Macrol15.2020 2021

1. ОЛОН УЛСЫН ХУДАЛДААНЫ ОНОЛ БА
БОДЛОГО
/ International trade theory and policy /
1. Олон улсын худалдаа
2. Туйлын давуу талын онол
3. Харьцангуй давуу талын онол
4. Олон улсын худалдааны бодлого

2. 1. Олон улсын худалдаа
Дэлхийн улс орнуудын газар зүйн байршлын
ялгаатай байдлаас шалтгаалан тэдгээр улсуудын эдийн
засгийн нөөц, байгалийн баялаг, уур амьсгал,
хөдөлмөр, капитал, техник технологи зэрэг нь
харилцан адилгүй байдаг.
Иймээс улс орнууд бие биенээсээ ялгаатай
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үйлдвэрлэдэг.
Улс орнуудын хоорондох бараа, бүтээгдэхүүний
шилжилт хөдөлгөөнийг олон улсын худалдаа гэж
нэрлэдэг.

12. 2.Туйлын давуу талын онол

13. А.Смит 1776 онд бичсэн “Үндэстнүүдийн баялаг”
бүтээлдээ улс орнууд олон улсын худалдаанд
оролцсоноор бүх улсууд хэрхэн бүгд ашигтай байж
болохыг өрхүүдийн жишээн дээр тайлбарласан.
А.Смит бусад өрхийн бага зардлаар үйлдвэрлээд хямд
зарж буй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тухайн өрх
үйлдвэрлэх шаардлагагүй гэж үзсэн.

14. Үүнийг өргөн хүрээнд авч үзээд улс орнууд зардал
багатай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, өөрийн
хэрэгцээнээс илүү гарсан хэсгийг нь бусад улсад
худалдаж, зардал өндөртэй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
хямд үйлдвэрлэсэн бусад улсаас худалдан авах нь
ашигтай гэж үзсэн.

15. Улс орнууд олон улсын худалдаанд оролцсоноор
дараах боломжийг олж авдаг.
1. Хямд зардлаар хэрэгцээгээ хангах
2. Бага зардлаар ихийг үйлдвэрлэж, үйлдвэрлэлийн
хэмжээгээ нэмэгдүүлэх

16. А.Смитийн туйлын давуу талын онол нь улс орнууд
туйлын давуу талтай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж,
хэрэгцээгээ хангаад зогсохгүй, түүнийгээ бусад улсад
худалдаалж, туйлын давуу талгүй бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг бусад улс орноос худалдан авч дотоодын
хэрэгцээгээ хангадаг гэж үздэг.

17. Дэлхийн улс орнуудын газар зүйн байршил, уур
амьсгал, үйлдвэрлэлийн нөөц, техник, технологи
харилцан адилгүй байх тул тодорхой нэг төрлийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэх зардал нь
ялгаатай байдаг.
Иймээс тухайн төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
хамгийн бага зардлаар үйлдвэрлэж байгаа улсыг уг
бүтээгдэхүүнээр туйлын давуу талтай гэж үзнэ.

18. Туйлын давуу талын онолыг ашиглахын тулд дараах
хязгаарлалтын нөхцлүүдийг тавьдаг.
1. Хоёр улсын хооронд олон улсын худалдаа явагддаг
байх
2. Хоёр төрлийн барааг хоёр улс үйлдвэрлэдэг байх
3. Хоёр улсын хэрэглэгчийн ханамж нь ижил байх

20. Хоёр улс хоёр бүтээгдэхүүний 1 нэгжийг дараах
зардлаар үйлдвэрлэдэг.
Хүснэгт 1.
А улс Б улс
Гурил /кг/ 3 цаг 4 цаг
Будаа /кг/ 6 цаг 3цаг

21. Дээрх хүснэгтээс харахад:
А улс Гурилыг 3 цагийн хөдөлмөрөөр
Будааг 6 цагийн хөдөлмөрөөр
Б улс Гурилыг 4 цагийн хөдөлмөрөөр
Будааг 3 цагийн хөдөлмөрөөр
тус тус үйлдвэрлэж байна.

22. Өөрөөр хэлбэл
А улс гурилыг Б улсаас 4 /3 =1.3 дахин бага
зардлаар
Б улс будааг А улсаас 6/3 = 2 дахин бага зардлаар
үйлдвэрлэж байна.
Иймээс А улс гурилаар, Б улс будаагаар туйлын
давуу талтай болж байна.

23. А улсын хувьд хоёр бүтээгдэхүүний дотоод дахь
зах зээлийн үнийг авч үзвэл:
• 1кг будаа 6 / 3 = 2кг гурилаар
• 1кг гурил нь 3/6 = 0.5кг будаагаар илэрхийлэгдэж
байна.

24. Б улсын хувьд хоёр бүтээгдэхүүний дотоод дахь
зах зээлийн үнийг авч үзвэл:
 1кг будааны үнэ 3/4 = 0.75кг гурилаар,
 1кг гурилын үнэ 4/3 = 1.3кг будаагаар тус тус
илэрхийлэгдэж байна.

25. Хүснэгт 2.
А улс Б улс
Гурил /кг/ 0.5 кг будаа 1.3 кг будаа
Будаа /кг/ 2 кг гурил 0.75кг гурил
Энэ тохиолдолд А улс өндөр зардалтай будааг
үйлдвэрлэлгүйгээр өөрийн туйлын давуу талтай
гурилыг үйлдвэрлэж , будааг Б улсаас импортоор
авч, дотоодын хэрэглээнээс давсан гурилаа Б улсад
экспортлох нь үр ашигтай юм.

26. Харин Б улс эсрэгээр будааг дотооддоо үйлдвэрлэж,
хэрэглээнээсээ давсан будааг А улсад экспортолж,
хариуд нь А улсаас гурилыг импортолж авах нь
ашигтай юм.
А улсын хувьд 1кг гурилыг Б улсад 1.3кг будаагаар
худалдаж , 1.3кг будаагаа дотоодын эдийн засагт 2.6 кг
гурилаар борлуулна. 2.6 кг гурилаа Б улсад 3.38кг
будаагаар худалдана. Гэх мэтчлэнгээр ашиг олж
болно.

27. Нөгөө талаас Б улс 1кг будаагаа А улсад 2 кг
гурилаар худалдаж, 2кг гурилаа дотоодын эдийн
засагт 2.6 кг будаагаар борлуулна. 2.6 кг будаагаа А
улсад гаргаж 5.2кг гурилаар худалдах замаар ашиг
олж болно.
Туйлын давуу талын онолоор улс орнууд өөрийн
давуу талтай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үйлдвэрлэлээр төрөлжиж, тэр салбарт тухайн эдийн
засгийн нөөц шилжинэ гэж үздэг.

28. Гэвч тухайн улс ямар нэг бүтээгдэхүүнээр туйлын
давуу талгүй бол олон улсын худалдаанд ямар
байдлаар оролцож, ямар бүтээгдэхүүнээр төрөлжих вэ
гэсэн асуулт тавигддаг.
Энэ асуудлыг А.Смитийн туйлын давуу талын
онолоор тайлбарлах боломжгүй юм.
Английн эдийн засагч Д.Рикардо энэ асуудлыг судлаж
харьцангуй давуу талын онолоо боловсруулсан

29. 3.Харьцангуй давуу талын онол

30. Тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээр аль улс нь
харьцангуй давуу талтай вэ? гэдгийг түүний
үйлдвэрлэлийн харьцангуй зардлаар тодорхойлдог.
Харьцангуй зардлыг тухайн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн алдагдсан боломжийн
зардлаар хэмждэг.

31. Уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний алдагдсан
боломжийн зардлыг тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
нэг нэгжээр нэмж үйлдвэрлэснээр бусад бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний хэдэн нэгж үйлдвэрлэлээс татгалзаж
байна вэ? гэдгээр хэмждэг.
Тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний алдагдсан
боломжийн зардал багатай улс нь уг бүтээгдэхүүнээр
харьцангуй зардал багатай буюу харьцангуй давуу
талтай байна гэж үздэг.

32. Харьцангуй давуу талын онолыг дараах хийсвэр
жишээгээр тайлбарлая.
А улс Б улс
Даавуу /м/ 5 цаг 2 цаг
Гурил /кг/ 6 цаг 3 цаг
А ба Б улсууд тус бүр даавуу, гурил гэсэн хоёр
төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг.

33. Дээрх хүснэгтээс харахад:
А улс 1 кг гурилыг 6 цаг хөдөлмөрөөр
1 метр даавууг 5 цаг хөдөлмөрөөр
Б улс 1 кг гурилыг 3 цаг хөдөлмөрөөр
1метр даавуу 2 цаг хөдөлмөрөөр
тус тус үйлдвэрлэж байна.

34. Дээрхээс харвал Б улс хоёр бүтээгдэхүүнийг аль
алиныг нь А улсаас хямд зардлаар үйлдвэрлэж байгаа
тул А улс аль ч бүтээгдэхүүнээр туйлын давуу талгүй
байна.
Иймээс туйлын давуу талын онолоор А улс олон
улсын худалдаанд оролцож түүнээс ашиг олох ямар ч
боломжгүй юм.

35. Харин харьцангуй давуу талын онолоор А улс аль
нэг бүтээгдэхүүнээр харьцангуй давуу талтай бөгөөд
олон улсын худалдаанаас ашиг олж болно.
Хоёр улсын харьцангуй давуу талыг тодорхойлохын
тулд бүтээгдэхүүн тус бүрийн үйлдвэрлэлийн
харьцангуй зардал буюу алдагдсан боломжийн
зардлыг тооцъё.

36. А улсад 1 кг гурил үйлдвэрлэхэд 6 цаг хөдөлмөр, 1
м даавуу үйлдвэрлэхэд 5 цаг хөдөлмөр зарцуулах тул 1
кг гурил нэмж үйлдвэрлэснээрээ м даавуу
үйлдвэрлэх боломжийг алдаж байна.
Энэ 1.2 м даавуу нь А улсын 1 кг гурилын
алдагдсан боломжийн зардал буюу харьцангуй зардал
болно.
6
1.2
5


37. Харин Б улс 1 кг гурил үйлдвэрлэхэд 3 цаг
хөдөлмөр, 1 м даавуу үйлдвэрлэхэд 2 цаг хөдөлмөр
зарцуулах тул 1 кг гурил үйлдвэрлэснээрээ
м даавуу үйлдвэрлэх боломжоо алдаж байна.
Энэ 1.5 м даавуу нь Б улсын 1 кг гурилын
алдагдсан боломжийн зардал буюу харьцангуй зардал
болно.
3
1.5
2


38. Хоёр улсын 1 кг гурилын харьцангуй зардлуудыг
харьцуулж үзвэл А улсынх бага байна.
Иймээс А улс гурилын үйлдвэрлэлээр харьцангуй
давуу талтай.

39. Харин одоо хоёр улсын даавууны үйлдвэрлэлийн
харьцангуй давуу талыг тодорхойлъё.
А, Б хоёр улсын 1 м даавууны үйлдвэрлэлийн
хөдөлмөрийн зардлаас харвал А улс 1 м даавуу
үйлдвэрлэснээр кг гурил үйлдвэрлэх
боломжоо алдаж байхад, Б улс кг гурил
үйлдвэрлэх боломжоо алдаж байна.
5
0.83
6

2
0.67
3


40. Иймээс даавууны үйлдвэрлэлийн хувьд Б улс нь
алдагдсан боломжийн зардал буюу харьцангуй зардал
багатай тул Б улс нь давууны үйлдвэрлэлээр
харьцангуй давуу талтай байна
Дээрхээс нэгтгэвэл А улс гурилаар, Б улс даавуугаар
харьцангуй давуу талтай байна.

41. Иймээс олон улсын худалдаанд А улс гурилын
үйлдвэрлэлээр төрөлжиж, гурилыг бусад улсад
экспортлож, харин даавууг бусад улсаас импортлох
замаар оролцоно.
Харин Б улс даавууны үйлдвэрлэлээр төрөлжиж,
бусад улсад даавууг экспортлож, гурилыг импортлон
олон улсын худалдаанд оролцоно.

42. Одоо хоёр улсын хувьд хоёр барааны дотоодын
болон дэлхийн зах зээлийн үнийг авч үзье.
Дээрх хүснэгтээс харахад:
А улс 1 кг гурилыг 6 цаг хөдөлмөрөөр
1 метр даавууг 5 цаг хөдөлмөрөөр
Б улс 1 кг гурилыг 3 цаг хөдөлмөрөөр
1метр даавуу 2 цаг хөдөлмөрөөр
тус тус үйлдвэрлэж байна.

43. Үүн дээр үндэслэн хоёр улсын дотоод зах зээлийн
үнийг тодорхойлбол:
А улс 1 м даавуу кг гурилаар
1 кг гурил м даавуугаар
Б улс 1 м даавуу кг гурилаар
1 кг гурил м даавуугаар
тус тус илэрхийлэгдэж байна
5
0.83
6

6
1.2
5

2
0.67
3

3
1.5
2


44. Эдгээр бараануудын хоёр орны дотоодын үнүүдийг
хүснэгтээр харуулбал
А улс Б улс
Даавуу /м/ 0.83кг/м 0.67кг/м
Гурил /кг/ 1.2м/кг 1.5м/кг

45. А улс гурилаар харьцангуй давуу талтай бөгөөд 1.2м
даавууны үйлдвэрлэлээс татгалзсанаар 1кг гурил нэмж
үйлдвэрлэх боломжтой.
А улс нэмж үйдвэрлэсэн 1кг гурилаа Б улсад 1.5 м
давуугаар худалдсанаар олон улсын худалдаанаас 0.3 м
/1.5м – 1.2м/ даавууны хожоо үүсгэж байна.

46. Харин Б улс өөрийн харьцангуй давуу талгүй
бүтээгдэхүүн болох гурилын үйлдвэрлэлээ 0.67кг
бууруулснаар даавууны үйлдвэрлэлийн хэмжээг 1м
нэмэгдүүлэх боломжтой болно.
Б улс нэмж үйлдвэрлэсэн 1м даавуугаа А улсад
0.83кг гурилаар худалдсанаар олон улсын
худалдаанаас 0.16/0.83 – 0.67/кг гурилын хожоо
үүсгэж байна.

47. Энэ нь улс орууд өөр өөрсдийн харьцангуй давуу
талтай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж , олон улсын
худалдаанд оролцох нь аль алинд ашигтай гэдгийг
харуулна.
Дээрх хоёр төрлийн барааны хувьд дэлхийн зах
зээлийн тэнцвэрт үнийн түвшин нь дараах хязгаарын
дотор тогтох боломжтой
0.67кг/м≤давууны дэлхийн зах зээлийн үнэ ≤ 0.83кг/м
1.2м/кг ≤ гурилын дэлхийн зах зээлийн үнэ ≤ 1.5м/кг

48. 4. Олон улсын худалдааны бодлого
Олон улсын худалдаа нь ямар нэг саад хориггүй
байхад эдийн засгийн нөөцийн хуваарилалт,
ашиглалтын үүднээс үр ашигтай байх тул гадаад
худалдааг дэмжихийг эрмэлзэх боловч улс орнууд
дотоодын үйлдвэрлэлийг гадны өрсөлдөөнөөс
хамгаалах зорилгоор чөлөөт худалдааг хязгаарладаг.
Үүнийг тухайн улсын гадаад бодлогоор
дамжуулан хэрэгжүүлдэг.

49. Олон улсын худалдааны бодлого гэдэг нь тухайн
улсын экспорт, импортын хэмжээг өөрчлөх замаар
эдийн засгийн төлөв байдалд нөлөөлөхөд чиглэсэн
хөтөлбөр, үйл ажиллагааг хэлнэ.
Олон улсын худалдааны сэтгэлгээнд дараах 2 бодлого
хоорондоо үл зохицсоор ирсэн.
1.Чөлөөт худалдааны бодлого буюу фритредерство
2. Хязгаарлах бодлого буюу протекционизм

53. Чөлөөт худалдааны бодлого нь нийгэм, эдийн
засгийн аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор эрүүл
мэнд, байгаль орчинд хор нөлөөтэй бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний импортыг хориглохыг хэлнэ.
Хязгаарлах бодлого (протекционист) гэдэг нь
нийгэм, эдийн засагт ямар ч сөрөг нөлөөгүй хэвийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд хориг, саад тавихыг хэлнэ.

54. Хязгаарлах худалдааны бодлого явуулах дараах хэдэн
шалтгаан байна.
Үүнд:
 Үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалах
 Дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих
 Дотоодын хөгжиж буй салбаруудыг дэмжих
 Ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх
 Гаалийн татварын орлогоор улсын төсвийг
нэмэгдүүлэх
 Олон улсын зах зээлийн эрсдэлээс хамгаалах

55. Олон улсын худалдааны хязгаарлах бодлогыг дотор
нь тарифын болон тарифын бус гэж хоёр ангилдаг.
Тарифын саад хориг гэдэг нь дотоодын эдийн засгийг
гадны өрсөлдөөнөөс хамгаалах зорилгоор импортын
бараанд тодорхой хувь хэмжээгээр татвар ноогдуулж,
хязгаарлах үйл ажиллагаа юм.

56. Тарифын саад хоригуудад:
 Импорт татвар
 Экспортын татвар
 Транзит татвар
Тарифын бус саад хориг нь олон улсын худалдааг
хязгаарлахад чиглэсэн тарифаас бусад арга
хэрэгслүүдийг багтаадаг.

57. Тарифын бус саад хоригуудад:
 Квот
 Демпинг
 Лиценз
 Импорт, экспортын татаас
 Эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын шаардлага
 Техникийн стандартын шаардлага
 Сав баглаа боодлын талаарх зохицуулалт
 Эмбарго
 Тээвэрлэлтийн ялгавартай нөхцөл тогтоох
 Гаалийн бичиг баримт бүрдүүлэлтийн нөхцөл гэх
мэт

61. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА