1. 2012-05-25
1
Postępowanie cywilne
Wykład 2
Przesłanki i zasady postępowania
Przesłanki procesowe I
Okoliczności, których istnienie lub
nieistnienie decyduje o możliwości
rozpoznania w określonym
postępowaniu danej sprawy przez dany
sąd
(J. Jodłowski)
Przesłanki procesowe -
kryteria wyodrębnienia
• Podmiotowe (dotyczące sądu i stron)
• Przedmiotowe (dotyczące przedmiotu
sprawy)
• Skutki procesowe (sanowalność)
• Istnienie i nieistnienie

2. 2012-05-25
2
Przesłanki podmiotowe
dotyczące sądu
• Istnienie drogi sądowej
• Prawidłowy skład sądu (379 pkt 4)
• Właściwość sądu
• Właściwy tryb postępowania
• Jurysdykcja krajowa
• Zapis na sąd polubowny
Przesłanki dotyczące stron
• Zdolność sądowa
• Zdolność procesowa
• Brak reprezentacji
• Braki organów
• Kaucja aktoryczna
• Immunitet dyplomatyczny
Przesłanki przedmiotowe
• Zawisłość sporu
• Powaga rzeczy osądzonej

3. 2012-05-25
3
Skutki
• Przesłanki bezwzględne
– Droga sądowa
– Jurysdykcja
– Res iudicata
• Pozytywne i negatywne
• Sanowalne (niewłaściwość)
Skutki – cd
• Bezwzględne
– Odrzucenie pozwu (jurysdykcja, droga
sądowa, lis pendens, res iudicata)
– Umorzenie (przesłanka odpadnie w
trakcie)
• Względne
– Zawieszenie
– Konwalidacja (na wniosek lub z urzędu)
Przesłanki materialnoprawne
• Wynikają z przepisów prawa
materialnego
• Decydują o istnieniu/nieistnieniu prawa
• Brak = oddalenie powództwa
– Legitymacja procesowa
– Interes prawny
– Wymagalność, zaskarżalność
– Zasady współżycia społecznego

4. 2012-05-25
4
Naczelne zasady
postępowania cywilnego
Centralne idee systemu procesowego
znajdujące odbicie w instytucjach i
przepisach procesowych, decydujące o
charakterze postępowania i
warunkujące spełnienie zadań
zakreślonych temu postępowaniu
(Siedlecki)
Naczelne zasady… II
• Dyrektywy sprawności postępowania
zapewniające wypełnienie jego funkcji
przez właściwe załatwienie spraw,
których postępowanie dotyczy
(Broniewicz)
• Założenia konstrukcyjne mechanizmu
procesowego (Mądrzak)
Klasyfikacja
• Naczelne zasady wymiaru
sprawiedliwości
– Dotyczą całego wymiaru sprawiedliwości
– Wyrażone są w Konstytucji i umowach
międzynarodowych
• Naczelne zasady postępowania
cywilnego

5. 2012-05-25
5
Naczelne zasady wymiaru
sprawiedliwości
• Z. sądowego wymiaru sprawiedliwości
• Z. rzetelnego procesu i rozpoznania
sprawy bez zbędnej zwłoki
• Z. niezależności i niezawisłości
sędziowskiej
• Z. nadzoru judykacyjnego
• Z. kolegialności
Naczelne zasady wymiaru
sprawiedliwości II
• Z. udziału czynnika społecznego
• Z. instancyjności
• Z. jawności
Sądowy wymiar
sprawiedliwości
• Prawo do rozpoznania sprawy przez
niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konst.)
• Droga sądowa regułą
• Wyjątki – przekazanie sprawy organom
korporacji zawodowych, działających
jak sądy (Gautrin i in. ca. Francja)
• Prawo do sądu (do wszczęcia
postępowania)

6. 2012-05-25
6
Prawo do sądu
• TK
– Prawo dostępu do sądu
– Prawo do sprawiedliwej i jawnej procedury
– Prawo do uzyskania wyroku
• EKPC – trybunał w Strasburgu
– Philis ca. Grecja (wyłączność Izby Tech.)
– Demicoli ca. Malta (orzekał parlament)
– Fayed ca. UK (brak charakteru
absolutnego)
Rzetelny i szybki proces
• Zakaz nadużywania praw procesowych
(art. 3, 103, 217 par. 2, 381 kpc)
• Rozpoznanie w rozsądnym terminie
– Skomplikowanie sprawy
– Waga sprawy
– Zachowanie stron i organów
– Kudła ca. Polska
Ustawa z 17.06.2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania
sprawy w rozsądnym terminie
• Zastosowanie: postępowanie sądowe,
przygotowawcze, egzekucyjne
• Legitymacja: strona, interwenient
uboczny, uczestnik, inne podmioty
• Sąd właściwy: sąd przełożony nad
sądem, w którym toczy się
postępowanie

7. 2012-05-25
7
Skarga na przewlekłość II
• Warunki formalne skargi: pismo
procesowe, uzasadnienie, (ew.) żądanie
nakazania podjęcia czynności
• Odszkodowanie: 2 – 20 tys. złotych.
• Rozpoznanie w ciągu 2 miesięcy
• W wypadku oddalenia, ponowna skarga
możliwa po 12 miesiącach (w
egzekucyjnym po 6)
Niezależność i niezawisłość
sędziowska
• Sędziowie niezawiśli, podlegają tylko
ustawie
• Sędzia rozstrzyga bezstronnie
• Związanie wykładnią prawa – wyjątek
• Gwarancje: kwalifikacje sędziów,
należyte uposażenie, bezpartyjność,
nieusuwalność, immunitet
Nadzór judykacyjny SN
• Sprawowany nad sądami
powszechnymi i wojskowymi
• Zapewnia zgodność z prawem i
jednolitość orzecznictwa
• SN podejmuje uchwały rozstrzygające
zagadnienia prawne

8. 2012-05-25
8
Kolegialność; udział czynnika
społecznego
• Sądy nie orzekają jednoosobowo
– Składy zawodowe i ławnicze
– W I instancji kolegialność jest wyjątkiem
• Czynnik społeczny
– Nie-specjaliści orzekający na równi z
sędziami państwowymi
– Tylko w sądach I instancji
Instancyjność i jawność
• Instancyjność
– Prawo do rozpoznania sprawy przez 2
instancje
– Skarga kasacyjna: środek nadzwyczajny
• Jawność
– Wewnętrzna i zewnętrzna
– Wyjątki: moralność, bezpieczeństwo
państwa, porządek publiczny, interes stron,
inny ważny interes prywatny
Naczelne zasady
postępowania cywilnego
• Odnoszą się do postępowania
cywilnego jako całości
• W niektórych trybach postępowania
doznają ograniczeń
• W postępowaniu egzekucyjnym
występują zasady swoiste dla tego trybu
postępowania.

9. 2012-05-25
9
Zasada prawdy
• Prawda formalna i materialna
• Wyjątki
– Pominięcie faktów i dowodów
– Ograniczenia wynikające z prawa
materialnego
• Obejmuje działania sądu i stron
• Swobodna ocena dowodów
Równość stron
• Każda ze stron ma takie same środki
obrony
• Audiatur et altera pars
• Gwarancje:
– Zwolnienie od kosztów
– Pomoc prawna z urzędu
– Udzielanie pouczeń stronom występującym
bez profesjonalnego pełnomocnika
Dyspozycyjność
• Możność rozporządzania przez strony
ich prawami w toku procesu
• Nemo iudex sine actore
• Vigilantibus iura scripta sunt
• Ne eat iudex ultra petita partium
• Pozwany decyduje o obronie
• Strony zgłaszają zarzuty formalne i
merytoryczne

10. 2012-05-25
10
Dyspozycyjność II
• Materialna
– Powód: żądanie ochrony prawnej, zmiana,
cofnięcie, ograniczenie, zrzeczenie się
roszczenia
– Pozwany: uznanie powództwa, zgłaszanie
zarzutów materialnoprawnych, powództwo
wzajemne
– Obie strony: zawarcie ugody
Dyspozycyjność III
• Sąd kontroluje niektóre akty
dyspozytywne (ugody, uznanie
powództwa, cofnięcie pozwu)
• Formalna
– Wybór sądu przy właściwości przemiennej
– Wniesienie środka odwoławczego
– Zgodne wnioski o zawieszenie,
– Zgodny wybór biegłych
Kontradyktoryjność
• Spór o prawo zakłada istnienie 2
przeciwstawnych stron
• Strony co do zasady same wskazują
dowody i twierdzenia
• Rozstrzygnięcie po przeprowadzeniu
rozprawy i wysłuchaniu stron
• W nieprocesowym i egzekucyjnym -
ograniczona

11. 2012-05-25
11
Pozostałe zasady
• Bezpośredniość (wyjątki: sędzia
wyznaczony, sąd wezwany)
• Ustność
• Formalizm
• Koncentracja materiału dowodowego
– Prekluzja
– Dyskrecjonalne uprawnienie sędziego