kexerethiya qofata ekoninne giigison oothishenne sinthaskka pa oossuwa suuretetha bolla qofa ekkon oosuwa gaxa gathis.Haray qassi pilggethaa zaawa gathanaw oothiya ooson pilgganchay markanddo shiishos go7etiya miisheta suuretha, meto qonccisiya markanddo immanayssa ammanetethan go7ettis.Guja dooretida markanddota shiisho miisheti pilggetha kaaras keehidi kosheyssa sidhey bayna ogen ammanetehan go7eettis.
  • 34. 20 3.8. Pilgetha Oosuwa Shiiqo Kandota (Ethical Considerations) Kanddo qofa (Ethical consideration) gishin asay wolira waani gaheteti medhdhaneekkonne qofa laameretethi medhdhanaw dandda7iyakko kaalethiya woganne hiila gis Kovacs (1985). Ha pilgganchayka pa pilggethaa oothanaw koshshiya woganne siraata kaallidi oothi polis. Hessa gishin pa tamaariya timirtte kifiliyappe koshshiya maado dabdaabbe ekkidi pa pilggethaas markkanddo demmanaw koyida deretetha giddo gelidi piqaade demon pa pilggethaas markkanddo ekkanaw koyida gishaadetappe koshshiya markkanddo demmis.
  • 35. 21 SHEMPPO OYDDA MARKKANDDO PAATETHI, BIRSHETHINNE DEMOTA (DATA ANALYSIS AND INTERPRETATION) Ha pilggetha shemppo kaaray Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaaran dumma dumma markkanddo shiisho ogen shiiqida markkanddota paatetha shiishi oykkis.Markkanddoti shiiqida ogeti: xuufe oyshan, qaala oyshaninne wuda cuga tobba. 1. Zaaranchata Buzo Markkanddo (Personal Data of the Respondents)
  • 36. 22 Zara1. ZaaranchataBuzo Markkanddo (Backgrounds of respondents). P.M Giddobata Zaaro Bessinddo Darotethaa Qooda 100% 1 Mattumatetha (Sex of respondent) Adde 20 66.6% Macca 10 33.3% Gujeta 30 100% 2 Laytha (Ages of respondents) 25ppe garssa 0 0% 26-40 gaso 4 13.3% 41-50 gaso 6 20 % 51-130 gaso 20 66.6 % Gujeta 30 100% 3 Kifile Detha (Educational qualification) 1tho -4tho 6 20 % 5tho -8tho 2 6.6 % 9tho -12tho 3 10 % TTI 2 6.6 % Dippoloma 10 33.3 % Digire 7 23.3 % Gujeta 30 100% 4 Yeleta Dere (Birth Place) Malo 19 63.3 % Goofa 4 13.3% Basketto 3 10% Hara bessa 4 13.3% Gujeta 30 100 % Qommon zara 1 giddobata 1 bolla shiiqida markkanddoy besseyssa mala bessinddotethan ekkettida deretethappe xeetu kusheppe 20 (66.6%) asati adde gidishin,xeetu kusheppe 10
  • 37. 23 (33.3%) macca gididayssa pilgganchay shaakkis.Hayssikka ekettida bessinddo eko hanotan maccata qooday addeta qoodara gina gidennayssa pilgganchay qonccisis. Qommon zara 2 giddobata 2 bolla qonccida markkandduwa xeelliya wode xeetu kusheppe 0% kushe asati 25ppe garssa laytha giddon de7iya asata gidishin, xeetu kusheppe13% asati26-40 gaso laytha giddon de7iya asata qassikka xeetu kusheppe 20% asati 41-50 gaso laytha giddon de7iya asata gidishin wursethan xeetu kusheppe 66.6% asati 51-130 gaso de7iyayssa pilgganchay shaakkis.Daro bagga asata laythay 51-130 laytha giddon de7iyayssa pilgganchay akeekkis. Qommon zara 3 giddobata 3 bolla qonccida markkandduwa xeelliya wode 1tho ppe 4tho kifile tamaaridayssati xeetu kusheppe 20 %5tho ppe 8tho kifile tamaaridayssati xeetu kusheppe 6.6 % 9tho ppe 12tho kifile tamaaridayssati xeetu kusheppe 10 % TTItamaaridayssati xeetu kusheppe 6.6 %Dippolomatamaaridayssati xeetu kusheppe 33.3% Digire tamaaridayssati xeetu kusheppe 23.3% gidishin Gujetay xeetu kusheppe 100% ekkis.Hayssa markkanddo eko hanota xeelliya wode ekkida markkanddoy keehippe ciire/ wozanama asatapenne loythi tamaarida asatape ekkidayssa markkanddoy bessisi. Qommon zara 4 giddobata 4 bolla shiiqida markkanddoy besseyssa mala asay yelettida bessa qoncciya wode Malon yelettidayeletati xeetukusheppe 63.3 % ,Goofan yelettida yeletati xeetu kusheppe13.3 % ,Baskeeton yelettida yeletati xeetu kusheppe 10% ,Hara bessna yelettida yeletati xeetu kusheppe 13.3% gidish Gujetay xeetu kusheppe 100 % gideyssa markkanddoy qonccisis.
  • 38. 24 2. Xuufe Oyshon Shiiqida Markkanddo Paatetha Zara 2. Xuufe Oyshata Markkanddo Paatetha (30) P/M Oyshata Zaaro doorota Zaaranchata Darotetha Qooda % 1 Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiyaMalotho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7ii? Ee 22 73.3% Akkay 8 26.6% Gujeta 30 100% 2 Nes woy hinttes gutatho bollanne doona dummatetha bolla eratethi de7ii? Ee 19 63.3% Akkay 11 36.6% Gujeta 30 100% Qommo zara 2 oysha 1 bolla shiiqidaMalo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiyaMalotho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7ii? Giya oyshas ee gidayssati xeetu kusheppe 22(73.3%) gidishin, akkay gidayssati8 (26.6%) gidis.Ha markkanddoy bessiya mala Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiyaMalotho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7eyssa pilgganchay shaakis. Qommo zara 2 oysha 2 bolla shiiqidaoyshaNes woy hinttes gutatho bollanne doona dummatetha bolla eratethi de7ii? Giya oyshas ee, gidayssati xeetu kusheppe 63.3%kushe gidishin, akkay gidayssati 36.6% kushe gidis. Ha markkanddoy bessiya hanota xeelishin doona gutatho bollanne doona dummatetha bolla de7iya hanota shaaki eriya eratethay de7eyssa pilgganchay demis.
  • 39. 25 4.2.1. Bessindos Doorettida Asatappe shiiqida xuufe oysha markkanddota paatetha Oysha 3.Malotho Doona Giddoninne Goofatho Giddon De7iya Doona Haasaya Hanotay Gutathon Moodetaneyee Doona Dummatethan Moodettanee?  Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas  zaaranchati zaarishe: Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha eranchati gidayssa mela, Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya haasaya hanotay kooshe dethan, qaala dethaninne meega qofa medho wogatan de7iya hanotay keehippe dummatees.Heyssa gidiya gisho ha haasaya hanotata gutathon moodanas gutatho saynsse wogappe daro aaho gididi doona dummatethakko mallesi gidi pantta zaaruwa immidoosona. Ha zaaruwappe pilgganchay akeekidabay doona dummatetha qonccissida qonccisuwappenne gutathoppe haakkeyssanne doona dummatethaa besseyssa shaakis.  Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon de7iya haasaya hanotay gutathon moodanasinne haasaya walakan moodanas wayssiya hantay de7es.Gaasoykka ha pilggethay oosettiya heeran woykko tammu qabaleta giddon haasayetishe de7iya Malotho doonay Goofatho gutathora geedarishin salonne sa7a mela haakkees.Heyssa gisho ha malotho doonay doona dummatethan moodetanaw bessees gishe pantta oyshas zaaro immidoosona.  Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe:
  • 40. 26 Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon de7iya doona haasaya hanotay Goofatho gutathon moodetaneyee doona dummatethan moodetanee?Giya oyshas zaarishe Malotho doonay koyro he issipetethara woykko deretethara medhettida doonappe attin koyro Goofa heeran de7ishe haakkida asaa doona giddenna, haray qassi Goofa heera gididi gaxatti ekkiya hanotay de7eenna gidiya gisho ha doonay doona woga saynssera/siraatara xeellishin gutathope haahotethay keehi erettiyaba gidishin saynssen pilggettibenna gishe pantta zaaruwa wothidoosona.  Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha eranchati gidayssa mela,Malotho doonan Goofatho gutatho go77ettikkokka he go7eettiya hanotay doona dummatethappe attin gutathon loythi qonccena. Ha Malotho doona kanche haasayiya tammu qabaletan dumma dumma qaalati, koosheti, qawosatinne meegati Goofatho doonan haasayettona qaalati de7ooson .Heyssatikka mallas; yhayqo, yhayno, damma, mantta,Shugula,Gemate, tinna, zule, bacce,xuunenne h.h.melati Goofatho doonan xeesseetokkona.Heyssa gidiya gisho heyssa mela qaalati darota nu xeellida mela gutathon beettokkonna. Heyssa gidiya gisho ha hanotan doona gutathuwanne dummatetha geeddarishin doona dummatethan moodetana mela gidi zaaridoosona.  Qommo xuufe oysha 3 bolla shiiqida oyshas  Attida Zaaranchatikkazaarishe: Qommon zaaridda zaaranchata zaaruwara misattiya zaaro immishe Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon de7iya doona haasaya hanotay gutathoppenne doona walakappe dhoqqa
  • 41. 27 dummatethi bessiya hanotay de7iya gisho ha doonay doona dummatethan moodetana gishe pantta zaaruwa immidoosona. Oysha 4 Malo Kooza Worada Issipetetha Asa Giddon De7iya Malotho Doonasinne Goofatho Doonas Dummatetha Medhida Gaasoti Aybee?  Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhida gaasoti aybee?Giya oysha zaarise Malotho doonay Malo heeran heerara meezetidi bini mayzappe ma7akko, aawappe na7akko wodhdhida doona gididi he heeran yelettidi diccida doona gideyssi gaaso gidishin, Goofathoy qassi Goofa heeraninne dumma dumma woradatan haasayetishe gam7idayssi gaaso.Haray qassi Goofatho doonay he Malotho mittena mela biita uttethay kehippe haaho gideyssan doonay dummatethi medhdhana mela gaaso gidis gosoon.Ha zaaruwappe pilgganchay akeekidabay nam77u gadetas dumma dumma aaye dooni duussa eris.  Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas bertte dummatetha medhiya gaasotas Zaaranchati zaarishe: Malo pa gade aysso kawora dumma, dumma dumma wogatara dummanne gallasa payddon dummateyssi bertte gaasotappe issuwa gidi qonccisoosona,haray qassi gade kawotikka pantta aysso wogan woy siraatatan dumma dumma hanotatan ayssiya gisho doona dummatetha medhanaas gita gaaso giddosona.  Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhida gaasoy; biittauttetha, dumma dumma gade aysso kawota dummatetha gidin nam77u gadetas de7iya kawo dummatethay gaaso gidanaw dandda7ees gosoona.
  • 42. 28  Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhdhana mela oothida gaasoy Malo kooza woradan Malotho doona haasayiya 10 qabaletas Malotho doonay koyro aayi doona gidiya gisho doona dummatetha bessis.  Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas  Zaaranchati zaarishe: Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhdhana mela oothida gaasoy medhanaas gaaso gidishin Goofa asas Goofatho doonay koyro aaye doona gideyssappe ha nam77u gadetas dummatethi medhetanada oosettida gaasoy hayssadan qonccees gosoona.  Qommo xuufe oysha 4bolla shiiqida oyshas zaaranchati zaarishe: Malo kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhdhida gaasota kumethan xeellishin dumma dumma hanotati de7oosona.Hessatikka; biitta uttetha, gade aysso kawota dummatethanne nam77u gadetas dumma dumma aayi dooni duussay doona dummatetha medhetanaw gaaso gidis gosoona. 3. Qaala OyshonShiiqida Markkanddo Paatethi Ha markkanddo shiisho miishey zaaranchatara som77ora gahetethan qaala oyshon polettis. Zaaranchata shaakanaw issos issos koode payddo imon gishin 01, 02, 03nne 04 gidi pilgganchay shaakki sunthis. Zara 3. Qaala Oyshatas Markkanddo Immida Asata Qonccisiya Koode Asata Qooda/ markkanddo immiya asata paydo maara Koode paydota 1 01 2 02 3 03 4 04
  • 43. 29 Oysha1. Malo Kooza Woreda Issipetetha Asa Giddon De7iya Malotho Doona Haasayiya Asa Yuussay Awappe?  Qommo qaala oysha 1 bolla shiiqida oyshas  Zaranchati Zaarishe: Malo Kooza Worada issipetetha asatanne Malotho doona yuussa taarikey aawopee?giya oyshaas zaaro immishe usuppun yari de7iya oyddu cuga tobbape beettida zaaroy ha qofan dumma dumma qofa banttappe pulttisidi Malo Kooza asay koyroppe gaden de7iya asapee attin hara beessappe yida asa giddenna giya qofa immidoosona. Malo Koozaa worada asa yuusabba odishin 18tho shaaho laythappe doomiddi asay pa kawo maaran haarettishe de7eyssa Malo derey taarikke erin koyroppe de7eyssanne biitta araddetetha koshshas asay Aamarappe, Jimmappe, Dawuroppene, Konttappe, GoofappenneKonssoppe bidi dere asara wolaketti de7eyssagade donzza/cima/ciireasay gidin tarikkey qonccisees. Ha hanotan 4tho shaaho laythan kawo ezana laythan oordotodokise ammanoy Malo gelishin asay he ammanuwa bonchi ekkidayssi taariken Malo dere asay koyroppe malon de7eyssa qonccisidi gujjan 7tho shaaho laythan Isilaama ammanoy ammano gade gelishin Malo Tobba qabalen Giraaynne Maamadi yidi tokkida shuchay Malo dere koyroppe lappuntho shaaho laythappe simmidi de7eyssa qonccisidi Malo koozan de7iya doonara gaasethi xeelishin Malon koyro shucha olanne toora oli de7eyssa qonccisidi he woden Banka qabalen Kontappe yida Wolaythatho hassayiya asaynne Konttatho haasayiya asay Malon Malotho doona haasayiya heeran yidi duussa dommidosoona gishe panta qofa immidoosona. Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7ya Malotho doona haasayiya asa yuussay awuppee?giya oysha zaarishe Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonaynne he doona haasayiya asati he gaden yelettidi diccida issipetethanne doonaykka enttara medhettidi de7iya doonappe attin hara bessappe yida doonanne gutatho mela doona giddenna gishe pantta zaaruwa immidoosona.
  • 44. 30  Qommo qaala oysha 1 bolla shiiqida oyshas  Zaranchati Zaarishe: Koyro Malo Kooza woradan de7iya tammu (10) qabaletan haasayettiya doonayinne assay he gaden dolida shuchappe attin hara dummadumma bessatappe yida asaa doona giddenna. Gujjan he issipetethay Malotho doona koyro aaye doona udidi haasayashin gade ayso kawo zaretappe issoy kawo Koysho geetettiya kawoy Dawro Konttappe denddidi baazora kanthidi paara nam77u machchota ekkidi Malo Kooza woreda Elidaabba qabalen Badira giya gutan yidi duussa doomis; he kawoy duussa doomidappe guuye heera asanne he Malotho doona haasayiya deretetha shiishidi ,ha deriya ta yishin oonikka taana oge malliya asi baynaashin, yada gakkasi ha gade sunthay Mallo(እላማ) geetetto hintte doonaykka Malotho geetetto gidi sunthis, pawkka Malotha doona meezettidi Malotho doona haasiyiya deretetha ayso doomis gishe pantta zaaro immidoosona.  Qommo qaala oyshas 1 bolla shiiqida oyshas  Attida Zaaranchatikka zaarishe: Qommon zaaranchati zaaridayssara misattiya qofa immishe Malotho doona haasayiya assay koyroppe he deren de7iya dolida shucha mela gam7ida asa, hara hara bessatappe bete gaason, zal7e gaasoninne Ola gaason yida asa gidokkonna yaagishe zaaro immoosona.Ha hanotan pilgganchay Malotho doonay Goofatho gutatho gidenayssanne doona dummatetha qoncciseyssa pilggethan demis. Oysha2. Malotho Doonay Goofatho Gutathoyee Pana Dandda7ida Doonee?  Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas  zaaranchatiZaarishe: Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha eranchati gidayssa mela,
  • 45. 31 Malotho doonay tammu qabaletagiddon de7iya issipetethan haasayettiya haasaya hanota gaathi gelidi xeellishin Goofatho gutathoppe keehidi haakkees.Gaasoykka,gutatho wogan xeeliya wode gutathoy issi doona koosheba qaala guutha hanota haasaya meegan, gujaninne nabbabon dummatiya hanota.Hayssi qassi bessiyadummatethay qaala nabbabon, qaala dooron, kooshe hanotan, birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan xeelishin Malotho doonay Goofatho doonappe shaakettees. Mallas: Malo heeraninne Goofa heeran de7iya kooshen, qaalan, gallasa paydon, paydota qoodan, qawosaninne meega qofa medhon de7iya doona dummatetha hanota xeeliya wode ha doonay Goofatho gutatho giddenna pana dandda7ida doona gishe zaaridoosona.Hayssa hanotan pilgganchay Malotho doonay Goofathoppe dummateyssanne gutatho giddenayssa ha pilggethan demis.  Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas  zaaranchaZaarishe: Azeb (2018), Fujimoti (2002)nne Mahidere (2003), ha pilgganchati dumma dumma kaaratan gishin, Malotho Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya asas koyro/aaye doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees, Malotho doonay Oomothoo doona hassayiya kifilen de7iya issipetetha asatappe issuwanne Malotho qaala doona saynsse bolla pilggetha othidi ha doona Malotho doona gidi qonccisidoosona. Ha eranchati gidayssa mela, Malotho Doonay Goofatho gutatho giddenna.Gaasoykka gutathoy doona qawosa, nabbabon kooshen, qaala dethaninne, h.h. melan dummatiya hanota gidishin biitta medhetahanotan (biitta utetha gaason) medhettida issi doona haasaya dummatetha gidishi Malotho doonay biitta bolla de7iya miisheti ubbay dummatiya mela doonaykka, zumatan, shaafatan, dereppe deren, bessappe bessa dumatetha bessid pana dandda7ida doona qonccissees gidi zaaroosona.  Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas  Zaranchati Zaarishe:
  • 46. 32 Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?giya oyshas zaaro immishe gutatho guussay issibas woykko issi kooshees/shonggas koyro denddo kooshey woy wurssetha koosheey gutha hanotan dummati bessiya wode gutatho geetettes.Hayssi qassi kooshe dethappe doomidi haasaya meega gaso bida hanotara gathi xeellishin Malotho doonay Goofatho gutatho giddenna pana dandda7ida doona gidi odoosona.Ha hanotan pilgganchay Malotho doonay Goofathoppe dummateyssa ha pilggethan shaakis.  Qommo qaala oyshas 2 bolla shiiqida oyshas  Zaranchati Zaarishe: Ha oyshas zaaro immishe << Malotho doonay Goofatho gutatho gidi doona dooyanaw keehippe deexxees>> . Gaasoykka Malotho doona giddoninne Goofatho doona giddon garxxettida woykko tal7ettida qaali de7ikko de7anappe attin ha nam77u doonata gishin Malotho doona haasayanchata issi cugan wothidi Goofatho doona haasayanchatahara cugan wothidi geddariyakko doona dummatetha keehidi malles gishe Malotho doonay pana dandda7ida doona goosona. Ha hanotan pilgganchay Malotho doonay Goofathoppe dummateyssa ha pilggethan demis. Oysha3.Malotho Doonasinne Goofatho Doonas De7iya Dummatethay Aybee?  Qommo qaala oysha 3 bolla shiiqida oyshas  Zaranchatizaarishe: Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee? Giya oyshas zaaranchati zaaro immishe: Dummatethay qaala nabbabon, qaala dooron, kooshe hanotan, birshshethaninne qaalay immiya birshshetha hanotan xeelishin Malotho doonay Goofatho doonappe shaaketees.Mallas:Malotho doonaninne Goofatho doonan de7iyaKooshen,Malotho doonan (Yha), Goofatho doonan (Ha),Qaalan, Malotho doonan (Oggona), Goofatho doonan(Mara),Gallasa paydon,Malotho doonan (Sorintha), Goofatho doonan(Nade),Paydota qoodan, Malotho doonan (Petto),Goofatho doonan(Isso)Pexo sunthata xeessan, Malotho doonan (Shugula), Goofatho doonan (Kutto),Masara sunthata xeessan, Malotho doonan (Shugulita), Goofatho doonan (Kuttota), Qawosan Malotho
  • 47. 33 doonan (Iza quma meezi),Goofatho doonan(Iya quma masu)Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatetha heyssadan mallatammidoosona. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee?giya oyshas  Qommo qaala oysha 3 bolla shiiqida oyshas  zaaranchati zaarishe: Malotho doonasinne Goofatho doonas bertte gididi woykko phooli beettiya dummatethay haasaya dethan haasaya birshshetha dethataninne dumma dumma koosheti Malotho doonan de7eyssati Goofatho doonan dhayo hanotati dhoqqa dummatethi bessoosona.Mallas: Malotho doonan kooshe (Yha) =Yhaynno giikko Goofatho doonan kooshe (Ha) hachi gidi xeessoosona gidi doona dummatetha malloosona.  Qommo qaala oyshas 3 bolla shiiqida oyshas zaaranchati zaarishe:  Zaranchati019nne020 Zaarishe: Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee? Giya oyshas zaaranchati zaarishe<< Malotho doonay Malo Kooza Woradan 10 qabaletan de7iya issipetethas woykko asas koyro/aaye doona gidishin Goofatho doonay Goofa issipetetha asaas koyro/ aaye doona>> . Hessa gidiya gisho ha nam77u doonataas dummatethay hayssan qoncce gishe pantta oysha zaaridoosona. Zara 4. Sunbeqo Qoncison De7iya Doona Dummatetha P.M Doona Dummatetha Malothon Goofathon 1 Tana (I) Tana (I) 2 I(zo)(She) I(yo)(He) 3 E(za)(He) E(ya)(She) 4 (U)ntti (They) (E)ntti (They) 5 Nuna (we) Nuni (we) Mallas: meega qofan, 1. Nuni quma miizaa. (Malothon) Nuni quma moos. (Goofathon) 2. Iza gabe yhanggeza.( Malothon) Iya giya basu.(Goofathon)
  • 48. 34 Oysha4. Malotho Doonasinne Goofatho Doonas De7iya Issipetethay Aybbe?  Qommo qaala oyshas 4 bolla shiiqida oyshas  Zaranchati Zaarishe: Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay aybbe? giya oyshas zaarishe Malotho doonasinne Goofatho doonaas de7iya issipetethay issi issi haasaya dethatan gishin kooshe dethan, qaala dethan, tura dethaninne meega qofa dethatan garxxettida woy tal7eettidayssati de7oosona. Hessatikka mallas: keetha, haathe, mehe, wodoro, iita, lo77onne h.h.melatan issipetetha bessoosona gishe panta qofa wothidoosona. Hessan pilganchay akeekidabay Malotho doonaasinne Goofatho doonaas de7iya issipetethay awanee geyssa ha zaaranchata qofappede7iya issipetetha hanota shaakis.  Qommo qaala oyshas 4 bolla shiiqida oyshas  zaaranchati zaarishe:Gujjan; Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay, nam77atasikka entta doonan doonan tosseti, pazzeti, ar7etinne h.h.melati asa tamaarsanas, iitabappe simisaanas, zoranaasinne akeekisanaas maaddees gishe pantta zaaruwa immidoosona. Ha qoncisoon pilgganchay akeekidabay Malotho doonanikka tossettiya tosseti, haysettiya hayseti kiita aaatheesinne hara dumma dumma doonatara gidin Goofatho doonara misatteyssanne gina gideyssa akeekis. Hara baggara, Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay aybbe?  Giya oyshas zaarancha  Zaranchati zaaro immishe: Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay, Malotho doonan Meegetida qofa oothishin Goofatho doonan oosettiya maaran oosettees.Mallas: Malotho doonan Abbaba (yohaade) Ziqin Gabeppi haari (kaalodde) wonggezi (peesho). Goofatho doonan qassi Abbabbi yohaade) zine giyappe miiza ((kaalodde) shamis(peesho) giya meega qofas Goofatho doonan,yohaade kaalodnne peesho(Y+K+P)oykkees.Heyssa gidiya gisho Malotho doonaykka heyssadan qonccettees gishe pantta zaaruwa zaaridoosona. Ha paatethaan pilganchay akeekidabay Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7ikkonne mega qofa medhon issipethay beetteyssa eris.
  • 49. 35 Oysha5. Malotho Doonay Qaalan, Qawosan, Kooshen Qoncce Dummatethi Goofatho Doonappe Bessii?  Qommo qaala oysha 5bolla shiiqida oyshas  Zaranchatizaarishe: Wolff (1959), Tirogiman (2009), Biromfiti (2010) nneDiben (2009). Ha eranchata qofa xeelishin doona bolla he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he doonay diccanawunne dalgganaw dandda7ees yaagoosona.Malotho doonay qaalan, qawosan, kooshen qoncce dummatethi Goofatho doonappe bessii? Giya oyshas zaaranchati zaarishe: ee, bessees, gaasoykka Malotho doonan de7iya koosheti, qaalati, qawosati, turatinne haasaya birshshethati Goofatho doonan beentonnaysati de7oosona. Hessatikka mallas: Xuune, Gazaara, Gemate, Gaandde, Dhiirathi, Shugula, Occa, Mantta, Sule, Gameza, Bulle, Xade, Walaaha, Yhana, haarinne h.h.melatan qoncce dummatethi bessees gidi zaaridoosona. Ha qoncissuwan pilganchay keehidi akeekidabay ha qommon qonccida qaalata ubban dumma dumma qaalati de7iya gisho Malotho doonay Goofatho doonappe dummatethi besseyssa akeekis.
  • 50. 36 Zara5.Bolla Kifileta xeessan, Medosata suntha xeessan, Kooshe Dethan, Qaala Dethan, Tura Dethaninne Qawosa Wogan De7iya Doona Dummatetha Qoncisiya Zara. P/M Haasaya Hanota Doonata Giddon De7iya Dummatetha Malothon Goofathon 1 Bolla Kifileta Xeessan Haaye Haytha Affe Ayfe Bulle Kaatha Xade Damppo Walaaha Ethi Boncce Caa7ee 2 Medosata Suntha Xeesan Hari Miiza Dure Dorssa Gemate Boora Shugula Kutto Oggona Mara 3 Kooshe Dethan Yha= Yhayno =Yhanggeza =Yhayqqeza Zh =Zhilile Ha = Hachi = Bisi = Hayqqisi (C)=Cililo 4 Qaala Dethan Sargge/bassi Yaagano Tiina Sintha Zule Guuye Xiqqa Guutha Damma Gita Mantta Santha Phudhdhe Ciisha Gaddo Wotho Gacho Qanxo 5 Tura Dethan Pilgganchaygabepi Pilgganchaygiyappe Ta machati Ta maccasiya Nu karay Nu sooy Ne Sorintha gallasi gabe Ne Nade gallasi giya 6 Qawosa Wogan Pilgganchay quma meeza Pilgganchay quma misi Iza quma meeza Iya quma masu
  • 51. 37  Qommo qaala oyshas 5bolla shiiqida oyshas  Zaranchati Zaarishe: Bollara de7iya zaran zaaranchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya qaalan, qawosan, kooshen qoncce dummatethi Goofatho doonappe bessiya qaalatanne koosheta dumma dumma shaahoti de7eyssa suuren woykko tawisenna hanotan pantta zaaruwa bessidoosona. Hessan pilgganchay akeekiday dumma dumma entta qoncisetha hanotappe bessiya dummatetha erisi. 4. Wuda Cuga Tobbape Shiiqida Markkando Paatetha Pilgganchay wuda deretetha tobbas hanniya issoy issoy usuppun yari de7iya oyddu cugata medhidi tobba kaarakka sima qoppobatanne pilggetha oyshata bolla qofa pulttisanaada udidi giigissisi.Wolff (1959), Ha eranchay qofa xeelishin doona bolla he doona haasayiya issipetetha asas lo7o qofinne enotethi de7iko he doonaydiccanawunne dalgganaw dandda7ees yaagis.Pilgganchay wuda cugatappe pa markkanddo ekkanaw koyrottidi asata shiishanaw koshiya gishaadetara zooreta qachis.Kaalidi he isatara awun tobbanekko bessenne wode gizzidi markkandduwa shiishis. Oysha1. Malotho Doonasinne Goofatho Doonas De7iya Haasayaa DummatethayKooshe Dethan, Qaalan Detha, MeegaQofa Medhon, GallasaPaydo Hanotan, Paydota Qooda HanotaninneTossenaybee?
  • 52. 38 Zara 6. Kooshe Dethan De7iya Doona Dummatetha P.M Haasaya Detha Doona Duummatetha Malothon Goofathon 1 Kooshe Dethan (Shongga) Haa(ko) Haa(ho) Ga(be) Gi(ya) Affe A(y)fe Ha(ye) Hay(the) Yee(fo) Yee(ho) O(qqa)ne O(na)qe To(kee) To(ho) (Zh)ilile (C)ililo Ot(ta) Ot(to) Zo(qo) Zo(7o) Ha(le) Ha(lo) Eq(qoba) Eq(qa) (Yha)nggamo (Bii)ki (Yha)yno (Ha)chi (Yha)yqqezi (Ha)yqqis (Yha) tte? (Ha) 7ii? Zi(qin) Zi(nee) Bollarazara 6an,de7iya zaaranchachati, Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha kooshe dethan mallishe ha nam77u doonataas de7iya dummatethay guutha hanotan xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba zaaruwa immidoosona.Ha cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entti immida qofara woli gathi xeeliya wode tuma ha nam77u doonata giddon bessiya kooshe dummatethi de7eyssi akeekettis.
  • 53. 39 Zara 7. Qaala Dethan De7iya Doona Dummatetha P.M Haasaya Detha Doona duummatetha Malothon Goofathon 1 Qaalan Detha Gemate Boora Omma Huuphe Bace Gose Bassi/Sarge Yaagano Shugula Kutto Boora Uyethi Xiiqqa Guutha Daamma Gita Zule Guye Gaandde Beexe Tiina Sintha Hari Miiza Afa Bolla Aamma Dhanthi Duree Dorssa Oggona Mara Shire Pithee Helleza Gakkis Ukkezaa Waassis Ukke Mata Dhaqqeza Saxxis Wuxxuxo Uddunxxe Gazara Ibithe Sule Duge Gupe Xam7a Gameza Xoonnis Bollan zara 7an tobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha qaala dethan mallishe ha nam77u doonatas de7iya dummatethay guutha hanotan xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba gorddidooson. Ha cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entti immida qofara woli gathi xeeliya wode tuma doona dummatethi de7eyssa akeekettis.
  • 54. 40 Zara 8. Mattumatetha Qonccissiya Doona Dummatetha P/M Xessa hanota Doona Dummatetha 1 Malothon Goofathon Dhiirathi Adde Maachi Macca Ade Aawa Inddo Aayo Ishe Isha Misho Micho Zara 9. Meega Qofa Medhon De7iya Doona Dummatetha P.M Haasaya Detha Doonatas De7iya Duummatetha Malothon Goofathon 1 MeegaQofa Medhon Shugultta phuuphphule olezi. Kuttiya phphulle yegasu. Abbaba ziqini gabepi inddi hari wonggezi. Abbabi zine giyappe macca miiza shamis. Tadasa pa nato idinggezi. Ababi zine giyappe macca miizi shamis. Athay bale betteza. Uray Karen uttis Goboze ziqin gabepi Xiiqqa gemate wonggez. Goboze zine giyappe guutha boora shamis. Astera Gabe Yhanggiza. Astera Giya bawsu. Gematayxaagezi. Booray xaagis. Bollan zara 9an zaaranchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha meega qofa medhon mallishe ha nam77u doonatas de7iya dummatethay guutha hanotan xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba gorddidooson. Ha cuga tobbappe pilgganchayakeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma doona dummatethi de7eyssa akeekis.
  • 55. 41 Zara 10. Gallasa Paydo Hanotan De7iya Doona Dummatethi P.M Haasaya Dethan Doona Duummatetha Malothon Goofathon 1 GallasaPaydo Hanotan Saynno Laale Maqisaynno Kume Sorintha Naade Oro Bu7e Arba Arba Qeera Qeera Wogga Wogga Bollan zara 10antobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha gallasa paydo hanotan de7iya dummatetha zutti bessishe ha nam77u doonatas de7iya dummatethay guutha hanotan xeellettiyaba giddenna gishe pantta tobba qofa wothidoosona. Ha cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma doona dummatethi de7eyssa mallettees. Zara 11.Paydota Qooda Hanotan De7iya Doona Dummatetha P/M Paydota Qooda Hanotan De7iya Doona Dummatetha Malothon Goofathon 1 Petto(1) Isso(1) 2 Nam77e(2) Nam77a(2) 3 Hayzdee (3) Heezda (3) 4 Oydde (4) Oydda(4) 5 Ichinni(5) Ichasha (5) 6 Usuppuni(6) Usuppunna (6) 7 Laapunni(7) Laappuna (7) 8 Hospuni(8) Hospuna (8) 9 Uddupuni(9) Uddupuna (9) 10 Taphpho (10) Tamma(10) Bollan zara 11an tobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha paydota qooda hanotan de7iya dummatetha caddi bessishe ha nam77u doonatas de7iya
  • 56. 42 dummatethay hayssadan xeelletees gishe pantta tobba qofa immidoosona.Ha cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma doona dummatethi de7eyssa eris. Zara 12. Na7ara Aawa Suntha Xeessa Hanotan De7iya Doona Dummatetha P.M Na7a Suntha Doona Dummatetha Malothon Goofathon 1 Fankkasho Fankkasho abbo Fankkasho aawa 2 Taka Taka abbo Taka aawa 3 Asteero Asteeri abbo Asteeri aawa 4 Yannisa Yannisa abbo Yannisa aawa Zara 13.Tossen De7iya Doona Dummatetha P/M Haasaya hanota Doonata Giddon De7iya Dummatetha Malothon Goofathon 1 Tosse Hanotan Asape aadheeza ankko miiza Asape aadhaa ankkoy mees Kathape aadheeza kafo miiza Kathape aadhaa kafoy mees Boozo machira bone miiza Booza maccasero bonees Ecca affe elle afixxiza Magoy maathi uyin quuroy boothi shi7es Goddi baa hari urqqa haathi uzhiiza Aawi baynna miizi ullathi uyees Na7a oda ki7in Kana meqethi ki7iza Na7i oda ehin kani meqethi ehees. Peetti harti guso zaadalo kunthi dhabisiza Issi miize gusoy motha kumetha dhayssesi. Baye (2000: xi), kaalliya qofa wothidi qonccisees. Oona gida doonasikka nam77u oosoti de7osona. Koyroy, qofa aaso gidishin , nam77anthoy qassi oonatetha qonccisees. Bollan zara 13an tobbanchati Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha tosse hanotande7iya haasaya dummatetha caddi bessida mela ha nam77u doonatas de7iya dummatethay hayssadan xeelletees gishe pantta tobba qofa immidoosona.Ha cuga tobbappe pilgganchay akeekidabay entta zaaruwara gathi xeelishin tuma kooshe dummatetha gidin doona dummatethi de7eyssa shaakis.
  • 57. 43 Oysha2. Malo Kooza Worada Issipetetha Asatanne Malotho Doona Yuussa Taarikey Aawopee? Ha qofaa yuuhon usuppun yarati de7iya oyddu cuga tobbantobbanchati dumma dumma qofa banttappe pulttisidi panta qofa kuuyishe:Malo Kooza Worada issipetetha asaykoyroppe gaden de7iya asapee attin hara beessappe yida asaa giddokkonanneMalotho doona yuussa taarikeykka hessadana giya qofa immidoosona. Tobbanchati gujidi Malo Kooza woreda asa yuusabba odishin 18tho shaaho laythappe doomiddi asay pa kawo maaran haarettishe de7eyssa Malo derey taarikke erin koyroppe de7eyssanne biitta araddetetha koshas asay Aamarappe, Jimmappe, Dawuroppe,Konssoppe,Konttappe nne Goofappe bidi dere asara walaketti de7eyssa Malo dere dondzati/cimati/ciire asaynne taarikkey qonccisees.Ha hanotaan 4tho shaaho laythan kawo<< Izana laythan Oordotodokise>> ammanoy Malo gelishin asay he ammanuwa bonchi ekkidayssi taariken Malo dere asay koyroppe Malon de7eyssa qonccisidi, gujjan, 7tho shaaho laythan Isilaama ammanoy gade gelishin Malo Tobba qabalen Giraynne Maamede yidi tokkida shuchay Malo dere koyroppe lappuntho shaaho laythappe simmidi de7iyssa qonccisidi MaloKoozan de7iya doonara gaasethi xeelishin Malon koyro shucha olanne toora oli de7eyssa qonccisidi he woden Banka qabalen Konttappe yida Wolaythatho doona haasayanchatinne Konttatho haasayiya asayMalotho doona haasayiya heeran yidi duussa dommidoosona gishe panta qofa immidoosona. Hara baggara qassi, he asay issi bolla gididi de7ishen nayti hara biitta bidi simmishin hara hara doona eridi soo yishe koyro Malon de7iya aaye doona Malotho bolla laame ehishe dumma dumma Wolaythatho, Konttathonne Goofatho dooona haassaya oykkidoosona gidi qonccissis. Pilgganchay ha hanotan doona dummatethay medhettidayssanne asa yuusay hara biitappe giddonayssa akeekis. Hara biitappe Malomata wode, gussaykka 1983 Marotetha.Laythappe simmidi yidi asara issi bolla duussi dommida asati Goofa, Kontta, DawuronneJimma asatta gidishin ha asati issi bolla biitta araddatethappe denddidayssan duussa dommidosoona. Gujjidi, biitan de7iya asay koyroppe simmidi biittan dumma dumma ola hanotay phoodetaranne<< Dimme Garo asatara gujidi shamo haaro laythan kushe immoko giya hanotan olettishe dere maata
  • 58. 44 bonchisidi de7iya koyro dere woykko Malo dola shucha gettettidi erettees gidi qofa immidossona>>.He qofaan pilgganchay akeekidabay doona haasayanchatinne doonay medheta shucha gideyssa akeekisi. Dana: Balayne Goofa biheresebi giya maxaafan shaye 47 wothida qofa mala,Tobbanchati ha oyshuwaa dalggisisheMalo derey 4tho shaaho laythappe ha simmin kawo ayson kawo Koysho, kawo Kanssa,kawo Xoona,kawo Maada ,kawo Goobba, kawo Luxxe, kawo Naaqqa,kawo Malonne kawo Pola gakkanaw de7iya aysso maaray de7iyanne he ayso maaran koyroppe bidi wurssetha gaakanaw 1966 marotetha laytha Abeto dhuqqetha laythan biitti asas immetto giya laytha gaakanaw pa kawo maaran de7eyssa taariken gathethidi ciireti zaaro immidosona.Wurssethan Malo derey dereppe dhayonna dere, maata naagonna hanotan (DAGAGO) woykko Dawro Gamo Goofa timirtte giya poolise kawoy ehidi Malo derey doosonnashin wolqqan Wolaythathonne Goofatho doona tamaarana mela oothis gidi qofa immosoona.Ha hanotan 63.3 kushe asay Malo deren de7eyssata gidishin, hara dereppe yidi Malon gam7idayssi 36.7% gideyssa gade cimati qoncisoosona.Hayssan pilgganchay akeekidabay beni binkko wodeppe pana dandda7ida doona gideyssa pilggethan demis. Oysha3. Malotho Doonay Haasayettiya Malo Kooza Worada Issipetetha Zawati Awuppe Awu Gaso Gidii/ Awsatee?
  • 59. 45 Zara 14.Malotho Doonay Haasayettiya Malo Kooza Worada Issipetetha Zawata P.M Oyshata Zawa Gadeta 1 Malotho doonay haasayettiya Malo Kooza worada Issipetetha zawati awuppe awu gasogidii/ awsatee? Walcca Shasha Gezze GoofaWorada Wuzate qabalera Golqqooso Kontta Dumma woradar Elidabba Shaama qabalera Toggallo Taataqabalera,Bokkire, Walaytha Osha Chikalo,Balxxa,Piraashuma, Gaynna, Yirgginno shaafara zawa Mayzzalo Phirccaqabalera,Taata.Toggalo Kooza Daala Qabalera Tobba Bokireqabalera Shucha Keetha Oshachikaloqabalera Gaytha Daalaqabalera Malotho doonay haasayettiya Malo kooza worada Issipetetha zawati awuppe awu gasogidii/ awsatee? giya oyshas bollara de7iya zara 13antobbanchati paattishe:Malo Kooza woradan de7iya qabaltan Malotho doona haasayiya issipetetha asas zawi de7enna gishe qommo zaran pantta zaaruwa qonccisidoosona.Ha qoncison pilgganchay akeekidabay tumakka entti mallida malluwan he worada gaathan zawi baynayssa demis. Oysha4. Malotho Doona Haasayiya Issipetetha Asa Giddon Kumethan Haasayiya Qabalta Qooday/Sunthay, Aadhdhi-Aadhdhi Haasayiya Qabalta Qooday/Sunthaynne Kumethan Asata Qooday Aapunna Gidanee? Tobba
  • 60. 46 Zara 15.MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaletanne Aadhdhi-Aadhdhi Haasayiya Qabaltanne Asata Qooda P.M MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaleta Doonaa Heera Asa Qooda Aadhdhi-aadhdhi Haasayiya Qabaleta Doonaa Heera Asa Qooda Adde Macca Gujeta Adde Macca Gujeta 1 Walccashashsha 1573 1589 3162 Laaha(Melladunkko) 1945 1942 3887 2 Xiilabolla 2560 2597 5157 Phircca (Sharggano) 1177 1256 2433 3 Gaytha 2793 2877 5670 Bokire 2067 2133 4200 4 Elidaba 3053 3157 6210 Daalaloome 3365 3949 7314 5 Walaytha 1421 1433 2854 Tatta 2277 2294 4571 Eshika wushikantte 2213 2122 4335 Gaynna 1624 1626 3250 6 Shuchakeetha 477 481 958 Laaha (Qoorshsho) 2231 2341 4572 7 Mayzzalo 2934 3326 6260 Shaama 2677 2701 5378 8 Tobba 2898 2981 5879 Alliza Goydo 2700 2113 4813 Goolqoso 2322 1788 4110 Balxxa 1941 2001 3942 Pirashuma 2487 2611 5098 9 Toggallo 2533 2411 4943 Oshaa Shikkallo 2304 2222 4526 Laaha kaatama 2455 2215 4670 10 Kooza 2985 3096 6081 Banka 549 603 1152 Shaallashe(Mender 4) 1893 1948 3841 Kumetha Qooday (Gujeta) 23227 23948 47,175 Kumetha Qooday (Gujeta) 36,227 35,865 72,092 Habollan de7iya zaran tobbanchati MalothoDoona Kanche Haasayiya gadeta/Qabaletanne Aadhdhi-aadhdhi Haasayiya Qabaltanne asata qoodata kessi bessishin woykko shaaki bessishin, ha Malotho doona kanche haasayiya asata qooday kumethan Malo Kooza woradan de7iya isspetetha asaa qooda darissiyakko xeetu kusheppe 66.7%ppe bolla giddana gishe qassi aadhdhi-aadhdhi haasayiya issipetetha qooday kumethan Malo Kooza woradan de7iya isspetetha asaa qooda darissiyakko xeetu kusheppe 25% gidanna gidi mallidoosona.Ha entta qonccisuwan pilgganchay akeekidabay tumatethan entti woradappe zones xaafida dabdaabbiyappe markkanddo immidayssan tumatetha ammanettis.
  • 61. 47 4.2. Pilggetha Demota Malo Kooza woredan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7idda doonee? giya kaara bolla wudayiyaba gidishin, dumma dumma markkanddo shiisho miisheta go77etidi demmida demoti kaallidi beettiya xuufiyan shiiqis.  Malo Kooza woradan de7iya issipetethaasa giddon de7iya Malotho doonay saynssen woykko pilggethan pilggettibenayssappe denddidayssan assay dumma dumma haasaya dethatan de7iya dummatetha shaakkonnan Goofatho gutathongidi gam77isidayssi pilggethan qonccis.  Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay kooshe detha, qaala dethan, qawosa woganinne haasaya birshethan de7iya doona dummatethay Goofatho doonara dumma dumma doona saynsse maaratan guussaykka, qaala medhon, kooshen, qawosan, sunthataninne h.h.melatan geedari xeellishin dhoqqa/ gutatho saynsse maarara aynne gakettonnayssanne tillatida (Perfect) doona dummatethi gideyssa pilggethan beettis.  Malotho doona haasayiya haasayanchata doonay hara doonata ubbaraGina gideyssa, pana dandda7ida doona gideyssanne tal7eninne walaka qaalatan gutatho malatiyabati de7ikkoka SGoofatho gutathoppe keehi dummatethi de7eyssi hapilggethaan qonccisi.  Malotho doonaynne asata yuussaaba xeellishin issipetethaynne doonay dolidabanne Beni binkko laythappe mayzappe ma7akko, aawappe na7akko aadhdhishe yida doona gideyssinne he doona haasayanchatikka iyan yeletidi diccida asata gidishin hara dumma dumma doonati, gishin Baskketothoy, Goofathoynne harati matara zuge gelida doona gideyssi pilggethan beettis.  Malo Kooza woradan de7iya Malotho doonas he worada gaathan aynee zawi baynayssi pilggethan beettis.  Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatethay ayban ayban de7iyaakko dalgissidi pilggethay bessis.
  • 62. 48 SHEMPPO ICHASHA KUUSHSHANNE PILGGETHA OGE BESOTA (CONCLUSION AND RECOMMENDATION) 5.1. Kuushsha (Conclusion) Ha pilggetha oosoy Goofa zoone Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? giya kaara bolla pilggethayoosettis. Pilgganchay ha kaara bolla wuda wothidi oothanaw dandda7ida gaasoti daro gidikkonne ayfaamati Malotho doonan issi issi kooshe dethan, qaala dethan, tura dethan, meega qofa medho wogan, qawosa woganinne haasaya birshshethan de7iya haasaya hanotay Goofatho doonappe dummattethi besseyissa eronna asay heyssi Malo Goofatho guussaninne doona dummatethan xeessettiya qaalataa Malo heeran gutatho malla gidi go7etethi doomidayssappe denddidayssan ha doonatas de7iya hanotay aybeekko xomoosana giya guussan ha kaaraa doordi pilggethi doommis. Pilgganchay pilggetha oosuwa zawa gathanawnne pilggetha qoppoba polonaw qoncciso medhuwan walaka pilggetha hiilla go7etana.Gaasoykka, ha pilggetha hiillan shiiqiya markkanddo qaalan, zaraninne payddon paattya qaada medhidayssappe adhidi bertte qoppobas baaso gidiya gisho pilgganchay ha hiilla go7ettis.Ha Pilggethas Sima Qoppobaati:Malo Kooza Worada issipetetha asaa Malotho doonaa yuussa taarikiya xomooso,Malotho doonassinne Goofatho doonas de7iya haasaya dummatetha woy gutatho geedari xeelo,Malo KoozaWorada issipetetha asa giddonde7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatetha pilggixeelo,Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malothodoona koyro aaye doona udidi haasayiya heeratanne zawata shaaki xomoosonne Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay medhettida gaasota pilgganasa. Kaallidi pilggetha oosuwan gelidaappe guye kaara bolla dumma dumma markkanddota shiishanaw dumma dumma markkanddo shiisho miisheta go7ettis.Pilganchay ha pilggetha xuufe oyshan,qaala oyshanne wuda cuga tobba-qoppobata polanaw qonccisso pilgetha medhon walaka
  • 63. 49 pilggetha dooris. Qassikka, qaada imoonna bessinddo dooro ogen issi issi qabaletape gizzidi ekon nam77u (2) addetanne issi (1) macca kumethan heezhu bessinddota ekkis. Tammu qabaletappe doorettida bessinddoti 20 mu addetanne 10 u maccata, kumethan 30 mu bessinddotan ha xinaatey polettis. Gordda xuuf oysha,dooya xuufe oysha,qaala oyshanne wuda cuga tobba markkanddo shiisho miishetan markandota qaada immona bessinddo dooro ,gizzidi eko hiiillataninne ogetan doorettida30mubessindotappe shiishis.xuufe oyshan,qaala oyshaninne wuda cuga tobbappe shiiqida markandota qaalan,zaraninne paydon paatettis.Ha markandoti besseysa mela Malotho doonay kooshe detha, qaala dethan, qawosa woganinne haasaya birshethan de7iya doona dummatethay Goofatho doonara dumma dumma doona saynsse maaratan guussaykka, qaala medhon, kooshen, qawosan, sunthataninne h.h.melatan geedari xeellishin dhoqqa/ gutatho saynsse maarara aynne gakettonnayssanne tillatida (Perfect) doona dummatethi gideyssinne Malo Kooza woradan de7iya issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay saynssen woykko pilggethan pilggettibenayssappe denddidayssan assay dumma dumma haasaya dethatan de7iya dummatetha shaakkonnan Goofatho gutathon gidi gam77isidayssi pilggethan demoti beetidoosona.Gidida gishaw Malotho doona haasayanchati haasayishe nu doonay hara doonatara gina giddenna gidi pantta doonan suurera qofa aathanaw qofi de7ishin ha doonay hara doonatara gina giddena gidi xeeliya xeeluwa bolla wuda wothidi ogeta polanaw koshsheysa bessees. Ha pilggetha oossoy Malo Kooza woradan de7iya Malotho doona haasayiya haasayanchatas daro go77ata immanaw dandde7es geetettidabappe koyroyMalotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethanne issipetetha shaakidi eridi hayssi doona dummatetha qassi hayssi gutatho geyissa eranna mala qaada medhdhees. Ha pilggetha oosuwas dalgga wodeyinne demisha wolqqay de7iyaako Malo Kooza woradan de7iya kumetha qabaleta yuuyoninne Goofa heera kumetha yuushan xoomosada oothiyakko ufayssas zawi baawa shin,wolqqayinne wodey baynna gaason pilggetha zawa Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Kumethan, pilgganchay shiishida markkanddota paatethanne birshetha xeelliya wode Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya oyshasdoonay dumma dumma haasaya hanotatan gutathoppe dummattidi pana dandda7ida doona gididi saynssen pilggettibenayssa pilgganchay markkandduwan shaakkis.
  • 64. 50 5.2. Pilggetha Oge Besota (Recommendation) Pilgganchay qommon qonccisida kuuyethappe denddidayssan Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatethay ayban ayban beettiyakko loythidisinthas shaakkana ogeta oosettanaw koshshees giya qofata ha kifilen qonccisis.  Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya doona dummatethaa Malo heeran de7iya assay gidin Goofa heeran de7iya assay shaaki eridi koshshiya saynsse maara naagida pilggethati ha doonataa bolla doona dummatethan, doona zawata bolla, doona gutathoninne doona issipetetha bolla de7iya hanotay loythidi xeeletanawnne pilgettanaw koshshees.  Malo Kooza woradan de7iya woganne turuzime xaafo keetha kappoy gidin ossanchati ha doona hanotaranne issi issi wogatara gahettiyabata gishaadetethan eqqidi polisaana malanee ha doonay dethi naagettida doona gidana mala, issipetethaasaa doonaay hara doonatara gina gideyssa loythidi tamarssanaw bessees.  Malotho doona haasayanchati haasayishe nu doonay hara doonatara gina giddenna gidi pantta doonan suurera qofa aathanaw qofi de7ishin ha doonay hara doonatara gina giddena gidi xeeliya xeeluwa bolla wuda wothidi kaallanaw bessees.  Malotho doona kanchche eriya dondza asati issi issi dulatata gidin wossa keethatan qofa immanaw gidin immiya qofa shaakidi akeekanaw dandda7enayssatas Malotho doonaykka hara dumma dumma doontara gina gideyssa qonccissidi asaysuuken kaallana malanne dumma dumma qofata pantta doonan odettana mala kale imon tamarssanaw koshshees.  Doonaay kawotethan imettida maatatape dendidaysan heera gahetethappe aadhdhidi koshshiya besodetan go7etethan pee7eysanne diccishe koyro doonaawa gidida nayti doonaan tamaarana maata go7ettana oosota ha77ira oothishe baanaw koshshees.
  • 65. 51 GUJA QONCISO A: XUUFE OYSHATA (QUESTIONNAIRE) ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE SAWLA KAMPAASEN TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE Pilggetha Oosos Giigida Oyshata Koyrotada hashshu saron gam7ideta.Kaalladi tani Arbba-mincce Yubirstte Sawla kamppasen Goofatho doonan koyro digire tamaarashe gam77ada anjjo xuufe Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya karan pilggetha oothiya gishaw ha pilggetha oosos koshshiya markkanddota neepe woy hinttepe demmanaw dumma dumma oyshata ekkada neeko woy hinttekko yasi. Ta neeko woy hinttekko ekkada shiiqida oyshatas nee woy hintte immiya zaaroy ta pilggetha oosos gidin nam77u doonatas de7iya dummatetha issipetethanne gutathuwa shaakanaasa dhoqqa maado immiya gishaw kaalliya kaaloddata loytha(i) nabbabada(i) suure gidida zaaroy neni woy hintteti immana melaneena woy hinttenashoobashe ne woy hintte oyshas zaaro immashe/ immishe ne woy hintte wode wurssidayssas neena woy hinttena keehada galatays. Qofiso 1. Zaaro waraqate bolla ne woy hintte suntha xaafoppa / pite 2. Oyshatas neni woy hintte ta zaaroy hanno geyssa zaara/ te 3. Neni woy hinttey zaaro gidi/gada doorida dooro bolla gertto xaaxa/te 1. Ne woy Hintte Oonatetha Taarike Qoncciya Oyshata. I. Matumatetha…….A/ Adde B/ Macca II. Laytha…………....A/ 25ppe garssa B/ 26-40 C/ 41-50 D/ 51ppe bolla-130 gaso III. Timirtte detha……A/ 1tho -4tho B/ 5tho -8tho C/ 9tho -12tho D/ TTI E/ Dippoloma F/ Digire IV. Yeleta dere……….A/ Malo B/ Hara bessa C/Basketto D/Goofa
  • 66. 52 1. Xuufe Oyshata (Questionnaire) 1. Malo Kooza Woradan de7iya issipetetha asa giddon haasayettiyaMalotho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7ii? A/ Ee B/ Akkay 2. Nes /hinttes gutatho bollanne doona dummatetha bolla eratethi de7ii? A/ Ee B/ Akkay 3. Malotho doona giddoninne Goofatho giddon de7iya doona haasaya hanotay gutathon moodetaneyee doona dummatethan moodetanee? Qonccisada xaafa: ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… 4. Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonasinne Goofatho doonas dummatetha medhida gaasoti aybee? Paatada xaafa: ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
  • 67. 53 GUJA QONCISO B: QAALA OYSHATA (INTERVIEW) ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE SAWLA KAMPAASEN TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE Pilggetha Oosos Giigida Oyshata Koyrotada hashshu saron gam7ideta.Kaalladi tani Arbba-mincce Yubirstte Sawla kamppasen Goofatho doonan koyro digire tamaarashe gam77ada anjjo xuufe Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya karan pilggetha oothiya gishaw ha pilggetha oosos koshshiya markkanddota neepe woy hinttepe demmanaw dumma dumma oyshata ekkada neeko woy hinttekko yasi. Ta neeko woy hinttekko ekkada shiiqida oyshatas nee woy hintte immiya zaaroy ta pilggetha oosos gidin nam77u doonatas de7iya dummatetha issipetethanne gutathuwa shaakanaasa dhoqqa maado immiya gishaw kaalliya kaaloddata loytha(i) nabbabada(i) suure gidida zaaroy neni woy hintteti immana melaneena woy hinttenashoobashe ne woy hintte oyshas zaaro immashe/ immishe ne woy hintte wode wurssidayssas neena woy hinttena keehada galatays. Qofiso 4. Zaaro waraqate bolla ne woy hintte suntha xaafoppa / pite 5. Oyshatas neni woy hintte ta zaaroy hanno geyssa zaara/ te 6. Neni woy hinttey zaaro gidi/gada doorida dooro bolla gertto xaaxa/te 2. Ne woy Hintte Oonatetha Taarike Qoncciya Oyshata. V. Matumatetha…….A/ Adde B/ Macca VI. Laytha…………....A/ 25ppe garssa B/ 26-40 C/ 41-50 D/ 51ppe bolla-130 gaso VII. Timirtte detha……A/ 1tho -4tho B/ 5tho -8tho C/ 9tho -12tho D/ TTI E/ Dippoloma F/ Digire VIII. Yeleta dere……….Yeleta dere……….A/ Malo B/ Hara bessa C/Basketto D/Goofa
  • 68. 54 1. Qaala Oyshata (Interview) 1. Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doona haasayiya asa yuussay awappe? 2. Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee? 3. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya dummatethay aybee? 4. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya issipetethay aybee? 5. Ha doonay qaalan, qawosan, kooshen qoncce dummatethi Goofatho doonappe bessii?
  • 69. 55 GUJA QONCISO C: WUDA CUGA TOBBA (FUCUS GROUP DISCUSSION) ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE SAWLA KAMPAASEN TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE Pilggetha Oosos Giigida Oyshata Koyrotada hashshu saron gam7ideta.Kaalladi tani Arbba-mincce Yubirstte Sawla kamppasen Goofatho doonan koyro digire tamaarashe gam77ada anjjo xuufe Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya Malotho doonay Goofatho gutathoyee pana dandda7ida doonee?Giya karan pilggetha oothiya gishaw ha pilggetha oosos koshshiya markkanddota neepe woy hinttepe demmanaw dumma dumma oyshata ekkada neeko woy hinttekko yasi. Ta neeko woy hinttekko ekkada shiiqida oyshatas nee woy hintte immiya zaaroy ta pilggetha oosos gidin nam77u doonatas de7iya dummatetha issipetethanne gutathuwa shaakanaasa dhoqqa maado immiya gishaw kaalliya kaaloddata loytha(i) nabbabada(i) suure gidida zaaroy neni woy hintteti immana melaneena woy hinttenashoobashe ne woy hintte oyshas zaaro immashe/ immishe ne woy hintte wode wurssidayssas neena woy hinttena keehada galatays. Qofiso 7. Zaaro waraqate bolla ne woy hintte suntha xaafoppa / pite 8. Oyshatas neni woy hintte ta zaaroy hanno geyssa zaara/ te 9. Neni woy hinttey zaaro gidi/gada doorida dooro bolla gertto xaaxa/te 2. Ne woy Hintte Oonatetha Taarike Qoncciya Oyshata. IX. Matumatetha…….A/ Adde B/ Macca X. Laytha…………....A/ 25ppe garssa B/ 26-40 C/ 41-50 D/ 51ppe bolla-130 gaso XI. Timirtte detha……A/ 1tho -4tho B/ 5tho -8tho C/ 9tho -12tho D/ TTI E/ Dippoloma F/ Digire XII. Yeleta dere……….Yeleta dere……….A/ Malo B/ Hara bessa C/Basketto D/Goofa
  • 70. 56 3. Wuda Cuga Tobba (Fucus Group Discussion) 1. Malotho doonasinne Goofatho doonas de7iya haasayaa dummatethay Kooshe dethan, Qaalan Detha, MeegaQofa medhon, paydota qooda hanotan, GallasaPaydo hanotaninne, Tossen aybee? 2. Malo Kooza Worada issipetetha asatanne Malotho doona yuussa taarikey aawopee? 3. Malotho doonay haasayettiya Malo kooza worada issipetetha zawati awuppe awu gaso gidii/ awsatee? 4. MalothoDoona Kanche Haasayiya Qabaletanne Aadhdhi-aadhdhi Haasayiya Qabaltanne asata qooda Markkanddo Paatetha.
  • 71. 57 GUJA QONCISO D: DUMMA DUMMA POOTOTANNE XAAFETTIDA MIISHETA ARBBAMINCCEYUUNBBURUSTTE SAWLA KAMPAASEN TOPHPHIYA DOONATANNE BILA XUUFE:GOOFATHO TIMIRTTE KIFILE
  • 72. 58 MALOKOOZA WORADAS DE7IYA GUUYE TAARIKE Pooto 1 Malokooza woradas de7iya guuye taarike
  • 73. 59 MALO KOOZA WORADA GADE KAWOTA SINTHA-GUYE MAARA h o P pooto 2Malo kooza worada gade kawota sintha-guye maara
  • 75. 61 sWoradas Xaafettida Dabdaabbe Pooto 4 pilganchas piqaade/ markkanddo shiisho maadde dabdaabbe immidayssa