Luận văn thạc sĩ ngành luật: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản trong luật hình sự Việt Nam, cho các bạn tham khảo

1. 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
ĐINH THỊ THƢƠNG
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU
KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2014

2. 2
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
ĐINH THỊ THƢƠNG
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU
KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số : 60 38 01 04
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Khắc Hải
HÀ NỘI - 2014

3. 3
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn
cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ
trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh
x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña
luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú
c«ng tr×nh nµo kh¸c.
T¸c gi¶ luËn v¨n
§inh ThÞ Th-¬ng

4. 4
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH
SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU KHÔNG
CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
8
1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc nghiên cứu trách
nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có
tính chất chiếm đoạt tài sản
8
1.1.1. Khái niệm trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
8
1.1.2. Các đặc điểm của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
12
1.1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu trách nhiệm hình sự đối với các
tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
15
1.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của Luật hình sự
Việt Nam về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
17
1.2.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 cho đến
trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985
17
1.2.2. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến
trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999
21
1.2.3. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến nay 24
1.3. Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt trong luật hình sự một số nước
26

5. 5
1.3.1. Luật hình sự của Liên bang Nga 26
1.3.2. Luật hình sự của Nhật Bản 27
1.3.3. Luật hình sự của Trung Quốc 29
1.3.4. Luật hình sự của Thái Lan 31
1.3.5. Luật hình sự của Malaysia 32
Chương 2: TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM
PHẠM SỞ HỮU KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM
ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ
34
2.1. Cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
34
2.1.1. Khách thể của các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất
chiếm đoạt tài sản
34
2.1.2. Mặt khách quan của các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản
35
2.1.3. Chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất
chiếm đoạt tài sản
37
2.1.4. Mặt chủ quan của các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt
38
2.2. Các hình thức trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản và một số
trường hợp đặc biệt
39
2.2.1. Các hình thức trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
29
2.2.2. Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt tài sản trong một số trường
hợp đặc biệt
42
2.3. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về
trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt tài sản
48

6. 6
Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN NHỮNG QUY ĐỊNH
CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ HIỆN HÀNH VỀ TRÁCH
NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ
HỮU KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI
SẢN VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG
58
3.1. Sự cần thiết và cơ sở để hoàn thiện pháp luật hình sự, áp
dụng pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với các tội
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
58
3.2. Hoàn thiện pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với
các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
65
3.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của
Bộ luật hình sự về các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản
73
KẾT LUẬN 80
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 82

7. 7
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
Tên bảng Trang
2.1 Bảng thống kê tổng số vụ, số bị cáo phải xét xử và tổng
số vụ, số bị cáo về các tội xâm phạm sở hữu không có
tính chất chiếm đoạt phải giải quyết trong cả nước từ năm
2009-2013
49
2.2 Bảng thống kê cơ cấu về các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt tài sản phải xét xử trong cả nước
từ năm 2009 đến năm 2013
50
2.3 Số vụ, số bị cáo phải xét xử về về các tội xâm phạm sở
hữu có tính chất chiếm đoạt tương quan với số vụ, số bị
cáo phải xét xử về các tội xâm phạm sở hữu không có
tính chiếm đoạt tài sản trong cả nước từ năm 2009 đến
năm 2013
51
2.4 Đặc điểm về nhân thân của các bị cáo bị xét xử về các tội
xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt tài sản từ
năm 2009 đến năm 2013
52
2.5 Phân tích chế tài theo quyết định của Tòa án đối với các
tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài
sản từ năm 2009 đến năm 2013
54

8. 8
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã cho thấy vấn đề lợi ích vật
chất luôn là tâm điểm của mọi xung đột trong xã hội. Do đó, việc đảm bảo
quyền sở hữu về tài sản luôn được các Nhà nước quan tâm. Ngay sau Cách
mạng tháng Tám 1945 Nhà nước ta đã ban hành Hiến pháp cùng các đạo luật
để ghi nhận và bảo vệ quyền tài sản của các chủ sở hữu; trong đó, luật hình sự
thể hiện chức năng bảo vệ quyền sở hữu thông qua việc quy định những hành
vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm quyền sở hữu bị coi là tội phạm và quy
định các mức hình phạt tương ứng.
Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 quy định các tội
xâm phạm quyền sở hữu tại Chương XIV từ Điều 133 đến Điều 145. Tùy theo
tính chất, mức độ hành vi nguy hiểm cho xã hội và giá trị tài sản xâm phạm
mà mỗi hành vi có hình phạt tương ứng. Căn cứ vào tính chất của mục đích
phạm tội, có thể chia 13 tội danh thuộc chương sở hữu thành hai nhóm là các
tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt tài sản và các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản.
Sau gần 30 năm đổi mới nền kinh tế theo cơ chế thị trường, các trường
hợp phạm tội xâm phạm sở hữu diễn biến ngày càng phức tạp về cả số lượng
lẫn chất lượng, gây thiệt hại lớn cho chủ sở hữu tài sản. Các quy định của
pháp luật hình sự giữ một vai trò rất quan trọng, góp phần bảo vệ tối đa
quyền, lợi ích vật chất của các chủ thể là chủ sở hữu hợp pháp của tài sản;
chống lại các hành vi xâm phạm sở hữu dù đó là hành vi có mang tính chất
chiếm đoạt hay không. Qua thực tiễn xét xử các vụ án hình sự đã cho thấy,
Tòa án cũng như các cơ quan tiến hành tố tụng khác còn gặp nhiều khó khăn
vướng mắc trong việc xác định trách nhiệm hình sự đối với nhóm tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản. Mặc dù Bộ luật hình sự

9. 9
hiện hành của nước ta quy định các hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội
phạm và hình phạt đối với chủ thể thực hiện hành vi phạm tội đã phần nào
giải quyết được vấn đề trừng trị tội phạm. Tuy nhiên, trong một số chừng mực
nhất định còn tồn tại nhiều tranh cãi và vướng mắc xung quanh vấn đề trách
nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm
đoạt. Vì vậy, nghiên cứu vấn đề trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản cả trên khía cạnh lập pháp và áp
dụng pháp luật cũng như việc xác định các nguyên nhân, điều kiện của loại tội
này để từ đó có những biện pháp phòng, chống có hiệu quả là cần thiết. Để
làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của những vấn đề đó, chúng tôi chọn "Trách
nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm
đoạt tài sản trong luật hình sự Việt Nam" làm đề tài nghiên cứu của luận văn
thạc sĩ.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đến nay, ở các góc độ khác nhau, đã có một số công trình nghiên cứu
được công bố, đồng thời được thể hiện ở một số luận văn, luận án, sách
chuyên khảo, tham khảo, bình luận và giáo trình như: TS. Nguyễn Ngọc Chí,
Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu (Luận án Tiến sĩ); ThS.
Nguyễn Mai Bộ, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999
được sửa đổi, bổ sung năm 2009 (sách chuyên khảo), Nhà xuất bản chính trị
Quốc gia; TS. Nguyễn Ngọc Chí, Vấn đề định tội danh trong các tội xâm
phạm sở hữu (Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 11, 6, 2, 8 - 1997; GS.TSKH
Lê Văn Cảm (2004), Sách chuyên khảo Sau đại học: Những vấn đề cơ bản
trong khoa học Luật hình sự (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội;
Tập thể tác giả do TSKH.PGS Lê Văn Cảm (chủ biên) (2003), Giáo trình
Luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội;
TS. Nguyễn Đức Mai (chủ biên) GS.TS. Nguyễn Ngọc Anh - TS. Trần Văn
Luyện - TS. Trần Quang Tiệp - ThS. Nguyễn Mai Bộ - ThS. Nguyễn Văn

10. 10
Huấn, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm
2009 (phần các tội phạm); ThS.Đinh Văn Quế, Bình luận khoa học Bộ luật
hình sự, Tập II: Các tội xâm phạm sở hữu, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh,
2006; PGS.TS. Lê Thị Sơn, Trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình
sự, Tạp chí Luật học, số 5/1997; Nguyễn Ngọc Chí, Đối tượng của các tội
xâm phạm sở hữu, Viện Nhà nước và Pháp luật, Số 2/1998; Trương Quang
Vinh, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999, Tạp chí Luật
học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Số 4/2000; Nguyễn Thanh Hải, Cần sửa
đổi, bổ sung một số điều luật qui định về tội xâm phạm sở hữu tại chương XIV
Bộ luật hình sự năm 1999, Tạp chí Kiểm sát, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao,
Số 1/2003; Nguyễn Ngọc Anh, Hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự
về các tội xâm phạm sở hữu, Tạp chí Tòa án nhân dân, Tòa án nhân dân tối
cao, Số 1/2009; Trần Vi Dân, Nghiên cứu hoàn thiện các quy định của Bộ
luật hình sự về các tội xâm phạm sở hữu, Tạp chí Thanh tra, Thanh tra Chính
phủ, số 3/2013; Tưởng Bằng Lượng, Những điểm mới của chương "Các tội
xâm phạm sở hữu" trong Bộ luật hình sự 1999, Tạp chí Khoa học pháp lý,
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, số 2/2000; Nguyễn Văn
Trượng, Những vấn đề cần hoàn thiện đối với các tội xâm phạm sở hữu,Tạp
chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp, số 3/2008; Trang Thu, Về hình phạt
đối với một số tội xâm phạm sở hữu của công dân, Tạp chí Toà án nhân dân,
Toà án nhân dân tối cao, số 11/1998; Đỗ Ngọc Lợi, Xác định hành vi chiếm
đoạt của các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, Tạp chí Kiểm sát,
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, số 4/2013; Trần Thị Phường, Định tội danh
đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt và thực tiễn áp
dụng trên địa bàn tỉnh Bình Định giai đoạn 2006 - 2011 (Luận văn thạc sĩ luật
học), Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011, vv… Trong số các công trình nghiên cứu
này, mặc dù đã có luận án tiến sĩ luật học "Trách nhiệm hình sự đối với các tội
xâm phạm sở hữu" của tác giả Nguyễn Ngọc Chí nghiên cứu một cách khái quát

11. 11
nhất vấn đề trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu nói chung
song công trình này được thực hiện cách đây đã lâu, khi tình hình xã hội nước ta
còn chưa có nhiều chuyển biến và Bộ luật hình sự năm 1999 vẫn chưa được sửa
đổi, bổ sung. Mặt khác, vấn đề trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản vẫn chưa được đề cập một cách cụ
thể và sâu sắc trong luận án tiến sĩ này. Qua nghiên cứu cho thấy đa số các
công trình chỉ dừng lại ở phạm vi nghiên cứu hẹp về một hay một vài tội xâm
phạm sở hữu. Ngoài ra, việc nghiên cứu trách nhiệm hình sự đối với các tội
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản chỉ được đề cập gián
tiếp qua một số tài liệu luật học hay qua một số bài viết đơn lẻ trên các tạp
chí. Chưa có công trình nghiên cứu nào phân tích sâu về mặt lý luận, thực tiễn,
đặc biệt là nghiên cứu thành hệ thống và đánh giá thực tiễn xét xử của Tòa án
nước ta về việc áp dụng các quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội
này. Như vậy, tình hình nghiên cứu trên đây lại một lần nữa cho phép khẳng
định việc nghiên cứu đề tài "Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản trong luật hình sự Việt Nam"
là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Việc nghiên cứu "Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản trong luật hình sự Việt Nam" vừa
có ý nghĩa thiết thực cho việc xử lý và phòng ngừa các tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt tài sản, vừa làm sáng tỏ những cơ sở lý luận và
thực tiễn về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có
tính chất chiếm đoạt tài sản. Trên cơ sở đánh giá thực tiễn pháp luật và việc
áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với
các tội xâm phạm sở hữu từ năm 2009-2013, đề tài nghiên cứu nhằm mục
đích: làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định pháp
luật về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính

12. 12
chất chiếm đoạt tài sản, góp phần hoàn thiện Bộ luật hình sự đồng thời tìm ra
các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thi hành các quy định của pháp
luật về trách nhiệm hình sự đối với các tội này.
Xuất phát từ mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ của đề tài làm rõ một số
vấn đề sau:
- Các vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
- Những quy định của pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối
với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản và thực
tiễn áp dụng các quy định đó trong xét xử từ năm 2009 đến năm 2013.
- Chỉ ra nguyên nhân của những tồn tại, vướng mắc trong áp dụng các
quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có
tính chất chiếm đoạt tài sản; từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện các quy
định của Bộ luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Về đối tượng nghiên cứu:
Đề tài tập trung nghiên cứu về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản và thực tiễn xét xử từ năm
2009 đến năm 2013 trên cơ sở của Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung
ngày 19/6/2009 và những văn bản pháp luật có liên quan.
Về phạm vi nghiên cứu:
Căn cứ vào tính chất của hành vi khách quan, các tội xâm phạm sở
hữu có thể được chia làm 2 nhóm:
+ Các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt tài sản được quy
định từ Điều 133 đến Điều 140 Bộ luật hình sự.
+ Các tội xâm phạm sở hữu không mang tính chiếm đoạt được quy
định từ Điều 141 đến Điều 145 Bộ luật hình sự.

13. 13
Việc áp dụng các quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản là một vấn đề hết sức phức
tạp và liên quan nhiều lĩnh vực. Căn cứ vào tình hình thực tế trong xét xử,
luận văn chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu về vấn đề trách nhiệm hình sự đối
với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản từ năm
2009 đến năm 2013.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật
lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về
Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà
nước pháp quyền, về chính sách hình sự.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng các
phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như: phương pháp
phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp diễn
dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội học để
tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng các vấn đề tương
ứng được nghiên cứu trong luận văn.
6. Những điểm mới và đóng góp của luận văn
Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện lý luận về trách
nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm
đoạt tài sản trong khoa học luật hình sự Việt Nam; khái quát lịch sử hình
thành và phát triển về vấn đề trách nhiệm hình sự đối với các tội này từ Cách
mạng tháng Tám năm 1945 đến nay; khái quát trách nhiệm hình sự đối với
các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản trong luật hình
sự của một số nước; phân tích số liệu thực tiễn xét xử và việc áp dụng các quy
định về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản trên cả nước từ năm 2009 đến năm 2013, nghiên cứu
một số bản án hình sự của Tòa án để từ đó chỉ ra những tồn tại, vướng mắc

14. 14
trong áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối
với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt và đề ra những
giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật hình sự quy định về trách nhiệm hình sự
đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt cũng như
những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật
hình sự về các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản.
Luận văn còn là tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu và học
tập. Những đề xuất, kiến nghị của luận văn góp phần cung cấp những luận cứ
khoa học phục vụ cho công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng Bộ
luật hình sự Việt Nam liên quan đến trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản, qua đó góp phần nâng cao
hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm này.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự đối với các
tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản.
Chương 2: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt tài sản trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn
xét xử.
Chương 3: Các giải pháp hoàn thiện những quy định của Bộ luật hình
sự hiện hành về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt tài sản và nâng cao hiệu quả áp dụng.

15. 15
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT
CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU KHÔNG CÓ
TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
1.1.1. Khái niệm trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
Trách nhiệm hình sự là một thuật ngữ của khoa học luật hình sự. Trong
khoa học luật hình sự Việt Nam cho đến nay nhiều quan điểm khác nhau về
trách nhiệm hình sự. Vì vậy, chúng tôi tiếp cận các khái niệm trách nhiệm
hình sự chung, từ đó đưa ra khái niệm trách nhiệm hình sự đối với nhóm tội
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản theo nghĩa tương ứng.
TS. Trịnh Tiến Việt có quan điểm:
Trách nhiệm hình sự là một dạng của trách nhiệm pháp lý và
là hậu quả pháp lý bất lợi của việc thực hiện tội phạm và được thể hiện
bằng việc áp dụng một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế của Nhà nước
do Bộ luật hình sự quy định đối với người phạm tội [51, tr. 224].
Với định nghĩa này, tác giả đã chỉ ra rằng trách nhiệm hình sự là khái
niệm có nội hàm rộng hơn khái niệm hình phạt. Trách nhiệm hình sự là hậu
quả pháp lý bất lợi của việc thực hiện tội phạm và được thể hiện bằng việc áp
dụng một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế của Nhà nước do Bộ luật hình sự
quy định đối với người phạm tội, còn hình phạt chỉ là một trong những biện
pháp cưỡng chế chủ yếu và là một dạng của trách nhiệm hình sự.
Do đó, theo nghĩa này, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản là một dạng của trách nhiệm

16. 16
pháp lý, là hậu quả pháp lý bất lợi của việc thực hiện các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản, đồng thời được thực hiện bằng
việc áp dụng một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế của Nhà nước do Bộ luật
hình sự quy định đối với người phạm tội xâm phạm sở hữu không có tính chất
chiếm đoạt tài sản.
Tuy nhiên, cách hiểu này về trách nhiệm hình sự còn chung, ở một góc
độ nào đó chưa phân định rõ bản chất của trách nhiệm hình sự với hình thức
biểu hiện của trách nhiệm hình sự, đặc biệt là vấn đề hậu quả của những người
phạm các tội này (hình phạt, biện pháp tư pháp, việc truy cứu, chịu án tích…).
TS. Phạm Mạnh Hùng thì cho rằng:
Trách nhiệm hình sự là một dạng trách nhiệm pháp lý bất
lợi mà người phạm tội phải gánh chịu trước Nhà nước do việc
người đó thực hiện tội phạm và là kết quả của việc áp dụng các quy
phạm pháp luật hình sự, được thể hiện ở bản án kết tội của Tòa án
có hiệu lực pháp luật và một số biện pháp cưỡng chế hình sự khác
do luật hình sự quy định [23, tr. 156].
Như vậy, khái niệm về trách nhiệm hình sự này được xây dựng dựa
trên cơ sở sự tổng hợp các đặc điểm cấu thành của nó bao gồm: trách nhiệm
hình sự là hậu quả pháp lý của việc thực hiện hành vi bị luật hình sự coi là tội
phạm; trách nhiệm hình sự là trách nhiệm của cá nhân người phạm tội; trách
nhiệm hình sự được thể hiện ở bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật
và; trách nhiệm hình sự là trách nhiệm trước Nhà nước chứ không phải là
trách nhiệm trước cá nhân người bị hại.
Theo đó, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt tài sản được hiểu là hậu quả pháp lý bất lợi mà người
phạm tội phải gánh chịu trước Nhà nước do việc người đó thực hiện tội phạm
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản và là kết quả của việc
Tòa án áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự đối với người đã thực hiện
hành vi phạm tội đó.

17. 17
Ngoài ra, phổ biến hơn là các khái niệm về trách nhiệm hình sự theo
nghĩa tổng thể (nghĩa rộng) và nghĩa trực tiếp. Theo nghĩa tổng thể, trách nhiệm
hình sự bao gồm hai mặt đan xen thống nhất là: 1) thực hiện trách nhiệm hình
sự từ phía Nhà nước; và 2) chịu trách nhiệm hình sự của người phạm tội. Tuy
đều là hậu quả của việc phạm tội nhưng việc thực hiện truy cứu trách nhiệm
hình sự từ phía Nhà nước mới đưa đến kết quả phải chịu trách nhiệm hình sự
của người phạm tội. Trách nhiệm hình sự thực chất là nội dung của mối quan
hệ giữa Nhà nước và người phạm tội, phát sinh từ thời điểm tội phạm được
thực hiện, và được cụ thể hóa bằng các quyền và nghĩa vụ của Nhà nước và
người phạm tội. GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa và PGS.TS Lê Thị Sơn đã có quan
điểm như sau:
Trách nhiệm hình sự là một dạng của trách nhiệm pháp lý
bao gồm nghĩa vụ phải chịu sự tác động của hoạt động truy cứu
trách nhiệm hình sự, chịu bị kết tội, chịu biện pháp cưỡng chế của
trách nhiệm hình sự (hình phạt, biện pháp tư pháp) và chịu mang án
tích… [22, tr. 126]
Có thể nói rằng, ở chừng mực nhất định quan điểm này có những
nhân tố hợp lý, được xem xét trong phạm vi mở rộng hai chiều cả hai phía
chủ thể của quan hệ pháp luật hình sự, đồng thời gắn với thực tiễn thực hiện
trách nhiệm hình sự về mặt hình thức (cả góc độ luật tố tụng hình sự).
Theo nghĩa này, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt tài sản là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ của
các bên chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hình sự - phát sinh trên cơ sở một
hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản của
công dân được thực hiện. Các bên chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hình
sự này, cũng như các quan hệ pháp luật hình sự nói chung là Nhà nước và
người phạm tội.
Như vậy, theo khái niệm này, Nhà nước và người phạm tội đồng thời
là hai bên chủ thể của trách nhiệm hình sự. Nhà nước, đại diện là các cơ quan

18. 18
tiến hành tố tụng có quyền truy tố, xét xử và buộc người phạm tội phải chịu
hình phạt tương xứng và có nghĩa vụ đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của
người phạm tội không bị xâm phạm. Người phạm tội có nghĩa vụ phải chịu sự
tác động của hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự, các biện pháp cưỡng
chế Nhà nước và có quyền yêu cầu Nhà nước đảm bảo các quyền và lợi ích
hợp pháp của mình.
Ngoài ra, theo nghĩa trực tiếp, trách nhiệm hình sự là nghĩa vụ của
người phạm tội đối với Nhà nước do việc thực hiện hành vi phạm tội, bao
hàm nghĩa vụ phải gánh chịu các hậu quả pháp lý bất lợi mà pháp luật quy
định đối với hành vi phạm tội đó [44, tr. 210].
Tương tự, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt tài sản là nghĩa vụ của người phạm tội đối với
Nhà nước phải gánh chịu hậu quả pháp lý bất lợi do việc đã thực hiện hành vi
bị coi là tội phạm xâm phạm tài sản không có tính chất chiếm đoạt tài sản.
Với những cách hiểu như trên, khái niệm trách nhiệm hình sự theo
nghĩa trực tiếp không hề mâu thuẫn với khái niệm trách nhiệm hình sự theo
nghĩa rộng. Nghĩa vụ của người phạm tội phải gánh chịu hậu quả pháp lý bất
lợi do việc đã thực hiện hành vi bị coi là tội phạm xâm phạm tài sản không có
tính chất chiếm đoạt đồng thời cũng chính là quyền và nghĩa vụ của Nhà nước
buộc người phạm tội phải gánh chịu các hậu quả bất lợi đó. Tuy nhiên, cách
tiếp cận và diễn đạt trách nhiệm hình sự theo nghĩa trực tiếp không phản ánh
được hết mối quan hệ giữa các bên chủ thể của trách nhiệm hình sự. Khái
niệm trách nhiệm hình sự theo nghĩa rộng lại chưa phản ánh được nội dung
trực tiếp của trách nhiệm hình sự.
Gắn với cách hiểu về trách nhiệm hình sự theo nghĩa trực tiếp, thuật
ngữ trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản mang tính quy ước và đã được sử dụng thành thông lệ
trong nghiên cứu khoa học và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự. Thực chất

19. 19
đây là trách nhiệm hình sự của người phạm tội xâm phạm sở hữu không có
tính chất chiếm đoạt.
Như vậy, chúng tôi cho rằng có thể đưa ra một cách diễn đạt về trách
nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm
đoạt vừa trực tiếp vừa gián tiếp thể hiện nội dung cơ bản của trách nhiệm hình
sự vừa phản ánh được mối quan hệ giữa các bên chủ thể của trách nhiệm hình
sự, thông qua khái niệm cơ bản và tổng quát như sau:
Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt là nghĩa vụ pháp lý mà người đã thực hiện hành vi bị coi là
tội phạm, xâm phạm sở hữu nhưng không có tính chất chiếm đoạt phải thực
hiện theo quy định của pháp luật hình sự, thể hiện trong sự tác động mang
tính cưỡng chế của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng.
1.1.2. Các đặc điểm của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
Có thể chỉ ra các đặc điểm cơ bản của trách nhiệm hình sự đối với các
tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản như sau:
Thứ nhất, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt tài sản mang đầy đủ các đặc điểm của trách nhiệm
hình sự đối với tội phạm nói chung, do đó:
- Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản luôn được thực hiện trong phạm vi của quan hệ pháp
luật hình sự giữa hai bên chủ thể có quyền và nghĩa vụ đối nhau: Nhà nước và
người phạm tội xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt tài sản. Trách
nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm
đoạt tài sản phát sinh khi có hành vi bị coi là xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản.
- Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản được biểu hiện cụ thể ở việc Nhà nước cưỡng chế và

20. 20
người phạm tội xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt phải gánh chịu
các hậu quả pháp lý bất lợi do việc thực hiện hành vi phạm tội. Các hậu quả
mà người phạm tội phải gánh chịu với ý nghĩa là hình thức biểu hiện cụ thể
của trách nhiệm hình sự phải mang tính pháp lý, nghĩa là phải được quy định
trong luật hình sự hoặc luật tố tụng hình sự. Đó là hậu quả phải chịu sự tác
động của các hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự, chịu bị kết tội, chịu
biện pháp cưỡng chế của của trách nhiệm hình sự (hình phạt, biện pháp tư
pháp) và mang án tích. Trong đó hình phạt là biện pháp cưỡng chế Nhà nước
nghiêm khắc nhất đối với người phạm tội. Hình phạt là một dạng (hình thức)
phổ biến và chủ yếu của trách nhiệm hình sự. Hình phạt có thể được áp dụng
đối với người phạm các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt
tài sản, và được quy định trong từng điều luật cụ thể.
Việc áp dụng các biện pháp tác động của trách nhiệm hình sự đối với
các tội xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt tài sản được thực hiện
thông qua trình tự và thủ tục tố tụng chặt chẽ, bởi Tòa án và các cơ quan tiến
hành tố tụng khác.
Cũng như trách nhiệm hình sự đối với các tội khác, khi người phạm
tội xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt tài sản bị tác động bằng hình
phạt hoặc miễn hình phạt thì đều mang án tích và ghi vào lý lịch tư pháp. Hậu
quả pháp lý nó nếu chưa được xóa án mà phạm tội thì bị coi là tái phạm hoặc
tái phạm nguy hiểm. Đặc điểm này thể hiện tính nghiêm khắc của trách nhiệm
hình sự so với các trách nhiệm pháp lý khác.
- Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chiếm đoạt tài sản là trách nhiệm của cá nhân người phạm tội phải gánh chịu
trực tiếp và trước Nhà nước và chỉ được đặt ra đối với cá nhân người phạm tội
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt chứ không thể là tổ chức hay
pháp nhân nào khác. Vấn đề trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân không còn
xa lạ với pháp luật hình sự nhiều quốc gia trên thế giới, song vẫn chưa được ghi

21. 21
nhận trong Bộ luật hình sự Việt Nam. Trong trường hợp tội phạm do người
người đại diện pháp nhân thực hiện không chỉ vì lợi ích của cá nhân người đó
mà còn vì lợi ích của các pháp nhân thì trách nhiệm hình sự đối với các tội
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản cũng chỉ có thể áp dụng
đối với cá nhân người phạm tội. Trách nhiệm hình sự mà người phạm tội phải
gánh chịu là trách nhiệm đối với Nhà nước chứ không phải đối với người mà
quyền và lợi ích hợp pháp của họ bị hành vi phạm tội trực tiếp xâm hại.
- Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản được thực hiện bằng biện pháp cưỡng chế nhà nước
đặc biệt là hình phạt. Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của
Nhà nước so với các biện pháp cưỡng chế pháp lý khác. Người chịu trách
nhiệm hình sự phải bị tước bỏ hoặc hạn chế các quyền và lợi ích hợp pháp về
vật chất hoặc tinh thần và việc đó được bảo đảm thực hiện bằng bộ máy
cưỡng chế của Nhà nước.
Thứ hai, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt cũng mang những đặc điểm riêng. Theo đó, nội dung
của đặc điểm này được phản ánh như sau:
- Pháp luật hình sự của các nước trên thế giới và Việt Nam hầu như
không có sự khác biệt trong việc nhìn nhận và xử lý đối với một số nhóm tội
khác như: các tội xâm phạm an ninh quốc gia, nhân thân, sở hữu…, cho dù
các nước này có khác nhau về chế độ chính trị, văn hóa, xã hội, trình độ phát
triển kinh tế…Tuy nhiên, nếu nền văn minh, dân chủ, tiến bộ xã hội ở mỗi
quốc gia đạt được ở mức độ phát triển khác nhau thì tất yếu dẫn đến quy định
khác nhau về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có
tính chất chiếm đoạt. Ngoài ra, ở cùng một quốc gia với sự xác lập ổn định về
thể chế chính trị, chế độ kinh tế, nhưng trong các giai đoạn phát triển khác
nhau, giai cấp cầm quyền cũng có thể đưa ra các chính sách hình sự xử lý đối
với hành vi xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản và do đó

22. 22
cũng có thể kéo theo những sửa đổi về trách nhiệm hình sự đối với các tội
xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt để phù hợp với điều kiện
phát triển xã hội trong từng giai đoạn. Tuy nhiên, luôn theo chiều hướng, đất
nước, xã hội ngày càng văn minh, hiện đại, tiến bộ, tăng cường hội nhập quốc
tế bao nhiêu thì việc đòi hỏi bảo đảm các quyền của công dân tăng lên bấy
nhiêu, trong đó đặc biệt là các quyền về tài sản ngày càng phải được tôn trọng
và bảo vệ, thì việc sửa đổi, bổ sung những quy định về các tội phạm liên quan
xâm phạm quyền về tài sản công dân và trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm này cũng là một đòi hỏi tất yếu, khách quan nhằm thích ứng, phù hợp
với hoàn cảnh, điều kiện chính trị - kinh tế- xã hội của mỗi quốc gia trong
từng giai đoạn phát triển.
- Lý luận cũng như thực tiễn đã chỉ ra rằng tội phạm nói chung đều có
tính lịch sử và tính phụ thuộc pháp lý, nghĩa là có tính "động". Đối với những
nhóm tội xâm phạm sở hữu nói chung..., các đặc tính này thường chỉ thể hiện
sau một thời gian dài vận động, gắn liền với các biến cố chính trị, kinh tế xã
hội rõ nét. Đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt,
nhất là trong bối cảnh đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển
kinh tế, tăng cường hội nhập quốc tế như hiện nay, chúng ta không thể không
nhắc đến tính "động" trong các quy định về tội phạm và chính sách tội phạm
nói chung, đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài
sản nói riêng.
1.1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu trách nhiệm hình sự đối với các
tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản
Việc nghiên cứu những vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự đối với tội
phạm nói chung, về các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt nói
riêng phải đặt trong mối liên hệ tổng thể với chính sách hình sự về tội phạm, với
chính sách hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu nói chung và chính sách
hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt nói

23. 23
riêng. Những thay đổi của chính sách hình sự về các tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt qua các thời kỳ được phản ánh qua quá trình
sửa đổi, bổ sung, pháp điển hóa các quy định pháp luật liên quan, tội phạm hóa
và phi tội phạm hóa, hình sự hóa và phi hình sự hóa đối với các hành vi xâm
phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt của Nhà nước, và được cụ thể hóa
bằng việc quy định vấn đề trách nhiệm hình sự đối với nhóm tội phạm này: tội
danh và các dấu hiệu pháp lý xác định tội phạm (định tội); các dấu hiệu định
khung tăng nặng, giảm nhẹ hình phạt; cũng như loại và mức hình phạt áp
dụng đối với các tội phạm này (định khung hình phạt và quyết định hình phạt).
Trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp ở
Việt Nam hiện nay, việc nghiên cứu những vấn đề lý luận về trách nhiệm hình
sự nói chung và trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu không
có tính chất chiếm đoạt tài sản nói riêng có ý nghĩa trên các mặt lập pháp,
khoa học và thực tiễn.
Về mặt lập pháp, trong bất kỳ một nhà nước pháp quyền đích thực nào,
các quy định pháp luật thuộc lĩnh vực tư pháp hình sự nói chung và các quy
định của pháp luật hình sự nói riêng đều phải nhằm mục đích hàng đầu là bảo
vệ các quyền và tự do của con người với tư cách là những giá trị xã hội cao
quý nhất được thừa nhận chung của nền văn minh nhân loại tránh khỏi sự
xâm hại có tính chất tội phạm của công dân khác, mà còn của một số quan
chức trong bộ máy công quyền đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn vi phạm thô
bạo pháp chế và dân chủ, thực hiện những hành vi độc đoán và tùy tiện theo ý
chí cá nhân vì các mục đích vụ lợi, xấu xa hoặc thấp hèn. Vì vậy, các quy
phạm pháp luật hình sự của một quốc gia về trách nhiệm hình sự như thế nào
chính là một trong những tiêu chí cơ bản và quan trọng để đánh giá mức độ
dân chủ và nhân đạo, pháp chế và nhân văn trong quốc gia đó ra sao.
Về mặt lý luận, hiện nay trong khoa học luật hình sự nói riêng và các
chuyên ngành khoa học pháp lý thuộc lĩnh vực tư pháp hình sự nói chung một

24. 24
loạt những vấn đề liên quan đến trách nhiệm (như trách nhiệm hình sự của
một công dân được đặt ra khi nào, tại sao một công dân lại phải chịu trách
nhiệm hình sự, trình tự xác định trách nhiệm hình sự đối với một công dân ra
sao, từ thời điểm nào trách nhiệm hình sự bắt đầu thực hiện, việc thực hiện
trách nhiệm hình sự trải qua mấy giai đoạn, hậu quả pháp lý của người đã bị
truy cứu trách nhiệm hình sự là gì, khi một người thực hiện hành vi tuy có dấu
hiệu của tội phạm nhưng trong những trường hợp nào thì không có trách
nhiệm hình sự…) vẫn còn tồn tại nhiều ý kiến và cách hiểu khác nhau, mà
vẫn chưa có một quan điểm chính thống.
Và cuối cùng, về mặt thực tiễn, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự
nói riêng và hoạt động bảo về pháp luật thuộc lĩnh vực tư pháp hình sự nói
chung ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề bức
xúc và nhức nhối liên quan thiết thực đến cuộc sống hàng ngày của những
người dân lương thiện đã bị xâm hại thô bạo đến quyền và tự do bởi hậu quả
truy cứu trách nhiệm hình sự oan do những vi phạm của những người tiến
hành tố tụng. Vì vậy nghiên cứu về trách nhiệm hình sự không chỉ cho phép
khẳng định ý nghĩa khoa học - thực tiễn của việc lý giải và làm sáng tỏ về mặt
lý luận xung quanh những vấn đề về trách nhiệm hình sự, mà còn là lý do
luận chứng cho sự cần thiết của việc nghiên cứu chế định này với tư cách là
một chế định trung tâm, chủ yếu và đồng thời là "sợi chỉ đỏ" xuyên suốt toàn
bộ các quy phạm của Phần chung và Phần riêng luật hình sự.
1.2. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA LUẬT
HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM
PHẠM SỞ HỮU KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
1.2.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 cho đến
trƣớc khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985
Ngày 2-9-1945 sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh khai sinh ra nước Việt
Nam dân chủ cộng hòa thì bấy giờ, nước ta vẫn chưa có Bộ luật hình sự. Do

25. 25
hoàn cảnh lịch sử đất nước còn gặp nhiều khó khăn nên nhiệm vụ trọng tâm
lúc bấy giờ tập trung vào việc củng cố chính quyền cách mạng còn non trẻ,
việc đấu tranh phòng chống các loại tội phạm tuy được Nhà nước quan tâm
nhưng chủ yếu tập trung ở các loại tội phạm xâm hại về an ninh chính trị, các
tội xâm phạm sở hữu công cộng và các loại tội đặc biệt nghiêm trọng khác.
Trong quá trình phát triển từ năm 1945 đến trước khi có Bộ luật hình
sự (1985), Nhà nước ta đã có nhiều văn bản quy định các tội xâm phạm sở
hữu với những tên gọi khác nhau, quy định phần lớn các hành vi xâm phạm
sở hữu xã hội chủ nghĩa và sở hữu công dân, đã đáp ứng được phần nào
nhiệm vụ của cách mạng lúc bấy giờ, đồng thời thể hiện được chính sách hình
sự của Nhà nước đối với các tội xâm phạm sở hữu, góp phần vào công cuộc
cải tạo xã hội chủ nghĩa, tăng cường pháp chế, ngăn chặn các hành vi xâm
phạm đến quan hệ sở hữu. Các văn bản pháp luật này cũng đã thể hiện được
đường lối, chính sách của Nhà nước ta trong việc đề cao vai trò của chế độ sở
hữu tài sản trong đó đặc biệt coi trọng đến sở hữu xã hội chủ nghĩa. Văn bản
pháp luật hình sự đầu tiên của Nhà nước ta là Sắc lệnh số 26 ban hành ngày
25/2/1946 quy định các tội phá hủy công sản nhằm trừng trị những hành vi
phá hoại tài sản công cộng. Như vậy, pháp luật hình sự nước ta thời bấy giờ
cũng đã quan tâm đến hành vi xâm phạm sở hữu dù đó là hành vi không mang
tính chất chiếm đoạt tài sản.
Trong thời kỳ đầu từ năm 1945 đến năm 1954, Nhà nước ta còn tạm
thời sử dụng pháp luật của chính quyền cũ đồng thời đã ban hành các văn bản
pháp luật mới quy định những hành vi xâm phạm đến sở hữu của Nhà nước
và sở hữu của công dân. Những văn bản này xuất phát từ nhu cầu bảo vệ các
quan hệ xã hội tiến bộ trong xã hội mới, đấu tranh phòng chống các hành vi
nguy hiểm xâm hại tới tài sản của Nhà nước, của công dân góp phần vào
thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Trước tình hình đất nước bị chia cắt sau năm 1954, miền Bắc thực
hiện nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội làm chỗ dựa vững chắc cho cuộc

26. 26
đấu tranh giải phóng miền Nam, thực hiện thống nhất đất nước. Để đáp ứng
với tình hình mới, Sắc lệnh số 267/SL ngày 15/6/1956 ra đời quy định các tội
phá hoại sản xuất nhằm tăng cường đấu tranh chống các hành động phá hoại
cơ sở kinh tế, chính quyền nhân dân, trừng trị các hành vi khác xâm hại sở
hữu Nhà nước, Hợp tác xã, tài sản của nhân dân, cản trở việc thực hiện chính
sách kế hoạch Nhà nước.
Đến năm 1959 đã có tương đối nhiều văn bản điều chỉnh về các tội
xâm phạm sở hữu của Nhà nước và của công dân cũng như những tội phạm
khác thuộc các lĩnh vực đời sống xã hội nên việc sử dụng luật lệ của chính
quyền cũ không còn phù hợp. Bộ Tư pháp đã có Thông tư số 19-VHH ngày
30/6/1955 qui định đình chỉ áp dụng luật lệ cũ chỉ sử dụng pháp luật mới.
Ngày 21-10-1970 Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh
trừng trị các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa và Pháp lệnh trừng trị các
tội xâm phạm tài sản riêng công dân. Việc ban hành cùng một lúc hai Pháp lệnh
trên thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước không những đối với tài sản xã
hội chủ nghĩa, mà cả đối với tài sản riêng của công dân. Nội dung của hai Pháp
lệnh đã thể hiện đầy đủ và toàn diện chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước
ta đối với các tội xâm phạm sở hữu, thể hiện sự nhạy bén của Nhà nước ta đối
với các tội phạm về sở hữu, thể hiện sự nhạy bén của Đảng và Nhà nước ta trước
diễn biến của tỉnh hình tội phạm. Một mặt, hai Pháp lệnh đã khẳng định nguyên
tắc cơ bản của Nhà nước là kiên quyết bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa, coi tài
sản xã hội chủ nghĩa là thiêng liêng, bất khả xâm phạm, đồng thời quán triệt
nguyên tắc Nhà nước bảo hộ tài sản riêng của công dân, chống mọi hành vi
xâm phạm. Mặt khác, Pháp lệnh cũng đã qui định các biện pháp xử lý cụ thể
tùy theo tính chất của hành vi phạm tội cũng như hậu quả do hành vi đó gây
ra. Tuy nhiên, do tài sản xã hội chủ nghĩa được đặc biệt coi trọng, Nhà nước
ta đã qui định chính sách xử lý các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa
nghiêm khắc hơn so với các tội xâm phạm tài sản riêng của công dân.

27. 27
Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa quy định
16 tội, trong 12 tội trực tiếp xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa thì có các tội
thuộc nhóm xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt là: hủy hoại
hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản; sử dụng trái phép tài sản của công vì mục đích
tư lợi; chiếm giữ trái phép tài sản xã hội chủ nghĩa; vô ý gây thiệt hại nghiêm
trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa; cố ý làm trái nguyên tắc, chính sách, chế
độ, thể lệ, gây thiệt hại đến tài sản xã hội chủ nghĩa; vi phạm chế độ tem
phiếu dùng vào việc phân phối tài sản xã hội chủ nghĩa; thiếu tinh thần trách
nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản xã hội chủ nghĩa; bao che cho kẻ
xâm phạm đến tài sản xã hội chủ nghĩa.
Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản riêng của công dân quy
định 13 tội, trong đó phần lớn giống với các tội được quy định ở Pháp lệnh
trừng trị các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên có một số tội
khác với các qui định trong Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản xã
hội chủ nghĩa. Nguyên tắc trừng trị các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa
và tài sản riêng công dân là nghiêm trị các phần tử lưu manh chuyên nghiệp,
tái phạm, phạm tội có tổ chức, bọn cầm đầu, lợi dụng chức vụ, quyền hạn để
phạm tội, gây thiệt hại nặng về tài sản. Đồng thời thi hành chính sách khoan
hồng, miễn hoặc giảm hình phạt đối với người tự thú, tố giác đồng bọn hoặc
tự nguyện bồi thường thiệt hại đã gây ra, thật thà hối cải … Ngoài hình phạt
chính, hai Pháp lệnh còn quy định hình phạt phụ và các biện pháp khác để vừa
đảm bảo xử lý nghiêm minh, vừa đạt được tác dụng phòng ngừa tội phạm.
Ngày 15/3/1976 Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam
Việt Nam ban hành Sắc luật số 03/SL-76 quy định các tội phạm và hình phạt
được áp dụng ở miền Nam Việt Nam, trong đó có quy định về các tội xâm
phạm sở hữu. Nội dung Sắc luật này và hai Pháp lệnh trừng trị các tội xâm
phạm tài sản xã hội chủ nghĩa và tài sản riêng của công dân (ban hành ngày
21/10/1970) về cơ bản là thống nhất.

28. 28
Có thể thấy rằng từ năm 1945 đến trước khi có Bộ luật hình sự (1985),
để đáp ứng tình hình đất nước vừa mới ra đời cũng như tình trạng luôn phải
đấu tranh với thù trong giặc ngoài, Nhà nước ta đã có nhiều quy định về các
tội xâm phạm sở hữu cũng như các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất
chiếm đoạt tài sản như: tội cố ý làm hư hỏng tài sản hoặc hủy hoại tài sản,
thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng tài sản, sử dụng tái phép tài
sản… Về trách nhiệm hình sự và đường lối xử lý thì vẫn chưa có sự phân biệt
rõ giữa "có tính chất chiếm đoạt" với "không có tính chất chiếm đoạt", mà chú
trọng nhiều đến chủ thể sở hữu của tài sản là của Nhà nước hay của công dân.
1.2.2. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985
đến trƣớc khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999
Ngày 27/6/1985 tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa VII đã thông qua Bộ
luật hình sự đầu tiên của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây là
công cụ sắc bén của Nhà nước để bảo vệ thành quả của cách mạng, bảo vệ
chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội, bảo
vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đấu tranh chống và phòng
ngừa mọi hành vi phạm tội, góp phần hoàn thiện nhiệm vụ xây dựng chủ
nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Bộ luật hình sự năm 1985 gồm hai phần: "Phần chung" và "Phần các
tội phạm" có quan hệ chặt chẽ với nhau, đều là cơ sở pháp lý cho việc giải
quyết một vụ án hình sự. Trong "Phần các tội phạm", dựa vào tính chất quan
trọng của khách thể, Bộ luật hình sự sắp xếp thứ tự các chương: Chương "Các
tội phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa" được đặt ở chương IV và chương "Các tội
xâm phạm sở hữu công dân" được đặt ở chương VI. Việc sắp xếp này thể hiện
chính sách của Nhà nước ta là coi trọng việc bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa
hơn bảo vệ tài sản riêng của công dân.
Bộ luật hình sự ra đời năm 1985 là một sự phát triển trong kỹ thuật lập
pháp hình sự ở nước ta. Bộ luật đã kế thừa các quy định pháp luật hình sự từ

29. 29
năm 1945, tổng kết kinh nghiệm đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm ở
nước ta trong mấy chục năm và có dự kiến tình hình diễn biến tội phạm trong
tương lai. Về hình thức, do tình hình xã hội có những đặc điểm mới nên bên
cạnh việc quy định một số loại tội mới đều thuộc nhóm xâm phạm sở hữu có
tính chất chiếm đoạt thì Bộ luật hình sự năm 1985 đã đưa một số tội trước đây
quy định trong hai Pháp lệnh ngày 21/10/1970 sang các chương khác nhằm
đảm bảo tính khoa học và có hệ thống của bộ luật, trong đó có các tội xâm
phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt như: Tội cố ý làm trái nguyên tắc,
chính sách, chế độ, thể lệ về kinh tế, tài chính gây thiệt hại đến tài sản xã hội
chủ nghĩa; Tội vi phạm chế độ tem phiếu dùng vào việc phân phối tài sản xã
hội chủ nghĩa được đưa sang chương VII - Các tội phạm về kinh tế. Tội chứa
chấp hoặc tiêu thụ tài sản (xã hội chủ nghĩa và công dân) quy định trong
chương VIII - Các tội xâm phạm an toàn, trật tự công cộng, trật tự quản lý
hành chính. Tội bao che cho kẻ xâm phạm tài sản (xã hội chủ nghĩa và công
dân) được đưa sang chương X - Các tội xâm phạm hoạt động tư pháp. Về
hình phạt, nhìn chung các tội xâm phạm tài sản ở Pháp lệnh ngày 21/10/1970
và Bộ luật hình sự năm 1985 có mức phạt tương đương đối với cùng một tội
danh. Tuy nhiên, một số tội trong Bộ luật hình sự 1985 quy định mức hình
phạt cao hơn (như tội cướp tài sản của công dân) nhưng cũng có một số tội Bộ
luật hình sự năm 1985 quy định mức hình phạt thấp hơn so với Pháp lệnh
(như tội chiếm giữ trái phép tài sản của công dân). Một số tội phạm ngoài
hình phạt chính còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung như: quản chế, cư trú
bắt buộc hoặc cấm cư trú nếu là người phạm tội có tính chất chuyên nghiệp.
Bộ luật cũng quy định hình phạt bổ sung đó với những tội danh tương ứng và
không quy định hình phạt bổ sung cư trú bắt buộc.
Qua việc khái quát về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm
sở hữu nói chung cũng như trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở
hữu có tính chất chiếm đoạt giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự

30. 30
năm 1985 đến trước khi ban hành năm 1999, có thể thấy rằng bên cạnh quy
định thêm nhiều tội mới về xâm phạm sở hữu, chuyển một số tội sang các
chương khác nhau để phù hợp hơn với kết cấu của Bộ luật hình sự, giảm hoặc
tăng mức hình phạt đối một số tội xâm phạm sở hữu đã khiến Bộ luật hình sự
của nước ta ngày càng hoàn thiện hơn sau nhiều lần sửa đổi, bổ sung. Đối với
các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt thì không có nhiều
thay đổi. Chỉ đến năm 1992 khi sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật
hình sự thì "Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản xã
hội chủ nghĩa" được quy định tăng mức hình phạt của khung 1 và khung 2
như sau: khung 1 - phạt tù từ 1 năm đến 7 năm, khung 2 - từ 5 năm đến 15
năm. Về hình phạt bổ sung, Bộ luật hình sự sửa đổi, bổ sung có quy định áp
dụng hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ quản lý tài sản xã hội chủ nghĩa từ 2
năm đến 5 năm với 2 trường hợp tại điểm d khoản 2 Điều 134 và điểm d
khoản 2 Điều 135.
Như vậy có thể thấy rằng ở giai đoạn này, nhóm tội xâm phạm sở hữu
không có tính chất chiếm đoạt tài sản với đặc trưng là "không có tính chất
chiếm đoạt", tính nghiêm trọng ít hơn các loại tội xâm phạm sở hữu có tính
chất chiếm đoạt tài sản nên Nhà nước ta chưa chú trọng đến. Trong nhóm tội
này, chỉ có các tội như "Tội hủy hoại tài sản hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản xã
hội chủ nghĩa", "Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản xã
hội chủ nghĩa" và "Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài
sản xã hội chủ nghĩa" được quan tâm hơn cả, yếu tố "tài sản xã hội chủ nghĩa"
được coi trọng đặc biệt và bảo vệ đến mức tối đa, phù hợp với tình hình
chung của đất nước ta thời bấy giờ. Do đó, hình phạt được áp dụng đối với tội
phạm thực hiện các hành vi này cũng hết sức nghiêm khắc, có tính răn đe cao.
Song song với điều này là mức hình phạt đối với một số tội khác xâm phạm
sở hữu của công dân như "Tội chiếm giữ trái phép tài sản của công dân" được
quy định trong Bộ luật hình sự năm 1985 thậm chí còn nhẹ hơn so với trong

31. 31
các quy phạm pháp luật hình sự trước đó, gồm: cảnh cáo, cải tạo không giam
giữ đến 1 năm hoặc tù từ 3 tháng đến 2 năm (nhẹ hơn quy định của Pháp lệnh
trừng trị các tội xâm phạm tài sản riêng của công dân ngày 21/10/1970 đã quy
định là phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm).
1.2.3. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999
đến nay
Bộ luật hình sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được
Quốc hội thông qua ngày 21 tháng 12 năm 1999, có hiệu lực ngày 1 tháng 7
năm 2000 đã nhập hai chương IV và VI của Bộ luật hình sự năm 1985 vào
thành một chương (chương XIV) với 13 tội danh. Việc quy định các tội xâm
phạm sở hữu xã hội chủ nghĩa và sở hữu riêng của công dân vào một chương
tội phạm với những khung hình phạt giống nhau phù hợp với chính sách bình
đẳng giữa các thành phần kinh tế và các hình thức sở hữu của nhà nước ta
trong giai đoạn hiện nay. Nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh chống
tham những, một số tội phạm được chuyển sang chương khác còn lại về cơ
bản được quy định giống như các tội phạm quy định tại chương IV và chương
VI Bộ luật hình sự năm 1985; tuy nhiên "Tội lợi dụng chức vụ quyền hạn lừa
đảo chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa" (Điều 134a Bộ luật hình sự năm
1985); "Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản xã hội chủ
nghĩa" (Điều 137a, Bộ luật hình sự năm 1985) được gộp vào với các tội "Tội
lừa đảo chiếm đoạt tài sản" (Điều 139 Bộ luật hình sự năm 1999) và "Tội sử
dụng trái phép tài sản" (Điều 142 Bộ luật hình sự năm 1999). Về hình phạt,
điểm khác biệt so với Bộ luật hình sự hiện hành là việc định lượng tài sản bị
xâm hại để phân biệt tội phạm với vi phạm, mức tối thiểu được quy định giá
trị tài sản bị thiệt hại là 500.000 đồng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Ngoài ra có thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người chiếm đoạt tài sản
trị giá dưới 500.000 đồng trong trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã
bị xử lý hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm. Điểm khác

32. 32
biệt thứ hai là, đa số các tội xâm phạm sở hữu được quy định thành bốn
khung hình phạt thay vì có ba khung như trong quy định của Bộ luật hình sự
năm 1985 và mức thiệt hại về tài sản là căn cứ để phân chia thành các khung
hình phạt. Thông thường thiệt hại về tài sản được chia thành các mức sau đây
để quy định khung hình phạt: từ 500.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng; từ
50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng; từ 200.000.000 đồng đến dưới
500.000.000 đồng và từ 500.000.000 trở lên.
Điểm khác biệt thứ ba, đối với hình phạt tử hình chỉ còn được giữ lại ở
hai tội: Tội cướp tài sản và Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, so với Bộ luật hình
sự 1985 đã xóa bỏ loại hình phạt này ở hai tội phạm đó là: Tội trộm cắp tài sản
và Tội cố ý hủy hoại hoặc làm hư hỏng tài sản. Hình phạt chung thân còn được
quy định ở hai tội phạm: Tội cướp giật và Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản.
Hình phạt tiền được quy định đa số với các tội xâm phạm sở hữu, phạt
tiền là hình phạt chính được quy định trong chế tài lựa chọn đối với các tội: "Tội
sử dụng trái phép tài sản" (Điều 142). Đối với các tội "Tội chiếm giữ trái phép
tài sản" (Điều 141), "Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản" (Điều 143), "Tội
thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước" (Điều 144),
"Tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản" (Điều 145), thì phạt tiền
được quy định là hình phạt bổ sung. Mức phạt tiền được quy định tùy theo
tính chất của từng tội phạm cụ thể với mức tối thiểu là 5.000.000 đồng và cao
nhất là 100.000.000 đồng.
Việc quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về các tội xâm phạm sở
hữu thể hiện chính sách hình sự nhất quán của Đảng và Nhà nước ta từ năm
1945 đến nay trong việc trừng trị các hành vi xâm hại tới sở hữu xã hội chủ
nghĩa và sở hữu của công dân. Đó là thái độ kiên quyết đấu tranh chống các
hành vi xâm hại sở hữu, bảo vệ nghiêm ngặt tài sản xã hội chủ nghĩa, tài sản
của công dân, trừng trị kết hợp với khoan hồng, lấy việc giáo dục cải tạo
người phạm tội là mục đích chính, chủ yếu, lâu dài. Những điểm khác biệt so

33. 33
với Bộ luật hình sự năm 1985 trong chính sách hình sự đối với các tội xâm
phạm sở hữu phản ánh sự đổi mới, phát triển của xã hội ta trong giai đoạn
cách mạng hiện nay: từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị
trường, có sự điều tiết của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa, bình
đẳng giữa các thành phần kinh tế, xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đang trên đà hội nhập
khu vực và quốc tế. Việc quy định tội xâm phạm sở hữu vào một chương
trong Bộ luật hình sự đã thể hiện nguyên tắc bình đẳng giữa các thành phần
kinh tế và các hình thức sở hữu trong nền kinh tế hiện nay. Tuy nhiên, vai trò
chủ đạo của sở hữu xã hội chủ nghĩa trong cơ chế thị trường vẫn được đề cao
và được phản ánh trong Bộ luật hình sự bằng việc quy định hành vi xâm hại
sở hữu xã hội chủ nghĩalà tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại Điều 48.
Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa, bản chất ưu việt của chế độ ta trong
việc đấu tranh phòng chống tội phạm được thể hiện thông qua việc thu hẹp
phạm vi áp dụng hình phạt tử hình đối với một số tội phạm và người phạm tội.
1.3. TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU
KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TRONG LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ NƢỚC
1.3.1. Luật hình sự của Liên bang Nga
Bộ luật hình sự Liên bang Nga được Đuma Quốc gia thông qua ngày
24/5/1996 và Tổng thống Liên bang Nga ký Luật số 64 ngày 13/6/1996 "Về
việc thi hành Bộ luật hình sự của Liên bang Nga" có hiệu lực từ ngày 01/01/1997.
Các tội xâm phạm sở hữu được quy định từ Điều 158 đến Điều 168
thuộc Chương 21- Các tội xâm phạm tài sản. Liên quan đến các tội xâm phạm
sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản, Bộ luật hình sự nước này cũng
có quy định về một số tội như: "Tội sử dụng trái phép xe ô tô hay bất kỳ
phương tiện giao thông nào khác" (Điều 166), "Tội cố ý hủy hoại hoặc làm hư
hỏng tài sản" (Điều 167); "Tội phá hủy hay làm hư hỏng tài sản của người
khác" (Điều 168).

34. 34
Cụ thể về "Tội cố ý hủy hoại hoặc làm hư hỏng tài sản", Điều 167 Bộ
luật hình sự của Liên bang Nga quy định như sau:
1. Cố ý hủy hoại hoặc làm hư hỏng tài sản gây thiệt hại
đáng kể.
Thì bị phạt tiền từ 50 lần đến 100 lần mức thu nhập tối
thiểu hay mức lương hay khoản thu nhập khác của người bị kết án
trong thời gian từ 1 tháng hoặc lao động bắt buộc từ 100 giờ đến
180 giờ hoặc lao động cải tạo đến 1 năm hoặc bị phạt giam đến 3
tháng hoặc bị phạt tù đến 2 năm.
2. Cũng hành vi đó nếu thực hiện bằng thủ đoạn gây hỏa hoạn,
gây nổ hoặc các thủ đoạn nguy hiểm khác hoặc làm chết người hay
gây hậu quả nghiêm trọng khác thì bị phạt tù đến 5 năm [46].
Như vậy, có thể thấy cũng giống như Việt Nam, luật hình sự của Liên
bang Nga không quy định mức định lượng cụ thể trong điều luật. Tài sản bị
cố ý hủy hoại hoặc làm hư hỏng theo Điều 167 Bộ luật hình sự của Liên bang
Nga được xác định bằng cụm từ "gây thiệt hại đáng kể". Hình phạt áp dụng
cho người phạm tội cũng có hình phạt tiền áp dụng cho từng trường hợp cụ
thể, tuy nhiên khác với luật hình sự nước ta luật hình sự của Liên bang Nga
lại tính dựa theo mức thu nhập tối thiểu hay mức lương hoặc khoản thu nhập
khác của người phạm tội trong 1 tháng, tùy từng trường hợp mức phạt từ từ
50 đến 100 lần thu nhập. Ngoài ra, người phạm tội còn bị áp dụng bắt buộc
lao động, đây là điểm đặc thù mà luật hình sự Việt Nam không quy định.
Hình phạt nặng nhất là tù giam 5 năm cho những trường hợp có tình tiết định
khung được quy định rất cụ thể tại khoản 2.
1.3.2. Luật hình sự của Nhật Bản
Bộ luật hình sự của Nhật Bản được công bố ngày 24/4/1907 và có
hiệu lực ngày 01/10/1908. Đây là một trong những bộ pháp điển cơ bản được
cấu thành từ 06 văn bản luật. Bộ luật hình sự của Nhật Bản hiện hành được
sửa đổi và bổ sung gần đây nhất là vào ngày 24/6/2011.

35. 35
Bộ luật hình sự của Nhật Bản gồm có 40 Chương và 264 điều khoản
cụ thể, trong đó không đưa ra các khái niệm tội phạm cũng như không phân
loại tội phạm theo hành vi nguy hiểm của nó. Hình phạt chỉ được áp dụng đối
với hành vi phạm tội do lỗi cố ý, trừ trường hợp pháp luật có những quy định
riêng về vô ý phạm tội.
Trong phần 2 Bộ luật hình sự của Nhật Bản quy định phần lớn các
hành vi phạm tội và dấu hiệu của chúng và khác với luật pháp nhiều nước
khác, tội phạm không phân theo nhóm mà phân theo chương. Đối với các tội
xâm phạm sở hữu, Bộ luật hình sự của Nhật Bản phân chia thành các chương
như Chương 36: Tội trộm cắp và cướp tài sản; Chương 37: Tội lừa đảo và
hăm dọa; Chương 38: tội tham ô; Chương 39: tội liên quan đến vật bị trộm
cắp; Chương 40: tội phá hủy và giấu giếm.
Trong Chương 40 quy định về Tội phá hủy và giấu giếm gồm 07 điều
luật trong đó có một số điều luật quy định về các tội xâm phạm tài sản không
có tính chất chiếm đoạt, cụ thể như:
Điều 261 Tội phá hoại vật của người khác
Người nào phá hoại đồ vật của người khác, ngoài các đối tượng
được quy định tại ba điều trước, thì bị phạt tù khổ sai đến ba năm hoặc
bị phạt tiền đến ba trăm nghìn yên hay phạt tiền mức nhẹ.
Điều 262 Trường hợp phá hoại vật của bản thân
Dù cho vật thuộc quyền sở hữu của bản thân đi nữa, nhưng
nếu vật ấy đã bị kê biên, thế chấp hay cho thuê thì hành vi phá hoại
hay làm hư hại vật đó được xem tương đương như trường hợp của
ba điều trước [47].
Như vậy, về cơ bản, trong Bộ luật hình sự của Nhật Bản cũng chỉ quy
định việc xử lý đối với hành vi phá hoại vật (tài sản) trong đó bao gồm vật
của người khác hoặc vật của chính mình đã bị kê biên, thế chấp hay đang cho
thuê. Không có điều luật nào quy định về khái niệm tội danh cũng như giải

36. 36
thích chi tiết các về định lượng hay định khung hình phạt. Bộ luật hình sự của
Nhật Bản cũng quy định đầy đủ và chặt chẽ các hành vi xâm phạm sở hữu và
cũng có một số tội phạm giống và tương đồng với Bộ luật hình sự của Việt
Nam. Tuy nhiên, so với Bộ luật hình sự của Việt Nam thì Bộ luật hình sự của
Nhật Bản cũng có một số điểm khác như sau:
Thứ nhất, trong Bộ luật hình sự của Nhật Bản, tất cả những hành vi
phạm tội nói chung cũng như các hành vi xâm phạm sở hữu nói riêng không
được các nhà làm luật đặt tên tội (tội danh) như trong Bộ luật hình sự của Việt
Nam, các nhà làm luật chỉ mô tả hành vi phạm tội trong nội dung điều luật;
Thứ hai, không có các tình tiết tăng nặng định khung hình phạt như
trong Bộ luật hình sự của Việt Nam;
Thứ ba, khung hình phạt tối đa cho các tội phạm về chiếm đoạt tài sản
trong Bộ luật hình sự của Nhật Bản nghiêm khắc hơn Bộ luật hình sự của Việt Nam;
Thứ tư, ngoài ra, có một số tội phạm đặc trưng khác với Bộ luật hình
sự của Việt Nam có thể để các nhà làm luật nước ta tham khảo khi sửa đổi, bổ
sung và hoàn thiện pháp luật hình sự, ví dụ: quy định về điện năng, quy định
đặc biệt về tội phạm giữa những người trong thân tộc được quy định nay trong
Chương tội trộm cắp và cướp tài sản hay Chương tội lừa đảo và hăm dọa.
1.3.3. Luật hình sự của Trung Quốc
Bộ luật hình sự của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa được Quốc
hội thông qua tại kỳ họp thứ II, ngày 01/7/1979, có hiệu lực từ ngày
01/01/1980. Luật sửa đổi, bổ sung Bộ luật hình sự này được sửa đổi vào năm
1997 có hiệu lực từ ngày 01/10/1997. Sau đó, từ năm 1997 Bộ luật hình sự
Trung Quốc được sửa đổi, bổ sung vào năm 1999, 2001, 2002 và gần đây nhất
là 2005 tại Hội nghị lần thứ 14 của Ủy ban Thường vụ Đại hội đại biểu nhân
dân toàn quốc khóa X. Bộ luật hình sự của Trung Quốc có kết cấu 2 phần
(Phần chung và Phần các tội phạm), 15 chương, 37 mục với 452 điều luật.
Phần chung gồm 5 chương, 20 mục, 101 điều (từ Điều 01 đến Điều 101) quy

37. 37
định về: Nhiệm vụ, nguyên tắc cơ bản, phạm vi áp dụng; tội phạm, hình phạt
và các vấn đề khác. Phần các tội phạm gồm 10 chương, 17 mục và 351 điều
luật (từ Điều 102 đến Điều 452) quy định các tội phạm cụ thể được sắp xếp
trong các chương tội khác nhau, trong đó các tội xâm phạm tài sản được quy
định tại Chương V bao gồm 14 điều luật (từ Điều 263 đến Điều 276). Cũng
giống như pháp luật hình sự Việt Nam, Bộ luật hình sự của Trung Quốc có
quy định về hành vi hủy hoại tài sản hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản như sau:
Điều 275: người nào phạm tội hủy hoại tài sản của công
hoặc cá nhân, với số lượng tương đối lớn hoặc có những tình tiết
nghiêm trọng khác, thì bị phạt tù đến 3 năm, cải tạo lao động hoặc
bị phạt tiền, nếu với số lượng lớn hoặc có những tình tiết đặc biệt
nghiêm trọng khác thì bị phạt tù từ 3 năm đến 7 năm [17].
Định lượng tài sản bị xâm hại trong tội hủy hoại tài sản theo Điều 275
Bộ luật hình sự của Trung Quốc cũng được xác định bằng cụm từ "số lượng
tương đối lớn hoặc có những tình tiết nghiêm trọng khác".
Hình phạt bao gồm cải tạo lao động; phạt tiền và tù có thời hạn mức
phạt cao nhất là đến 7 năm
Đánh giá chung sau khi xem xét những quy định của pháp luật hình sự
một số nước về hành vi hủy hoại tài sản hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản cho
thấy: dưới góc độ nhận thức riêng, Bộ luật hình sự của mỗi nước lại có những
quy định khác nhau về nội dung của hành vi hủy hoại tài sản hoặc cố ý làm hư
hỏng tài sản, trên cơ sở đó có quy định về hình phạt tương ứng mức độ nguy
hiểm cho xã hội của người phạm tội. Bộ luật hình sự các nước trên đều không
có quy định về định lượng tài sản bị hủy hoại hoặc bị làm hư hỏng trong nội
dung điều luật, việc quy định mức định lượng cụ thể đối với tội danh này sẽ
được các văn bản dưới luật quy định để áp dụng thống nhất. Về phần hình
phạt, hầu hết các nước trên quy định mức hình phạt đối với tội danh này
không quá nặng như Điều 143 Bộ luật hình sự Việt Nam.

38. 38
1.3.4. Luật hình sự của Thái Lan
Bộ luật hình sự Thái Lan gồm 398 điều được chia làm 03 quyển trong
đó "Các tội xâm phạm tài sản" thuộc quyển 2, mục 12 - Các tội xâm phạm tài
sản. Về các tội xâm phạm không có tính chất chiếm đoạt tài sản, tại Chương 7
Bộ luật hình sự của Thái Lan cũng có quy định "Tội phá hủy hoặc cố ý làm
hư hỏng tài sản của người khác" gồm các điều từ Điều 358 đến Điều 360. Cụ
thể của các quy định này như sau:
Điều 358: Bất cứ ai, gây tổn hại, phá hủy, gây ra sự mất giá
của giá trị hoặc làm vô dụng các tài sản thuộc về người khác hoặc
người khác là đồng chủ sở hữu với động cơ cố ý phá hoại thì bị phạt
tù đến ba năm hoặc bị phạt tiền đến sáu ngàn Baht, hoặc cả hai.
Điều 359: Nếu vi phạm theo Điều 358 được thực hiện đối
với: động cơ, máy móc sử dụng cho các mục đích nông nghiệp hoặc
công nghiệp; trên gia súc hay các động vật khác được sử dụng vào
mục đích vận chuyển hoặc cho các mục đích nông nghiệp hoặc
công nghiệp; hoặc hoặc các sản phẩm được sản xuất để phục vụ
ngành nông nghiệp, thì người phạm tội sẽ bị phạt tù đến năm năm
hoặc bị phạt tiền đến mười ngàn Baht, hoặc cả hai.
Điều 360: Bất cứ ai, gây tổn hại, phá hủy, gây ra sự mất giá
của giá trị hoặc làm vô dụng tài sản được sử dụng hoặc sở hữu cho
lợi ích công cộng, sẽ bị phạt tù đến năm của bạn hoặc bị phạt tiền
đến mười ngàn Baht, hoặc cả hai [49].
Các điều luật trên cho thấy luật hình sự Thái Lan rất chú trọng điều
chỉnh các hành vi hủy hoại hoặc cố ý làm như hỏng tài sản. Khác với luật
hình sự nước ta, pháp luật hình sự Thái Lan phân chia tội hủy hoại hoặc cố ý
làm hư hỏng tài sản thành các điều luật khác nhau với đối tượng của hành vi
phạm tội là các nhóm tài sản khác nhau. Điểm đặc biệt là Bộ luật hình sự Thái
Lan chỉ đặt tựa đề chung cho một nhóm tội trong cả chương chứ không đặt
thành tên của từng tội danh riêng lẻ trong mỗi điều luật.

39. 39
Kết cấu trong điều luật của Bộ luật hình sự Thái Lan trung thành với
truyền thống luật thành văn châu Âu lục địa, ngoài ra cũng giống với pháp
luật hình sự Việt Nam, trong các quy định về phần tội phạm cụ thể trong Bộ
luật hình sự Thái Lan, trong một điều luật thường được kết cấu rõ thành 2
phần: mô tả hành vi phạm tội (và chủ thể thực hiện hành vi phạm tội) và mức
hình phạt tương ứng.
1.3.5. Luật hình sự của Malaysia
Bộ luật hình sự Malaysia gồm 551 điều được chia làm 28 chương
trong đó các tội xâm phạm sở hữu được quy định tại Chương 17 "Các tội xâm
phạm tài sản" gồm 85 điều luật từ Điều 378 đến Điều 462. Cũng giống như
pháp luật hình sự Việt Nam, Bộ luật hình sự của Malaysia có quy định về Tội
hủy hoại tài sản tại Điều 425, tuy nhiên có chút khác biệt là hình phạt của tội
này lại được quy định riêng biệt tại Điều 426. Cụ thể các điều luật này được
quy định như sau:
Điều 425: Người nào nhằm mục đích gây mất mát hoặc thiệt
hại cho xã hội hoặc cho người khác mà làm hủy hoại tài sản hoặc
gây ra sự thay đổi đối với tài sản hay lầm mất hoặc giảm giá trị
hoặc công dụng của nó, thì bị coi là phạm tội hủy hoại tài sản.
Điều 426: Người nào phạm tội hủy hoại tài sản thì bị phạt tù
đến 3 tháng hoặc bị phạt tiền hoặc cả hai hình phạt đó [48].
Tên gọi của Điều 425 Bộ luật hình sự Malaysia là Hủy hoại tài sản,
tuy nhiên nội dung điều 425 cũng quy định hành vi làm giảm đi giá trị hoặc
công dụng của tài sản bị coi là phạm tội hủy hoại tài sản, hành vi này tương tự
như tội cố ý làm hư hỏng tài sản của Việt Nam. Nội dung Điều 425 quy định
rõ mục đích phạm tội của tội phạm là "nhằm mục đích gây mất mát hoặc thiệt
hại cho xã hội hoặc cho người khác", mục đích là yếu tố để cấu thành tội
phạm Hủy hoại tài sản của Bộ luật hình sự Malaysia. Điều luật cũng không
quy định cụ thể giá trị tài sản bị hủy hoại như Bộ luật hình sự Việt Nam

40. 40
Hình phạt dành cho tội này cũng được tách thành một điều luật riêng
ngay sau Điều 425, có hai hình phạt được áp dụng là hình phạt tiền và hình
phạt tù, nếu so sánh với Điều 143 Bộ luật hình sự Việt Nam thì hình phạt của
Bộ luật hình sự Việt Nam nặng hơn nhiều (hình phạt nặng nhất là tù chung
thân). Hình phạt tù có thời hạn quy định tại Điều 425 cao nhất là 3 tháng; nhà
làm luật Malaysia không quy định giới hạn định mức phạt tiền như pháp luật
hình sự Việt Nam.
Cách kết cấu điều luật trong Bộ luật hình sự Malaysia mang đậm dấu
ấn về kỹ thuật lập pháp trong các quốc gia theo hệ thống luật án lệ, theo đó,
các điều luật thường là sự khái quát hóa lại các án lệ đã được xét xử bởi hệ
thống Tòa án và các ví dụ minh họa, nhiều trường hợp chính là các tình huống
thực tế cuộc sống đã diễn ra và đã được Tòa án giải quyết và nâng lên thành
án lệ. thì trong Bộ luật hình sự của Malaysia trong nhiều trường hợp, giữa
việc mô tả hành vi phạm tội và hình phạt lại được quy định tách biệt ở 2 điều
luật khác nhau (thường là ngay gần nhau).

41. 41
Chương 2
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU
KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ
2.1. CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI
XÂM PHẠM SỞ HỮU KHÔNG CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
Cũng như việc xác định trách nhiệm hình sự đối với các tội khác, cấu
thành tội phạm chính là cơ sở pháp lý căn bản để truy cứu trách nhiệm hình sự
đối với người phạm tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt, vì
hành vi nguy hiểm cho xã hội do chủ thể thực hiện đã có đầy đủ các dấu hiệu
đặc trưng của một cấu thành tương ứng được quy định tại các điều luật từ
Điều 141 đến Điều 145 của Bộ luật hình sự.
2.1.1. Khách thể của các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất
chiếm đoạt tài sản
Theo luật hình sự Việt Nam, những tội được coi là tội xâm phạm sở
hữu (dù có mang tính chiếm đoạt hay không) và cùng được quy định trong
chương XIV Bộ luật hình sự là những tội có cùng khách thể là quan hệ sở hữu.
Quan hệ sở hữu là quan hệ xã hội trong đó quyền chiếm hữu, sử dụng
và định đoạt tài sản được tôn trọng và bảo vệ. Hành vi gây thiệt hại hoặc đe
dọa gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu là những hành vi xâm phạm các quyền
chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản của chủ sở hữu. Các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản có khách thể như khách thể của các
tội xâm phạm sở hữu nói chung.
Một hành vi tuy cũng gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho quan
hệ sở hữu nói chung sẽ không phải là tội xâm phạm sở hữu nếu hành vi này
đồng thời còn gây thiệt hại cho những quan hệ xã hội khác và sự gây thiệt hại

42. 42
này mới thể hiện được đầy đủ nhất bản chất nguy hiểm cho xã hội của hành
vi. Trong trường hợp này khách thể trực tiếp của tội phạm không phải là quan
hệ sở hữu. Chẳng hạn khách thể trực tiếp của hành vi tháo trộm thiết bị, phụ
kiện sắt của đường ray không phải là quan hệ sở hữu mà là an toàn công cộng.
Đối tượng tác động của tội phạm:
Như mọi hành vi phạm tội khác, hành vi xâm phạm sở hữu cũng có
đối tượng tác động cụ thể, đó là tài sản - đối tượng vật chất nhờ đó có sự tồn
tại quan hệ sở hữu. Tài sản, theo Bộ luật Dân sự Việt Nam bao gồm: vật có
thực, tiền, giấy tờ trị giá được bằng tiền và các quyền về tài sản (Điều 163 Bộ
luật dân sự). Tài sản được pháp luật nói chung cũng như luật hình sự nói riêng
bảo vệ, về nguyên tắc phải là tài sản hợp pháp. Tuy nhiên điều đó không có
nghĩa những hành vi xâm phạm tài sản bất hợp pháp của công dân khác không
bị coi là phạm tội. Hành vi xâm phạm tài sản khác dù đó là tài sản bất hợp
pháp thì vẫn bị coi là trái pháp luật và có thể cấu thành tội xâm phạm sở hữu.
Việc coi những hành vi đó là hoàn toàn cần thiết, để đảm bảo trật tự chung
của xã hội.
2.1.2. Mặt khách quan của các tội xâm phạm sở hữu không có tính
chất chiếm đoạt tài sản
Nhóm tội phạm này bao gồm các hành vi không có tính chất chiếm
đoạt, tức là không sự chuyển dịch một cách bất hợp pháp tài sản của người
khác thành các tài sản của mình. Căn cứ vào động cơ phạm tội có thể chia các
tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản thành hai loại:
Thứ nhất, những tội phạm có động cơ tư lợi gồm: Tội chiếm giữ trái
phép tài sản (Điều 141); Tội sử dụng trái phép tài sản (Điều 142). Các tội
này có đặc điểm là đều có động cơ tư lợi nhưng không có mục đích chiếm
đoạt tài sản mà chỉ nhằm khai thác một cách bất hợp pháp giá trị sử dụng
của tài sản (tội sử dụng trái phép) hoặc chiếm giữ bất hợp pháp tài sản của
người khác (tội chiếm giữ trái phép). Vì vậy, về nguyên tắc nếu có sự chiếm

43. 43
đoạt thì không thể cấu thành các tội phạm này gây tranh luận xung quanh
vấn đề có cấu thành tội phạm chiếm giữ trái phép tài sản hay không và cấu
thành các tội này hay các tội mang tính chất chiếm đoạt. Qua nghiên cứu và
thực tiễn cho thấy:
Đối với tội chiếm giữ trái phép, tài sản là đối tượng của tội phạm phải
không có hoặc chưa có người quả lý, thoát ly khỏi sự chiếm hữu của chủ tài
sản vì những lý do như: bỏ quên, bị đánh rơi, giao nhầm v.v… Người phạm
tội do ngẫu nhiên mà có được tài sản như: nhận nhầm, nhặt được, đào, mò
được vv…, nó khác với hành vi chiếm đoạt ở đặc điểm này. Khi có được tài
sản do ngẫu nhiên người phạm tội có hành vi (không hành động) dưới hình
thức: không trả lại được giao nhầm cho chủ sở hữu mà tiếp tục chiếm giữ hay
định đoạt tài sản đó.
Thứ hai, những tội phạm không có động cơ tư lợi chủ yếu có các hành
vi hủy hoại, làm hư hỏng, làm mất mát, lãng phí tài sản của chủ sở hữu, làm
tài sản mất đi giá trị, giá trị sử dụng.
Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản (Điều 143): tội phạm này
được thực hiện bằng hành vi "hủy hoại" hoặc "cố ý làm hư hỏng tài sản" bằng
nhiều thủ đoạn, làm mất toàn bộ hoặc một phần giá trị, giá trị sử dụng của tài
sản ở mức độ không thể khôi phục lại được hoặc khôi phục một cách khó
khăn, tốn kém.
Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà
nước (Điều 144): đây là hành vi của người không thực hiện hoặc thực hiện
không đầy đủ nhiệm vụ đối với tài sản được giao, gây thiệt hại nghiêm trọng
đến tài sản.
Tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (Điều 145): là hành vi
của người không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ những quy tắc sinh
hoạt xã hội liên quan đến tài sản gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản.

44. 44
Theo Bộ luật hình sự hiện hành nếu như các tội xâm phạm sở hữu nói
chung một số tội có cấu thành hình thức và một số tội có cấu thành vật chất
thì đối với các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt đều có cấu
thành vật chất. Các hành vi: chiếm giữ trái phép tài sản; sử dụng trái phép tài
sản; hủy hoại tài sản; cố ý làm hư hỏng tài sản; thiếu trách nhiệm gây thiệt hại
nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước; vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến
tài sản, chỉ bị coi là tội phạm khi tài sản bị xâm phạm có giá trị nhất định
(được quy định cụt thể đối với từng tội phạm cụ thể). Trường hợp tài sản bị
xâm phạm dưới mức khởi điểm để truy cứu trách nhiệm hình sự thì phải có
một trong các dấu hiệu sau đây: gây hậu quả nghiêm trọng; đã bị xử phạt
hành chính mà còn vi phạm; đã bị kết án nhưng chưa được xóa án tích mà
còn vi phạm.
Thời điểm hoàn thành của tội phạm được xác định như sau:
Các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt có cấu thành
hình thức và các trường hợp phạm tội do do thực hiện hành vi sử dụng trái
phép, hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản dưới mức khởi điểm bị truy cứu
trách nhiệm hình sự nhưng đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt
(hoặc hành vi này) hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt (hoặc tội này), chưa
được xóa án tích mà còn vi phạm, thì tội phạm coi là hoàn thành từ thời điểm
thực hiện hành vi xâm phạm sở hữu;
2.1.3. Chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất
chiếm đoạt tài sản
Chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu cũng như các tội xâm phạm sở
hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản, hầu hết là chủ thể thường. Đó là
những người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi luật định đều có
khả năng trở thành chủ thể của nhiều tội thuộc nhóm tội xâm phạm sở hữu.
Trong số các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt tài sản thì
chỉ có duy nhất một tội đòi hỏi chủ thể đặc biệt, nghĩa là ngoài những dấu